بررسی عیار سرمی روی در گوسفندان منطقة میاندوآب در سال 87

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 3، دوره 4، 1 (13) بهار، خرداد 1389، صفحه 731-736   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

امیرپرویز رضایی صابر^{* 1}؛ یوسف داوودی²؛ علی حسن پور¹

¹گروه علوم درمانگاهی، دانشکده‌ دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²گروه دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سراب، سراب، ایران

چکیده

به­علت متابولیسم پیچیده روی در بدن، انگیزة فراوان جهت مطالعه این عنصر وجود دارد. هیچ مرحله‌ای از تکوین و رشد نیست که به روی نیازمند نباشد. کمبود روی عوارض بسیاری از جمله اختلالات باروری و تولید مثلی، ضعف سیستم ایمنی، وقوع عفونت­های ثانویه و ... را ایجاد می‌نماید. در این مطالعه در هر یک از فصول سال، به خون­گیری از ورید وداج توسط لولة ونوجکت از 200 رأس (مجموعاً 800 رأس) گوسفندان به ظاهر سالم منطقه میاندوآب بعد از تعیین سن و جنس، اقدام گردید. بر اساس آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه اختلاف معنی‌داری از لحاظ عیار سرمی روی و آلکالین فسفاتاز ما بین فصول وجود داشت (01/0p<) که حاکی از کاهش شدید عیار سرمی روی و افزایش مقادیر سرمی آلکالین فسفاتاز در فصل زمستان بود که می‌تواند به دلیل استفاده از علوفه‌های خشک و توأم با گرد و خاک به صورت دستی در این فصل باشد. همچنین در این مطالعه اختلاف معنی‌داری در مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز ما بین سنین وجود داشت (01/0p<). در این مطالعه بر اساس آزمون t-Test اختلاف معنی‌داری از لحاظ مقادیر روی و آلکالین فسفاتاز ما بین دو جنس نر و ماده وجود داشت (01/0p<)

کلیدواژه‌ها

گوسفند؛ سرم؛ روی؛ آلکالین فسفاتاز؛ میاندوآب؛ فصل؛ جنس؛ سن

اصل مقاله

مقدمه

 

     در نشخوارکنندگان به­طور طبیعی در سطح وسیعی کمبود روی گزارش شده است. در این ارتباط از اروپا تا آفریقا از جمله صحرای سودان و آفریقای جنوبی وقوع طبیعی این کمبود ثبت و انتشار یافته است . در آمریکا از 6 ایالت گزارش شده است که در 90% موارد علوفه، از نظر تأمین روی نقص داشته است (5 و 17). به علت متابولیسم پیچیده روی در بدن انگیزه فراوان جهت مطالعه این عنصر وجود دارد. در همین رابطه کمبود روی به­صورت تجربی توسط محققین مختلف به کرات ایجاد و پیآمدهای آن مورد مطالعه و گزارش قرار گرفته است (5 و 13).

روی عمدتاً از رودة باریک جذب می‌شود. میزان جذب این عنصر حداکثر 80% و حداقل 10% ذکر شده است (16 و 22). مهم­ترین عامل مؤثر بر میزان جذب روی، نیاز بدن است (16). روی به تمام بافت­های بدن توزیع می‌شود ولی چگونگی ورود آن از غشاء سلول به داخل سلول هنوز مورد بحث است (23) کمتر آنزیمی را در بدن می‌توان یافت که در انجام فعالیت‌هایش به روی نیاز نداشته باشد (15). لذا مهم­ترین متالوآنزیم‌ها، آنزیم‌های روی­دار هستند (15). روی از یک طرف در متابولیسم کربوهیدرات­ها، پروتئین‌ها، لیپیدها و از طرف دیگر اسیدهای نوکلئیک (DNA و  RNA ) چه در ساختن و چه در اعمال آنها صاحب نقش است (13، 14، 17 و 24). و از این رو هیچ مرحله‌ای از تکوین و رشد نیست که به روی نیازمند نباشد (20). به همین جهت روی در شکل‌گیری، رشد و بلوغ و حتی بقاء سلول­های سوماتیک و جنسی مهم­ترین نقش را دارد (12 و 21). روی به عنوان یکی از مهم­ترین عوامل در سلامت سیستم ایمنی، پوست و مو مطرح است ( 1، 2، 10،  18 ، 19 و 27). به­علاوه در ساخت بسیاری از هورمون­ها مثلاً انسولین و گلوکاگون نقش دارد (3). فعالیت جنسی دام نر و دام ماده، تشکیل نطفه و تبدیل آن به امبریو و فتوس و رشد و بلوغ جنین وابسته به روی می‌باشد (11). در جنس نر به­ویژه در نشخوارکنندگان کوچک، شکل‌گیری، رشد بیضه به ویژه فعالیت اسپرماتوژنز شدیداً به روی وابسته است (4، 6، 8 و 9). تحویل گرفتن نطفه به وسیله رحم و تبدیل آن به امبریو و تکامل امبریو به فتوس در تمام انواع دام وابسته به روی است.  گاهی در همین رابطه Repeat breeding مشکل عمده گله می‌باشد (8 و 23). تلف شدن جنین و سقط آن می‌تواند از عوارض این کمبود باشد (8 و 9). با توجه به موارد مذکور اهمیت روی در دو جنس نر و ماده کاملاً مشهود است و انگیزه مطالعه‌ای از لحاظ مطالعه عیار سرمی روی و الکالین فسفاتاز در دو جنس نر و ماده در گوسفندان منطقة میاندوآب می­باشد.  با توجه به عملکردهای بسیار مهم عنصر روی در بدن که معمولاً به­طور غیرواضح در ایجاد بسیاری از اختلالات و بیماری­ها صاحب نقش است، مطالعات اپیدمیولوژیکی همه جانبه را می‌طلبد. با توجه به اینکه هیچ گونه مطالعه‌ای در رابطه با کمبود روی در گوسفندان تاکنون در منطقة میاندوآب انجام نگرفته است و با توجه به این موضوع که گاهی برخی از علایم بالینی و ردپایی از کمبود روی در موارد ارجاعی به درمانگاه تخصصی دام­های بزرگ دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز که در شهرستان میاندوآب قرار دارد، ملاحظه می‌گردد،  بر آن شدیم که مطالعه‌ای فصلی در مورد این عنصر در گوسفندان این منطقه انجام دهیم، تا در صورت مشاهده عیار سرمی پائین عنصر روی، اقدامات پیشگیری کنندگی در جهت جلوگیری از آسیب‌های اقتصادی وارده انجام گیرد. با توجه به موارد مذکور می‌بایست این کمبود تشخیص و مورد درمان قرار گیرد.

مواد و روش­ها

     در این تحقیق در هر یک از فصول مورد مطالعه دویست رأس گوسفند به ظاهر سالم نژاد قزل مورد شماره‌گذاری و بازرسی قرار گرفت. بعد از بازرسی و مشخص کردن جنس  و سن گوسفندان بر اساس فرمول دندانی، به خون­گیری از ورید وداج توسط لوله ونوجکت، اقدام گردید. نمونه‌های خونی در جوار یخ به آزمایشگاه منتقل و توسط دستگاه سانتریفوژ، سرم آنها جدا گردید و جهت نگه­داری به میکروتیوب منتقل و در  دستگاه فریزر 20- درجه سانتی­گراد فریز گردیدند. سپس نمونه‌ها از فریز خارج و مقادیر روی سرم توسط کیت راندوکس و مقادیر آلکالین فسفاتاز سرم توسط کیت زیست شیمی به روش اسپکتروفوتومتری مورد اندازه‌گیری قرار گرفتند.

یافته­ها

     میانگین و انحراف معیار مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز در گوسفندان منطقه میاندوآب بر حسب فصل، سن و جنس بر طبق جداول 1 الی 3  تنظیم گردیده است.

 

 

 

 

جدول 1- میانگین و انحراف معیار مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز در طی چهار فصل در گوسفندان منطقه میاندوآب

 

فصول موارد اندازه‌گیری شده	بهار (mean ± SD)	تابستان (mean ± SD)	پائیز (mean ± SD)	زمستان (mean ± SD)
روی ()	a60/2 ± 07/108	a01/4 ± 73/110	b80/1± 94/91	b 02/1 ± 44/70
آلکالین فسفاتاز (Iu/lit)	a01/7 ±56/246	a8/10 ± 73/386	b66/11 ±36/511	b 6/9 ±50/713

a,b      : در هر ردیف حروف غیر همنام به مفهوم وجود تفاوت آماری معنی‌دار می‌باشد (01/0< p).

 

 

جدول 2- میانگین و انحراف معیار مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز در گوسفندان منطقه میاندوآب در سنین مختلف

 

سن موارد اندازه‌گیری شده	یک سال (mean ± SD)	دو سال (mean ± SD)	سه سال (mean ± SD)	بالاتر از 3 سال (mean ± SD)
روی ()	a01/8 ± 73/122	b60/8 ± 05/100	c6/6± 52/90	d30/4 ± 85/67
آلکالین فسفاتاز (Iu/lit)	a52/11± 35/378	b14/13 ± 54/483	c44/10 ± 50/469	d01/16 ±73/524
تعداد از کل دام­های مورد مطالعه	232	276	102	190

 

a,b,c,d                       : در هر ردیف حروف غیر همنام به مفهوم وجود تفاوت آماری معنی‌دار می‌باشد (01/0< p).

 

 

 

 

جدول 3- میانگین و انحراف معیار مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز در گوسفندان منطقه میاندوآب در دو جنس مختلف

 

موارد اندازه‌گیری شده جنس	تعداد از کل دام­های مورد مطالعه	درصد از کل دام­های مورد مطالعه	روی (Mg/dl)	آلکالن فسفاتاز (Iu/lit)
نر	282	25/35	*34/2± 32/110	*10/14± 72/249
ماده	518	75/64	54/6 ± 34/80	12/11±45/678

                      *: تفاوت آماری معنی‌دار در سطح (01/0< p).

 

 

 

بر طبق جدول 1 و بر اساس آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه (ANOVA) در سطح 05/0= اختلاف معنی‌داری از لحاظ مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز ما بین فصول وجود داشت (01/0 p<) و بر اساس آزمون تعقیبی Tukey به صورت دو به دو در سطح 05/0= ما بین فصول بهار و تابستان با پائیز و زمستان از لحاظ مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز اختلاف معنی‌داری وجود داشت (01/0p<) که این اختلاف ما بین فصول بهار با تابستان معنی‌دار نمی‌باشد.

بر طبق جدول 2 با افزایش سن، مقادیر سرمی روی کاهش معنی‌دار (01/0p<) و مقادیر سرمی آلکالین فسفاتاز افزایش معنی‌داری (01/0p<) را نشان داد. همچنین بر اساس آزمون آنالیز واریانس یکطرفه اختلاف معنی‌داری در مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز ما بین سنین وجود داشت (01/0p<).

بر طبق جدول 3 و بر اساس آزمون t-Test اختلاف معنی‌داری در سطح 05/0 =  از لحاظ مقادیر سرمی روی و آلکالین فسفاتاز، ما بین دو جنس نر و ماده وجود داشت (01/0p<) به­طوری­که در جنس نر مقادیر سرمی روی بالاتر از جنس ماده بود.

بحث و نتیجه‌گیری

     بر اساس نتایج این مطالعه، کاهش مقادیر سرمی روی و افزایش مقادیر سرمی آلکالین فسفاتاز در فصول سرد می‌تواند قسمتی به دلیل مصرف غذای دستی‌حاوی علوفه‌های خشک، عدم دسترسی حیوان به علوفه‌های سرسبز بهاره که مقادیر روی بیشتری دارند، باشد. چرا که مصرف علوفه خشک و دیر برداشت شده، قابلیت هضم پائین‌تری از لحاظ روی دارد و قابل دسترس بودن روی آن برای دام کمتر می‌شود. همچنین این کاهش چشمگیر در مقادیر سرمی روی در فصل زمستان می‌تواند قسمتی به دلیل مخلوط شدن گردوخاک با علوفه‌ها در حین برداشت باشد چرا که در این صورت این علوفه‌ها قابلیت جذب روی کمتری خواهند داشت. در این رابطه به گرد و خاکی بودن علوفه‌ها در تغذیه دستی که در زمستان مورد استفاده قرار می‌گیرد، بایستی توجه نمود (7 و 23). در کمبود روی مقادیر سرمی آلکالین فسفاتاز افزایش می­یابد که در تأیید تشخیص کمبود روی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد (23 و 25) و همان­طوری­که در جدول 1 مشاهده می‌گردد، با کاهش مقادیر روی سرم در فصول پائیز و زمستان، مقادیر آلکالین فسفاتاز سرمی افزایش می‌یابد.  همچنین اگر به مقادیر سرمی طبیعی روی گوسفندان که در اکثر منابع در حدود  mg/dl120-80، اعلام شده است (23) توجه گردد، مشخص می‌شود که در فصل زمستان مقادیر سرمی روی mg/dl 02/1±44/70 کمتر از این مقدار بوده و هشدار دهنده می‌باشد. بر طبق اعلام منابع اگر مقادیر سرمی روی به پائین‌تر از 39     mg/dl برسد، علائم بالینی کمبود روی ظاهر می‌گردد (23) که در هیچ یک از موارد در این مطالعه به چنین ارقامی برخورد نگردید که این موضوع نشان­دهندة تحت­بالینی بودن کمبود روی در گوسفندان منطقه میاندوآب در فصل زمستان می‌باشد. همچنین در منابع، مقادیر طبیعی آلکالین فسفاتاز برای گوسفند Iu/lit 390-70 ذکر شده است (23) که با توجه به جدول 1 ملاحظه می‌گردد که در فصول سرد با کاهش مقادیر سرمی روی مقادیر سرمی آلکالین فسفاتاز حتی از محدودة پیشنهادی منابع نیز فراتر رفته است. در این مطالعه با افزایش سن، مقادیر سرمی روی کاهش و مقادیر سرمی آلکالین فسفاتاز افزایش می­یافت که این می­تواند به دلیل کاهش توانایی دستگاه گوارش نشخوارکنندگان در جذب روی با افزایش سن باشد (25).

دلیل بالابودن مقادیر سرمی روی در دام نر در مقایسه با دام ماده مصرف بیش از حد روی در دوران آبستنی و ورود آن به شیر در یک ماه اول بعد از زایش می­باشد (11 و 23) که با مطالعات Van-Ryssen و همکاران (1992) مطابقت دارد (26).

نتایج حاکی از وجود یک کمبود تحت بالینی روی در فصول سرد سال می‌باشد که هشداردهنده بوده و لزوم تدبیر روش­های پیشگیری کننده را ایجاب می‌نماید.

 

مراجع

1. Cook- Mills, J.M. and Fraker, P.J. 1993. Functional capacity of the residual lymphocytes from zinc-deficient adult mice. Br. J. Nutr. 69(3):835-848.
2. Depasquale-Jardieu, P. and Fraker, P.J. 1994. Interference in the development of a secondary immune response in mice by zinc deprivation: persistence of effects. J. Nutr. 114(19):1762-1769.
3. Droke, E.A., Spears, J.W., Armstrong, J.D., Ley, E.B., Simpson, R.B. and Simpson, R.B. 1993. Dietary zinc effects serum concentrations of insulin and insulin –like growth factor I in growing lambs. J. Nutr. 123(1):13-19.
4. Hidiroglou, M. 1979. Trace element deficiencies and fertility in ruminants: a review. J. Dairy Sci. 62(8):1195- 1206.
5. Kendall, N.R. and Telfer, S.B. 2000. Induction of zinc deficiency in sheep and its correction with a soluble glass bolus containing zinc. Vet. Rec. 146(22):634-637.
6. Kendall, N.R., McMullen, S., Green, A. and Rodway, R.G. 2000. The effect of a zinc, cobalt and selenium soluble glass bolus on trace element status and semen quality of ram lambs. Anim. Reprod. Sci. 62(4):277-283.
7. Lamand, M., Lab, C., Mignon, M., Tressol, J.C. 1990. The influence of sulfur supplementation (methionine and sulfate) on the zinc availability of a poor diet in sheep. Ann. Rech. Vet. 21(3):229-230.
8. Martin, G.B., White, C.L., Markey, C.M. and Blackbeny, M.A. 1994. Effects of dietary zinc deficiency on the reproductive system of young male sheep: testicular growth and the secretin of inhibin and testosterone. J. Reprod. Fertil. 101(1):87-96.
9. Martin, G.B. and White, C.L. 1992. Effects of dietary zinc deficiency on gonadotrophin secretion and testicular growth in young male sheep. J. Reprod. Fertil. 96(2):497-507.
10. Masters, D.G. and Chapman, R.E. 1995. Effects of zinc deficiency on the wool growth, skin and wool follicles of pre-ruminant lambs. J. Biol. Sci. 38(4):355-364.
11. Masters, D.G. and Moir, R.J. 1993. Effect of zinc deficiency on the pregnant ewe and developing fetus. Br. J. Nutr. 49(3):365-372.
12. Mills, C.F. 1994. The detection of trace element deficiency and excess in man and farm animals. Proc. Nutr. Soc. 33(3):267-274.
13. Mills, C.F., Quarterman, J., Chesters, J.K., Williams, R.B. and Dalgarno, A.C. 1996. Metabolic role of zinc. Am. J. Clin. Nutr. 22(9):1240-1249.
14. Mills, C.F., Dalgarno, A.C., Williams, R.B. and Quarterman, J. 1997. Zinc deficiency and the zinc requirements of calves and lambs. Br. J. Nutr. 21(3):751-768.
15. Nelson, D.R., Wolff, W.A., Blodgett, D.J., Luecke, B., Ely, R.W. and Zachary, J.F. 1994.  Zinc deficiency in sheep and goats: three field cases. J. Am. Vet. Med. Assoc. 184(12):1480-1485.
16. Nishi, Y. 1996. Zinc and growth. J. Am. Coll. Nutr. 15(4):340-344.
17. OTT, E.A., Smith, W.H., Stob, M. and Beeson, W.M. 1994. Zinc Deficiency Syndrome in the young lamb. J. Nutr. 82:41-50.
18. Perryman, L.E. 1982. Mechanisms of immune deficiency diseases of animals. J. Am. Vet. Med. Assoc. 181(10):1097-1101.
19. Pierson, R.E. 1999. Zinc deficiency in young lambs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 149(10):1279-1282.
20. Pond, W.G. 1993. Effect of dietary calcium and zinc levels on weight gain and blood and tissue mineral concentrations of growing Columbia-and Suffolk –sired lambs. J. Anim. Sci. 56(4):952-959.
21. Pope, A.L. 1995. Mineral interrelationships in ovine nutrition. J. Am. Vet. Med. Assoc. 166(3):264-268.
22. Quartermen, J., Jachson, F.A. and Morrison, J.N. 1996. The effect of zinc deficiency on sheep intestinal mucin. Life science. 19(7):979-986.
23. Radostitis, O.M., Blood, D.C. and Gay, C.C. 2002. Veterinary Medicine. 9th ed., Baillier Tindall Co. p:1730-1733.
24. Reid, G.M. 1981. The pharmacological role of zinc: evidence from clinical studies on animals. Med. Hypotheses. PMID: 7219245: 7(2):207-215.
25. Suliman, H.B., Abdelrahim, A.I., Zakia, A.M. and Shommein, A.M. 1988. Zinc deficiency in sheep. Trop. Anim. Health Prod. 20(1):47-51.
26. Van-Ryssen, J.B. and Bradfield, G.D. 1992. An assessment of the selenium, copper and zinc status of sheep on cultivated pastures in the Natal Midlands. J. Afr. Vet. Assoc. 63(4):156-161.
27. White, C.L., Martin, G.B., Hynd, P.I. and Chapman, R.E. 1994. The effect of zinc deficiency on wool growth and skin and wool follicle histology of male merino lambs. Br. J. Nutr. 71(3):424-435.