تأثیر روش ذهن آگاهی بر اضطراب امتحانی دانش‌آموزان دختر راهنمایی شهرستان ساوه

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 2، دوره 8، شماره 31، آذر 1394، صفحه 25-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یوسف ستاری^{* 1}؛ مریم کفاش‌زاده²

¹گروه علوم‌تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²گروه روانشناسی عمومی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثر بخشی آموزش ذهن آگاهی بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان شهرستان ساوه انجام شد. جامعه آماری پژوهش حاضرکلیه دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهرستان ساوه می‌باشد که نمونه‌ای به حجم 49 نفر و با روش تصادفی خوشه‌ای در قالب گروه آزمایش و گواه از بین دانش‌آموزان راهنمایی شهرستان ساوه انتخاب شد. ابزار مورد استفاده تحقیق آزمون اضطراب امتحان اسپیلبرگر می‌باشد. روش تحقیق به صورت شبه تجربی است که با دو گروه تجربی و گواه و طرح پیش آزمون و پس آزمون با متغیر مستقل آموزش ذهن آگاهی اجرا گردید. فرضیه‌ها با آزمون تحلیل کوواریانس تحلیل گردیدند. نتایج نشان داد که آموزش روش ذهن آگاهی در کاهش اضطراب امتحان مؤثر می‌باشد. همچنین آموزش این روش بر مؤلفه هیجانی و شناختی اضطراب نیز مؤثر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

روش ذهن آگاهی؛ اضطراب؛ اضطراب شناختی؛ اضطراب هیجانی؛ اضطراب امتحان

اصل مقاله

مقدمه:

امتحانات و آزمون‌ها به عنوان یکی از بخش‌های اساسی زندگی مدرن خصوصاً در حیطه تحصیلی و ارتقایی می‌باشد که موجب استرس و اضطراب در افراد می‌شود. اضطراب امتحان[1] به عنوان یک عامل عمده بازدارنده در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان است که هزینه‌های هنگفتی را بر جوامع تحمیل می‌کند. اضطراب امتحان عبارتست از تجربه ناخوشایند نگرانی و هیجان پذیری در موقعیت‌هایی که فرد احساس می کند تحت ارزیابی قرار دارد(دوسک[2]، نقل از بیرامی، عبدی، 1388).

با توجه به شیوع بالای اضطراب امتحان و همچنین تأثیر منفی آن بر روی عملکرد پیشرفت تحصیلی تاکنون شیوه های مختلفی از مداخله های روان شناختی رشد یافته اند که ضرورت بررسی اثر بخشی این مداخلات درمانی وروانی-آموزشی در اضطراب امتحان کاملا به چشم می خورد. همانطوریکه واضح است عوامل مختلفی تأثیر یک مداخله روان شناختی را روی مشکل خاصی تعیین می کند، درمان اضطراب امتحان نیز از این قاعده مستثنی نیست. پژوهشهای مختلفی اثر بخشی برخی از درمان ها و فنون روانشناختی را در کاهش اضطراب امتحان بررسی کرده اند. در اواسط دهه شصت، پژوهشگران در مطالعات خود، برای درمان اضطراب امتحان به استفاده از تکنیک آرامبخش عضلانی و حساسیت زدایی منظم تاکید می کردند(ساپ ،1993).

ذهن آگاهی تعمق غیر عمد بر روی وقایع حاضر و جاری می باشد(هایس، ویلسون،2003). ذهن آگاهی را می توان توانایی خود تنظیمی توجه و هدایت آن به طرف یک تجربه قلمداد نمود. بر این اساس تنظیم سنجیده توجه، جزء مرکزی ذهن آگاهی است(بائر، اسمیت، هاپکینز، کریتمه یر، تونی،2006؛ بیشاپ و همکاران، 2003؛ مور، مالینوسکی، 2009). بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سوال می باشد که آیا روش ذهن آگاهی در کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان راهنمایی دختر شهرستان ساوه تأثیر دارد؟ با توجه به اینکه اضطراب ریشه بسیاری از مشکلات در تمام دوران زندگی یک فرد است و بر عملکرد تحصیلی، شغلی، خانوادگی و ارتباطات فردتأثیر گذار می باشد. همچنین اضطراب، حالتها و بیماری ناشی از آن به لحاظ درمان دارویی هزینه بر بوده و در اکثر مواقع به این دلیل خانواده ها یا افراد در پی درمان آن بر نمی آیند و یا در صورت درمان دارویی نیز میزان عود بالای آن بعد از قطع دارو مشکل را دو چندان می نماید. بنابر این، با انجام پژوهش حاضر می توان از بروز بسیاری از مشکلات ناشی از اضطراب، هدر رفتن درآمد خانواده ها، عود مجدد اضطراب جلوگیری کرد.

ضرورت واهمیت پژوهش حاضر در این است که با مشخص شدن تأثیر روش ذهن آگاهی در کاهش اضطراب دانش‌آموزان می توان از این روش در کنار سایر درمانها استفاده کرد و از این طریق می توان به بهداشت روانی افراد ، جامعه و همچنین درکاهش هزینه‌های درمانی مشکلات ناشی از اضطراب و کاهش عود مجدد علایم اضطراب کمک شایانی نمود.

دانشمندان زیادی نتایجی از تأثیر ذهن آگاهی بر اختلالات یافته اند، بطور مثال گرسیون و همکاران به نتایجی در کاهش استرس ذهن آگاهی مدار و همچنینی موفقیتهایی در زمینه درمانی نشانگان جسمی وروان افراد مبتلا به درد مزمن پیدا کرده اند(گریسون، برینارد، ریسونز ویگ، 2001). کارلسون و همکارن نیز به پیشرفت های قابل توجهی در کیفیت زندگی، نشانگان استرس و کیفیت خواب در بیماران مبتلا به سرطان سینه و پروستات بعد از دریافت برنامه کاهش استرس ذهن آگاهی مدار دست یافتند(کارلسون، اسپکا، پاتل، پودی،2003)

از پژوهشهای دیگری که روی بررسی اثر بخشی سایر روشها در درمان اضطراب امتحان پرداخته اند می توان به مطالعات ابوالقاسمی و همکاران(1383) هایس و زیجاکوفسکی( به نقل از هایس و ویلسون، 2003) و هایس و ویلسون (2003) روی اثر بخشی آموزش ایمن سازی در مقابل تنیدگی برای درمان اضطراب امتحان، و پژوهش بیابانگرد (1387) روی اثر بخشی شناخت درمانی، خود آموزی، درمان چند وجهی لازاروس و عقلانی- عاطفی الیس در کاهش اضطراب امتحان استناد کرد (نقل از بیرامی و عبدی، 1388).

موسویان و همکاران (1389) در تحقیقی به بررسی اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش چاقی پرداختند. آنها به این نتیجه رسیدند که ذهن آگاهی در کاهش چاقی مؤثر است.

بیرامی و عبدی(1388) در تحقیقی به اثر بخشی تأثیر آموزش فنون مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان پرداختند. آنان 11 نفر را بطور تصادفی به عنوان گروه آزمایش و 11نفر را به عنوان گروه گواه انتخاب کردند. یافته ها نشان داد جلسات گروهی آموزش ذهن آگاهی کاهش اضطراب امتحان را موجب می شود.

کاویانی، جواهری، بحیرایی(1384). در تحقیقی به بررسی اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش افکار خود ایند منفی، نگرش ناکارآمد، افسردگی،و اضطراب: پیگیری 60 روزه پرداختند. نتایج تحقیق آنان نشان داد که روش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش افکار خود آیند منفی، نگرش ناکارآمد، افسردگی و اضطراب مؤثر می باشد.

روش تحقیق

جامعه آماری پژوهش حاضرکلیه دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهرستان ساوه می باشند که با توجه به شبه آزمایشی بودن تحقیق نمونه ای به حجم 49 نفر در قالب گروه آزمایش و گواه از بین دانش‌آموزان راهنمایی شهرستان ساوه انتخاب شد. بدین ترتیب که از بین تمام مدارس دخترانه راهنمایی دو مدرسه به طور تصادفی انتخاب و سپس در هر یک از آنها یک کلاس برگزیده شد که یکی به صورت آزمایشی و دیگری به عنوان گروه کنترل در نظر گرفته شد. بدلیل گستردگی جامعه آماری برای انتخاب نمونه از روش تصادفی خوشه‌ای چند مرحله ای استفاده شد.

1- ابتدا افراد گروه آزمایش و گروه کنترل انتخاب و مشخص شدند.

2- پرسشنامه اضطراب امتحان اسپیلبرگر روی هر یک از افراد چهار گروه اجرا شد.

3-روزهای برگزاری جلسات گروه آزمایش معین گردید.

4- جلسات گروه آزمایش به صورت کارگاه های آموزشی به مدت 8 هفته برگزار خواهد شد و به آنها هر هفته به مدت یک ساعت آموزش داده شد.

5- روش کار در هر جلسه به صورت بحث و گفتگو ، شرکت جستن تمام اعضا در مباحث و انجام دادن فعالیت کارگاهی بود.

6- بعد از اتمام جلسات آموزشی گروه آزمایش ، از افراد هردو گروه مجددا پس آزمون گرفته شد.

عمده‌ترین فنون مبتنی بر ذهن آگاهی که در طی شش جلسه به آزمودنیها آموزش داده می شد عبارت بودند از: ذهن آگاهی از احساسهای بدنی؛ تمرین وارسی بدن؛ ذهن آگاهی از تنفس، بدن/صداها و اشیاء؛ ذهن اگاهی از خوردن (تمرین کشمش) ذهن آگاهی از فعالیت روزمره ؛ تمرین‌های" نگاه کردن" یا "شنیدن" پنج دقیقه‌ای؛ ذهن آگاهی از رویدادهای روانی تمرکز بر افکار، هیجان ها و تصاویر ذهنی؛ یوگای کشیدگی؛ مراقبه نشسته و راه رفتن؛ تمرین افکار و احساسات راه رفتن در خیابان؛ تمرین ارتباط خلق، افکار و نگرش؛ تقویم رویدادهای خوشایند و ناخوشایند؛ تمرین کشف ارتباط بین فعالیت و خلق؛ فعالیت فهرست لذت و تسلط و غیره.

ابزار گرد آوری اطلاعات :

آزمون اضطراب امتحان اسپیلبرگر[3]: این آزمون در ابتدا 32 سوالی بود که 12 سوال آن به علت تشابه و کم ارزش بودن توسط اسپیلبرگر حذف گردید و 20 سوال باقی ماند. 20 سوال باقی مانده به دو دسته 9 سوال مربوط به جزء نگرانی یا شناختی و 11 سوال مربوط به جزء هیجانی یا جسمی تقسیم شده است. ضریب پایایی کل، مؤلفه نگرانی هیجانی به ترتیب 94/0، 86/0 و 90/0 از طریق همسانی درونی گزارش شده است (اسپیلبرگر، نقل از بیرامی و عبدی، 1388).

شیوه امتیازدهی به این صورت است که نمره صفر برای گزینه خیلی کم، نمره یک برای گزینه کم، نمره دو برای گزینه زیاد و نمره سه برای گزینه خیلی زیاد در نظر گرفته شده است. هر دو نمره اضطراب جسمی و شناختی برای هر دانش‌آموز همراه با نمره کلی در اضطراب امتحان محاسبه می‌گردد (اسپیلبرگر، نقل از بیرامی و عبدی، 1388). حداکثر نمره در این آزمون 60 و حداقل نمره صفر می‌باشد.

تحقیق حاضر، تحقیقی شبه آزمایشی[4] (نیمه تجربی) است. واژه "شبه تجربی" برای اولین بار درفرهنگ علوم تربیتی و رفتاری در سال 1957 بوسیله کمپبل[5] معرفی شد. شاید قویترین انگیزه برای ابداع این روش از تحقیق تجربی، نامناسب بودن روش تحقیق تجربی حقیقی برای بررسی و مطالعه انسانها در موقعیتهای طبیعی باشد. (نادری و سیف نراقی، 1381).

روش تجزیه و تحلیل داده ها

جدول 1: توصیف آماری نمرات پیش آزمون و پس آزمون اضطراب کلی امتحان به تفکیک گروه

گروه	متغیر	تعداد	حداقل	حداکثر	میانگین	انجراف استاندارد
کنترل	پیش تست اضطراب	29	20	46	8621/28	4183/6
	پس تست اضطراب	29	15	43	8276/27	2796/6
آزمایش	پیش تست اضطراب	20	23	51	0500/30	1338/7
	پس تست اضطراب	20	19	39	3500/29	3041/5

بر اساس نتایج مندرج در جدول 1، میانگین نمرات اضطراب کلی در پیش آزمون گروه کنترل 86/28 ودر پس آزمون برابر 82/27 می‌‌باشد. همچنین میانگین نمرات اضطراب کلی پیش آزمون گروه آزمایش30 ودر پس آزمون برابر 35/29 می باشد.

 

مناسب­ترین ابزار در تجزیه و تحلیل داده­های ناشی از اجرای طرح پیش آزمون ـ پس آزمون با گروه کنترل، تجزیه و تحلیل کوواریانس[6] است.

فرضیه 1: آموزش ذهن آگاهی باعث کاهش اضطراب امتحانی دانش‌آموزان دختر راهنمایی شهرستان ساوه می شود.

بررسی مفروضه‌های تحلیل کواریانس:

الف) یکسان بودن شیب خط رگرسیونی

جدول2: نتایج تحلیل یکسان بودن شیب خط رگرسیونی به عنوان پیش فرض تحلیل کواریانس

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	Fمقدار	سطح معناداری
گروه	721/28	1	721/28	008/1	321/0
پیش آزمون اضطراب	916/316	1	916/316	120/11	002/0
گروه * پیش آزمون اضطراب	890/21	1	890/21	768/0	385/0
خطا	476/1282	45	499/28
کل	000/41324	49

براساس نتایج مندرج در جدول 2سطح معناداری سطر اثر متقابل (385/0p=) بزرگتر از 05/0 می‌باشد بنابراین فرضیه همگنی رگرسیونی پذیرفته می شود.

 

ب ) مفروضه همسانی واریانس‌ها

جدول3: نتیجه آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس‌ها

Fمقدار	درجه آزادی 1	درجه آزادی2	سطح معناداری
002/0	1	47	969/0

در جدول3 نتیجه آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس‌ها آورده شده است. بر اساس نتایج مندرج در جدول بالا مشاهده می­شود که تجانس واریانس های دو گروه در سطح اطمینان 95درصد () برقرار است. با توجه به اینکه مفروضه های تحلیل کواریانس بر قرار است مجاز به استفاده از این آزمون هستیم.

 

جدول4: نتایج تحلیل کواریانس پس آزمون نمرات اضطراب پس از تعدیل پیش آزمون

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	Fمقدار	سطح معناداری
پیش آزمون اضطراب	323/334	1	323/334	790/11	001/0
گروه	966/12	1	966/12	457/3	045/0
خطا	365/1304	46	356/28
کل	000/41324	49

در جدول4 نتایج تحلیل کواریانس پس آزمون نمرات اضطراب پس از تعدیل پیش آزمون آورده شده است. با توجه به نتایج بدست آمده از جدول (6-4) (045/0 p< ؛ 46 و 1= DF و 457/3= F) نشان داده می شود زمانی که اثر پیش آزمون از روی نتایج پس آزمون مربوط به گروهها حذف شود، تفاوت بین گروه ها در سطح معناداری 95 درصد اطمینان معنادار می باشد. بنابراین فرض صفر پژوهش رد و فرض محقق پذیرفته می شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت آموزش ذهن آگاهی باعث کاهش اضطراب امتحانی دانش‌آموزان دختر راهنمایی شهرستان ساوه می شود.

فرضیه 2: آموزش ذهن آگاهی باعث کاهش وضعیت هیجانی یا جسمی اضطراب امتحانی دانش‌آموزان دختر راهنمایی شهرستان ساوه می شود.

 

 

 

 

بررسی مفروضه های تحلیل کواریانس :

الف) یکسان بودن شیب خط رگرسیونی

جدول5: نتایج تحلیل یکسان بودن شیب خط رگرسیونی به عنوان پیش فرض تحلیل کواریانس

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	Fمقدار	سطح معناداری
گروه	550/1	1	550/1	109/0	742/0
پیش آزمون اضطراب هیجانی	057/109	1	057/109	693/7	008/0
گروه * پیش آزمون اضطراب هیجانی	915/3	1	915/3	276/0	602/0
خطا	904/637	45	176/14
کل	000/13593	49

در جدول5 نتایج تحلیل یکسان بودن شیب خط رگرسیونی به عنوان پیش فرض تحلیل کواریانس آورده شده است. بر اساس نتایج مندرج، سطح معناداری سطر اثر متقابل (602/0p=) بزرگتر از 05/0 می باشد بنابراین فرضیه همگنی رگرسیونی پذیرفته می شود.

ب ) مفروضه همسانی واریانس‌ها

جدول6: نتیجه آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس‌ها

Fمقدار	درجه آزادی 1	درجه آزادی2	سطح معناداری
140/0	1	47	710/0

در جدول6 نتیجه آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس‌ها آورده شده است. بر اساس نتایج مندرج در جدول بالا مشاهده می­شود که تجانس واریانس های دو گروه در سطح اطمینان 95درصد () برقرار است. با توجه به اینکه مفروضه های تحلیل کواریانس بر قرار است مجاز به استفاده از این آزمون هستیم.

جدول7: نتایج تحلیل کواریانس پس آزمون نمرات اضطراب هیجانی پس از تعدیل پیش آزمون

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	Fمقدار	سطح معناداری
پیش آزمون اضطراب هیجانی	690/106	1	690/106	647/7	008/0
گروه	495/8	1	495/8	609/3	0439/0
خطا	819/641	46	953/13
کل	000/13593	49

در جدول7 نتایج تحلیل کواریانس پس آزمون نمرات اضطراب هیجانی پس از تعدیل پیش آزمون آورده شده است. با توجه به نتایج بدست آمده از جدول (10-4) (043/0 p< ؛ 46 و 1= DF و 609/3= F) نشان داده می شود زمانی که اثر پیش آزمون از روی نتایج پس آزمون مربوط به گروهها حذف شود، تفاوت بین گروه ها در سطح معناداری 95 درصد اطمینان معنادار می باشد. بنابراین فرض صفر پژوهش رد و فرض محقق پذیرفته می شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت آموزش ذهن آگاهی باعث کاهش اضطراب هیجانی  دانش‌آموزان دختر راهنمایی شهرستان ساوه می شود.

 

فرضیه 3: آموزش ذهن آگاهی وضعیت نگرانی یا شناختی اضطراب امتحانی را کاهش می دهد.

بررسی مفروضه های تحلیل کواریانس :

الف) یکسان بودن شیب خط رگرسیونی

جدول8: نتایج تحلیل یکسان بودن شیب خط رگرسیونی به عنوان پیش فرض تحلیل کواریانس

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	Fمقدار	سطح معناداری
گروه	406/35	1	406/35	975/5	018/0
پیش آزمون اضطراب شناختی	667/51	1	667/51	720/8	005/0
گروه * پیش آزمون اضطراب شناختی	278/34	1	278/34	785/1	388/0
خطا	643/266	45	925/5
کل	000/7717	49

در جدول8 نتایج تحلیل یکسان بودن شیب خط رگرسیونی به عنوان پیش فرض تحلیل کواریانس آورده شده است. بر اساس نتایج مندرج، سطح معناداری سطر اثر متقابل (0388/0=P) بزرگتر از 05/0 می باشد بنابراین فرضیه همگنی رگرسیونی پذیرفته می شود.

 

ب ) مفروضه همسانی واریانس‌ها

جدول9: نتیجه آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس‌ها

Fمقدار	درجه آزادی 1	درجه آزادی2	سطح معناداری
892/0	1	47	145/0

در جدول9 نتیجه آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس‌ها آورده شده است. بر اساس نتایج مندرج در جدول بالا مشاهده می­شود که تجانس واریانس‌های دو گروه در سطح اطمینان 95درصد () برقرار است. با توجه به اینکه مفروضه های تحلیل کواریانس بر قرار است مجاز به استفاده از این آزمون هستیم.

جدول10: نتایج تحلیل کواریانس پس آزمون نمرات اضطراب شناختی پس از تعدیل پیش آزمون

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	Fمقدار	سطح معناداری
پیش آزمون اضطراب شناختی	844/40	1	844/40	244/6	016/0
گروه	285/1	1	285/1	196/5	012/0
خطا	921/300	46	542/6
کل	000/7717	49

در جدول10 نتایج تحلیل کواریانس پس آزمون نمرات اضطراب شناختی پس از تعدیل پیش آزمون آورده شده است. با توجه به نتایج بدست آمده از جدول (13-4) (012/0 p< ؛ 46 و 1= DF و 196/5= F) نشان داده می شود زمانی که اثر پیش آزمون از روی نتایج پس آزمون مربوط به گروهها حذف شود، تفاوت بین گروه ها در سطح معناداری 95 درصد اطمینان معنادار می باشد. بنابراین فرض صفر پژوهش رد و فرض محقق پذیرفته می شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت آموزش ذهن آگاهی وضعیت نگرانی یا شناختی اضطراب امتحانی را کاهش می دهد.

بحث و نتیجه گیری

در بحث و بررسی نتایج حاصل با نتایج پژوهش های پیشین ملاحظه می گردد که نتایج به دست آمده از این پژوهش با نتایج (تیزدل و همکاران، 2000)، (ما و تیزدل 2004)، (کابات زین،2003)، مرداک (به نقل از سمپله و همکاران،2005)، (بروئن و رین، 2003)، (زیدان، جانسون، دایموند، دیوید، کولکاسیان،2010)، (بوالمیجر، پرنگر، تال، گویج پرس،2010)، (گولدین، گروس،2010)، (ایوان، فراندو، فیندلر، استوول، اسمارت، هاگلین،2008)، (کاویانی، جواهری، بحیرانی،1384)، (کارداسیوتو، 2005)، (گریسون، برینارد، ریسونز ویگ، 2001)، (کارلسون، اسپکا، پاتل، پودی،2003)، ابوالقاسمی و همکاران(1383) هایس و زیجاکوفسکی (به نقل از هایس، 2003)، بیابانگرد (1387)، موسویان، مرادی، میرزایی، شیدفر، محمودی کهریز، طاهری(1389)، کاویانی، جواهری، بحیرایی(1384)، بیرامی و عبدی(1388)، (آذرگون، کجباف، مولوی، عابدی(1388) و نریمانی، آریاپورن، ابوالقاسمی، احدی (1389) همسو می باشد.

 مطالعات محدودی روی اثر بخشی مداخلات و تکنیک های مبتنی بر ذهن آگاهی صورت گرفته است که از ان جمله می توان به پژوهش های لادر[7](1975) روی اثر بخش بودن ذهن آگاهی روی اضطراب امتحان و پیشرفت تحصیلی، و مطالعه مرداک[8] ( به نقل از سمپله و همکاران،2005) روی افزایش توجه و ارامش عضلانی و بررسی مفید بودن این تکنیک های روی افزایش تنظیم توجه اشاره کرد. نریمانی، آریاپورن، ابوالقاسمی، احدی (1389) در تحقیقی به بررسی مقایسه اثر بخشی آموزش های ذهن آگاهی و تنظیم هیجان بر سلامت روان جانبازان شیمیایی پرداختند. آنان به این نتیجه رسیدند که اموزشهای ذهن آگاهی و تنظیم هیجان بر سلامت روان جانبازان مؤثر بوده است.

آموزش ذهن آگاهی یکی از روشهای درمانی مبتنی بر کاهش استرس و روان درمانی است که در آن بازنمایی ذهنی اشیاء موجود در زندگی که از کنترل بلافاصله انسان خارج است از طریق تنفس و فکر کردن به افراد آموزش داده می شود ودر واقع این روش درمانی تلفیقی از تن آرامی و ذهن آگاهی است(کابات زین،2003). ریان[9] و دسی[10] نشان دادند که ذهن آگاهی به افراد در تعدیل الگوهای رفتاری منفی و افکار اتوماتیک و تنظیم رفتارهای مثبت مرتبط با سلامتی کمک می کند(به نقل از جوکین ،2007). به عبارت دیگر، ذهن آگاهی از طریق ترکیب سرزندگی و واضح دیدن تجربیات می تواند تغییرات مثبتی را در شادکامی و بهزیستی ایجاد نماید(براون و رین، 2003).

دانشمندان زیادی نتایجی از تأثیر ذهن آگاهی بر اختلالات یافته اند، بطور مثال گرسیون و همکاران به نتایجی در کاهش استرس ذهن آگاهی مدار و همچنینی موفقیتهایی در زمینه درمانی نشانگان جسمی وروان افراد مبتلا به درد مزمن پیدا کرده اند(گریسون، برینارد، ریسونز ویگ، 2001). کارلسون و همکارن نیز به پیشرفت های قابل توجهی در کیفیت زندگی، نشانگان استرس و کیفیت خواب در بیماران مبتلا به سرطان سینه و پروستات بعد از دریافت برنامه کاهش استرس ذهن آگاهی مدار دست یافتند(کارلسون، اسپکا، پاتل، پودی،2003). از پژوهشهای دیگری که روی بررسی اثر بخشی سایر روشها در درمان اضطراب امتحان پرداخته اند می توان به مطالعات ابوالقاسمی و همکاران(1383) هاینز و زیجاکوفسکی (1991؛ به نقل از هایس و ویلسون، 2003) و هایس و ویلسون (2003) روی اثر بخشی آموزش ایمن سازی در مقابل تنیدگی برای درمان اضطراب امتحان، و پژوهش بیابانگرد (1387) روی اثر بخشی شناخت درمانی، خود آموزی، درمان چند وجهی لازاروس و عقلانی- عاطفی الیس در کاهش اضطراب امتحان استناد کرد(نقل از بیرامی و عبدی، 1388).

استفاده از پرسشنامه اضطراب امتحان اسپیلبرگر در این پژوهش

محدود بودن جامعه آماری به دختران راهنمایی تهران

عدم کنترل برخی از متغیرهای مزاحم مانند هوش، فرزندپروری، روحیات و خلق و خوی آزمودنیها

با توجه به مؤثر بودن روش ذهن آگاهی در کاهش اضطراب پیشنهاد می شود این روش در مدارس به دانش‌آموزان آموزش داده شود.

استفاده از روش آموزش ذهن آگاهی برای درمان افراد مبتلا به اضطراب در مراجعین به کلنیکهای روان شناسی می تواند مؤثر باشد.

نظیر چنین پژوهشی بر روی طیف وسیعی از دانش‌آموزان سایر نقاط کشور انجام گیرد.

اثربخشی روش ذهن آگاهی در کاهش سایر سازه های روان شناسی نیز بررسی گردد.

این تحقیق می تواند روی دانش‌آموزان ابتدایی و دبیرستان نیز صورت گیرد.

---

[1] - Test Anxiety

[2] - Dusek

[3] - Spielberger Test Anxiety Inventory

[4] - Quasi - experimental

[5] - Campbell

[6] - ANCOVA

[7] - Lader

[8] - Murdock

[9] - Ryan

[10] - Deci

مراجع

منابع

ابوالقاسمی، عباس؛ مهرابی‌زاده، علی؛ نجاریان بهمن، شکرکن، حسین (1383). اثر بخشی روش درمانی آموزش ایمن سازی و حساسیت زدایی منظم بر اضطراب امتحان در دانش‌آموزان. مجله روان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، شماره29، 1-19.

آذرگون، حسن؛ کجباف، محمدباقر؛ مولوی، حسین؛ عابدی، محمدرضا (1388). اثر بخشی آموزش ذهن آگاهی بر کاهش نشخوار فکری و افسردگی دانشجویان دانشگاه اصفهان. دانشور رفتار، 34؛ 13-22.

بیابانگرد، اسماعیل. (1387). مهارتهای تسلط بر ترس قبل از امتحان. تهران انتشارات رشد.

بیرامی، منصور؛ عبدی، رضا (1388). اثر بخشی تأثیر آموزش فنون مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان. مجله علوم تربیتی، سال دوم، شماره6، صص 35-54.

کاویانی، حسین؛ جواهری، فروزان؛ بحیرانی، هادی (1384). اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش افکار خود ایند منفی، نگرش ناکارآمد، افسردگی،و اضطراب: پیگیری 60 روزه. تازه‌های علوم شاختی.7(1)،49-59.

موسویان، نرگس؛ مرادی، علیرضا؛ میرزایی، جعفر، شیدفر، فرزاد؛ محمودی کهریز، بهرام؛ طاهری، فاطمه (1389). اثر بخشی شناخت درمنی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش چاقی. اندیشه و رفتار،4(16)،49-59.

نادری، عزت الله، و سیف نراقی، مریم (1381). روشهای تحقیق و چگونگی ارزیابی آن در علوم انسانی (ویراست چهارم). تهران: بدر.

نریمانی، محمد؛ آریاپوران، سعید؛ ابوالقاسمی، عباس؛ احدی، بتول (1389). مقایسه اثر بخشی آموزش های ذهن آگاهی و تنظیم هیجان بر سلامت روان جانبازان شیمیایی. مجله روانشناسی بالینی، سال دوم، شماره4 (پیاپی8)، صص 61-72.

Baer, R. A., Smith, G. T., Hopkins, J., Krietemeyer, J. & Toney, L. (2006). Using self report assessment methods to eplore facets of mindfulness. Assessment, 13(1): 27-45.

Bihlmeijer, E., Prenger, R., Taal, E. & Cuijpers, P.(2010). The effects of mindfulness based stress reduction therapy on mental health of adults with a chronic medical disease: a Meta analysis. Journal of Psychosomatic Research, 68: 539-544.

Bishop, S. R., Lau, M., Shaoiro, Sh., Carlson, L., Anderson, N. D., Carmody. J., Segal, Z. V., Abbey, S., Speca, M., Velting, D. & Devins. G,. (2003). Mindfulness: A proposed theoretical operational definition. Clinical psychology: Science and Practice, 11(3), 230-241

Broen, K. W. & Ryan, R. M.(2003). The benefits of being present: mindfulness and its role in psychological well- being. Journal of Social Psychology, 84: 822-848.

Cardactiotto, L. A. (2005). Assessing mindfulness: the development of a bi- dimensional measure of awareness and acceptance. Doctoral dissertation. University of Drexel, USA.

Carlson, L. E., Speca, m., Patel, K. D. & Goodey, E. (2003). Mindfulness based stress reduction in relation to quality of life mood, symptoms of stress and immune parameters in breast and prostate cancer outpatients. Psychosomatics medicine, 65, 571-581.

Dusek, J. (1990). The development of test anxiety in children. In I. sarason, Test Anxiety: theory, research and applications, 87-110. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

Evans, S., Ferrando, S., Findler, M., stowell, C., smart, C. & Haglin, D. (2008). Mindfulness based cognitive therapy for generalized anxiety disorder, 22,716-721.

Goldin, P. R. & Gross, J. J. (2010). Effects of mindfulness based stress reduction in social anxiety disorder. Emotion, 10, 83-91.

Greeson, J. M., Brainard, G. c. & Rosenzweig, S. (2001). Mindfulness based stress reduction quality of life in aheterogeneous patient population. General Hospital Psychiatry, 23,183-193.

Hayes, S. C. & Wilson, K. G. (2003). Mindfulness: Method and process. Clinical Psychology, 10, 161-165.

Kabat-zinn, J.(2003). Mindfulness based intervention in contex: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 144-156.

Ma, S. H. & Teasdel, J. D. (2004) mindfulness based cognitive therapy for depression: replication and exploration of deferential relapse prevention effects. Consulting and clinical psychology, 72, 31-40.

Moore, A. & Malinowski, P. (2009). Meditation, mindfulness and cognitive flexibility. Consciousness and Cognitive, 18(1), 176-186.

Sample, r. J., Reid, E. F. & Miller, L. (2005). Treating anxiety with mindfulness: An open trial of mindfulness training. For Anxiety children Journal of Cognitive Psychotherapy: An International Quaterly, 19, 372-392.

Sapp, M. (1993). Rest anxity: Applied research assessment, and treatment interventions. Lanham, MD: university Press of America.

Teasdel, J. D., Segal, Z. V., Williams, J. M. G., Ridgeway, V, A., Soulsby, J. & Lau, M. A (2000). Prevention of relapse in major depression by mindfulness based cognitive therapy. Consulting and clinical psychology, 68,615-623.

Zeidan, F., Johnson, S. K., Diamond, B. J., David, Z., & Goolkasian, P. (2010). Mindfulness meditation improves cognition. Conscious Cognitive, 19, 597-605.