مطالعه اثرات تسکینی، پیش بیهوشی و ضد اضطرابی عصاره گیاه اسطوخودوس (Lavandula stoechas) در مقایسه با دیازپام در موش صحرایی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 5، دوره 4، 3 (15) پاییز، آذر 1389، صفحه 899-905   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

علی رضایی^{* 1}؛ بهبود جعفری²؛ محمد جلیل زاده هدایتی³

¹دانشیار گروه علوم بالینی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²گروه میکروبیولوژی، عضو باشگاه پژوهشگران جوان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، اهر، ایران

³گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، اهر، ایران

چکیده

گیاه اسطوخودوس از خانواده نعناع در بیشتر نقاط دنیا به حالت خودرو روییده در جنوب فرانسه، مناطق مدیترانه و در تورنتو به مقدار زیاد وجود دارد. اثرات فارماکولوژی متعدد آن عبارتند از: اثر ضد دردی، ضد التهابی، ضد افسردگی، خواب آور، آرام بخش و تسکین دهنده، شل کننده عضلات، ضد تشنج، ضد باکتری، ضد اسپاسم. به منظور مطالعه اثرات تسکینی، پیش بیهوشی و ضد اضطرابی عصاره اسطوخودوس در مقایسه با دیازپام در گروه­های مختلف (36 سر موش­ صحرایی در  شش گروه) موش­های صحرایی ماده نژاد ویستار با شرایط سنی و وزنی برابر دوزهای 100 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم، 200 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم و 400 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم از عصاره گیاهی، 2/1 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم دیازپام و همچنین دی متیل سولفوکساید (DMSO) به عنوان دارونما با حجم برابر، 30 دقیقه قبل از ارزیابی اثرات تسکینی، پیش بیهوشی (مدت خواب القاء شده با کتامین با دوز 40 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم) و ارزیابی اثرات ضد اضطرابی با استفاده از (Elevated plus maze) و (Rotrod test) به صورت داخل صفاقی تزریق شد و به گروه ششم هیچ دارویی تجویز نشد. نتایج به­دست آمده بیانگر افزایش معنی­دار مدت خواب القاء شده با کتامین و همچنین افزایش معنی­دار مدت زمان سپری شده در بازوهای باز در گروه­های تیمار با دوزهای بالا و پایین عصاره بود (p<00.1). نتایج حاصله نشان داد که عصاره اسطوخودوس در دوز 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم دارای اثرات تسکینی، پیش بیهوشی و ضد اضطرابی است.

کلیدواژه‌ها

اسطوخودوس؛ تسکینی؛ ضد اضطرابی؛ دیازپام؛ ماز صلیبی شکل

اصل مقاله

مقدمه

 

   امروزه گیاهان دارویی بخش مهمی از طب سنتی بسیاری از کشورها را تشکیل می­دهد در رویکردهای جدید درمانی نیز دارای ارزش و جایگاه ویژه­ای می­باشند. گیاه اسطوخودوس با نام علمی Lavandula stoechas متعلق به تیره lamiaceae است (1 و 2) و بومی کرانه­های مدیترانه و عربی تا آسیای صغیر بوده و در آذربایجان، کوه­های میانه، مرند و هشترود می­روید (5 و 20).

ترکیبات فراوانی در عصاره این گیاه شناسایی شده­اند که از مهم­ترین آنها می­توان به ژرانیول، لینالول، لینالیل استات، سینئول، بورنئول، آلفاپینن، کامفور، اسید بوتیریک، اسید والریانیک، اسید اورسالیک و فلاونوئیدهای لوتئولین اشاره کرد. که این مواد احتمالاً تأثیر گیاه را بر مناطق CNS تقویت کرده و از طریق گیرنده­های CABA باعث بروز اثرات آرامبخشی و تسکینی می­شود (10، 16، 18 و 23).

از نظر غالب حکمای طب سنتی، طبیعت گرم و خشک دارد. برای تقویت ذهنی، حافظه، کنترل رشد و سرگیجه و تشنج توصیه شده است (3 و 4). در بعضی منابع به اثرات مفید عصاره این گیاه در اختلالات نورولوژیک اشاره شده است (22).

 مواد و روش­ها

     در این مطالعه از 36 سر موش صحرایینژاد ویستار ماده در محدوده وزنی 20±200 گرم استفاده شد. موش­ها در اتاق حیوانات و در شرایط استاندارد با درجه حرارت محیطی 23-21 درجه سانتی­گراد، رطوبت نسبی 70 درصد و چرخه نوری 12 ساعت تاریکی و 12 ساعت روشنایی نگه­داری شدند و از پلت­های استاندارد جهت تغذیه موش­ها به طور آزاد استفاده گردید و آب به مقدار کافی در اختیار موش­ها قرار داشت. لازم به ذکر است به منظور سازگاری موش­ها با محیط نگه­داری جدید 10 روز قبل از انجام آزمایشات آنها از مرکز تکثیر و پرورش حیوانات آزمایشگاهی دانشکده پزشکی تبریز به محل نگه­داری حیوانات آزمایشگاهی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد تبریز انتقال داده شدند.

برای تهیه عصاره از برگ و سرشاخه­های گل­دار گیاه اسطوخودوس به میزان 1000 گرم از گیاه خشک را به صورت پودر درآورده، در داخل مخلوط کلروفرم: متانول (70:30) حداقل به مدت 24 ساعت خیس نموده، سپس مخلوط به دست آمده را تحت فشار خلاء در دستگاه روتاری اوپراتور حلال­زدائی کرده تا عصاره خام به دست آید. عصاره خام حاصله را در کمترین مقدار متانول داغ حل کرده و سپس در درون فریزر به دمای 15- درجه سانتی­گراد رسانده و به سرعت صاف نموده تا عصاره فاقد چربی به دست آید. به منظور آب زدایی، عصاره چربی زدایی شده را در دی کلرومتان حل کرده و با منیزیم سولفات خشک نموده و در دستگاه روتاری اوپراتور تحت خلاء حلال زدایی می­شود تا اینکه عصاره خالص به دست آید.

به منظور مطالعه اثرات تسکینی عصاره اسطوخودوس و مقایسه آن با دیازپام، موش­ها به طور تصادفی در 6 گروه 6 تایی تقسیم گردیدند. به گروه اول عصاره با دوز 100 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به­صورت داخل صفاقی، به گروه دوم عصاره با دوز 200 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به­صورت داخل صفاقی، به گروه سوم عصاره با دوز 400 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به­صورت داخل صفاقی، به گروه چهارم دیازپام با دوز 2/1 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به­صورت داخل صفاقی و به گروه پنجم دارونما (DMSO) در همان حجم به­صورت داخل صفاقی تجویز شد و به گروه ششم هیچ دارویی تجویز نشد.

مطالعه در دو بخش انجام گرفت. در بخش نخست که هدف ارزیابی اثرات تسکینی و پیش بیهوشی دارو بود. برای این منظور 30 دقیقه بعد از تجویز داروهای فوق، کتامین با دوز 40 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به­صورت داخل صفاقی در هر شش گروه تزریق شد. بلافاصله بعد از تجویز کتامین مدت زمانی که حیوان رفلکس تصحیح کننده را از دست
می­دهد (Induction time) و مدت زمانی که حیوان بعد از القای بیهوشی دوباره رفلکس تصحیح کننده را باز می­یابد (Sleeping time) بر حسب ثانیه با کورنومتر محاسبه شد.

در بخش دوم مطالعه که هدف ارزیابی اثرات ضد اضطرابی دارو می­باشد از آزمون های زیر استفاده شد:

الف) آزمون ماز صلیبی شکل: این دستگاه شامل دو بازوی باز روبروی هم به اندازه­های (10×50 سانتی­متر) و دو بازوی بسته روبروی هم به اندازه های (40×10×50 سانتی­متر) می باشد که بوسیله یک صفحه مرکزی (10´10سانتی متر) با هم در ارتباط هستند که یک اتاق نیمه تاریک و ساکت و به فاصله 50
سانتی­متر از زمین قرار داده می­شود (24). در هنگام آزمایش موش به آرامی و با احتیاط بر روی بخش مرکزی دستگاه به طوری که سر موش به طرف بازوی باز باشد قرار داده شد و به مدت 5 دقیقه تعداد رفت و برگشت ها به داخل بازوها ثبت و پس از هر بار استفاده دستگاه با پارچه آغشته به الکل تمیز شد (14).

داروها را با دوزهای ذکر شده تجویز کرده و 30 دقیقه بعد، موش­ها به­صورت انفرادی در مرکز ماز قرار داده شدند و مدت زمانی که موش­ها در هر یک از بازوهای ماز سپری کردند، برحسب ثانیه با کورنومتر ثبت شد. مدت زمان حضور موش­ها در مرکز ماز و بازوهای باز به­عنوان یک مارکر عدم اضطراب و مدت زمان حضور موش ها بر روی بازوهای بسته به عنوان یک مارکر اضطراب است که هر چقدر این مدت زمان مربوط به بازوهای باز بیشتر باشد، نشان­دهنده اثرات ضد اضطرابی قویتر داروی مورد نظر می­باشد.

ب) آزمون میله چرخان شتابدار: این آزمون برای بررسی تعادل حرکتی و شلی عضلانی استفاده شد. چنانچه دارویی اثرات شل کنندگی داشته باشد یا باعث کاهش تعادل حرکتی شود، این اثرات در نتایج آزمون اضطراب اختلال ایجاد می­کند. این دستگاه یک میله افقی به قطر 7 سانتی متر دارد که با سرعت اولیه 10 دور بر دقیقه می چرخد، پس از 20 ثانیه سرعت چرخش میله به 20 دور در دقیقه افزایش می­یابد. 24 ساعت قبل از شروع آزمون موش­ها آموزش دیدند. موش­هایی که توانایی قرار گرفتن بر روی میله چرخان را به مدت 30 ثانیه نداشتند، از آزمون حذف شدند. روز بعد به گروه­های مورد آزمایش داروها را تجویز کرده و در زمان­های 30 و 60 دقیقه پس از تزریق داروها هر یک از موش­ها به تنهایی و سه بار متوالی روی میله قرار داده شد که در پایان هر سه بار آزمایش تعداد کل دفعات سقوط و زمان باقی ماندن موش­ها روی میله محاسبه و نتایج آن از طریق نرم افزار ثبت شد. حداکثر زمان مورد بررسی برای هر حیوان در این آزمون 300 ثانیه در نظر گرفته شد (16).

آنالیز آماری داده­ها:

داده ها به صورت میانگین ± خطای معیار گزارش شد. پس از انجام آزمون ANOVA و در صورت معنی­دار بودن آن با استفاده از آزمون تعقیبی توکی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج با 05/0 p< به عنوان معنی­دار در نظر گرفته شد.

یافته­ها

نتایج مطالعه در نمودارهای 1 تا 5 نشان داده شده است.

 

   

نمودار 1- میانگین داده­های Induction time در گروه­های مورد مطالعه

 

توجه به نمودار فوق دوز mg/kg 200 عصاره گیاه اسطوخودوس از Induction time کمتری نسبت به دیازپام برخوردار است و اختلافات همه از نظر آماری معنی­دار بوده و 01/0 p< می­باشد.

 

 

 

 

 

 

نمودار 2- میانگین داده­های Sleeping time در گروه­های مورد مطالعه

 

با توجه به نمودار فوق دوز mg/kg 200 عصاره گیاه اسطوخودوس از Sleeping time بیشتری نسبت به دیازپام  برخوردار است و اختلافات همه از نظر آماری معنی­دار بوده و 01/0p< می­باشد.

 

نمودار 3- میانگین داده­های Maze در گروه­های مورد مطالعه

 

با توجه به نمودار فوق دوز mg/kg 200 عصاره گیاه اسطوخودوس در Maze بیشترین اثر را به­عنوان یک شاخص ضد اضطرابی دارد و اختلافات همه از نظر آماری معنی­دار بوده و 01/0p< می­باشد.

 

 

 

نمودار 4- میانگین داده­های Rotarod test در گروه­های مورد مطالعه، تزریق داروها 30 دقیقه قبل از آزمون

 

با توجه به نمودار فوق عصاره گیاه اسطوخودوس در دوزهای mg/kg 400 و 200 سبب کاهش مدت زمان باقی ماندن حیوان بر روی میله چرخان شتاب­دار به­صورت وابسته به دوز شد و همچنین عصاره اسطوخودوس در دوزهای فوق از نظر آماری اختلاف معنی­داری را نسبت به دیازپام نشان داد (01/0p<).

 

نمودار 5-  میانگین داده­های Rotarod test در گروه­های مورد مطالعه، تزریق داروها 60 دقیقه قبل از آزمون

 

با توجه به نمودار فوق عصاره گیاه اسطوخودوس در دوزهای mg/kg 400 و 200 به­طور معنی­دار در مقایسه با دیازپام سبب کاهش مدت زمان باقی ماندن حیوان بر میله چرخان شتابدار شد (01/0p<).

بحث و نتیجه‌گیری

    هدف از این تحقیق، مطالعه اثرات تسکینی، پیش بیهوشی و ضد اضطرابی عصاره گیاه اسطوخودوس در مقایسه با دیازپام در موش صحرایی بود. ترکیبات مختلفی در گیاه اسطوخودوس شناسایی شده است. وجود مواد مؤثره متعدد مانند مونوترپن و سزکوئی ترپن ها از جمله لینالول و لینالیل استات و فلاوونوئیدهایی مثل لوتئولین احتمال تأثیر این گیاه را بر مناطق مختلف CNS تقویت می­کند (15). گزارشاتی مبنی بر تأثیر فلاوونوئیدها بر گیرنده­های بنزودیازپین وجود دارد (22). با توجه به وجود فلاونوئیدها در این گیاه احتمال اینکه عصاره گیاه اسطوخودوس از طریق تأثیر بر گیرنده­های بنزودیازپینی متصل به گیرنده­های گاباـ A باعث بروز اثر آرام بخشی و ضد اضطرابی شود تقویت می­گردد (22). مهربانی و همکاران در سال 1385 مطالعه­ای که در مورد تأثیر عصاره متانولی اسطوخودوس بر تشنج ناشی از پنتیلن تترازول بر موش­های ماده انجام دادند دریافتند که این عصاره دارای اثر ضد تشنجی است (8). همچنین میرزایی و همکاران نیز در سال 1388 در مطالعه­ای تأثیر رایحه اسطوخودوس را در کاهش اضطراب هنگام زایمان در زنان سخت زا گزارش کرده­اند (7). Rezzagi و همکاران نیز در سال 2009 نشان دادند که مصرف عصاره اسطوخودوس باعث کاهش التهاب و کاهش درد و ادم زخم می­شود (21).

Jabeen و همکاران در سال 2007 فعالیت­های اسپاسمولیتیک و اسپاسموژنیک گیاه اسطوخودوس را بیان کرده­اند (17). تحقیقات نشان داده است که مصرف اسانس اسطوخودوس در رفع سوء هضم­های همراه با تخمیرات عفونی روده،
ناراحتی­های عفونی منشأ اختلالات عمل دستگاه هضم و احساس کسالت عمومی مؤثر می­باشد (1).

Buchbaur و همکاران نیز در سال 1991 اثرات تسکینی و آرام بخشی روغن­های ضروری اسطوخودوس را بررسی
کرده­اند (9).

دیازپام از یک سو به­عنوان یک داروی بنزودیازپینی دارای اثرات تسکینی اثبات شده­ای روی سیستم عصبی مرکزی است و از سوی دیگر به عنوان داروی ضد اضطرابی مطرح می باشد. دیازپام از طریق تعامل با گیرنده­های گابا موجود در مغز به ویژه در تشکیلات مشبک مغز میانی موجب بروز اثرات تسکینی و  ضد اضطرابی می­شود (6). در بخشی از مطالعه اثرات تسکینی و پیش بیهوشی عصاره اسطوخودوس که در طب سنتی به عنوان آرام بخش و ضد درد و ضد تشنج بکار می­رود در مقایسه با دیازپام مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داده که طی پروسه تسکین در بین روزهای بکار رفته دوز 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن پاسخ­های معنی­دارتری نسبت به سایر دوزهای عصاره در مقایسه با دیازپام به همراه داشت (01/0p<). در این تحقیق برای به دست آوردن دوز مناسب به­صورت پایلوت کار شد و از دوزهای (mg/kg 400، 200 و 100) استفاده گردید که در این روش 30 دقیقه بعد از تزریق دوزهای فوق از عصاره گیاهی (به عنوان داروی پیش بیهوشی) از داروی کتامین به عنوان داروی بیهوشی اصلی با دوز 40 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به شکل داخل صفاقی در موش­های ماده استفاده گردید و جهت مقایسه با اثرات تسکینی و پیش بیهوشی دیازپام 30 دقیقه بعد از تزریق داروی دیازپام به عنوان داروی پیش بیهوشی و با دوز 2/1 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به­صورت داخل صفاقی، از داروی کتامین که یک داروی بیهوش کننده عمومی تزریقی غیر باربیتوراتی و انفکاکی است (19) به عنوان داروی بیهوشی اصلی با دوز 40 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن به شکل داخل صفاقی در موش­های ماده استفاده گردید که بر اساس نتایج بدست آمده دوز 200 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن از عصاره گیاهی اسطوخودوس اثرات تسکینی بیشتری و بهتری را نسبت به داروی دیازپام نشان داد. بدین ترتیب که عصاره گیاهی اسطوخودوس با دوز 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن در مقایسه با دیازپام با دوز 2/1 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن، Induction time کمتر و Sleeping time بیشتری را ایجاد نمود. در بخش دیگری از مطالعه اثرات ضد اضطرابی عصاره گیاهی اسطوخودوس در مقایسه با دیازپام مورد بررسی قرار گرفت. بر طبق نتایج بدست آمده عصاره گیاهی اسطوخودوس با دوز 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن اثرات ضد اضطرابی قویتری نسبت به دیازپام با دوز 2/1 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن در موش های ماده ایجاد کرد. هم چنین عصاره اسطوخودوس در دوزهای mg/kg 400 و 200 سبب کاهش تعادل حرکتی و کاهش مدت زمان باقی ماندن حیوان بر میله چرخان شتاب دار گردید. تزریق عصاره گیاهی اسطوخودوس با دوز 200 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن به­صورت داخل صفاقی به­عنوان داروی پیش بیهوشی قبل از کتامین (به­عنوان داروی بیهوشی) در مقایسه با دیازپام از نظر اثرات تسکینی و پیش بیهوشی اختلاف معنی­داری را نشان داد و همچنین تزریق عصاره این گیاه با دوز 200 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به شکل داخل صفاقی جهت ایجاد اثرات ضد اضطرابی در مقایسه با دیازپام اثرات بهتری را ایجاد کرد و در مقایسه دوز 400 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن از عصاره اسطوخودوس با دیازپام دوز 400 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن، Induction time کمتر و Sleeping time بیشتری نسبت به دیازپام دارد ولی مؤثرترین دوز در بین دوزهای عصاره، دوز 200 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن  بدن می­باشد.

بنابراین با توجه به وجود فلاوونوئیدها در عصاره گیاه اسطوخودوس احتمال می­رود که این گیاه از طریق تأثیر برگیرنده­های بنزودیازپینی متصل به گیرنده­های گاباـ A باعث بروز اثر آرام بخشی و ضد اضطرابی می­گردد. البته اثبات این امر نیازمند جدا نمودن هر یک از مواد مؤثر گیاه و تحقیق اختصاصی بر روی هر یک از این مواد و با استفاده از مدل­های حیوانی دیگر می­باشد تا بتوان مکانیسم اثر آرام­بخشی و ضد اضطرابی آن را مشخص نمود که در این زمینه نیاز به مطالعه بیشتر و نیز استخراج و شناسایی ساختمان شیمیایی مواد مؤثر گیاه می­باشد.

مراجع

1. زرگری، ع. 1368. گیاهان دارویی ایران. جلد اول، چاپ ششم، انتشارات دانشگاه تهران، صفحات: 222-210.
2. زمان، س. 1370. گیاهان دارویی، (ترجمه). تالیف: استودولا،ژ.ل. چاپ پنجم، تهران، انتشارات ققنوس، صفحه: 218.
3. شرفکندی، ع. 1370. قانون در طب، (ترجمه). تألیف : یسنا، ج . جلد دوم، انتشارات سروش، صفحه: 66 .
4. صمصام شریعت، س.هـ. و معطر، ف. 1370. گیاهان دارویی طبیعی. جلد سوم، چاپ سوم انتشارات روزبهان تهران، صفحات: 134-130.
5. کیانی، ک. 1388. اطلس مصور گیاهان دارویی. چاپ چهارم، انتشارات زر قلم تبریز، صفحه: 16.
6. میرزایی، م. و رضوی، ا. 1998. فارماکولوژی، (ترجمه). تألیف : کاتزونگ، ت. چاپ دوم، تهران، انتشارات سما، صفحات: 210- 199.
7. میرزایی، ف.، کشتگر، س.، کاویانی، م. و رجائی فرد، ع. 1388. تغییرات غلظت پلاسمایی کورتیزول و سروتونین و کاهش سطح اضطراب هنگام زایمان در زنان نخست زا به دنبال بویین اسانس اسطو خودوس. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، 16(3): صفحات: 254- 245 .
8. مهربانی، م.، مدیریان، ا.، ابراهیم آبادی، ع.، وفازاده، ج.، شهنواز، ش. و حیدری، م. 1385. بررسی اثر عصاره آبی – متانولی اسطو خودوی و افیتمون بر تشنج ناشی از پنتیلن تترازول در موش سوری. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، 14(1): صفحات: 32- 25 .
9. Buchbauer, G. Jirovetz, L. and Jager, W. 1991. Aromatherapy evidence for sedative effects of the essential oil of lavander after inhalation. Z. Naturforsch. 46(1):167-72.
10. Evans, W.C. 1996. Pharmacognosy. W.B. Saunders Company, London. 14^th Edition. p:115-254.
11. Gudmundson, C. and Lidgren, L. 1973. Dose diphenylhdention accelerate healing of fractures in mice. Acta Orthop. Scand. 44(2):640-649.
12. Gower, A.J., Noyer, M., Verloes, R., Gobret, J. and Walfert, E. 1972. A novel Anticon Vulsant drug pharmacological profile in animals. Journal Pharmacol. 222(2-3):109-203.
13. Gabrieli, C. and Kokkalou, E. 2003. A new acetylated glucoside of luteolin and two flavone glucosides from Lavandula stoechas. Pharmazie. 58(6):426-427.
14. Holmes, A., Parmigiani, P.F., Ferrari, P.F., Palanza, P. and Rodgers, R.j. 2000. Behavioral profile of wild mice in the elevated plus maze test for anxiety. Physiology Behavior. 71:509-516.
15. Hajahshemi, V., Ghannadi, A. and Sharifi, B. 2003. Anti inflammatory and analgesic properties of the leaf extracts and essential oil of Lasvandula angustifola mill. Journal of Ethnopharmacol. 89(1):67-71.
16. Hosseinzadeh, H. and Nassin, M.A. 2003. Anticonvulsant sedative and muscle relaxant effects of carbenoxlone in mice. BMC Pharmacol. 3:1.
17. Jabeen, Q., Aziz, N.O., Afzal, Z. and Golani, A.H. 2007. The spasmogenic and spasmolytic activities of lavavdula stoerchas are mediated through umsccarinic receptor stimulation and calcium channel blockade. Journal of Pharmacology. 3(1):61-67.
18. Kokkalou, E. 1988. The constituents of the essential oil from lavandula stoechas growing wild in gress. Planta Media. 54:58-59.
19. Katzung, B. 2004. Basic and Clinical Pharmacology. MC Grow Hill, Wolumez. 641-682.
20. Nadkarni, A.K. 1976. Indian Mate. Medica poular parkshan, Bombay. p:381-383.
21. Rezzagi. K., Mehrabani, M. Vafazadehmj, H. and Ebrahimi, K. 2009. Study of the effects Lavandula stoechas extracts on the liver in the rat. 100(4). Available at: http://www.plant.mihanblog.com.
22. Salah, S.M. and Jager, A.K. 2005. Screening of traditionally used Lebanese herbs for neurological activities. Journal of Ethnopharmacol. 97(1):145-9.
23. Ulubelen, A. and Olcay, Y. 1989. Triterpenoids from Lavandula stoechas. Fitoterapia. 60:475-476.
24. Wilson, J., Watson, W.P. and Little, H.J. 1998. CCKB antagonists proted against anxiety-related behavior produced by ethanol withdrawal measured using the elevated plus maze. Psychopharmacol. 137:120-31.