پژوهشى در سبک صور خیال شعر دوره بازگشت ادبى

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 7، دوره 4، شماره 14، اسفند 1392، صفحه 11-32   

چکیده

مقاله‏اى که در پى مى‏آید بخشى از پژوهش همه‏جانبه‏اى است که در شناخت عناصر سبکى (صور خیال، زبان، موسیقى، عناصر اجتماعى و بیانى) شعر سده دوازدهم و سیزدهم به انجام رسیده است. شعر دوره‏اى که به دوره بازگشت ادبى مشهور گشته، بیش‏ترین ظهور خود را در غزل نشان داده است. غزل این دوره بهتر از دیگر قالب‏هاى شعرى از محیط اقلیمى و فرهنگى سده‏هاى دوازدهم و سیزدهم تأثیر پذیرفته و از اصالت بیش‏ترى برخوردار است، از این جهت که شعر این دوره پرورده انجمن‏هاى ادبى بوده است بهتر آن است که شعر این دوره به نام "شعر انجمن" خوانده شود. شعر انجمن هم‏چون دیگر دوره‏هاى شعر فارسى از صور خیال به نحو شایسته‏اى بهره‏مند شده است. تشبیه و استعاره و کنایه و مجاز در شعر انجمن در راستاى سبک ساده و روان شاعران به‏صراحت نشان‏دهنده روح مشتاق و عاشق شاعران این دوره است، روحى که گرد عشق مى‏گردد و به تجلیات گونه‏گون آن دل‏بسته است. واقع‏گرایى شاعران سبب صمیمیت کلام و تصویر شاعرانه و مجذوب کردن مخاطب شده است به گونه‏اى که مى‏توان گفت در راستاى جریان وقوع گویى شاعران پیش از سبک هندى، شعر دوره اول بازگشت ادبى (دوره افشار و زند) در تمام زمینه‏هاى شعرى از جمله تصویرپردازى و فضاسازى، از یک نوع طبیعت‏گرایى ساده به دور از هر گونه تصنّعى حکایت مى‏کند.