مقایسه تفاوت‌های جنسیتی در انگیزش مشارکت ورزشی دانش‌آموزان ورزشکار

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 8، دوره 8، شماره 29، خرداد 1394، صفحه 109-123   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مژگان پیری¹؛ سعید آهار²؛ احمد محمودی^*

¹کارشناس ارشد تربیت بدنی و دبیر تربیت بدنی آموزش و پرورش شهر مشهد

²دانشجوی کارشناسی ارشد رفتار حرکتی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی و مقایسه تفاوت‌های جنسیتی در انگیزش مشارکت ورزشی دانش‌آموزان ورزشکار مقطع متوسطه بود. روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مقایسه­ای بود که به شکل میدانی انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش، دانش‌آموزان شرکت کننده در مسابقات ورزشی دختران و پسران مقطع متوسطه آموزش و پرورش استان خراسان رضوی بودند که در سال 1391 شرکت داشتند. بدین منظور 589 نفر از دختران و پسران دانش‌آموز با استفاده از روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه گیل و همکاران بود. از آزمون­های کالموگروف اسمیرنوف (K-S) و من ویتنی برای تجریه و تحلیل داده­ها استفاده شد. بررسی یافته­ها نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین انگیزش مشارکت ورزشی دختران و پسران دانش‌آموز وجود دارد (001/0≥P). همچنین نتایج نشان داد که تفاوت معنی‌داری در مؤلفه­های انگیزش مشارکت از جمله موفقیت، آمادگی، رهایی انرژی، دوست­یابی و تفریح در بین دختران و پسران وجود دارد (001/0≥P). و بین مؤلفه­های جو گروهی، عوامل موقعیتی و توسعه مهارت تفاوتی مشاهده نشد. در تمامی مؤلفه­های مذکور به جز توسعه مهارت، انگیزه مشارکت دختران بالاتر از پسران بود.

کلیدواژه‌ها

انگیزش؛ تفاوت جنسیتی؛ دانش‌آموزان؛ دختران و پسران؛ مشارکت ورزشی؛ ورزشکار

اصل مقاله

مقدمه:

برای تحلیل مشارکت ورزشی اقشار مختلف در هر جامعه، بررسی سه عامل ویژگی­ها و عقاید، اهداف و انگیزه­های افراد، محیط و رفتار فرد و گروهی ضروری است (قدرت‌نما و حیدری‌نژاد، 1392). پینتریک و شاروبن[1](1992) از بین این سه عامل، شناخت انگیزه­ها را به عنوان مهمترین عامل بروز و ایجاد رفتارها در افراد محسوب می­کند (پینتریک و شاروبن، 1992). انگیزش به بیان ساده عبارت است از جهت و شدت تلاش فرد (فولادیان و همکاران، 1388). این انگیزش در تمامی فعالیت­های انسانی به چشم می‌خورد ولی میزان و نوع آن با توجه به شرایط، متفاوت است. هم چنین افراد نیز با توجه به منبع انگیزش متفاوتند (یان و مک کلاف، 2004). دامنه انگیزه­ها می­توانند از رفتارهای فیزیولوژیک تا انگیزه‌ها برای رفتارهای کاملاً ارادی مانند رانندگی، را شامل شوند. این انگیزه­ها، مستقل از نوع و کیفیت، برای تداوم رفتارهای اجتماعی بسیار با اهمیت هستند به طوری که با تضعیف و یا تخریب آنها، اهداف رفتاری افراد با چالش­های جدی روبرو می­شود (هوانگ و هام فریز، 2012). یکی از انواع این انگیزه­ها، به فعالیت­های بدنی و ورزش مربوط می­شود که می­تواند به عوامل زیربنایی مختلفی برگردد. بررسی نتایج تحقیقات نشان می­دهد که امروزه تمرینات ورزشی از ابعاد گوناگونی مورد بررسی قرار می‌گیرد و ورزشکاران به عنوان عناصر اصلی رقابت در مرکز این توجه قرار دارند. آن‌ها از جنبه­های گوناگون فیزیولوژیک، مهارتی و آمادگی جسمانی در جهت رسیدن به حداکثر عملکرد و توانایی ورزشی مورد بررسی قرار می­گیرند (اچ انشل، 1380). این انگیزه­ها می­توانند با هدف کاهش وزن، تناسب اندام و یا عواملی مانند موفقیت، رهایی انرژی، جو گروهی و دوست­یابی باشند (ویلسون، مک، گراتن، 2008؛ نوربخش، شفیع‌نیا و گلچین کوهی، 1389). از طرف دیگر ممکن است افراد با هدف تفریح و تعامل­های اجتماعی، رشد و توسعه مهارت و سایر عوامل مرتبط، به فعالیت ورزشی بپردازند (هیرنس و همکاران، 2010).

اکثر پژوهش­ها نشان می­دهد که افراد با انگیزه­های متفاوتی مانند کسب نشاط، احساس لذت و پیشگیری از بیماری و شادابی و لاغر شدن و حفظ سلامتی در فعالیت ورزشی شرکت می­کنند (شفیع‌زاده، 1385). سایر محققین نیز انگیزه لذت و رفع نیازهای عاطفی (گرون و راویس، 1995)، بهداشت روانی و گذران اوقات فراغت (رمضانی‌نژاد، رحمانی‌نیا، تقوی، 2010) را برای افراد جوان و دانشجویان عنوان نمودند. در صورتیکه بزرگسالان با توجه به شرایط سنی خود بیشتر با هدف افزایش قوای زندگی، کنترل وزن و دیگر عوامل سلامتی در فعالیت­های ورزشی شرکت می­جویند (رمضانی‌نژاد، محبی و دمیرچی، 1388). دانشجویان نیز بیشتر بمنظور حفظ سلامتی، تأثیر مثبت روانی – اجتماعی، افزایش قدرت بدنی، لذت بردن و بودن در کنار دوستان در فعالیت­های ورزشی شرکت می­کنند، همچنین تقویت فعالیت­های درسی و آموزشی از دیگر انگیزه­های دانشجویان از ورزش کردن است (کیل پاتریک و همکاران، 2005). مالت و فلتز[2](2001)، عنوان کردند که جوانان با انگیزه توسعه مهارت­ها، رقابت طلبی و کسب پیروزی ورزش می­کنند (کاندریک و همکاران، 2013). لی یو و همکاران[3](2011، انگیزه­های درونی و بیرونی مثل لذت بردن از ورزش و جلب توجه کردن را از عوامل مهم پرداختن به ورزش عنوان کرد. یان و مک کلاف[4] (2004)، هدف افراد از حضور در فعالیت ورزشی را همبستگی با سایر افراد و تعاملات اجتماعی عنوان کرد (ویلسون، ماک و گراتن، 2008).

تحقیقات مختلفی در زمینه شناسایی انگیزه­های شرکت در فعالیت­های بدنی انجام شده­اند و نقش عوامل مؤثر در فعالیت­های بدنی را مورد بررسی قرار داده­اند. به عنوان مثال، کیل پاتریک[5] و همکاران (2005) بیان کرد که انگیزه­های درونی مانند لذت و شادی بر انگیزه­های بیرونی برتری دارند. وازو[6] و همکاران (2005) عنوان می­کنند که انگیزه لذت، عامل پیشگوی مثبت و مهمی برای استمرار مداوم و مورد تأکید مربیان و شرکت کنندگان است. کواترمن[7] (1996) و باستوس[8] (2006)، عنوان کردند که مردان بیشتر با انگیزه تعاملات اجتماعی و زنان با انگیزه تندرستی و زیباشناختی ورزش می­کنند. صفانیا (1388) نشان داد که انگیزه­های پسران دانشجو در مقایسه با دختران برای ورزش بیشتر بود. میرصفیان[9] و همکاران (2013) نیز داشتن سرگرمی و تجربه لذت بخش را یکی از انگیزه­های مهم دانشجویان در گرایش به ورزش کردن برشمردند. آنها عنوان کردند که تفاوت در انگیزه­های دانشجویان در گرایش به مشارکت ورزشی بستگی زیادی به جنس، سن، سطح تحصیلات و رشته تحصیلی داشت. دیسی[10] و همکاران (2008)، نشان دادند که سطح فعالیت بدنی با انگیزه­های مردان و زنان در فعالیت­هایی از قبیل سلامتی، تناسب اندام، اجتماعی شدن، کنترل وزن و لذت بردن ارتباط دارد.

از طرف دیگر، در پژوهش­هایی که در زمینه انگیزه مشارکت ورزشی صورت گرفته شده است به عوامل مختلفی در زمینه پایه و اساس انگیزش مشارکت ورزشی و تفاوت­های جنسیتی در این زمینه اشاره شده است. ایگلی[11] و همکاران (2011)، معتقد هستند که انگیزه دانشجویان پسر از حضور در ورزش لذت بردن، رقابت و بهبود مهارت­های فردی است، درحالیکه دختران دانشجو حفظ سلامتی و توجه به کنترل وزن و داشتن ظاهر زیبا را از مهمترین دلایل می­دانند. رمضانی­نژاد[12] و همکاران (2010)، اعلام داشتند که داشتن سلامت جسمی و روانی خوب و بهبود آمادگی جسمانی، از جمله مهمترین عوامل گرایش مردم به ورزش بود. وی دریافت که زنان بیشتر از مردان برای شرکت در ورزش با انگیزه بودند. سطح تحصیلات و درآمد در انگیزش تأثیرگذار است. کاندریک[13]و همکاران (2013)، شش عامل دوست یابی، محبوبیت، آمادگی جسمانی، موقعیت اجتماعی، گذران اوقات فراغت و آسودگی را از مهمترین عوامل در انگیزش ورزش در میان افراد 3 کشور عنوان کردند. همچنین ایشان تفاوت جنسیتی را از مهمترین علل تفاوت در انگیزه­ها عنوان کردند. نتز[14] و همکاران (2004)، در مورد انگیزه­های فعالیت ورزشی در گروه‌های مختلف سنی نشان دادند که 25 درصد به توصیه والدین و دوستان نزدیک، 40 درصد به‌منظور تحسین از طرف دیگران و دریافت پاداش و 35 درصد با انگیزه توسعه و بهبود مهارت ورزشی به ورزش می­پردازند.

در مطالعات مربوط به انگیزه مشارکت ورزشی، تفاوت­های انگیزه مشارکت در برخی از رشته‌های ورزشی هم مشاهده شده است، لذا مطالعه و بررسی انگیزه مشارکت ورزشی در دوره­های سنی مختلف بدیهی به نظر می­رسد و در نهایت این که با استفاده از نتایج این مطالعه می‌توان به عنوان ابزاری مفید و سودمند در جهت شناسایی علائق، نیازمندی­­های دوره­های مختلف سنی و رشته­های ورزشی و علل مشارکت ورزشی آن­ها پرداخت. از طرف دیگر، با بررسی و شناخت بهتر انگیزه­های حضور دختران و پسران دانش‌آموز در فعالیت­های ورزشی، می­توان با راهنمایی و هدایت صحیح آنان به بحث ورزش چه در حیطه قهرمانی و چه در حیطه همگانی کمک شایانی به مسئولین ورزش کشور در امر برنامه‌ریزی نمود. زیرا همانطور که می­دانیم تمام افراد جامعه، نیاز به گذراندن صحیح و مناسب اوقات فراغت خود را دارند ولی دانش‌آموزان با توجه به نقش آینده ساز خود در این باره نیازمند توجه بیشتری هستند. زیرا اعتقاد بر این است که مسیر تربیت یک قهرمان ورزشی و همچنین تضمین سلامت افراد جامعه بخش عمده­اش از طریق مشارکت ورزشی در مدارس پایه­گذاری می­شود. لذا با توجه به یافته­های پژوهش­های اخیر، نقش عوامل مؤثر بر گرایش افراد در جنسیت، سنین و بافت اجتماعی خاص تحقیقات، متفاوت است. از آن جا که نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه، تفاوت­های انگیزه مشارکت در مردان و زنان را عنوان کرده است. بررسی این امر در دوره­های سنی مختلف بین دختران و پسران ضروری است. به نظر می­رسد که تحقیقات بیشتری برای اطمینان از عوامل زیربنایی انگیزش مشارکت ورزشی در سنین و جنسیت‌های مختلف، مورد نیاز است. این احتمال وجود دارد که مؤلفه­های انگیزش مشارکت ورزشی به سود دختران باشد و نیز ترکیب­های متفاوتی از این مؤلفه­ها در میزان انگیزش مشارکت ورزشی مؤثر باشد. لذا پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سئوال است که آیا بین مؤلفه­های انگیزش مشارکت ورزشی در دختران و پسران تفاوت وجود دارد و اولویت­های انگیزش مشارکت ورزشی در هر گروه مطالعه به چه ترتیبی است؟

 

 

روش­شناسی پژوهش

روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مقایسه­ای می­باشد که جمع‌آوری اطلاعات به شکل میدانی انجام پذیرفت. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش‌آموزان (دختر و پسر) شرکت کننده در مسابقات ورزشی آموزشگاه­های مقطع متوسطه استان خراسان رضوی در سال 1391 بودند که طبق آخرین آمار تعداد دختران ورزشکار 1270 و تعداد پسران ورزشکار 2661 و تعداد کل شرکت کنندگان 3931 نفر می­باشد. نمونه آماری پژوهش با توجه به اینکه دسترسی به تمام اعضای جامعه آماری میسر نبود و از طرفی مدت زمان جمع‌آوری اطلاعات بسیار محدود بود، روش نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای انتخاب گردید. برای این کار از بین شهرستان‌های استان که در این مسابقات شرکت کرده بودند، با توجه به توزیع جغرافیایی بسیار زیاد در استان خراسان رضوی، کل استان به چهار منطقه جغرافیایی تقسیم شد که به صورت خوشه‌ای شهرستان‌های سبزوار از غرب، کاشمر از جنوب استان، تایباد از شرق و قوچان از شمال استان به عنوان خوشه‌های پژوهش انتخاب شدند و از بین ورزشکاران شهرستان‌های انتخاب شده نیز، به صورت کاملاً تصادفی پرسشنامه توزیع گردید. با توجه به اینکه دو جامعه مستقل از هم بودند با استفاده از فرمول­های آماری و جدول مورگان[15] 291 نفر از دختران و 335 نفر از پسران به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند که پس از توزیع و جمع‌آوری پرسشنامه­ها و جدا کردن پرسشنامه­های مخدوش و ناقص، تعداد 281 پرسشنامه از دختران و 308 پرسشنامه از پسران مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. با توجه به اعداد محاسبه شده فوق تعداد 308 پسر ورزشکار با میانگین سنی 1/16 و 281 دختر ورزشکار میانگین سنی 7/15 به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه خارجی گیل[16] و همکاران بود که در سال 1983 به منظور بررسی میزان انگیزه مشارکت ورزشی جوانان پرسش‌نامه‌ای به نام [17]PMQ را طراحی کردند که، این پرسشنامه شامل 30 سؤال در 8 مؤلفه (موفقیت، جوگروهی، آمادگی، رهایی انرژی، عوامل موقعیتی، توسعه مهارت، دوست­یابی و تفریح) بود که هر یک از موضوعات به عنوان یکی از مؤلفه­های انگیزه مشارکت ورزشی می باشند، پاسخ به هر یک از سؤال مطابق طیف 3 گزینه­ای لیکرت می­باشد (گیل و همکاران، 1983).

روایی[18] پرسشنامه انگیزه مشارکت ورزشی طی پژوهشی توسط شفیع زاده و همکاران (1386) مورد تأیید قرار گرفته است و مقدار پایایی[19] این پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ[20] (83/0=α) به‌دست آمد.

نحوه جمع­آوری اطلاعات این پژوهش، ابتدا در یک مطالعه مقدماتی[21] 30 نفر از دختران و 30 نفر از پسران به تفکیک انتخاب و پرسشنامه انگیزه مشارکت ورزشی در اختیارشان قرار گرفت. سپس اندازه واریانس میزان انگیزه مشارکت ورزشی به تفکیک برای هر یک از گروه های دختران و پسران محاسبه گردید. برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز پس از مشخص شدن جامعه و نمونه با گرفتن مجوز از سازمان آموزش و پرورش کل به همراه همکاران آمورش دیده در زمینه چگونگی پر کردن پرسشنامه­ها به سالن­های ورزشی که مسابقات هر رشته در آن مکان‌ برگزار می­شد مراجعه و پرسشنامه­ها توسط دانش‌آموزان ورزشکار دختر و پسر دوره متوسطه در مسابقات استان خراسان رضوی پاسخ داده شدند.

از آمار توصیفی و استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده­های پژوهش استفاده شد که در بخش آمار توصیفی از جداول فراوانی و نمودار ستونی جهت تجزیه و تحلیل ویژگی­های جمعیت شناختی و در بخش آمار استنباطی از آزمون کالموگروف اسمیرنف[22] (K-S) برای تعیین نرمال بودن داده­ها، و از آزمون ناپارامتریک[23] یو من ویتنی[24] با توجه به عدم نرمال بودن توزیع داده­ها جهت مقایسه متغیرهای پژوهش استفاده گردید. همچنین جهت تحلیل اطلاعات از بسته نرم افزاری آماریSpss نسخه 18 و Excel 2010 استفاده شده است.

نتایج و یافته­ها

نتایج داده­های جدول شماره 1 نشان می­دهد که پسران با 3/52% بیشترین نمونه پژوهش را تشکیل می‌دادند. همچنین 9/62% نمونه­ها ورزش­های گروهی را ترجیح می­دادند. 49% افراد حاضر در پژوهش بیش از 4 سال سابقه ورزشی داشتند، و 7/43% در هفته 3 جلسه ورزش می­کردند و 1/59% افراد نمونه پژوهش مدت زمان فعالیت ورزشی آنان بین 1 تا 2 ساعت بود که بیشترین درصد را به خود اختصاص می­دادند.

جدول 1: توزیع خصوصیات جمعیت شناختی پاسخ­دهندگان
متغیر	ویژگی جمعیت­شناختی	فراوانی	درصد فراوانی
جنسیت	دختر	281	7/47
	پسر	308	3/52
نوع ورزش	انفرادی	219	1/37
	گروهی	370	9/62
سابقه ورزشی	1 سال	41	7
	2 سال	72	2/12
	3 سال	91	4/15
	4 سال	96	4/16
	بیش از 4 سال	289	49
تعداد جلسات ورزش در هفته	1 جلسه	26	5/4
	2 جلسه	99	8/16
	3 جلسه	257	7/43
	چهار جلسه و بیشتر	207	35
مدت زمان هر جلسه ورزش	1 ساعت	47	8
	بین 1 تا 2 ساعت	348	1/59
	بیش از 2 ساعت	194	9/32

همچنین نمودار شماره 1 نشان می­دهد که 3/81% دختران شرکت در ورزش­های گروهی را در مقابل 7/16% پسران ترجیح می­دادند و پسران هم تمایل به بازی­های انفرادی را با 4/78% در مقابل 6/21% دختران داشتند.

 

نمودار1: درصد تفکیک جنسیتی نمونه­ها با توجه به شرکت در ورزش­های گروهی و انفرادی

 

جدول2: نتیجه آزمون (K-S) جهت بررسی نرمال بودن توزیع داده­ها در مؤلفه‌ها و مجموع انگیزش مشارکت ورزشی بین دختران و پسران دانش‌آموز

مؤلفه­های انگیزش مشارکت ورزشی	میانگین	SD	Z K-S	Sig	نتیجه آزمون	نوع آزمون
موفقیت	794/1	74/0	99/1	001/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
جو گروهی	106/3	54/0	32/3	03/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
آمادگی	997/1	67/0	71/2	002/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
رهایی انرژی	866/3	78/0	04/1	02/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
عوامل موقعیتی	183/2	77/0	12/2	001/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
رشد و توسعه مهارت	232/3	69/0	75/1	004/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
دوست­یابی	904/2	64/0	55/1	016/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
تفریح	100/3	27/0	66/1	005/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی
مجموع مولفه های انگیزش مشارکت ورزشی	772/2	63/0	01/2	004/0	عدم نرمال بودن داده­ها	من-ویتنی

مطابق جدول شماره 2، برای بررسی طبیعی بودن توزیع داده­های مؤلفه‌ها و مجموع انگیزش مشارکت ورزشی دختران و پسران دانش‌آموز از آزمون کلموگروف اسمیرنوف(K - S) استفاده شد و نتایج حاکی از عدم طبیعی بودن توزیع داده­ها در جامعه مذکور بود.

 

 

جدول3: نتیجه آزمون من ویتنی جهت مقایسه انگیزش مشارکت ورزشی بین دختران و پسران دانش‌آموز

متغیر	جنسیت	رتبه میانگین	U	Z	سطح معنی‌داری	نتیجه آزمون
انگیزش مشارکت ورزشی	پسران	07/78	5/7825	325/2-	002/0	وجود تفاوت
	دختران	69/76

مطابق جدول شماره 3، برای تعیین تفاوت بین میزان انگیزش مشارکت ورزشی دختران و پسران دانش‌آموز از آزمون ناپارامتریک من – ویتنی استفاده شدکه بیانگر آن است که بین میزان انگیزش مشارکت دختران و پسران دانش‌آموز تفاوت معنی‌داری وجود داشت (002/0=P).

 

جدول 4: نتایج آزمون من ویتنی برای بررسی تفاوت مؤلفه‌های انگیزه مشارکت ورزشی دختران و پسران دانش‌آموز

مؤلفه­های انگیزه مشارکت ورزشی	جنسیت	رتبه میانگین	U	Z	P-Value	نتیجه آزمون
موفقیت	پسر	43/126	5/7209	362/2-	*018/0	وجود تفاوت
	دختر	09/151
جو گروهی	پسر	76/141	8559	251/0-	802/0	عدم وجود تفاوت
	دختر	27/144
آمادگی	پسر	94/117	5/6462	602/3-	*001/0	وجود تفاوت
	دختر	2/154
رهایی انرژی	پسر	07/119	5/6663	359/3-	*001/0	وجود تفاوت
	دختر	36/154
عوامل موقعیتی	پسر	89/141	5/8570	23/0-	818/0	عدم وجود تفاوت
	دختر	21/144
رشد و توسعه مهارت	پسر	02/147	5/8402	577/0-	564/0	عدم وجود تفاوت
	دختر	94/141
دوست­یابی	پسر	48/131	5/7654	667/1-	*009/0	وجود تفاوت
	دختر	84/148
تفریح	پسر	85/112	5/6014	406/4-	*001/0	وجود تفاوت
	دختر	12/157

همانطور که در جدول 4 ملاحظه می­شود، بین مؤلفه­های موفقیت، آمادگی، رهایی انرژی، دوست یابی و تفریح در بین دختران و پسران تفاوت معنی‌دار^* وجود داشت (001/0≥P). همچنین در مؤلفه­های جو گروهی، عوامل موقعیتی و توسعه مهارت نیز تفاوت معنی‌داری بین دو گروه پژوهش مشاهده نشد (001/0≤P).

 

بحث و نتیجه‌گیری

نتایج تحقیق حاضر نشان می­دهد که دختران تمایل بیشتری به مشارکت ورزشی به صورت گروهی نسبت به پسران داشتند. به نظر می­رسد که اشتیاق ورزشکاران دختر جهت همبستگی و کار گروهی بیشتر بوده و این می­تواند باعث افزایش اعتماد به نفس، شادی و گذشت و فداکاری آنها شود. این یافته‌ها با نتایج یان و مک کلاف[25] (2004)، کاندریک و همکاران[26] (2013) همسو می­باشد. زیرا با توجه به محدودیت­های فرهنگی و اجتماعی برای حضور دختران در جامعه و با توجه به ملاحظاتی که خانواده‌ها برای آنان در نظر می­گیرند، آنها برای برآورده کردن نیازهای اجتماعی و بودن با همسالان خود می­توانند از طریق ورزش به این امر جامه عمل بپوشانند، به همین دلیل علاقه­مند به حضور در ورزش‌های گروهی هستند (کیل پاتریک و همکاران، 2005؛ ویلسون و همکاران، 2008). همچنین یافته­های این بخش با نتایج کواترمن[27] (1996) و باستوس[28] و همکاران (2006) یکسان نیست. آنها بیان داشتند که مردان، بیشتر با انگیزه تعاملات اجتماعی و زنان بیشتر با هدف سلامتی و زیباشناختی در ورزش شرکت می­کنند. به نظر می­رسد که احتمالاً تفاوت این یافته­ها به دلیل عوامل انگیزشی درونی و بیرونی مؤثر بر ورزشکاران دختر و پسر هم‌چنین تأثیر گروه همسالان، ارتباط مستقیم کار گروهی در اشاعه نوآوری­ها، رغبت افراد به تغییر خودگرایی در ورزش ­باشد. همچنین نوع رشته ورزشی می­تواند یکی از دلایل اختلاف در این یافته­ها باشد.

از دیگر نتایج این پژوهش، مشاهده تفاوت معنی‌دار آماری بین انگیزه مشارکت ورزشی دختران و پسران دانش‌آموز بود. البته کاندریک (2013)، تفاوت­های جنسیتی را یکی از مهمترین علل تفاوت در انگیزه­ها دانست. از جمله دلایل این تفاوت­ها می­توان به کمبود علاقه، کمبود وقت، نداشتن انگیزة لازم، نبودن برنامه­ریزی صحیح برای بانوان، نداشتن دسترسی به سالن­های ورزشی، کمبود و گرانی وسایل ورزشی، محدودیت­های اجتماعی و فرهنگی و مخالفت والدین، اشاره کرد. میرصفیان و همکاران (2013)، کاندریک (2013) و ایگلی (2011) نیز یافته­های مشابهی را گزارش کرده‌اند.

یکی از دلایل اختلاف یافته­ها از دید محقق این است که احتمالاً انگیزه مشارکت در افراد، به موضوع اساسی انگیزشی مربوط می­شود. در بررسی نقش انگیزه مشارکت ورزشی در جوانان می­توان چنین بیان کرد که اکثر افراد با توجه به جنسیت و جنبه­های فردی- گروهی و رشته تحصیلی­شان می­توانند دیدگاه مثبت یا منفی داشته باشند. دیدگاه مثبت افراد، شرکت مستمر جوانان در ورزش­های گروهی در سن نوجوانی را شامل می­شود و این رویکرد می­تواند نتیجه آگاهی افراد از تأثیر مثبت مشارکت ورزشی و گروهی باشد. البته این رویکرد در بعضی از موارد مثبت نمی­باشد که نتیجه عدم آگاهی، اضطراب، عدم اعتماد به نفس در شرکت کردن جوهای گروهی، خودگرائی فردی است یکی از این عوامل علاقه­مندی به بازی­های گروهی در گروه همسالان است. که می­تواند دلیلی بر تفاوت انگیزش مشارکت در بین دختران و پسران دانش‌آموز باشد.

یکی از مهمترین چالش­های پیش‌روی مربیان تربیت بدنی مدارس، می­تواند شناخت انگیزه حضور دانش‌آموزان در فعالیت­های جسمانی باشد. زیرا انگیزش یک فرایند زنجیره­ای است که با احساس نیاز شروع شده و با خواست و کنش در فرد برای نیل به هدف و ارضاء نیاز ختم می­شود. لذا منبع کانون انرژی این فرایند می­تواند انگیزه­های درونی یا بیرونی باشد که مربیان باید کاملاً نسبت به آن شناخت داشته باشند. انگیزه­های بیرونی فعالیت­های فرد تابع محیط و اغلب برای رسیدن به پاداش­های ملموس، معین و کاربردی است. ولی انگیزه­های درونی بر اساس یک میل باطنی و یا خواست درونی شکل می‌گیرد و فعالیت فرد را تا رسیدن به هدف، جهت و تداوم می­بخشد و پاداش­هایی که فرد در انگیزش درونی دریافت می­کند لزوماً ملموس نخواهد بود. از این­رو انگیزه فعالیت­های ورزشی بیشتر افراد جامعه می­تواند شامل حس موفقیت، تفریح، لذت و دوست­یابی باشد که اغلب درونی هستند و مربیان باید نسبت به آن شناخت و توجه حاصل کنند.

در خصوص مؤلفه­های انگیزش مشارکت ورزشی می­توان استنباط کرد که مشارکت ورزشی شامل میزان پرداختن به ورزش، میزان و نوع علاقه­مندی به ورزش و میزان آگاهی از ورزش، رشد مهارت، به نمایش گذاشتن شایستگی و به ویژه برانگیختگی مبارزه طلبی و تفریح است. هم­چنین عواملی که والدین از شرکت فرزندان­شان در برنامه­های ورزشی حمایت می‌کردند، شامل تناسب اندام، پیشرفت و توسعه مهارت­ها، تفریح و سرگرمی، وابستگی و عضویت در گروه، رقابت و سرگرمی، مسائل روانی مثل پیدا کردن دوست، سلامتی و آمادگی بدن می­باشد (کاندریک و همکاران، 2013). نتز و راویو[29](2004)، در مورد انگیزه­های گروه­های سنی مختلف بیان کرد که 25 درصد افراد به توصیه والدین و دوستان نزدیک، 40 درصد به‌منظور تحسین از طرف دیگران و دریافت جوایز و 35 درصد از افراد با انگیزه توسعه و بهبود مهارت ورزشی در فعالیت ورزشی شرکت می­کردند. همچنین تفاوت بین انگیزه­های دختران و پسران دانش‌آموز با نتایج پژوهش والد (2003)، مطابقت ندارد (میرصفیان و همکاران، 2013). احتمالاً ناهمخوانی در یافته­های این پژوهش با یافته­های تحقیق حاضر، طبق نظرسنجی که وی از والدین دانش‌آموزان داشته است، تمایل دو گروه به شرکت در باشگاه­های ورزشی، سازماندهی و تکلیف کارهای مدرسه و فعالیت­های اوقات فراغت با ورزش و اهمیت موفقیت و درخشش درونی بوده است.

از نتایج دیگر این تحقیق تفاوت میان انگیزه مشارکت دختر و پسر در رشته­های مختلف می­باشد. در بررسی جنبه­های مختلف، از جمله جنسیت می­توان نتیجه­گیری کرد که بین دیدگاه انگیزشی دختران و پسران و شرکت آن­ها در بازی­های گروهی تفاوت وجود دارد و این می­تواند ناشی از مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و کمبودهای امکاناتی در جامعه باشد. هدف دختران از بازی‌های گروهی را دوست­یابی و بودن در اجتماع با همسالان خود و به قصد تفریح و لذت است و کمتر به رقابت و کسب موفقیت می­اندیشند ولی انگیزه پسران از حضور در بازی­های گروهی رقابت، کسب اعتماد بنفس و توسعه مهارت­ها می­باشد تا بتوانند پایگاه اجتماعی خود را تقویت نمایند. شاید یکی از دلایل منفی در مشارکت جوانان به خصوص دختران پس از سن نوجوانی مشکلات ناشی از شغل، خانواده، تحصیل و زندگی ماشینی باشد. همچنین مشارکت، یک فرایند اجتماعی است و ورزشکار می­تواند به صورت خود مرجع یا تکلیف گرا عمل کند و در این فضا افراد با تلاش و پشتکار در تصمیم گیری­ها دخالت می‌نمایند که باعث ایجاد انگیزه درونی هر چه بیشتر در آن­ها شده و در نتیجه انگیزه مشارکت ورزشی افزایش می­یابد.

همچنین نتایج دیگر پژوهش نشان داد که میانگین نظرات دانش‌آموزان دختر در تمامی فاکتورها به جزء مؤلفه رشد و توسعه مهارت بیشتر از دانش‌آموزان پسر است که با نتایج صفانیا و نیک‌بخش (1388) مغایرت داشت. ایشان بیان نمودند که دانشجویان پسر در مقایسه با دانشجویان دختر دارای میانگین امتیاز بالاتری در تمامی مؤلفه­ها بودند و دانشجویان پسر در مقایسه با دانشجویان دختر بیشتر برانگیخته بودند. احتمالاً تغییر نقش اجتماعی، برعهده گرفتن مسئولیت و وجود محدودیت­های بیشتر با افزایش سن برای دانشجویان دختر دلیل این مغایرت باشد. مقایسه انگیزش مشارکت در فعالیت­های ورزشی دانش‌آموزان دختر و پسر در جدول 4 بیانگر این است که از بین هشت مؤلفه انگیزش مشارکت، فقط در 5 مؤلفه موفقیت، آمادگی، رهایی انرژی، دوست­یابی و تفریح بین دو گروه دختران و پسران تفاوت معنی‌دار وجود دارد. نتایج همچنین بیانگر این است که بیشترین اختلاف بین دیدگاه دو گروه پژوهش مربوط به مؤلفه تفریح بود که برای دختران در مقایسه با پسران دارای اهمیت ویژه­ای بود و همگی آنان (دختران) هدف اصلی از مشارکت در فعالیت ورزشی را تفریح عنوان کرده­اند. اولویت تفریح با بسیاری از پژوهش­ها و یافته­ها از جمله لی یو[30] و همکاران (2011) ، کیل پاتریک[31] و همکاران (2005) همخوانی دارد و با نتایج بواتنگ آمپوفو و بارناباس[32] (2003) در تضاد است. همان طور که وی عنوان نمود دلیل این تفاوت در یافته­ها این است که مردان مالزیایی شرکت در ورزش­های تفریحی را مهمتر از بانوان می­دانند.

البته رتبه میانگین پسران دانش‌آموز فقط در مؤلفه رشد و توسعه مهارت بر گروه دختران برتری داشتند که نتایج آزمون من- ویتنی در این مؤلفه نیز عدم تفاوت معنی­داری را بیان می­کند. همچنین پسران به ترتیب مؤلفه­های رشد و توسعه مهارت، عوامل موقعیتی و جو گروهی را به عنوان انگیزه­های اصلی مشارکت در ورزش عنوان نمودند. نتایج مات و فلتز[33] (2001) و صفانیا و نیک‌بخش (1388) نیز این یافته­ها را مورد حمایت قرار می­دهند. در مورد انگیزش پسران می­توان گفت حس برتری جویی یکی از مهمترین دلایلی بود که درآن رشد و توسعه مهارت را به عنوان مهمترین عامل عنوان کرده بودند. همچنین دختران نیز بعد از تفریح، رهایی انرژی و آمادگی را در امر مشارکت دارای اهمیت می­دانستند که با نتایج دیسی[34] و همکاران (2008) همخوانی دارد. این نشان می­دهد که هدف دختران از مشارکت در فعالیت­های ورزشی قبل از موفقیت و رشد و توسعه مهارت، تفریح، لذت بردن از ورزش و با دوستان بودن است که می­تواند شناخت نسبی را به مدیران و مسئولین دست اندرکار، ارائه نماید.

از آنجا که یکی از عوامل جمعیت شناختی مؤثر بر ورزش، تفاوت‎های جنسیتی است و در پژوهش حاضر هم نشان از بالاتر بودن انگیزه مشارکت دختران حکایت می­کند، حضور کمتر دختران در این فعالیت­ها را می­توان ناشی از مسئولیت­های خانوادگی و موانع فرهنگی تلقی کرد. لذا با توجه به نتایج فوق می­توان عنوان کرد که پسران با حداقل امکانات در دسترس هم می­توانند به فعالیت­های بدنی بپردازند ولی در مورد دختران چنین موضوعی صحت ندارد. از وظایف مدیران، برگزاری مسابقات ویژه­ی دختران در سطح مدارس، نواحی، منطقه­ای و ملی، معرفی و تجلیل از ورزشکاران نخبه دختر، حمایت از ساخت اماکن اختصاصی ورزشی برای بانوان، تبلیغات گسترده رسانه جمعی در زمینه ورزش بانوان، آگاهی والدین از تأثیرات ورزش، برگزاری اردوهای تفریحی- ورزشی می­باشد که می­تواند حس اجتماعی شدن و با همسالان بودن را در دختران تقویت کند. معلمان ورزش در مدارس دخترانه نیز باید توجه داشته باشند که برنامه ورزشی دانش‌آموزان را به نحوی سازماندهی کنند که آنان بیشتر درگیر تمرینات و بازی‌های گروهی گردند. همچنین با توجه به اولویت‌های علاقه‌مندی به ورزش‌های مختلف، توصیه می‌شود که با شناختن این اولویت‌ها در تخصیص اعتبارات و امکانات به ورزش‌های مختلف در مدارس توجه کافی شود تا در جهت ارضای نیازهای ورزشی دانش‌آموزان توفیق حاصل شود. عضویت دانش‌آموزان در انجمن‌های رشته‌های مختلف ورزشی و فراهم آوردن زمینه برای شرکت مستمر و منظم آن‎ها نیز می‌تواند در این امر مؤثر واقع شود. در مورد پسران نیز با توجه به میانگین پایین در مؤلفه‌های انگیزش مشارکت ورزشی، پیشنهاد می‌شود با تشکیل گروه‌های دوستی، امکان دوست‌یابی را در این دانش‌آموزان بالا ببرند. کاهش اهمیت نتایج و فشار ناشی از برد و باخت نیز می‌تواند باعث شود که دانش‌آموزان پسر به دور از هرگونه فشار روانی، موفقیت بیشتری تجربه کنند.

از جمله محدودیت‌های این پژوهش، این بود که پژوهش حاضر تنها در استان خراسان رضوی انجام شده است، لذا با توجه به تفاوت‌های فرهنگی موجود در مناطق مختلف کشور، انجام پژوهش‌هایی مشابه در سایر مناطق نیز می‎تواند حائز اهمیت باشد. همچنین با توجه به اینکه میانگین انگیزه­ پسران در اکثر مؤلفه­ها پایین­تر از دختران بود، از وظایف مسئولین و مربیان مدارس است تا به طور دقیق به برنامه‌ریزی فعالیت‌های ترغیب کننده جهت پرداختن پسران به ورزش اقدام کنند. همچنین با توجه به انگیزه بالاتر دختران برای مشارکت در فعالیت­های ورزشی، بوجود آوردن بستر مناسب از قبیل فراهم کردن امکانات و تجهیزات، برطرف کردن محدودیت­های پیش روی آنها (مسائل فرهنگی و اجتماعی) و برآورده کردن نیازهای اجتماعی و بودن با همسالان خود از جمله مسائلی هستند که می­توانند مشارکت به ورزش در این قشر را فزونی بخشد.

در پایان از مدیریت آموزش و پرورش استان خراسان رضوی، معلمان و مدیرانی که بدون هیچ چشم‌داشتی ما را در این پژوهش یاری دادند و همچنین دانش‌آموزان عزیزی که شرکت نمودند، کمال قدردانی و سپاس را داریم.

---

1- Pintirch & Schrauben

[2] . Malete & Feltz

[3] . Lui et al

[4] . Yan & McCullagh

[5] . Kilpatrick

[6] . Vasou et al

[7] . Quaterman

[8] . Bastos

[9] . Mirsafian et al

[10] . Dacey

[11] . Egli et al

[12] . Ramezaninejad et al

[13] . Kondric et al

[14] . Netz & Raviv

[15] . Morgan table

[16] .Gill et al

[17] . Participation Motivation Questionnaire

[18]. Validity

[19] . Reliability

[20] . Cronbach's alpha coefficient

[21] . Pilot Study

[22] . Kolmogorov Smirnov Test

[23] . Nonparametric test

[24] . Mann-Whitney U

[25] . Yan& McCullagh

[26] . Kondric et al

[27] . Quarter man

[28] . Bastos et al

[29] . Netz & Raviv

[30] . liu et al

[31] . Kilpatrick et al

[32] . Boateng –Ampofo & Barnabas

[33] . Maete & Feltz

[34] . Decey et al

مراجع

منابع

اچ انشل، مارک (1380)، روان‌شناسی ورزش از تئوری تا عمل، ترجمه علی اصغر مسدد، تهران: انتشارات اطلاعات.

رمضانی‌نژاد، رحیم، محبی، حمید، دمیرچی، ارسلان(1388). مقایسة دیدگاه‌ها و انگیزه‌های دانشجویان ورزشکار ایرانی و غیرایرانی دربارة فعالیت‌های بدنی و ورزشی. مجله دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، مدیریت ورزشی. جلد 3 صفحه : 182-167

شفیع‌زاده، محسن (1385)، تعیین اعتبار و پایایی پرسشنامه انگیزه مشارکت ورزشی. طرح پژوهشی پژوهشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی.

صفانیا، علی محمد، نیک‌بخش، رضا (1388). بررسی انگیزه­های مشارکت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در فعالیت­های جسمانی. نشریه تربیت بدنی و علوم ورزشی، شماره 8، صفحه 5-12.

فولادیان، جواد، سهرابی، مهدی، عطارزاده حسینی، سیدرضا، فارسی، علیرضا (1388). ارتباط انگیزه مشارکت ورزشی با سوگیری ورزشی دانشجویان ورزشکار. فصلنامه المپیک، شماره 4(پیایی 37)، صفحه 39-29.

قدرت‌نما، اکبر، حیدری‌نژاد، صدیقه (1392). رابطه انگیزه مشارکت ورزشی با میزان فعالیت بدنی دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز. نشریه مطالعات مدیریت ورزشی، صفحه 202-189.

نوربخش، پریوش، شفیع‌نیا، پروانه، گلچین کوهی، محمد (1389). مقایسه سطح خود نمایشی ورزشکاران مرد رقابتی و غیر رقابتی رشته پرورش اندام و رابطه آن با نارضایتی آنها. فصلنامه علوم ورزش، سال دوم، شماره چهارم، صفحه 47-31.

Bastos, de Andrade, A., Salguero, A., González-Boto, R., & Marquez, S. (2006). motives for participation in physical activity by brazilian adults. Perceptual and motor skills, 102(2), 358-367.

Boateng -Ampofo, K., Yen, M., & Barnabas, V. (2003). The influence of demographic variables on factors that constrain recreational sport participation in Malaysia. Annals of leisure research, 6(4), 362-375.

Dacey, M., Baltzell, A., & Zaichkowsky, L. (2008). Older adults' intrinsic and extrinsic motivation toward physical activity. American journal of health behavior, 32(6), 570-582.

Egli, T., Bland, H. W., Melton, B. F., & Czech, D. R. (2011). Influence of age, sex, and race on college students’ exercise motivation of physical activity. Journal of American college health, 59(5), 399-406.

Geron, E & Raviv, S. (1995). Competition sport in the leisure time ofchildren & youth, A World Congress.

Gill, D. L., Gross, J. B., & Huddleston, S. (1983). Participation motivation in youth sports. International journal of sport psychology, 14(1), 1-14.

Haerens, L., Kirk, D., Cardon, G., De Bourdeaudhuij, I., & Vansteenkiste, M. (2010). Motivational profiles for secondary school physical education and its relationship to the adoption of a physically active lifestyle among university students. European physical education review, 16(2), 117-139.

Huang, H., & Humphreys, B. R. (2012). Sports participation and happiness: Evidence from US microdata. Journal of economic psychology, 33(4), 776-793.

Hutzler, Y., Oz, M., & Barak, S. (2013). Goal perspectives and sport participation motivation of Special Olympians and typically developing athletes. Research in developmental disabilities, 34(7), 2149-2160.

Mirsafian, H., Mohamadinejad, A., Homaei, R., & Hédi, C. (2013). Motivations of Iranian University Students for Participation in Sporting Activities. Physical Culture and Sport. Studies and Research, 59(1), 42-48.

Wald, J., & Bungum, T. J. (2003). Parental motivations for enrolling their children in a private gymnastic program. The Sport Journal, 6(3), 1-5.

Kilpatrick, M., Hebert, E., & Bartholomew, J. (2005). College students' motivation for physical activity: differentiating men's and women's motives for sport participation and exercise. Journal of American college health, 54(2), 87-94.

Kondric, M., Sindik, J., Furjan-Mandic, G., & Schiefler, B. (2013). Participation motivation and student’s physical activity among sport students in three countries. Journal of sports science & medicine, 12(1), 10.

Malete, L., & Feltz, D. L. (2001, June). Participant motivation, achievement goal orientations, and patterns of physical activity involvement among Botswana youths. journal of sport & exercise psychology, 23, S16-S16.

Netz, Y., & Raviv, S. (2004). Age Differences in Motivational Orientation Toward Physical Activity: An Application of Social—Cognitive Theory. The Journal of psychology, 138(1), 35-48.

Pintrich, P. R., & Schrauben, B. (1992). Students’ motivational beliefs and their cognitive engagement in classroom academic tasks. Student perceptions in the classroom, 7, 149-183.

Quarterman, J., Harris, G., & Chew, R. M. (1996). African American students' perceptions of the values of basic physical education activity programs at historically black colleges and universities. Journal of Teaching in Physical Education, 15, 188-204.

Ramezaninejad, R., Rahmaninia, F., & Taghavi, S. A. (2010). Study of socioeconomic status and motives of participants in sport for all. Sport management, 1(2), 5-19.

Smith, B. L., HANDLEY, P., & Eldredge, D. A. (1998). Sex differences in exercise motivation and body-image satisfaction among college students. Perceptual and motor skills, 86(2), 723-732.

Vazou, S., Ntoumanis, N., & Duda, J. L. (2006). Predicting young athletes' motivational indices as a function of their perceptions of the coach-and peer-created climate. Psychology of sport and exercise, 7(2), 215-233.

Liu, W., Bian, W., & Yan, L. (2011). Perceived competence, motivation, and physical activity participation among college students. Research Quarterly for Exercise and Sport, 82(1), 69.

Wilson, P. M., Mack, D. E., & Grattan, K. P. (2008). Understanding motivation for exercise: a self-determination theory perspective. Canadian Psychology / Psychologie Canadienne, 49(3), 250.

Yan, J. H., & McCullagh, P. (2004). Cultural influence on youth's motivation of participation in physical activity. Journal of sport Behavior, 27(4), 378.

Wang, J., Liu, W., Bian, W., & Yan, L. (2011). Perceived competence, motivation, and physical activity participation among college students. Research Quarterly for Exercise and Sport, 82(1), 69.