ارزیابی مقادیر سرمی مس، روی و برخی از پروتئین‌های حامل آنها در گاوهای مبتلا به تیلریوز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 2، دوره 4، 4 (16) زمستان، اسفند 1389، صفحه 965-973   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

مجید فرتاش وند^{* 1}؛ بهرام عمواوغلی تبریزی¹؛ علی حسنپور¹؛ سید رضا سید جعفری²؛ شهرام پورحسن³؛ یعقوب حاجی صادقی⁴

¹گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، تبریز، ایران

²اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان شرقی، شهرستان کلیبر

³کاردان دامپزشک، درمانگاه تخصصی دام‌های بزرگ، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، تبریز، ایران

⁴دانشجوی دکترای دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در این مطالعه 90 رأس گاو مبتلا به تیلریوز به عنوان گروه بیمار و 90 رأس گاو سالم به عنوان گروه شاهد مورد معاینه بالینی و آزمایشات انگل­شناسی و بیوشیمیایی قرار گرفتند. مقادیر سرمی مس، روی، آلبومین، کلسیم، منیزیم و آهن سرم با استفاده از کیت­های بیوشیمیایی مختص خود، ترانسفرین سرم به روش الایزا و سرولوپلاسمین سرم با روش موسوم به ساندرمن- ناماتو اندازه­گیری شد. بر اساس آزمایشات بیوشیمیایی مقدار روی سرم گاوهای بیمار نسبت به گاوهای سالم کاهش معنی­داری را نشان می­داد (01/0p<). مس سرم نیز در گاوان مبتلا به تیلریوز کاهش یافته بود. همچنین مقدار سرمی ترانسفرین، آلبومین، منیزیم، آهن (01/0p<) و کلسیم (05/0p<) در گاوهای مبتلا کاهش معنی­داری را در قیاس با گاوهای سالم نشان می­داد. سرولوپلاسمین سرم نیز در دام­های بیمار به طور قابل توجهی بیشتر از دام­های سالم بود (05/0p<).  بین میزان روی و سرولوپلاسمین سرم در دام­های مبتلا به تیلریوز و میزان هماتوکریت دام و نیز بین سطح آهن سرم و شدت پارازیتمی رابطه معنی­داری وجود داشت (05/0p<). با توجه به اندازه‌گیری مقادیر پارامترهای سرمی احتمالاً کاهش روی سرم در گاوهای مبتلا به تیلریوز می­تواند یکی از دلایل احتمالی تضعیف سیستم ایمنی و بروز عفونت­های ثانویه باشد. لذا شاید استفاده از عناصر کمیاب بالاخص روی در روند درمان دام­های مبتلا به تیلریوز مفید باشد.

کلیدواژه‌ها

تیلریوز؛ روی؛ مس؛ سرولوپلاسمین؛ ترانسفرین

اصل مقاله

    سیستم ایمنی بدن در بیماری تیلریوز از اهمیت خاصی برخوردار است. اولین بافت هدف در تیلریوز لنفوسیت­های مستقر در عقده لنفی نزدیک محل گزش کنه می­باشد که مرحله شیزونتی انگل، لنفوسیت­ها را وادار به تکثیر سلولی می­کند. این روند بعدها به سایر عقده­های لنفی نیز گسترش یافته و حالت عمومی پیدا می­کند. وقوع نوتروفیلی ناشی از عفونت ثانویه به خصوص درگیری تنفسی و همچنین وقوع لکوپنی در مراحل پیشرفته بیماری مؤید اهمیت سیستم ایمنی در این بیماری
می­باشد (22). روی و مس به عنوان دو عنصر ضروری برای نشخوارکنندگان مطرح هستند. روی سرم غالباً به آلبومین (60%)، ₂α-ماکروگلوبولین (30%) و ترانسفرین (10%) متصل است (23). همچنین در شرایط فیزیولوژیک، روی به اسیدهای آمینه، پروتئین­ها، اسیدهای نوکلئیک و ... متصل می­شود (29). انتقال مس جذب شده در جریان خون ورید باب به وسیله اتصال به آلبومین به میزان زیادی تسهیل می­شود. از سویی دیگر برداشت مس احتمالاً به طور اولیه به وسیله گیرنده­های سرولوپلاسمین در غشای سلول انجام می­گیرد، هرچند آلبومین و اسید آمینه­هایی همچون هیستیدین، برداشت مس را در شرایط in vitro تسهیل می­کند. به طور طبیعی سرولوپلاسمین بخش اعظم مس تام پلاسما را تشکیل می­دهد (95 درصد در غیرنشخوارکنندگان و 80 درصد در نشخوارکنندگان). در مطالعات متعدد نقش عناصر روی و مس بر روی رشد، عملکرد سیستم ایمنی، تنفس سلولی و فرایندهای اکسیداسیون- احیاء به خوبی نشان داده شده است (8 و 22). لذا بر آن شدیم تا تغییرات سرمی مس، روی و نیز برخی از پروتئین­های حامل آنها را در بیماری تیلریوز بررسی کنیم.

مواد و روش­ها

    در طی بهار 87 الی تابستان 88 از تعداد 90 رأس گاو مبتلا به تیلریوز ارجاعی به کلینیک دام­های بزرگ دانشکدة دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز پس از شناسایی بر اساس نشانه‌های درمانگاهی و مشاهده انگل در لام محیطی تهیه شده از ورید گوش یا بزل عقده لنفی نمونه­گیری شد. از گاوان مزبور با استفاده از سیستم ونوجکت، نمونه خون کامل و بدون ماده ضدانعقاد جهت انجام آزمایشات سرمی اخذ گردید. پس از تشکیل لخته در نمونه خونی با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ، سرم خون جدا شده و در لوله‌های اپندروف در دمای20- درجه ‌سانتی­گراد فریز شدند تا بعداً آزمایشات بیوشیمیایی بر روی نمونه‌های جمع‌آوری شده، انجام پذیرد. سپس در آزمایشگاه پس از ذوب کردن نمونه­های سرمی منجمد، میزان مس و روی سرم با استفاده از کیت­های بیوشیمیایی ساخت شرکت Giesse Diagnostics (ایتالیا) و میزان کلسیم، منیزیم، آلبومین، آهن سرم توسط کیت­های اختصاصی ساخت شرکت زیست شیمی و از طریق روش­های بیوشیمیایی، مقدار ترانسفرین سرم با استفاده از روش الایزا و سرولوپلاسمین سرم به روش Sunderman and Nomoto (28) مورد سنجش قرار گرفتند.

قبل از اخذ نمونه خونی، نشانه‌های بالینی مربوط به دستگاه­های مختلف از جمله دستگاه گردش خون مثل قدرت و تعداد ضربان قلب، ریتم قلب، معاینه ورید وداجی، دستگاه تنفس و نیز سایر علایم درمانگاهی همچون دمای بدن دام، وضعیت عقده­های لنفی و ... در هنگام مراجعه با معاینه دقیق ثبت شده‌اند تا در تفسیر سایر نتایج از آنها بهره گرفته شود.

همزمان از 90 گاو به ظاهر سالم نیز نمونه خونی اخذ شد تا از اطلاعات بدست آمده به عنوان شاهد یا کنترل جهت مقایسه یا دام­های بیمار استفاده شود. پس از جمع­آوری یافته‌های بالینی، بیوشیمیایی و انگل شناسی، ارتباط بین این یافته‌ها تفسیر گردید. جهت مقایسه مقادیر سرمی پارامترهای مختلف بین دو گروه سالم و بیمار از آزمون T غیروابسته با استفاده از نرم­افزار  SPSS 16 استفاده شد.

یافته­ها

    متعاقب مشاهده میکروسکوپیک گسترش­های خونی حاصل از ورید گوش دام­های مبتلا به تیلریوز تحت مطالعه، میزان آلودگی گلبول­های قرمز به فرم پیروپلاسمی انگل در جدول 1 خلاصه شده است.

 

 

 

 

جدول 1- میزان آلودگی گلبول­های قرمز به فرم پیروپلاسمی انگل در گاوهای مبتلا به تیلریوز

 

میزان آلودگی	10 – 5 %	20 – 11 %	30 – 21 %	40 – 31 %
تعداد	41	23	20	6
درصد	5/45	5/25	3/22	7/6
مجموع	90 (100 %)

 

 

نتایج حاصل از آزمایشات بیوشیمیایی سرم در گاوان مبتلا به تیلریوز و گاوان شاهد در جداول 2 و 3 خلاصه شده است. جدول 4 مقدار پارامترهای بیوشیمیایی سرم در گاوان مبتلا به


تیلریوز بر اساس میزان هماتوکریت و جدول 5 مقدار پارامترهای بیوشیمیایی سرم در گاوان مبتلا به تیلریوز بر اساس میزان پارازیتمی را نشان می­دهد.

 

جدول 2- مقدار مس، روی، ترانسفرین و سرولوپلاسمین سرم در گاوان مبتلا به تیلریوز و سالم (mean±SD)

	روی (µg/dl)	مس (µg/dl)	سرولوپلاسمین (g/L)	ترانسفرین (g/L)
گاوان سالم	51/5 ± 8/56	95/11 ± 25/52	96/25 ± 87/81	48/86 ± 25/222
گاوان تیلریوزی	44/3 ± 63/36	33/14 ± 41/50	50/56 ± 76/100	22/68 ± 70/161
p-Value	007/0	613/0	042/0	005/0

 

05/0>p   معنی­دار می­باشد.

 

 جدول 3- مقدار برخی از پارامترهای بیوشیمیایی سرم در گاوان مبتلا به تیلریوز و سالم (mean±SD)

	کلسیم (mg/dl)	منیزیم (mg/dl)	آلبومین (mg/dl)	آهن (mg/dl)
گاوان سالم	09/1 ± 44/9	42/0 ± 51/3	22/0 ± 10/4	27/38 ± 88/106
گاوان تیلریوزی	52/1 ± 65/8	54/0 ± 99/2	52/0 ± 70/3	83/48 ± 53/74
p-Value	046/0	001/0	005/0	008/0

05/0>p   معنی­دار می­باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 4- مقدار پارامترهای بیوشیمیایی سرم در گاوان مبتلا به تیلریوز بر اساس میزان هماتوکریت (mean±SEM)

هماتوکریت پارامتر	زیر 21%	25 – 21%	30 – 26%	35 – 31%	بالای 35%
روی (µg/dl)	81/7 ± 01/54	41/7 ± 42/55	26/14 ± 14/58	49/21 ± 52/71	16/13 ± 33/103
مس (µg/dl)	50/9 ± 50/61	41/5 ± 00/49	35/3 ± 33/47	42/2 ± 77/51	23/16 ± 66/59
سرولوپلاسمین (g/L)	02/24 ± 82/121	40/14 ± 05/111	46/10 ± 12/110	25/10 ± 52/62	01/7 ± 88/49
ترانسفرین (g/L)	00/5 ± 00/170	86/37 ± 43/180	97/13 ± 68/156	22/15 ± 84/168	73/21 ± 00/133
آلبومین (mg/dl)	05/0 ± 95/2	11/0 ± 85/3	12/0 ± 73/3	12/0 ± 71/3	11/0 ± 90/3
آهن (mg/dl)	50/31 ± 54/44	54/17 ± 14/59	68/9 ± 23/77	83/10 ± 72/67	37/22 ± 66/82
کلسیم (mg/dl)	55/0 ± 45/7	44/0 ± 18/10	34/0 ± 75/9	38/0 ± 00/10	18/0 ± 63/10
منیزیم (mg/dl)	57/0 ± 72/2	15/0 ± 09/3	13/0 ± 90/2	11/0 ± 03/3	37/0 ± 28/3

 

جدول 5- مقدار پارامترهای بیوشیمیایی سرم در گاوان مبتلا به تیلریوز بر اساس میزان پارازیتمی (mean±SEM)

میزان آلودگی پارامتر	10 – 5 %	20 – 11 %	30 – 21 %	40 – 31 %
روی (µg/dl)	54/8 ± 47/64	28/8 ± 64/62	78/10 ± 55/44	27/13 ± 00/52
مس (µg/dl)	73/2 ± 38/48	62/4 ± 50/57	56/4 ± 55/47	20/4 ± 00/46
سرولوپلاسمین (g/L)	85/8 ± 65/88	06/17 ± 28/122	06/16 ± 17/86	30/13 ± 05/85
ترانسفرین (g/L)	83/14 ± 14/168	85/16 ± 07/148	48/27 ± 90/191	05/13 ± 29/132
آلبومین (mg/dl)	08/0 ± 73/3	14/0 ± 90/3	18/0 ± 54/3	23/0 ± 41/3
آهن (mg/dl)	87/9 ± 14/75	23/14 ± 13/94	78/10 ± 00/42	51/18 ± 57/72
کلسیم (mg/dl)	34/0 ± 71/9	35/0 ± 50/10	58/0 ± 72/9	53/0 ± 35/9
منیزیم (mg/dl)	12/0 ± 11/3	12/0 ± 00/3	12/0 ± 80/2	17/0 ± 84/2

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

     طبق نتایج حاصل از سنجش الکترولیت­های سرم گاوان مبتلا به تیلریوز و مقایسه آن با گاوهای سالم (گروه کنترل) کاهش سطح سرمی روی، مس، ترانسفرین، کلسیم، منیزیم و آهن و نیز افزایش سرولوپلاسمین سرم در گاوان مبتلا به تیلریوز مشخص گردید.

در مطالعات پیشین، خواجه و همکاران (1384) میزان روی را در گاوهای مبتلا به تیلریوز مورد سنجش و ارزیابی قرار دادند منتها اختلاف مشاهده شده بین دو گروه سالم و مبتلا معنی­دار نبود (2). میزان روی سرم در چند مطالعه خارجی نیز مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج متفاوتی گزارش شده است. به طوری که  Kumarو همکاران (1999) کاهش میزان روی را در گوساله­های دورگ مبتلا به تیلریا آنولاتا گزارش کرده­اند (18). Sangwan و همکاران در مطالعه­ای (2007) در گوساله­های دچار عفونت تجربی با تیلریا آنولاتا، کاهش
معنی­دار روی در خون تام، پلاسما و گلبول قرمز را گزارش کردند (26)؛ اما Omer و همکاران (2003) تفاوتی بین گروه بیمار و شاهد مشاهده نکردند (21).

Hussein و همکاران (1997) کاهش مختصر ولی غیرمعنی­دار مس سرم گاوهای مبتلا به تیلریوز را گزارش کردند (15).  Kumar و همکاران (1999) کاهش میزان مس سرم را متعاقب آلودگی با تیلریا آنولاتا در گوساله­های دورگ نشان دادند (18). Omer و همکاران (2003) نیز کاهش معنی­دار میزان مس سرم را در گاوهای مبتلا به تیلریوز در مقایسه با دامهای سالم نشان دادند (21). Deger و همکاران (2005) کاهش مس سرم را در گاوهای مبتلا به تیلریوز در مقایسه با گاوهای سالم گزارش کردند (9). Sangwan و همکارش (2007) گزارش کردند مقدار مس خون در گوساله­های مبتلا به تیلریوز تجربی تغییری نداشت و در محدوده طبیعی قرار داشت (25).

کمبود عناصر کمیاب در بیماری­های عفونی یا انگلی اغلب نشان دهنده اثرات متقابل (فعل و انفعالات) پیچیده­ای است (3). بالاخص مس و روی واجد عملکردهای بیوشیمیایی مهم در ساختار جزء کاتالیز کننده آنزیم­ها هستند (19). نشان داده شده است که روی و مس داخل سلولی در فعال سازی
سلول­های ایمنی سهیم هستند و کمبود آنها موجب افزایش خطر واگیری و تلفات در عفونت­های ویروسی، میکروبی و انگلی می­شود (11). در مطالعات متعدد نقش عناصر روی و مس بر رشد، عملکرد سیستم ایمنی، تنفس سلولی و فرایندهای اکسیداسیون- احیاء به خوبی نشان داده شده است (8). عناصر کمیاب همچون روی، مس و سلنیوم برای دفاع آنتی­اکسیدان بدن که نقش مهمی در پیشگیری از آسیب بافتی ناشی از رادیکالهای آزاد دارد، ضروری هستند. مس و روی برای سنتز آنزیم آنتی­اکسیدان سوپراکسید دسموتاز Cu–Zn مصرف
می­شوند (29). به نظر می­رسد کمبود روی، پاسخ ایمنی با واسطه سلولی را مختل می­کند که به واسطه اختلال در تمایز لنفوسیت­های T می­باشد (5). نشان داده شده است که روی نقش مهمی را در وقایع بیوشیمیایی مرتبط با برداشت ماکروفاژ و کشتن انگل ایفا می­کند. عفونت­های تک یاخته­ای معمولاً موجب افزایش میزان سیتوکین­ها و افکتورها همچون ماکروفاژها، سلول­های کشنده طبیعی و نوتروفیل­ها می­شوند (8). در بسیاری از روند­های عفونی، سطح سرمی روی به شدت کاهش می­یابد و کاهش سطح روی ممکن است ویرولانس (بیماریزایی) میکروب­ها را افزایش دهد. سلول­های ایمنی نیازمند تأمین کافی عناصر کمیاب برای حفظ ساختار و عملکرد صحیح متالوپروتئین­ها هستند. همچنین عناصر کمیاب، بر روی سنتز و ترشح سیتوکین­ها و کموکین­هایی که فعال سازی سلول­های ایمنی و سایر سلول­های را تنظیم می­کنند، اثر می­گذارند (8).

روی یک عنصر ضروری برای پاسخ ایمنی در برابر انگل­هاست و نقش مهمی را در برابر انگل­های بیماری­زا بازی می­کند (8). Kocyigit و همکاران (1998) کاهش مقدار روی در
اسب­های مبتلا به لیشمانیوز را گزارش کرده­اند (17). Wellinghausen و همکاران (1999) نشان دادند که مقدار روی سرم در بیماران مبتلا به انگل اکینوککوس کاهش می­یابد که احتمالاً به خاطر افزایش نیاز به روی، برای رشد انگل یا سلول­های خود میزبان است (32). Van Weyenbergh و همکاران (2004) نیز کاهش میزان روی و مس سرم را در لیشمانیوز نشان دادند و گزارش کردند که احتمالاً این عناصر در پاسخ دفاع ضد انگلی میزبان دخیل هستند (30). به نظر
می­رسد مقدار روی پلاسما نسبت به شوک و تب حساس است و کاهش مقادیر سرمی روی در عفونت با بابزیا و تریپانوزوم نیز گزارش شده است. کاهش ریزمغذی­ها ممکن است ناشی از افزایش متابولیسم یا مصرف، کاهش اخذ غذا به دلیل
بی­اشتهایی یا ضعف، استرس یا هیپوترمی باشد. همچنین بدن مقادیر قابل توجهی روی و آهن را در خلال فاز حاد بیماریهای عفونی به سرعت از دست می­دهد (4). در طی عفونت با تیلریا آنولاتا نیز عناصر کمیاب و ضروری بدن به طور غیرمستقیم از دست می­روند که می­تواند به دلیل افزایش متابولیسم یا دفع آنها باشد (25). کاهش مقدار روی را می­توان با تغییرات هورمونی (17) یا افزایش مصرف روی به وسیله انگل یا خود میزبان یا به عنوان نتیجه اثر غیرمستقیم ارتباط انگل- میزبان توجیه نمود (8). مضافاً نشان داده شده است که در طی بیماری جریان خون از بافت­های دفع کننده گرما (مثل پوست) به بافت­های تولید کننده گرما (مثل عضلات) انحراف پیدا می­کند و باعث افزایش برون­ده قلبی می­شود. این پدیده به عنوان بخشی از مکانیسم دفاع غیراختصاصی موجودات در برابر عفونت می­باشد. لذا کاهش میزان عناصر کمیاب در طی بیماری می­تواند به دلیل انتشار مجدد این فلزات به سیستم رتیکولواندوتلیال باشد (18).

همچنین چندین مطالعه نشان داده­اند که روی سرم در کمخونی­ها کاهش می­یابد (10 و 13). Chhabra و Arora (1993) اظهار داشتند که در کمبود روی در بز، کمخونی ماکروسیتیک هایپوکرومیک دیده می­شود (6). همچنان که در نمودار 1 دیده می­شود در گاوهای مبتلا به تیلریوز تحت مطالعه با کاهش هماتوکریت، میزان روی سرم نیز روند نزولی داشت که این اختلاف بین گروه­ها در برخی موارد معنی­دار بود. به طوری که میزان روی سرم بین گروه اول (با هماتوکریت زیر 21%) و گروه دوم (با هماتوکریت 25 – 21%) و نیز بین گروه اول و گروه سوم (با هماتوکریت 30 – 26%) اختلاف
معنی­داری داشت (05/0>p). ظاهراً مقادیر پایین آهن، روی و مس در بروز کمخونی و استرس اکسیداتیو می­تواند صاحب نقش باشد (4).

مس یک جزء فعال از چندین سیستم آنزیمی است و برای جلوگیری از کمخونی و لکوپنی ضروری است (8). مس برای برداشت آهن در تولید هموگلوبین حیاتی است لذا کمبود مس خونسازی را تحت تأثیر قرار داده منجر به کمخونی می­شود (9 و 17). شواهد جدید حکایت از ضرورت دریافت مقادیر کافی مس برای عملکرد طبیعی سیستم ایمنی دارد (8). مس پلاسما با پاسخ ایمنی هومورال در بیماری­های مختلف همبستگی مثبت دارد. برای مثال مقدار مس در لیشمانیوز افزایش می­یابد (32). مس یکی از اجزای حیاتی سرولوپلاسمین است. در طی
روند­های التهابی میزان سرولوپلاسمین افزایش می­یابد که موجب افزایش سطح مس می­شود (14). همه این یافته­ها نشان می­دهد که افزایش مس سرم احتمالا به عنوان پیامد فاز حاد عفونت­های انگلی رخ می­دهد (8). ولی در این مطالعه برخلاف افزایش سرولوپلاسمین سرم در دام­های مبتلا به تیلریوز، مقدار مس سرم تغییر معنی­داری را نشان نمی­داد.

نظیفی و همکاران (2009) در مطالعه­ای افزایش معنی­دار پروتئین­های فاز حاد شامل هاپتوگلوبین، آمیلوئید A سرم، سرولوپلاسمین و فیبرینوژن سرم را در گاوهای مبتلا به تیلریوز در مقایسه با گاوهای سالم نشان دادند (20). چنانچه از نمودار 2 برمی­آید با کاهش هماتوکریت دام میزان سرولوپلاسمین سرم نیز به طور معنی­دار افزایش می­یابد (05/0>p) که با یافته­های سایر محققین مطابقت دارد.

سرولوپلاسمین یک گلیکوپروتئین است که دربردارنده 95 درصد از کل مس موجود در گردش خون می­باشد و مس برای ایجاد فرم طبیعی سرولوپلاسمین نقش اساسی دارد. سرولوپلاسمین بیشتر به وسیله هپاتوسیت­های کبد سنتز می­شود ولی در شرایط خاص و در مقادیر کمتر به­وسیله لنفوسیت­ها و ماکروفاژها نیز ساخته می­شود. به طور کلی سرولوپلاسمین به عنوان یک پروتئین مرحله حاد مطرح است که در عفونت­های حاد، عفونت­های انگلی، ویروسی و میکروبی افزایش می­یابد. این پروتئین در لوسمی، تومورها و سیروز صفراوی نیز افزایش می­یابد (12). التهاب یا آسیب بافتی منجر به آزاد شدن سیتوکین­های آغازگر آماس همچون اینترلوکین 1 و 6 و عامل نکروز تومور (TNF) می­شود که اینها باعث تغییر در غلظت خونی پروتئین­هایی می­شوند که محل اصلی ساخت آنها در کبد است. مقدار این پروتئین­ها در گاوهای سالم در حد پائین تا غیر قابل تشخیص است و از افزایش آنها برای تشخیص یا نظارت بر روند بیماری التهابی استفاده می­شود (12). خونریزی، ارتشاح لنفوسیتی و نکروز شیردان، کبد، کلیه، روده، ریه و مغز استخوان نشان دهنده یک پاسخ التهابی وسیع در تیلریوز گاوی است. این جراحات موجب آزاد شدن سیتوکین­هایی نظیر
 IL-1، IL-6 و TNF می­شوند و متعاقب آن پروتئین­های فاز حاد همچون سرولوپلاسمین در کبد سنتز می­شود (16).

بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه میزان سرمی ترانسفرین در گاوهای سالم در مقایسه با گاوهای دچار تیلریوز کاهش  معنی­دار داشت (01/0>p). متاسفانه تاکنون مطالعه­ای در رابطه با سطح سرمی ترانسفرین در دام­های مبتلا به تیلریوز منتشر نشده است. کاهش مشاهده شده در میزان ترانسفرین سرم در گاوهای مبتلا به تیلریوز را به عدم توانایی کبد در سنتز آن نسبت می­دهند(2).

بر اساس جدول 4 که دام­های مبتلا بر اساس میزان هماتوکریت طبقه­بندی شده­اند، بین گروه­های مختلف از لحاظ آلبومین و کلسیم سرم اختلاف معنی­دار وجود داشت(05/0>p). اصلانی و همکاران (1377) (1)، خواجه و همکاران (1384) (2) هایپوکلسمی و هایپوفسفاتمی را در موارد تیلریوز گاوی گزارش کرده­اند. Yadav و Sharma (1986) (33)، Sandhu و همکاران (1998) (24)، Omer و همکاران (2003) (21) و همچنین Col و Uslu (2007) (7) کاهش کلسیم خون را در گاوهای مبتلا به تیلریوز مشاهده کرده بودند.

کاهش اشتهای حیوان و به طور ثانویه اختلال در شکمبه و کاهش فعالیت آن و کاسته شدن فعالیت غده پاراتیروئید و در نتیجه کاهش ترشح هورمون پاراتورمون و کاهش جذب
روده­ای و کلیوی را از علل احتمالی کاهش کلسیم خون
می­توان برشمرد (2). همچنین کاهش پروتئین، آلبومین و منیزیم خون را نیز در کاهش سرمی کلسیم سرم صاحب نقش می­دانند (2 و 21).

سابق بر این محققانی چون خواجه و همکاران (1384) (2)، Yadav و Sharma (1986) (33) و نیز Omer و همکاران (2003) (21) کاهش منیزیم خون را در گاوهای مبتلا به تیلریوز گزارش کرده بودند. علاوه بر کاهش اشتها، دفع کلیوی و روده­ای منیزیم (2 و 21)، عده­ای نیز معتقدند منیزیم جهت سنتز یا فعال کردن آنزیم آلکالین فسفاتاز مصرف می­شود (33).

Singh و همکاران نیز (2001) در گوساله­های دورگ مبتلا به تیلریوز، کاهش قابل توجه در پروتئین تام، آلبومین، ایمنوگلوبولین­ها و نسبت آلبومین به گلوبولین را گزارش
کرده­اند (27). همچنین یافته­های حاصل از مطالعات Yadav و Sharma (1986) (33)، Hussein و همکاران (1997) (15)، Sandhu و همکاران (1998) (24)، Omer و همکاران (2003) (21) و Col و Uslu (2007) (7) نیز کاهش پروتئین و آلبومین سرم را تصدیق نمود. Yurtseven و Uysal (2009) نشان دادند در گاوان مبتلا به تیلریوز حاره­ای شدید (70 - 50 درصد پارازیتمی) میزان پروتئین سرم به طور معنی­داری در مقایسه با گروه سالم کاهش یافته بود (34). کاهش پروتئین و آلبومین سرم ممکن است ناشی از آسیب کبد باشد (21).

خواجه و همکاران (1384) (2)، Hussein و همکاران (1997) (15)، Kumar و همکاران (1999) (18)، Omer و همکاران (2003) (21) و Col و Uslu (2007) (7) کاهش معنی­دار آهن و Watanabe و همکاران (1998) (31) افزایش مختصر آن را در گاوهای تیلریوزی ثبت کرده بودند. کاهش معنی­دار میزان آهن سرم می­تواند ناشی از کمخونی باشد که به موجب آن مصرف بیش از حد آهن جهت خونسازی را به دنبال دارد (15). همچنین کاهش میزان آهن در گاوهای مبتلا به تیلریوز را به عدم توانایی کبد در سنتز ترانسفرین نسبت
می­دهند (2).

همان­گونه که قبلا مشخص شده است در بیماری تیلریوز، سیستم ایمنی بدن دام و وقوع عفونت­های ثانویه نقش تعیین کننده­ای در سیر بیماری و روند بهبودی دام دارد و نقش روی و مس در سیستم ایمنی کاملاً توصیف شده است (22). کاهش روی و مس سرم که در این مطالعه مشاهده شد ممکن است به عنوان یکی از دلایل احتمالی تضعیف سیستم ایمنی و متعاقباً بروز عفونت­های ثانویه در گاوان مبتلا به تیلریوز باشد. لذا شاید استفاده از عناصر کمیاب بالاخص روی در روند درمان دام­های مبتلا به تیلریوز مفید باشد.

مراجع

1. اصلانی، م.ر.، رضاخانی، ع. و احمدی حریری، ع.ر. 1377. مطالعه تغییرات پارامترهای هماتولوژیک، الکترولیتها و بیلی­روبین سرم بعد از درمان تیلریوز گاوی به وسیله بوپاروکون. پژوهش و سازندگی، شماره 39، صفحات 77-72.
2. خواجه، غ.ح.، حاجیکلایی، م.ر.، راضی جلالی، م.، راسخ، ع.ر. و علوی، ن. 1384. مطالعه برخی پارامترهای الکترولیتی و غیر الکترولیتی سرم خون گاوهای مبتلا به تیلریا آنولاتا. پژوهش و سازندگی (امور دام و آبزیان)، شماره 66، صفحات 52-46.

1. Chaturvedi, U.C., Shrivastava, R. and Upreti, R.K. 2004. Viral infections and trace elements: a complex interaction. Curr. Sci. (87):1536-1554.
2. Chaudhuri, S., Varshney, J.P. and Patra, R.C. 2008. Erythrocytic antioxidant defense, lipid peroxides level and blood iron, zinc and copper concentrations in dogs naturally infected with Babesia gibsoni. Research in Veterinary Science. 85:120-124.
3. Chesters, J.K. 1983. Zinc metabolism in animals: pathology, immunology and genetics. Journal of inherited Metabolic Disease. 6 (1):34-38.
4. Chhabra, A. and Arora, S.P. 1993. Effect of vitamin A and Zn supplement on alcohol dehydrogenase and superoxide dismutase activities of goat tissues. Indian J. Anim. Sci. 63:334-338.
5. Col, R. and Uslu, U. 2007. Changes in selected serum components in cattle naturally infected with Theileria annulata. Bull. Vet. Inst. Pulawy. 51:15-18.
6. Dede, S., Değer, Y., Değer, S. and Tanrıtanır, P. 2008. Plasma Levels of Zinc, Copper, Copper/Zinc Ratio, and Activity of Carbonic Anhydrase in Equine Piroplasmosis. Biol. Trace Elem. Res. (125):41-45.
7. Deger, S., Biçek, K. and Deger, Y. 2005. The changes in some of biochemical parameters (iron, copper, vitamin C and vitamin E) in infected cattle with theileriosis. YYU Vet. Fak. Derg. 16(1):49-50.
8. Ece, A., Uyamik, B.S., Iscan, A., Ertan, P. and Yigitoglu, M.R. 1997. Increased serum copper and decreased serum zinc levels in children with iron deficiency anemia. Biol. Trace Elem. Res. 59(1-3):31-39.
9. Failla, M.L. 2003. Trace elements and host defense: recent advances and continuing challenges. J. Nutr. (133):1443-1447.
10. Feldman, B.V., Zinkl, J.G. and Jain, N.C. 2000. Schalm's Veterinary Hematology. Williams &Wilkins, Philadelphia, 5^th edition, p: 1152.
11. Gürgöze, M.K., Olçücü, A., Aygün, A.D., Taskin, E. and Kiliç, M. 2006. Serum and hair levels of zinc, selenium, iron, and copper in children with iron-deficiency anemia. Biol. Trace Elem. Res. 111(1-3):23-29.
12. Healy, J. and Tipton, K. 2007. Ceruloplasmin and what it might do. J. Neurol. Transm. 114(6):777-781.
13. Hussein, A.H., Mohammed, N.A.-E.-S. and Mohammed, H.K. 1997. Theileriosis and babesiosis in cattle: haemogram and some biochemical parameters. IX^th International Congress on Animal Hygiene, Helsinki, Finland.
14. Jubb, K.V.F., Kenedy, P.C. and Palmer, N. 1991. Pathology of domestic animals. vol 3, Academic press, California, 4^th edition, p: 251-255.
15. Kocyigit, A., Erel, O., Gurel, M.S., Avci, S. and Aktepe, N. 1998. Alterations of serum selenium, zinc, copper and iron concentrations and, some related antioxidant enzyme activities in patients with cutaneous leishmaniasis. Biol. Trace Elem. Res. 65(3):271-281.
16. Kumar, R. and Malik, J.K. 1999. Influence of experimentally induced theileriosis (Theileria annulata) on the pharmacokinetics of a long-acting formulation of oxytetracycline (OTC-LA) in calves. Veterinary pharmacology and therapeutics, (22):320-326.
17. Lukaski, H.C. 2004. Vitamin and mineral status: effects on physical performance. Nutrition. 20(7-8):615-619.
18. Nazifi, S., Razavi, S.M., Reiszadeh, M., Esmailnezhad, Z., Ansari-Lari, M. and Hasanshahi, F. 2009. Evaluation of the resistance of indigenous Iranian cattle to Theileria annulata compared with Holstein cattle by measurement of acute phase proteins. Comp. Clin. Pathol. 19(2):155-161.
19. Omer, O.H., El-Malik, K.H., Magzoub, M., Mahmoud, O.M., Haroun, E.M., Hawas, A., and Omar, H.M. 2003. Biochemical Profiles in Friesian Cattle Naturally Infected with Theileria annulata in Saudi Arabia. Vet. Res. Comm. 27:15-25.
20. Radostitis, O.M., Gay, C.C., Hinchcliff, K.W. and Constable, P.D. 2007. Veterinary Medicine, a text book of the disease of cattle, sheep, pigs and horses. Elsevier publishing, 10^th edition. p: 1526-1532.
21. Rink, L. and Gabriel, P. 2000. Zinc and the immune system. Proceedings of the Nutrition Society. (59):541-552.
22. Sandhu, G.S., Grewal, A.S., Singh, A., Kondal, J.K., Singh, J. and Brar, R.S. 1998. Haematological and biochemical studies on experimental Theileria annulata infection in crossbred calves. Vet. Res. Comm. 22:347-354.
23. Sangwan, N. and Sangwan, A.K. 2007. Changes in blood and tissue copper levels due to Theileria annulata infection in cross-bred calves. Indian Journal of Animal Res. 41(4):157-161.
24. Sangwan, N. and Sangwan, A.K. 2007. Zinc distribution or loss in relation to progression of Theileria annulata infection in cross-bred calves. Journal of Veterinary Parasitology. 21(1):56-60.
25. Singh, A., Singh, J., Grewal, A.S. and Brar, R.S. 2001. Studies on Some Blood Parameters of Crossbred Calves with Experimental Theileria annulata Infections. Vet. Res. Comm. 25:289-300.
26. Sunderman, F.W. and Nomoto, S. 1970. Measurement of human serum ceruloplasmin by its p-Phenylenediamine oxidase activity, Clin. Chem. 16:903-910.
27. Underwood, E.J. and Suttle, N.F. 1999. The Mineral Nutrition of Livestock. CABI publishing, Wallingford, 3^rd Edition. p: 283-342, 477-513.
28. Van Weyenbergh, J., Santana, G., D’Oliveira, A.Jr., Santos, A.F.Jr., Costa, C.H., Carvalho, and et al. 2004. Zinc/copper imbalance reflects immune dysfunction in human leishmaniasis: an ex vivo and in vitro study. BMC. Infect. Dis. 4:50.
29. Watanabe, K., Ozawa, M., Ochiai, H., Kamohara, H., Iijima, N., Negita, H., and et al. 1998. Changes in Iron and Ferritin in Anemic Calves Infected with Theileria sergenti. J. Vet. Med. Sci. 60(8):943-947.
30. Wellinghausen, N., Jöchle, W., Reuter, S., Flegel, W.A., Grünert, A. and Kern, P. 1999. Zinc status in patients with alveolar echinococcosis is related to disease progression. Parasite Immunol. 21(5):237-241.
31. Yadav, C.L. and Sharma, N.N. 1986. Changes in blood chemical components during experimentally induced theileria annulata infections in cattle. Veterinary Parasitology. 21:91-98.
32. Yurtseven, S. and Uysal, H. 2009. Decreased serum sialic acid, albumin-globulin ratio and total protein levels in cattle heavily infected with Theileria annulata. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg. 56:141-144.