بررسی میزان فراوانی لینگواتولا سراتای بالغ در سگ‌های ولگرد شهرستان ارومیه

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 8، دوره 4، 1 (13) بهار، خرداد 1389، صفحه 765-771   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

سهراب رسولی^{* 1}؛ امیر امنیت طلب¹؛ محمد صدقیان²؛ بکتاش حاجی کریم لو³؛ افشین عزیزپور ساریجه⁴؛ کمال جعفری⁵

¹هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران

²هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، شبستر، ایران

³دانش‌آموخته دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران

⁴دانشجوی دکترای دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران

⁵کارشناس علوم آزمایشگاهی دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

لینگواتولا سراتا یکی از انگل­های زئونوز می‌باشد که عامل اشکال مختلف لینگواتولوز در انسان، گوشتخواران و نشخوارکنندگان است. مهم­ترین راه آلودگی انسان به انگل، میوه، سبزیجات و منابع آب آلوده به تخم انگل و از طریق ترشحات بینی، دهانی و مدفوع گوشتخواران خصوصاً سگ­های ولگرد
می­باشد. همچنین مصرف گوشت و متعلقات نیم پز و خام حیواناتی مانند گوسفند، بز، گاو و سایر علفخواران ریسک فاکتور دیگر در آلودگی انسان به لینگواتولا سراتا می‌باشد. این بررسی برای تشخیص میزان آلودگی سگ­های شهرستان ارومیه به لینگواتولا سراتای بالغ انجام پذیرفت. در این بررسی 37 قلاده سگ شامل 22 قلاده سگ نر و 15 قلاده سگ ماده از قسمت­های مختلف شهر ارومیه مورد مطالعه قرار گرفت. سینوس­های پیشانی، بوقک­های بینی، حفره مغزی، نازوفارنکس و مجرای استاش سگ­ها به منظور مشاهده انگل بالغ لینگواتولا سراتا بررسی شد. انگل­های خارج شده در محلول فرمالین 10% قرار داده شده و توسط لاکتوفنل شفاف­سازی و توسط آزوکارمین رنگ­آمیزی شدند. از کل سگ­های مورد مطالعه 30 قلاده سگ (01/81%) به  لینگواتولا سراتا مبتلا بودند. بررسی نشان داد که وزن، سن، جنس و موقعیت جغرافیایی در میزان آلودگی به انگل تأثیر چشمگیری نداشت. تعداد انگل­های موجود در
سگ­های آلوده بین 7-1 انگل متفاوت بود که به­طور میانگین 93/2  انگل در هر سگ می‌باشد. طول انگل­های بالغ از mm 50-35 در ماده‌ها و از
mm 18-2 در نرها متفاوت بود. بیشترین محل وجود انگل بخش جلویی سینوس پیشانی با تعداد 7 انگل بود.

کلیدواژه‌ها

لینگواتولا سراتا؛ سگ‌های ولگرد؛ ارومیه

اصل مقاله

مقدمه

 

 بدن این انگل مانند یک کرم ـ پهن و مسطح می‌باشد و از نظر ظاهری شبیه یک زبان می‌باشد.  لینگواتولا سراتا در مرحله نوزادی دو زوج پا دارد و در هنگام نوچگی و بلوغ بدون پا می­باشد. بدن این انگل سفید رنگ است که در قسمت قدامی عریض‌تر و مدور بوده و در قسمت خلفی باریک و نوک گرد است. دهان بیضی دارد که به­وسیله چهار قلاب محصور شده است. جنس­های انگل از هم جدا بوده و جنس ماده، بزرگتر از جنس نر است. فرم بالغ انگل لینگواتولا سراتا محکم به غشاهای موکوسی مجرای بینی، بوقک­ها و سینوس­های پیشانی در سگ­ها و دیگر سگ­سانان به وسیله 4 عدد قلاب می­چسبد که در آنجا تعداد زیادی تخم تولید می­کند. این تخم­ها مرحله لاروی را در آنجا سپری و از طریق ترشحات بینی یا مدفوع خارج و از طریق آلوده کردن گیاهان، میزبانان واسط (نشخوارکنندگان، موش و انسان) را آلوده می­کنند. لاروهای خارج شده از تخم در دیواره روده آزاد و به عقده­های لنفاوی، کبد، شش­ها و به ندرت به چشم و دیگر بافت­ها منتقل
می­شوند. در این نواحی لاروها تبدیل به نوزاد شده و ایجاد ضایعات گرانولوماتوزی می­کنند. این چرخه به وسیله خوردن احشاء و لاشه­های حیوانات واسط توسط سگ­ها تکرار می­شود. این انگل در بدن میزبان نهایی که همان سگ­ها هستند، بالغ
می­شوند. فرم نابالغ می­تواند انسان را آلوده کند. آلودگی به این انگل در انسان در بعضی از کشورهای جهان گزارش شده است (8).

در ایران و منطقه آذربایجان همه ساله مقدار زیادی از تولیدات دامی در اثر عوامل مختلف از بین می‌روند که ضرر اقتصادی فراوانی را باعث می‌شود که یکی از این عوامل آلودگی‌های انگلی است و در این میان لینگواتولا سراتا که میزبان نهایی آن گوشتخواران است به­دلیل اینکه در فرم نابالغ خود می‌تواند انسان را نیز درگیر کند، اهمیت فراوانی دارد. امروزه اهمیت لینگواتولا سراتا با توجه به افزایش سگ­های ولگرد و آلوده شدن منابع انسانی مانند آب آشامیدنی، میوه­جات و سبزیجات و گزارش موارد جدید و روز افزون از آلودگی انسان با این انگل اهمیت بیشتری یافته و نگاه پژوهشگران را به خود معطوف داشته است. مصرف آب آشامیدنی و یا میوه­جات و سبزیجات آلوده شده با ترشحات بینی و مدفوع گوشتخواران مبتلا به این انگل توسط انسان به علت وجود تخم انگل در آنها شدیداً انسان را در خطر آلودگی به این انگل قرار می‌دهد  (1 و 2).

اما مشکل به همین جا ختم نمی‌شود زیرا مصرف متعلقات خام و یا کم­پخته و نیم­پز علفخواران و نشخوارکنندگان که از میزبانان واسط این انگل هستند نیز (مانند گوسفند، گاو و بز) می‌تواند باعث آلودگی انسان به این انگل شود (1).

مواد و روش‌­ها

     تعداد 37 قلاده سگ مورد مطالعه قرار گرفت که شامل 22 قلاده سگ نر و 15 قلاده سگ ماده بود که قبل از بازرسی مشخصات هر سگ شامل جنس، سن و وزن تقریبی دقیقاً ثبت شد و در جدول 1 آورده شده است. سگ­ها به صورت اتفاقی از قسمت­های مختلف شهرستان ارومیه جمع­آوری شده و جهت بررسی ابتدا آسان­کُشی شدند. بدین صورت که ابتدا سگ­ها توسط داروی آسپرومازین با تزریق عضلانی آرام شده سپس با استفاده از داروی نستونال (تیوپنتال سدیم) با دوز 2 تا 3 برابر دوز بیهوشی (mg/kg50 تزریق داخل وریدی از ورید بازویی) به آسانی کشته شدند.

پس از جداسازی سر از بدن توسط سه برش استخوان جمجمه برداشته شد و سینوس­های پیشانی (بخش­های جلویی، میانی و جانبی) و بوقک‌های بینی، حفره مغزی و پرده‌های مننژ و نازوفارنکس و لوله‌های استاش به منظور مشاهده انگل لینگواتولا سراتا بازرسی شدند. البته به منظور مشاهده فضای بوقک­های بینی دو برش به صورت عمود بر برش اول به موازات خط میانی و تیغه بینی ایجاد شد تا هم فضای حفره بینی و هم فضاهای سینوس پیشانی به طور کامل مورد بازرسی قرار گیرند.

حفره‌های بینی و قسمت­های مختلف سینوس­ها توسط نرمال سالین شستشو داده شدند که اگر انگل در داخل حفره‌ها موجود باشد، خارج شود.

انگل­های خارج شده در محلول فرمالین 10 درصد قرار داده شده و به منظور بررسی به آزمایشگاه انگل­شناسی جهت مطالعه و بررسی بیشتر منتقل شدند. انگل­ها توسط لاکتوفنول شفاف سازی و توسط آزوکارمین رنگ­آمیزی شدند. همچنین از ترشحات موجود در سینوس­ها و بوقک­های بینی در موارد آلوده به انگل، اسمیر تهیه شده و رنگ­آمیزی گرم روی آنها انجام گرفت تا در صورت وجود آلودگی باکتریایی توسط رنگ­آمیزی فوق تشخیص داده شود.

جهت بررسی ارتباط آماری داده­ها از آزمون­های آماری مجذور کای و آنالیز واریانس یک طرفه با سطح اطمینان 95 درصد و با استفاده از نرم افزار spss.15 استفاده گردید.

یافته­ها

    در کل 08/81 درصد از کل سگ­ها آلوده به انگل لینگواتولا سراتا بودند که 40% آنها ماده و 60% آنها نر بودند.

از 22 سگ نر، 18 سگ (81/81%) آلوده به این انگل بودند و از 15 سگ ماده مورد بررسی، 12 سگ (80%) دارای آلودگی بودند. از نظر وزن به 3 دسته زیر 10 کیلوگرم، بین 20-11 کیلوگرم و بالای  21 کیلوگرم تقسیم شدند که میزان آلودگی سگ­ها در گروه­های وزنی زیر 10، 20-11 و بالای 21 کیلوگرم به ترتیب 33/13، 30 و 66/56% بود.

در بررسی از نظر سن به 2 دسته زیر 8 ماه و بالای 8 ماه تقسیم شدند. موارد آلوده به انگل لینگواتولا سراتا 7 سگ شامل 5 نر و 2 ماده از گروه سگ­های زیر 8 ماه آلودگی نشان دادند (33/23 درصد از کل موارد آلوده) و از سگهای بالای 8 ماه، 23 مورد آلودگی مشاهده شد (66/76% از کل موارد آلوده). بیشترین درصد آلودگی مربوط به سگهای 20-10 کیلوگرم و سن بالای 8 ماه بود. از مجموع 37 سگ، 30 سگ مبتلا به انگل لینگواتولا سراتا بودند که بیشترین محل وجود انگل بخش جلویی سینوس پیشانی (تا 7 انگل) و سپس بوقک‌های بینی بود (تا 5 انگل) و در داخل حفره مغزی و پرده‌های مننژ و لوله‌های استاش انگلی مشاهده نشد (نگاره 1). تعداد انگل­ها متفاوت بوده و از  7-1 انگل در یک سگ با میانگین 93/2 انگل در هر سگ یافت شد. اندازه انگل­ها در ماده‌ها 50-35 میلی­متر و در نرها از 18-2 میلی­متر متفاوت بود (نگاره 2). ضمناً تمامی سگ‌هایی که پس از کالبدگشایی آلوده بودنشان تشخیص داده شده بود، از نظر بالینی قبل از مرگ دارای ترشحات سروزی تا موکوسی فیبرینی از منخرین بودند (نگاره 3) ولی حال عمومی حیوانات مبتلا کاملاً خوب بود. از یک سگ نر که حدود 2 سال داشت و مبتلا به تعداد 5 انگل لینگواتولا سراتا در سینوس‌های پیشانی بود، از ترشحات سینوس­ها و بوقک‌های بینی اسمیر تهیه و رنگ­آمیزی گرم شد که در این رنگ­آمیزی فقط رشته‌های فیبرینی مشهود بودند و آلودگی باکتریایی مشاهده نشد (نگاره 4).

در 15 مورد از سگ‌های مبتلا به انگل، سینوزیت انگلی از نوع سروزی و یا سروزی-موکوسی و تا حدی موکوسی-فیبرینی مشاهده شد ولی سینوزیت چرکی مشاهده نشد که به نظر می‌رسد شاید به علت تعداد نسبتاً کم انگل در این فضاها باشد.

 

نگاره 1- انگل ماده بالغ در حدفاصل بین قسمت قدامی و خلفی سینوس پیشانی

 

 

نگاره 2 - انگل ماده بالغ جدا شده با طول 5/3 سانتی­متر

 

 

 

 

 

 

نگاره 3-  ترشحات فیبرینی در ناحیه بوقک­های بینی و منخرین

 

 

نگاره 4-  رنگ­آمیزی گرم بر روی اسمیر تهیه شده از ترشحات بینی، آلودگی باکتریایی مشاهده نمی‌شود و تنها رشته‌های فیبرینی و سلول­های
 اپی تلیال مشاهده می‌شوند (بزرگنمایی 200×).

 

 

جدول 1-  تعداد سگ­ها بر اساس سن، جنس و گروه وزنی گرفته شده

 

شماره سگ	سن (ماه)	جنس	وزن (Kg)	تعداد انگل	بخش جلویی سینوس پیشانی	بخش جانبی سینوس پیشانی	بخش میانی سینوس پیشانی	بوقک‌های بینی	نازوفارنکس	نوع ترشحات
1	زیر 8	♀	20-10	1	1	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
2	بالای 8	♂	20-10	5	5	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	سروموکوسی
3	بالای 8	♀	بالای 20	2	ـــ	1	ـــ	1	ـــ	ـــ
4	زیر 8	♂	20-10	1	ـــ	ـــ	ـــ	1	ـــ	ـــ
5	بالای 8	♂	زیر 10	4	3	ـــ	1	ـــ	ـــ	موکوسی
6	بالای 8	♂	بالای 20	7	4	1	ـــ	1	1	موکوسی فیبرینی
7	بالای 8	♂	بالای 20	2	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
8	زیر 8	♂	زیر 10	1	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
9	بالای 8	♂	بالای 20	3	2	ـــ	ـــ	ـــ	1	ـــ
10	بالای 8	♀	20-10	1	ـــ	ـــ	ـــ	1	ـــ	ـــ
11	بالای 8	♀	زیر 10	4	2	ـــ	1	1	ـــ	سروموکوسی
12	بالای 8	♀	بالای 20	6	4	ـــ	ـــ	2	ـــ	موکوسی فیبرینی
13	زیر 8	♂	20-10	1	ـــ	ـــ	ـــ	1	ـــ	ـــ
14	بالای 8	♂	بالای 20	4	3	ـــ	ـــ		1	سروزی
15	زیر 8	♂	زیر 10	1	ـــ	ـــ	ـــ	1	ـــ	ـــ
16	بالای 8	♂	20-10	5	5	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	موکوسی فیبرینی
17	بالای 8	♀	20-10	2	ـــ	ـــ	1	1	ـــ	ـــ
18	بالای 8	♂	بالای 20	3	1	1	1	ـــ	ـــ	سروزی
19	زیر 8	♀	20-10	1	1	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
20	بالای 8	♂	بالای 20	2	1	1	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
21	بالای 8	♀	بالای 20	1	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	1	سروزی
22	بالای 8	♀	بالای 20	7	3	ـــ	1	3		موکوسی
23	بالای 8	♂	بالای 20	3	1	1	ـــ	ـــ	1	ـــ
24	بالای 8	♂	بالای 20	4	4	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	موکوسی
25	زیر 8	♂	20-10	1	ـــ	ـــ	ـــ	1	ـــ	ـــ
26	بالای 8	♀	بالای 20	5	2	1	ـــ	2	ـــ	سروموکوسی
27	بالای 8	♂	بالای 20	1	1	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ	ـــ
28	بالای 8	♀	بالای 20	2	ـــ	ـــ	ـــ	2	ـــ	سروزی
29	بالای 8	♂	بالای 20	3	2	ـــ	ـــ	1	ـــ	موکوسی
30	بالای 8	♀	بالای 20	5	3	ـــ	1	1	ـــ	موکوسی فیبرینی

 

بحث و نتیجه‌گیری  

    از مجموع 37 قلاده سگ، 30 قلاده مبتلا به انگل لینگواتولا سراتا بودند که بیشترین محل وجود انگل بخش جلویی سینوس پیشانی (تا 7 انگل) و سپس بوقک‌های بینی بود (تا 5 انگل) و در داخل حفره مغزی و پرده‌های مننژ و لوله‌های استاش انگلی مشاهده نشد. تعداد انگل­ها متفاوت بوده و از
 8-1 انگل در یک سگ با میانگین 93/2 انگل در هر سگ یافت شد. اندازه انگل­ها در ماده‌ها 50-35 میلی­متر و در نرها از 18-2 میلی­متر متفاوت بود. نتایج بررسی نشان داد که وزن، سن، جنس و موقعیت جغرافیایی در میزان آلودگی به انگل تأثیر چشمگیری نداشته و اختلاف معنی­داری بین میانگین تعداد انگل در دو جنس نر و ماده و همچنین در سگ­های با وزن و سن مختلف وجود ندارد (05/0<p).

  دلیل اصلی برای شیوع بالای لینگواتولا سراتا در سگ­های ولگرد شهر ارومیه، ارتباط نزدیک سگ­ها با علوفه­ها و آب­های مورد مصرف حیوانات اهلی از جمله گاو، گوسفند و بز در روستاها می­باشد. به همین دلیل مواد خوراکی به ترشحات بینی و مدفوع سگ­های مبتلا آلوده می­شوند. علاوه بر این، احشاء داخلی و غیر قابل مصرف نشخوارکنندگان اهلی منبع اصلی آلودگی در سگ­ها می­باشد. سگ­های زیادی در اطراف کشتارگاه وجود دارند که استفاده از این امعاء و احشای غیر قابل مصرف باعث آلودگی بیشتر به این انگل می­شود.

میزان وقوع و شیوع آلودگی با لینگواتولا سراتا در انسان به آسانی قابل تشخیص نیست. آلودگی در انسان تنها
به­صورت تصادفی در مواردی از ناراحتی‌های ناحیه رتروفارنجیال یا در مواردی از آلودگی‌ها که بیمار شکایت از ناراحتی در ناحیه گوش دارد (4 و 9) یا به ­ندرت در طی اتوپسی پس از مرگ یا لاپاراتومی‌های درمانی تشخیص داده می‌شود (3 و 5). در تحقیق مشابهی که توسط Oryan و همکاران صورت گرفته، آلودگی سگ­های ولگرد در شیراز مورد مطالعه قرار گرفته است. در این تحقیق 85 سگ ولگرد که شامل 45 نر و 37 ماده می­شد، از نقاط مختلف شهر شیراز جمع­آوری و معدوم شده و مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان داده است که 65 سگ از مجموع 85 سگ مورد مطالعه (5/76%) آلوده به لینگواتولا سراتا بوده‌اند. 56 سگ از 70 سگ بالای 8 ماه سن (80%) و 9 سگ از 15 سگ زیر 8 ماه سن (60%) آلوده به این انگل بوده‌اند. 35 سگ از 48 سگ نر (9/72%) و 30 سگ از 37 سگ ماده (08/80%) آلوده بودند و در کل تفاوت چندانی بین آلودگی در ماده‌ها و نرها و همچنین در سنین مختلف یا در سگ­های جمع­آوری شده از نقاط مختلف شهر دیده نمی‌شد. میزان انگل به­دست آمده در هر سگ از 19-1 عدد متفاوت بوده که میانگین 06/4 انگل در هر سگ را به­دست می‌دهد (7).

در بررسی میزان آلودگی نوچه لینگوا تولاسراتا در شترهای تک کوهان در نجف آباد ایران توسط Shakerian و همکاران، از 400 شتر مورد مطالعه 8/26 درصد از نرها و 23% از ماده‌ها آلوده به این انگل بوده و تعداد انگل یافت شده در هر مورد بین 30-1 عدد متفاوت بود. همچنین مشخص شد که آلودگی با افزایش سن بیشتر می‌شود ولی تفاوت چشمگیری در میزان آلودگی نر و ماده وجود ندارد (11).

در بررسی نوچه مرحله عفونی لینگواتولا سراتا که توسط Saiyari و همکاران در ریه بز صورت گرفته، از 3958 ریه بز در کشتارگاه اهواز 7/2% از ریه ها مبتلا بودند. همچنین مشخص شد که  لینگواتولا سراتا، 15% از پنومونی­ها را به خود اختصاص داده است (10).

در تحقیق مشابه دیگر در مورد میزان آلودگی به  لینگواتولا سراتا در سگ­های ولگرد شهرکرد توسط Mashgi و Asgarian این نتایج به­دست آمد: تنها آلودگی انگلی مشاهده شده در ناحیه بینی سگ­ها لینگواتولا سراتا بود و از مجموع 143 سگ مورد مطالعه 89 عدد (2/62%) آلودگی نشان می‌دادند و آلودگی در نرها 4/67% و در ماده‌ها 7/53% بوده است و در کل 382 انگل بالغ از نمونه‌ها جمع آوری شد (6).

با توجه به آلودگی 08/81 درصدی سگ‌های ولگرد ارومیه که در این تحقیق ذکر شد، همخوانی نزدیکی با میزان آلودگی سگ­های ولگرد شیراز (7) با میزان آلودگی 5/76 درصدی مشاهده می‌شود، اما تفاوت ناچیزی با میزان آلودگی 2/62 درصدی سگ‌های ولگرد ناحیه شهرکرد (6) دارد که این تفاوت با توجه به موقعیت جغرافیایی متفاوت دو ناحیه و میزان متفاوت پراکندگی انگل در مناطق مختلف، طبیعی به نظر می‌رسد. یکی از بهترین راه­حل­ها برای کاهش آلودگی رعایت موازین بهداشتی در کشتارگاه­ها از جمله عدم اجازه ورود سگ و گربه­ها به محیط کشتارگاه­ها و معدوم سازی صحیح لاشه­های مبتلا و جلوگیری از دسترسی سگ­های ولگرد به لاشه­های حذف شده می­باشد. استفاده از داروهای ضد انگل وسیع الطیف در گله­های گوسفند و بز به منظور جلوگیری از آلودگی
سگ­های گله و ولگرد و پختن کامل و صحیح گوشت و متعلقات حیوانی مانند گوسفند و بز قبل از مصرف توسط انسان با توجه به نوع شیوع این انگل می­تواند کمک چشمگیری در جلوگیری از شیوع آلودگی با این انگل چه در انسان و چه در دام باشد.

مراجع

1. غفارزادگان، م. 1381. تحلیلی بر اهمیت بهداشتی لینگواتولا سراتا در انسان و دام. پایان­نامه شماره 562 دکترای حرفه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه.
   1. Acha, P.N. and Szyfres, B. 2003. Pentastomosis. p: 345-380. In: Acha, P.N. and Szyfres, B. (eds.), Zoonosis and communicable diseases common to man and animal (parasitosis). Scientific and publication, No.550, Vol.3, Pan American Health Organization, Washington, D.C.
   2. Gardiner, C.H., Dyke, J.W. and Shirley, S.F. 1984. Hepatic granuloma due to a nymph of Linguatula serrata in a woman from Michigan: a case report and review of the literature. Am. J. Trop. Med.  Hyg. 33:187-189.
   3. Hodjati, M.H. and Naghili, B. 1991. Report of a case with nasopharynyngeal pentastomiasis from West Azarbahjan. Med. J. Tabriz. Univ. Med. Sci. 23:42-50.
   4. Khalil, G.M. 1972. Linguatula serrata (Pentastomida) parasitizing human and animals in Egypt, neighboring countries and elsewhere: a review. J. Egypt public Health Assoc. 47:363-369.
   5. Meshgi, B. and Asgarian, O. 2003. Prevalance of Linguatula serrata infestation in stary dogs of Shahrekord, Iran. J. Vet. Med. B. 50:466-467.
   6. Oryan, A., Sadjjadi, S.M., Mehrabani, D. and Rezaei, M. 2007. The status of Linguatula serrata infection of stray dogs in Shiraz, Iran. Springer-verlag London Published Online, p: 55-60.
   7. Roberts, L.S. and Janovy, J.R. 2005. Foundations of Parasitology. 7^th ed., McGraw-Hill. U.S.A., p: 559-565.
   8. Sadjjadi, S.M., Ardehali, S.M. and Shojaei, A. 1998. A case report of Linguatula serrata in human pharynx from Shiraz, Southern Iran. Med. J. Islamic Rep. Iran. 12:193-194.
   9. Saiyari, M., Mohammadian, B. and Sharma, R.N. 1996. Linguatula serrata (Forlich 1789) nymphs in lungs of goats in Iran. Trop. Anim. Health. Prod. 28:312-314.
   10. Shakerian, A., Shekarforoush, S.S. and Ghafari rad, H. 2008. Prevalence of Linguatula serrata nymphs in one-humped Camel in Najaf-Abad, Iran. Res. Vet. Sci. 84:243-245.