گونه‌شناسی شخصیت پرندگان در منطق‌الطیر عطّار نیشابوری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 11، شماره 41، بهمن 1394، صفحه 11-44   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مجید بهره‌ور^{* 1}؛ محمدحسین نیکدار اصل¹؛ فرزانه محمدی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یاسوج

²دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

با توجه به طبیب، عارف و شاعر بودنِ عطار نیشابوری این فرض چندان بعید نیست که او در منظومه رمزی- تمثیلی‌اش، منطق‌الطیر، توانسته باشد بر پایه تجارب بیرونی و سلوکِ درونی، دیدگاهی شرقی در باب رشدِ شخصیت و سلامت روانیِ انسان عرضه کرده باشد. هدف از پژوهش حاضر، واکاوی پرداخت‌های ادبی- عرفانیِ عطار از روی گونه‌های شخصیتِ درون‌گرا و برون‌گرا بنا بر نظام تحلیلیِ یونگ و پیروانش است. بنا بر نتایج این پژوهش، عطّار برای درمان ناهنجاری‌های روحیِ مردم در جامعه آشفته‌اش، از تجربه عرفانی متناسب با ظرفیت‌های وجودی افراد و گروه‌های اجتماع بهره برده است و چگونگی کمال‌یابی گونه‌های افراد را به فراخورِ صفات و موانع شخصیتیِ شایعشان تبیین کرده است. عطار در این پیشنهاد عرفانی و درمان‌گرانه افزون بر تبیین کهن‌الگوییِ کمال و سلامت فردی از طریق کنار زدن سایه و گذر از آنیما، تفرّد روحی را در گروِ زدودن صورتک‌های مرسوم می‌نهد. سرانجام خصایص برون‌گرایانه و درون‌گرایانه افراد در چنان پی‌رنگِ اسطوره‌ای-کهن‌الگویی و تجربه معرفتی مضمحل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

روان‌شناسی ادبی؛ شخصیت؛ منطق‌الطیر؛ عطار؛ پرندگان

مراجع

ادل، لئون. 1373. «ادبیات و روان‌شناسی». ترجمه بهروز عزبدفتری، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، شماره‌های 8-6، صص192-165.

بزرگ بیگدلی، سعید و احسان پورابریشم. 1390. «نقد و تحلیل حکایت شیخ صنعان بر اساس نظریه "فرآیند فردیت" یونگ». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره 7، شماره 23، تابستان، صص 38-9.

پالمر، مایکل. 1385. فروید، یونگ و دین. ترجمه محمد دهگان‌پور و غلامرضا محمدی. تهران: نشر رشد.

پورنامداریان، تقی. 1386. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ6. تهران: علمی و فرهنگی.

حجازی، بهجت‌السادات. 1389. طبیبان جان. چ 1. مشهد: دانشگاه فردوسی.

سیاسی، علی اکبر. 1367. نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روان‌شناسی. تهران: دانشگاه تهران.

عطار نیشابوری، فرید الدین محمّد. 1384. منطق‌الطیر (مقامات الطیور). به اهتمام سید صادق گوهرین، چ 22، تهران: علمی و فرهنگی.

عطار نیشابوری، فرید الدین محمّد. 1385. منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 3. تهران: سخن.

فرخ‌نیا، رحیم و زهرا حیدری. 1390. «آستانه‌های پیوند و شکاف اجتماعی در منطق‌الطیر عطار نیشابوری»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال سوم، شماره اول، بهار و تابستان، صص 217-189.

قبادی، حسینعلی و همکاران. 1390. «پیام‌های جهانی عطار برای مشکلات فکری انسان معاصر». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال 3، شماره 11، پاییز، صص 110-87.

قشقایی، سعید. 1390. «بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، زمستان، سال 7، شماره 25، صص166-143.

فتوحی، محمود. 1386. بلاغت تصویر. چ 1. تهران: سخن.

کریمی، یوسف. 1389. روان‌شناسی شخصیت. چ 22. تهران: دانشگاه پیام نور.

گاربران، آلن و ژان شوالیه. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضائلی، چ1. تهران: جیجون.

هال، کالوین اس. و رنون جی. نوردبای. 1375. مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمه محمدحسین مقبل. چ 1. تهران: جهاد دانشگاهی.

یونگ، کارل گوستاو. 1382. انسان امروزی در جستجوی روح خود. ترجمه فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی. چ 1. مشهد: به‌نشر.

 

Cirlot, J. E. (1965). Dictionary of Symbols. Tr. Herbert Read. New York: Philosophical Library.

Samuels, Andrew (1999) Jung and the Post-Jungians. London and New York: Southern Illinois University Press.

 

References

Adele, Leon. (1994/1373SH). “Adabiyāt va Ravānshenāsi”. Tr. by Behrouz Azab-daftari. Literature and Humanities Faculty Journal of Tarbiyat Mo’allem University. No. 6-8. Pp. 165-192.

Attār-e Neyshābouri, Farid-oddin. (2005/1384SH). Mantegh-otteir (maghāmātol-toyour). With the efforts of Mohammad Sādegh Gowharin. 8^th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi.

Attār-e Neyshābouri, Farid-oddin. (2006/1385SH). Mantegh-otteir. Edition and introduction by Mohammad Reza Shafi’i Kadkani. 3^rd ed. Tehran: Sokhan.

Bozorg Bigdeli, Sa’eid va Ehsā-pour Abrisham. (2011/1390SH). “nagh o tahlil-e hekāyat-e Sheikh-e Sa’ān bar asās-e nazariyyeh farāyand-e fardiyyat”. The Quarterly Journal Motāle’āt-e Erfāni va Ostoureh-shenakhti. Period 7. No. 23. Pp. 9-38.

Chevalier, Jean & Alain Guerbrant. (2008/1387SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Translation & research by Soudābeh Fazā'eli. 1^st ed. Tehran: Jeyhoun.

Farrokhniyā, Rahim va Zahrā Heidari. (2011/1390SH). “Astānehā-ye peyvand va shekaf-e ejtemā’ei dar mantegh-otteir e Attār-e Neyshābouri”. Jāme’e-shenāsi-ye Honar va Adabiyāt. Year 3. Spring and summer. No. 1. Pp. 169-217.

Fotouhi, Mahmoud. (2007/1386SH). Balāghat-e Tasvir. 1^st ed. Tehran: Sokhan.

Ghashghāei, Sa’eed. (2011/1390SH). “Barrsei-ye kohan-olgouy-e sāyeh va entebagh-e ān bā nafs dar Masnavi-hā-ye Attār”. The Quarterly Journal Motāle’āt-e Erfāni va Ostoureh-shenakhti. Year 7, No. 25. 143-166.

Ghobādi, Hossein’ali and et. al. (2011/1390SH). “Payāmhā-ye Jahāni ye Attār barā-ye moshkelāt-e fekri-ye ensān-e mo’āser”. Pazhouheshnāmeh-ye Adabiyāt-e Ta’limi. Year 3. No. 11. Pp. 87-110.

Hall, Calvin S. & Vernon J. Nordby. (2010/1389SH). Mabāni-ye Ravān-shenāsi-ye Tahlili-ye Young. Tr. by Mohammad Hossein Moghbel. Tehrān: Jahād-e Dāneshgāhi.

Hejāzi, Behjat-ossādāt. (2010/1389SH). Tabibān-e Jān. Mashhad: Dāneshgah-e Ferdowsi.

Jung, Carl Gustav. (2003/1382SH). Ensāne Emrouzi dar Jostojou-ye Rouh-e Khod (Modern man in search of a soul). Tr. by Fereydoun Farāmarzi va Leilā Farāmarzi. 1^st ed. Mashhad: Beh-nashr.

Jung, Carl Gustav. (2008/1387H). Ravān-shenāsi-ye Zamir-e Nāhkodāgāh (Uber die psychologie des unbewussten). Tr. by M. A. Amiri. Tehran: Elmi va Farhangi.

Karimi, Yousef. (2010/1389SH). Ravān-shenasi ye Shakhsiyyat. Tehrān: Payām-e Nour University.

Palmer, Richard. (2006/1385SH). Ferud, Jung va din (Freud and Jung on Religion). Tr. by Mohammad Dehgān-pour va Gholām-rezā Mohammadi. Tehran: Nashr-e Roshd.

Pournāmdāriyān, Taghi. (2007/1386SH). Ramz va Dāstānhā-ye Ramzi dar Adab-e Fārsi. Tehran:’Elmi va Farhangi.

Siyāsi, Ali-akbar. (1988/1367SH). Nazariyehā-ye Shakhsiyat yā makāteb-e ravān-shenāsi. Tehran: Tehran University.