بررسی آلودگیهای کرمی لوله گوارش سگهای ولگرد و خانگی شهرستان تبریز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 2، دوره 2، 2 (6) تابستان، شهریور 1387، صفحه 101-107   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

یعقوب قره داغی^{* 1}؛ سید علی شبستری اصل²؛ رضا حسام ساداتی³

¹گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³دانش آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

از مهرماه تا آذرماه سال 1386 تعداد 100 قلاده سگ ولگرد و خانگی در شهرستان تبریز جهت تعیین میزان شیوع آلودگی‌های کرمی گوارشی به‌وسیله‌ روش‌های فلوتاسیون با آب نمک اشباع و روش رسوبی تلمن مورد آزمایش مدفوع قرار گرفتند. 31 مورد (31 درصد) نمونه‌های مدفوع مورد آزمایش، آلوده به کرم‌های گوارشی بودند. در نمونه‌های مدفوع آلوده، تخم دو نوع سستود و سه نوع نماتود شناسایی شدند. تخم کرم‌های شناسایی شده عبارت بودند از: تنیا هیداتیژنا (4 درصد)، دیپلیدیوم کانینوم (6 درصد)، توکسوکارا کانیس (10 درصد)، انکیلوستوما کانینوم (6 درصد) و تریشوریس ولپیس (5 درصد). در این مطالعه تخم هیچ نوع ترماتود و لارو هیچگونه نماتودی مشاهده نشد. 

کلیدواژه‌ها

سگها؛ نمونههای مدفوعی؛ کرم؛ تبریز

اصل مقاله

مقدمه

امروزه چه در زندگی شهری و چه در زندگی روستایی، انسان به‌صورت خواسته و یا ناخواسته در تماس نزدیک با سگ و گربه زندگی می‌کند که هر دوی این حیوانات اغلب با انواع کرم‌های گرد و انواع سستودها آلوده می‌شوند. در ایران آمار دقیقی درباره‌ تعداد سگ‌های گله و پاسبان، خانگی و ولگرد وجود ندارد. اگرچه تعداد سگ‌های ولگرد داخل شهرهای بزرگ رو به کاهش گذارده است، ولی همچنان شاهد تردد گله‌های سگ در داخل و خارج بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ و به‌ویژه روستاها و حتی داخل نواحی مسکونی آن‌ها هستیم (3).

در سال‌های اخیر نیز نگه‌داری حیوانات خانگی مورد توجه مردم به‌ویژه جوانان قرار گرفته است و علاقه‌ شدید انسان به این حیوانات و تماس نزدیک با آن‌ها، شناسایی و تشخیص آلودگی کرمی این حیوانات را الزامی نموده است (3).

یکی از جنبه‌های انگل‌شناسی، بررسی نقش حیوانات اهلی و وحشی در انتقال آلودگی‌های انگلی به انسان است، که به بیماری‌های ناشی از این انگل‌ها، بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان (Zoonosis) می‌گویند (2).

اکثر نماتودها، سستودها و ترماتودهای گوشتخواران به‌ویژه سگ نیز جزء انگل‌های مشترک با انسان هستند و آلودگی انسان با برخی از آن‌ها به‌ویژه اکینوکوکوس گرانولوزوس که تخم آن بلافاصله پس از خروج با مدفوع عفونت‌زا است، از نظر بهداشتی و اقتصادی اهمیّت بسیار زیادی دارد. زیرا در صورت ورود یک تخم به بدن انسان و حیوانات، کیست هیداتیک حتی به بزرگی سر انسان در اندام‌های مختلف به‌وجود می‌آید، که در حیوانات با خسارت اقتصادی شدید همراه است و در انسان آن‌را مشابه سرطان مزمن می‌دانند (4 و 5).

سایر انگل‌های مشترک بین سگ و انسان می‌توانند ضایعات مختلفی ایجاد کنند (1 و 2).

با توجّه به این مهم که اساس مبارزه با بیماری‌های حیوانات و انسان، تشخیص صحیح و به‌موقع آن‌ها می‌باشد و تشخیص دقیق آلودگی‌های کرمی سگ‌های خانگی و ولگرد از نظر حفظ بهداشت انسان و حیوان اهمیّت به‌سزایی داشته و کمک زیادی به درمان و پیشگیری و کنترل این آلودگی‌ها خواهد داشت، ما را بر آن داشت تا به بررسی نوع و میزان آلودگی‌های کرمی دستگاه گوارش سگ‌های خانگی و ولگرد شهرستان تبریز بپردازیم.

مواد و روش‌کار

در این بررسی که هدف نهایی آن تشخیص آلودگی‌های کرمی لوله گوارش سگ‌های خانگی و ولگرد شهرستان تبریز بود، از 50 قلاده سگ خانگی و 50 قلاده سگ ولگرد نمونه‌برداری گردید و برای جمع‌آوری نمونه‌ی مدفوع از ظروف پلاستیکی درپیچ‌دار استفاده شد. در مورد حیوانات خانگی، دستکش یک‌بار مصرف و برگه‌ پرسش‌نامه نیز به‌همراه ظروف نمونه، در اختیار صاحبان سگ‌ها قرار گرفت. در این برگه‌ها ضمن بیان علت آزمایش و نقش آن در سلامتی خانواده‌ صاحب و خود دام، توصیه شده بود که برای تشخیص دقیق‌تر، قسمتی از مدفوع را که با سطح زمین تماس نداشته باشد را در ظرف نمونه قرار بدهند که در مورد سگ‌های ولگرد نیز این موضوع رعایت شد. حتی‌المقدور از مقید کردن و استفاده از میله‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی برای اخذ مدفوع از رکتوم استفاده شده است. همچنین با اخذ تدریجی نمونه‌های مدفوع پرسش‌نامه‌ای نیز شامل اطلاعات مربوط به سن، جنس، نژاد، وزن تقریبی دام، محل و تاریخ نمونه‌برداری و نیز شماره تلفن تماس صاحب دام جهت اعلام نتیجه‌ آزمایش اخذ گردید که در مورد 50 قلاده سگ ولگرد، گزینه‌ آخر پرسش‌نامه منتفی می‌نمود.

برای نگه‌داری نمونه‌های مدفوع، سه برابر حجم آن فرمالین 10 درصد اضافه شد و جهت بررسی آزمایشگاهی، به آزمایشگاه انگل‌شناسی دانشکده‌ دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز انتقال می‌یافت.

در آزمایش نمونه‌ها ابتدا وضع ظاهری مدفوع مورد توجه قرار می‌گرفت، زیرا در مواردی می‌توان بوسیله‌ بررسی با چشم غیرمسلح، برخی آلودگی‌های کرمی حیوانات را تشخیص داد.

در نهایت نمونه‌های مدفوع ارسالی به آزمایشگاه توسط روش شناورسازی با آب نمک اشباع و محلول شیتر (شکر اشباع) و نیز روش رسوبی مورد مطالعه قرار گرفتند.

نتایج

از تعداد 100 قلاده سگ خانگی و سگ ولگرد آزمایش شده، جمعاً 31 درصد آن‌ها در مدفوع خود آلودگی به تخم انواع کرم‌های گوارشی (نگاره‌های 1 تا 6) را نشان دادند (جدول 1). همچنین درصد آلودگی مدفوع سگ‌های خانگی و سگ‌های ولگرد هر کدام به تفکیک در نمودارهای 1 و 2 آمده است.

 

 

 

 

 

 

 

جدول1-  میزان آلودگی مدفوع سگ‌های خانگی و سگ‌های ولگرد به تخم کرم‌های گوارشی

 

درصد تجمعی	درصد واقعی	درصد	تعداد	انگل
69	69	69	69	فاقد انگل
79	10	10	10	توکسوکارا کانیس
85	6	6	6	انکیلوستوما کانینوم
91	6	6	6	دیپیلیدیوم کانینوم
96	5	5	5	تریشوریس ولپیس
100	4	4	4	تنیا هیداتیژنا
	100	100	100	جمع

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 1 – میزان آلودگی مدفوع سگ‌های ولگرد به تخم کرم‌های گوارشی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار2- میزان آلودگی مدفوع سگ‌های خانگی به تخم کرم‌های گوارشی

 

 

 

         نگاره 1- تخم بدون نوزاد توکسوکارا کانیس

 

 

               نگاره 2- تخم نوزاددار توکسوکارا کانیس

 

 

نگاره 3- تخم انکیلوستوما کانینوم

 

 

نگاره 4- تخم تریشوریس ولپیس

 

 

      نگاره5- تخم تنیا هیداتیژنا

 

 

      نگاره 6- کپسول تخمی دیپیلیدیوم کانینوم

 

بحث و نتیجه‌گیری

در این بررسی میزان آلودگی به تخم کرم‌های گوارشی در سگ‌های خانگی و سگ‌های ولگرد شهرستان تبریز جمعاً 31 درصد به‌دست آمد. بالاترین میزان آلودگی مربوط به توکسوکارا کانیس به میزان 10 درصد و کمترین میزان آلودگی مربوط به تنیا هیداتیژنا به میزان 4 درصد بود. میزان آلودگی انکیلوستوما کانینوم و دیپیلیدیوم کانینوم هر کدام 6 درصد تعیین شدند. همچنین میزان آلودگی تریشوریس ولپیس در این بررسی 5 درصد مشخص گردید. در این بررسی برخلاف نتایج به‌دست آمده توسط حجازی و همکاران در سال 1382 و مصلی‌نژاد و حقوقی‌راد در سال 1375 تخم اکینوکوکوس گرانولوزوس از مدفوع سگ‌های ولگرد جداسازی نشد (4 و 5).

ضمناً در این بررسی هیچ‌نوع ترماتود گوارشی از سگ‌های خانگی و سگ‌های ولگرد جداسازی نشد که با نتایج Fok و همکاران در سال 2001 و El-Shehabi و همکاران در سال 1992 مطابقت دارد (9 و 10).

در این بررسی میزان آلودگی سگ‌های ولگرد به تخم دیپیلیدیوم کانینوم 24/12 درصد تعیین شد که با نتایج به‌دست آمده توسط Martinez-Morano و همکاران در سال 2007 بر روی سگ‌های ولگرد کشور اسپانیا که 12/13 درصد بود همخوانی دارد. برخلاف نتایج به‌دست آمده توسط Senlik و همکاران در سال 2006 که 2/1 درصد از نمونه‌های آن‌ها آلوده به تخم آنسیناریا استنوسفالا بود در هیچ یک از نمونه‌های آزمایش شده در این تحقیق تخم آنسیناریا استنوسفالا مشاهده نشد (12 و 14).

ضمناً برخلاف نتایج حاصل از بررسی Sowemimo و همکاران در نیجریه در سال 2008 و Martinez در اسپانیا در سال 2007، در این بررسی ماکراکانتورینکوس هیرودیناسئوس جداسازی نشد (12 و 15).

در بررسی صورت گرفته 08/4 درصد از سگ‌های ولگرد مورد آزمایش، آلوده به تخم تنیا هیداتیژنا بودند که با نتایج به‌دست آمده توسط دلیمی اصل و همکاران در سال 2006 در غرب ایران، 01/53 درصد، اختلاف چشمگیری دارد (7).

در این بررسی نمونه‌ مدفوعی 12/10 درصد از سگ‌های ولگرد آلوده به تخم توکسوکارا کانیس بودند که با نتایج به‌دست آمده توسط Equia-Aguilar و همکاران در مکزیک در سال 2005 (3/13) درصد مطابقت دارد (8).

همچنین برخلاف نتایج به‌دست آمده از مطالعاتUnlu و Eren  در ترکیه در سال 2007 و Oliveira-sequeira در برزیل در سال 2002، در این تحقیق اسپیروسرکا لوپی و توکساسکاریس لئونینا جداسازی نشد (13 و 16).

از مجموع سگ‌های خانگی مورد مطالعه، 92/3 درصد آن‌ها آلوده به تخم تنیا هیداتیژنا و انکیلوستوما کانینوم و 73/13 درصد آن‌ها آلوده به توکسوکارا کانیس بودند که با نتایج به‌دست آمده توسط شیرزاد غلامی و همکاران در سال 2006 در شهرستان ساری برای انکیلوستوما کانینوم (7/56 درصد) و معتمدی و همکاران در سال 2005 در کردستان برای تنیا هیداتیژنا (1/53 درصد) و انکیلوستوما کانینوم (54/4 درصد) همخوانی ندارد (7).

به‌نظر می‌رسد که استفاده از رژیم غذایی خام و نپخته، عدم درمان ضدانگل، عدم تغذیه‌ مناسب و عدم سمپاشی محیط در مورد سگ‌های ولگرد در مقایسه با سگ‌های خانگی موجب افزایش میزان آلودگی به کرم‌های گوارشی و بالا بودن میزان تخم این کرم‌ها درمدفوع سگ‌های ولگرد می‌شود.

از طرف دیگر با توجه به عدم جداسازی تخم کرم‌های تریشوریس ولپیس و دیپیلیدیوم کانینوم در سگ‌های خانگی، به احتمال قوی می‌توان چنین استنباط کرد که برنامه‌ ضد‌انگل، نوع و کیفیت تغذیه، سیستم‌های بهداشتی و قرنطینه‌ای و ... اجرا شده در مورد سگ‌های خانگی با موفقیت همراه بوده است.

عدم جداسازی تخم کرم‌های اکینوکوکوس گرانولوزوس، ترماتودهای گوارشی، آنسیناریا استنوسفالا، ماکراکانتورینکوس هیرودیناسئوس، اسپیروسرکا لوپی و توکساسکاریس لئونینا و ... در مورد سگ‌های خانگی و ولگرد مورد مطالعه نیز شاید به‌دلیل وجود آب و هوای خشک، کاهش باران در چند سال اخیر، زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های خشک و حتی تغذیه‌ این حیوانات از گیاهان دارویی موجود در مراتع و مزارع  باشد.

در مورد سگ‌های خانگی، نژادهای مختلف از قبیل تریر، اشپیتز، پکینز، ژرمن شیپرد، گریت دین، روت‌وایلر و شی‌هوا‌هوا جهت نمونه‌برداری مدفوعی مورد استفاده قرار گرفتند. لکن بین نژاد سگ و میزان آلودگی کرمی رابطه معنی‌دار وجود نداشت که این امر شاید به‌دلیل پتانسیل بالای کرم‌های گوارشی سگ‌ها در آلوده نمودن میزبان خودشان باشد.

 

مراجع

1. اسلامی، ع. (1376): کرم‌شناسی دامپزشکی (سستودها)، جلد دوم، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، صفحات: 177-172.
2. اسلامی، ع. (1376): کرم‌شناسی دامپزشکی (نماتودها و آکانتوسفال‌ها)، جلد سوم، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، صفحات: 290-278.
3. اسلامی، ع.، رنجبر بهادری، ش. (1383): روش‌های آزمایشگاهی تشخیص بیماری‌های کرمی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، صفحات: 135-126
4. حجازی، ح.، پسته‌چیان، ن. و عبدی، ج. (1382): بررسی سستودهای سگ‌های ولگرد اصفهان، مجله دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دوره 33، شماره اول، صفحه: 50.
5. حقوقی‌راد، ن. و مصلی‌نژاد، ب. (1375): بررسی سستودهای لوله‌ گوارش سگ‌های ولگرد شهرستان اهواز، دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران، پایان‌نامه شماره 284.
6. غلامی، ش.، موبدی، ا.، ضیایی، ه. و شریف، م. (1387): مطالعه‌ انگل‌های کرمی روده‌ای سگ و شغال در مناطق مختلف جغرافیایی شهرستان ساری، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، سال چهارم، شماره دوم، صفحات: 23-22.
7. Dalimi, A., Sattari, A. and Motamedi, G. (2006): A study on intestinal helminthes of dogs, foxes and     jackals in the western part ofIran. Vet. Parasitol., 142 (1-2): 129-133.
   1. Eguia-Aguilar, P., Cruz-Reyes, A. and Martinez-Maya, J.J. (2005): Ecological analysis and description of the intestinal helminthes present in dogs in Mexico City. Vet. Parasitol., 127(2): 139-146.
   2. El-Shehabi, F.S., Abdel-Hafez, S.K. and Kamhawi, S.A. (1992): Prevalence of intestinal helminthes of dogs and foxes from Jordan. Parasitol. Res., 85(11): 928-934.
   3. Fok, E., Szatmari, V., Busak, K. and Rozgonyi, F. (2001): Prevalence of intestinal parasites in dogs in some urban and rural areas of Hungary. Vet. Q., 23(2): 96-98.
   4. Martinez, F.J., Hernandez, S., Lopezcobos, E., Bacerra, C., Acosta, I. and Moreno, A. (2007): Estimation of canine intestinal parasites in Córdoba (Spain) and their risk to public health, Vet. Parasitol., 143(1): 7-13.
   5. Martinez, C., Berriatua, E., Garijo, M., Martinez, J., Alonso, F.D. and de Ybanez, R.R. (2007): Epidemiological study of non-systemic parasitism in dogs in southeast Mediterranean Spain assessed by carpological and post-mortem examination. Zoonoses Public Health, 54(5): 195-203.
   6. Oliveira-Sequeira, T.C., Amarante, A.F., Ferrari, T.B. and Nunes, L.C. (2002): Prevalence of intestinal parasites in dogs from Sao Paulo state Brazil. Vet. Parasitol., 103(1-2): 19-27.
   7. Senlik, B., Cirak, V.Y. and Karabacak, A. (2006): Intestinal nematode infections in Turkish military dogs with special reference to Toxocara canis. J. Helminthol., 80 (3): 299-303.
   8. Sowemimo, O.A. and Asaolu, S.O. (2008): Epidemiology of intestinal helminthes parasites of dogs in Ibadan, Nigeria. J. Helminthol., 82(1): 89-93.
   9. Unlu, H. and Eren, H. (2007): Gastrointestinal helminthes detected by fecal examination in stray dogs in the Aydin province. Turkiye Parazitol. Dreg., 31(1): 46-50.