نیازسنجی آموزشی برنامه‌‌های آموزش خانواده برای اولیاء دانش‌آموزان ناحیه یک تبریز

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 1، دوره 7، شماره 26، شهریور 1393، صفحه 7-24   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضوان حکیم زاده¹؛ محمدعلی میرزابیگی²؛ مقصود رسولی‌سقای³

¹دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

²دانشیار دانشگاه تهران

³دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد آموزش بزرگسالان دانشگاه تهران

چکیده

این پژوهش به منظور بررسی نیازهای آموزشی اولیاء شرکت‌کننده در برنامه­های آموزش خانواده آموزش و پرورش ناحیه یک تبریز انجام شد. روش پژوهش از نظر اجرا روش توصیفی، پیمایشی و از نظر نتایج یک تحقیق کاربردی است. جامعۀ آماری مورد مطالعه شامل والدین کلیه دانش‌آموزان که در سال‌تحصیلی92-91 در این ناحیه مشغول به تحصیل بودند. برای انجام تحقیق، تعداد 382 نفر والدین به روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شدند. برای جمع­آوری اطلاعات از سه پرسش­نامه محقق ساخته به ترتیب (پرسش­نامه والدین دانش‌آموزان ابتدایی 59 سؤال بسته پاسخ و یک سؤال باز پاسخ)، (پرسش­نامه والدین دانش‌آموزان راهنمایی 55 سؤال بسته پاسخ و یک سؤال باز پاسخ) و (پرسش­نامه والدین دانش‌آموزان متوسطه 62 سؤال بسته پاسخ و یک سؤال باز پاسخ) در یک مقیاس لیکرت 5 درجه­ای (خیلی کم- کم- متوسط- زیاد و خیلی زیاد) استفاده شد. روایی صوری و محتوایی ابزار توسط پنج نفر از اساتید دانشگاه‌های تهران و تبریز تأیید و پایایی آن­ها از طریق آلفای کرونباخ به ترتیب 980/0، 871/0 و 976/0 محاسبه شده است. برای رسیدن به اهداف تحقیق 5 سؤال پژوهشی در نظر گرفته شد. جهت تجزیه و تحلیل داده­ها از روش­های آمار توصیفی (فراوانی، درصد و میانگین) و آمار استنباطی (آزمونt مستقل، واریانس یک راهه(Anova)) در نرم‌افزار spss استفاده گردید. نتایج به دست آمده از یافته­های پژوهش نشان می­دهد که نیازهای بعد اخلاقی- مذهبی مهم­ترین نیاز آموزشی اولیاء در برنامه‌های آموزش خانواده هستند. ابعاد اجتماعی- فرهنگی، روان‌شناختی- تحصیلی، مسائل نوپدید و مسائل جسمی- بهداشتی در اولویت­های بعدی نیازهای آموزشی والدین قرار دارند. سایر یافته‌های پژوهش نشان داد که میان نیازهای آموزشی والدین و متغیرهایی هم­چون جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و شغل اولیاء تفاوت معنی­داری وجود ندارد.   

کلیدواژه‌ها

نیاز آموزشی؛ نیازسنجی آموزشی؛ آموزش والدین؛ آموزش خانواده

اصل مقاله

 

 

 

 

 

نیازسنجی آموزشی برنامه­­های آموزش خانواده برای اولیاء دانش‌آموزان ناحیه یک تبریز

 

دکتر رضوان حکیم‌زاده[1]*

دکتر محمدعلی میرزابیگی[2]

مقصود رسولی‌سقای[3]

 

 

چکیده:

این پژوهش به منظور بررسی نیازهای آموزشی اولیاء شرکت‌کننده در برنامه­های آموزش خانواده آموزش و پرورش ناحیه یک تبریز انجام شد. روش پژوهش از نظر اجرا روش توصیفی، پیمایشی و از نظر نتایج یک تحقیق کاربردی است. جامعۀ آماری مورد مطالعه شامل والدین کلیه دانش‌آموزان که در سال‌تحصیلی92-91 در این ناحیه مشغول به تحصیل بودند. برای انجام تحقیق، تعداد 382 نفر والدین به روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شدند. برای جمع­آوری اطلاعات از سه پرسش­نامه محقق ساخته به ترتیب (پرسش­نامه والدین دانش‌آموزان ابتدایی 59 سؤال بسته پاسخ و یک سؤال باز پاسخ)، (پرسش­نامه والدین دانش‌آموزان راهنمایی 55 سؤال بسته پاسخ و یک سؤال باز پاسخ) و (پرسش­نامه والدین دانش‌آموزان متوسطه 62 سؤال بسته پاسخ و یک سؤال باز پاسخ) در یک مقیاس لیکرت 5 درجه­ای (خیلی کم- کم- متوسط- زیاد و خیلی زیاد) استفاده شد. روایی صوری و محتوایی ابزار توسط پنج نفر از اساتید دانشگاه‌های تهران و تبریز تأیید و پایایی آن­ها از طریق آلفای کرونباخ به ترتیب 980/0، 871/0 و 976/0 محاسبه شده است. برای رسیدن به اهداف تحقیق 5 سؤال پژوهشی در نظر گرفته شد. جهت تجزیه و تحلیل داده­ها از روش­های آمار توصیفی (فراوانی، درصد و میانگین) و آمار استنباطی (آزمونt مستقل، واریانس یک راهه(Anova)) در نرم‌افزار spss استفاده گردید. نتایج به دست آمده از یافته­های پژوهش نشان می­دهد که نیازهای بعد اخلاقی- مذهبی مهم­ترین نیاز آموزشی اولیاء در برنامه‌های آموزش خانواده هستند. ابعاد اجتماعی- فرهنگی، روان‌شناختی- تحصیلی، مسائل نوپدید و مسائل جسمی- بهداشتی در اولویت­های بعدی نیازهای آموزشی والدین قرار دارند. سایر یافته‌های پژوهش نشان داد که میان نیازهای آموزشی والدین و متغیرهایی هم­چون جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و شغل اولیاء تفاوت معنی­داری وجود ندارد.  

 

واژگان کلیدی: نیاز آموزشی، نیازسنجی آموزشی، آموزش والدین، آموزش خانواده.

مقدمه:

پرداختن به موضوع خانواده، اگرچه جدید نیست، امّا همچنان جدی است. چرا که هستی و هویت جوامع بر آن استوار است. "خانواده پایۀ اساسی و سازندۀ مهم­ترین ساخت اجتماعی است و وجود همۀ نظامات دیگر اجتماع بستگی به مشارکت در نظام خانوادگی دارد"(جی گود[4]، 1352: 23). والدین، یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در زندگی به شمار می­آیند. نقش والدین در زندگی فرزندانشان چندگانه و دشوار است و آنان بر اساس درکی که از نقش خود دارند، با مهارت، دانش، تجارب و انگیزه­هایشان می‌توانند تأثیری سازنده بر زندگی فرزندانشان داشته باشند و یا برعکس (بازرگان، 1387). به عقیدۀ طالب­زاده (1385) والد بودن در عین ‌حالی که از مهم­ترین وظایف افراد است، ولی یک مهارت ذاتی نبوده و بر عهده گرفتن آن، به حمایت و آموزش نیاز دارد. وی عقیده دارد که در اکثر برنامه­های آموزش خانواده بایستی به طور مستمر تغییراتی داد تا این آموزش بتواند برآورده‌ کنندۀ نیازها و علایق والد امروزی باشد. پژوهش­های متعددی نشان داده است که هر قدر والدین داناتر و آگاه­تر باشند، با مشکلات کمتری روبه­رو می‌شوند. از سوی دیگر خانواده­هایی که نسبت به نقش­ها، وظایف و مسئولیت‌های خود بیشتر آگاهی دارند، بهتر می‌توانند با فرزندانشان رابطه برقرار کنند و ­آنان را در این دورۀ­ حساس و ­پرانرژی به طریق مطلوب هدایت نمایند (به پژوه، 1391). تحقیقات نشان می­دهد، آموزش اولیاء در زمینۀ ایجاد جو مطلوب در خانه، از طریق رفتارهای سنجیده و استفاده از کتب و سایر منابع فرهنگی و نیز آماده ساختن والدین برای فراهم کردن پایه­های سواد در کودکان، به ویژه در دوران پیش از دبستان، اثری معنی‌دار بر رشد اخلاقی، ذهنی و عاطفی فرزندان خواهد گذاشت. (بازرگان، 1387).

جلسات آموزش خانواده در مدارس، مهم­ترین زمینۀ همکاری و تلاش در جهت هم­سویی میان دو نهاد اجتماعی «خانه و مدرسه» است. آموزش والدین می­تواند نقش مهمی را در تسهیل دستیابی والدین به اطلاعات و مهارت­هایی که آن­ها نیاز دارند، ایفا نماید. از سوی دیگر باید توجه داشت که نیاز مخاطبان و آموزش پذیران، اصلی‌ترین منبع و معیار برای تعیین محتوای آموزش است. نتیجه یک بررسی تحت عنوان «عوامل مؤثر در جذب اولیاء به کلاس­های آموزش خانواده در شهر یزد» نشان می­دهد که نیازسنجی آموزشی اولیاء شرکت‌کننده از نظر 96/90 درصد شرکت‌کنندگان، ضروری اعلام شده است (ثابتی، 1375). هم­چنین نتایج برخی تحقیقات انجام‌شده در سال­های اخیر نشان می­دهد، یکی از عوامل مهمی که موجب کاهش استقبال و گرایش اولیاء، نسبت به آموزش خانواده شده، کاربردی نبودن محتوا و مطالب آموزشی برای اولیاء دانش­آموزان است (قمری مهران، 1377؛ ثابتی، 1375 و تقی‌زاده، 1375). محمدخانی(1376) بیان می­کند، اعتقاد صاحب‌نظران بر این است که برای جذب بهتر و بیش­تر والدین به کلاس­های آموزش خانواده، در ابتدا می­بایست نیازهای آنان را شناخت و بدان توجه کرد. در میان نیازهای گوناگون والدین، نیازهای آموزشی جایگاه خاصی دارد که بدون توجه به آن، مسلماً امر آموزش خانواده، کم ثمر مانده، به درستی محقق نخواهد شد. به­زعم سوآرز[5](1991) نظرات و عقاید افراد و گروه‌ها در زمینۀ نیازها، کانون اصلی نیاز سنجی است.

لوینستین و لوینستین[6](2007) در گزارش برنامۀ «خانۀ والدین- کودک» تحت عنوان «پیام از خانه: برنامۀ خانۀ والدین- کودک برای جبران محرومیت­های آموزشی»[7] به این نتیجه رسیدند که در محیط‌هایی که والدین انگیزۀ زیادی برای یادگیری ندارند، ترویج ارتباطات و ایجاد فضای شاد و بانشاط در میان والدین و فرزندان می­تواند انگیزه برای یادگیری مادام‌العمر برای هر دو گروه پدر و مادر و فرزندان ایجاد نماید. پاملا و دیویس[8](2005) دریک پژوهش با مطالعه بر روی 868 نفر از والدین(436 زن و 433 مرد) به بررسی روندی از «چگونگی وضعیت اجتماعی و اقتصادی به ویژه درآمد و آموزش والدین و تأثیر آن در پیشرفت تحصیلی کودکان» پرداختند. نتایج نشان داد آموزش والدین از طریق ارتباط با باورها و رفتار والدین در پیشرفت تحصیلی کودکانشان مؤثر است. بلوم[9](2002) در پژوهش خود با عنوان «نقش آموزش­خانواده در افزایش برابری آموزشی بین کودکان خانواده­های غنی و کودکان خانواده­های فقیر» ضمن تأکید بر نقش این آموزش­ها در ایجاد برابری­های آموزشی میان هر دو گروه از کودکان خانواده­های غنی و فقیر، توجه به تنوع نیازهای آموزشی دو گروه اولیاء را از عوامل مهم و تأثیرگذار بر کیفیت دوره­های آموزش خانواده دانسته است(به­نقل از بزرگیان، 1389). کرونل[10](1987) در مطالعه­ای که به منظور «بررسی سازگاری تحصیلی و اجتماعی کودکان در سنین مدرسه» طراحی شده بود، تفاوت معنی‌داری در عملکرد تحصیلی کودکان مورد بدرفتاری قرارگرفته(که والدین آن­ها به انجام وظایف‌شان آگاهی و مهارت کافی ندارند) و گروه کنترل کشف کرد(به نقل از برود هرست[11]، 1380).

«شرح الگوی آموزش در منزل و تصمیم والدین به آموزش فرزندانشان در منزل» عنوان پژوهشی است که گالن و جین[12](1987) انجام داده­اند. برخی از نتایج به دست آمده از این تحقیق بدین شرح است:

1. آموزش در منزل، بنیان خانواده­ها را تقویت و مستحکم خواهد کرد. 2. مدارس، ارزش­ها و اعتقاداتی را به کودکان می­آموزند که مستقیماً در تضاد با آن چیزهایی است که والدین مایل‌اند فرزندانشان یاد بگیرند. 3. والدین تنها نیازهای آموزشی ویژه را برای کودکانشان می­پسندند. چاکر[13](1993) عنوان می­کند که وزارت آموزش و پرورش ایالات‌متحده آمریکا برای دستیابی آمریکاییان به استاندارد برتر جهانی و مدارس برتر جهان، استانداردهایی را برای خانواده‌ها و والدین پیشنهاد می­کند که از جملۀ این پیشنهاد‌ها این است که مسئولان آموزشی باید منشور والدین را که مسئولیت متقابل مدارس و والدین را مشخص می‌کند تنظیم کنند. شنوک[14] (1990) به ­نقل از طالب‌زاده(1385) در پژوهش خود به این نتیجه رسیده است که شناخت نیازهای والد ممکن است پیش‌نیازی برای مداخله و درمان والدینی باشد که در مورد کودکشان سوء رفتار دارند. در راهنمای جامع «هستۀ چارچوب برنامۀ ­درسی آموزش والدین(2011)»[15]دانشگاه مینه سوتا، نیازسنجی آموزشی والدین اولین و مهم­ترین گام اجرای این الگو معرفی شده است.

مشکل اساسی این است که: نیازهای والدین، به عنوان مخاطبان برنامه­های آموزش خانواده تا چه حد در ارائۀ محتوای علمی و سرفصل­هایی که در کلاس­های آموزش خانواده مورد بحث قرار می­گیرد، در نظر گرفته شده است؟ آیا در این زمینه نیازسنجی صورت گرفته و یا می­گیرد؟

با توجه به بررسی­های انجام‌شده، سال­های مدیدی است که علیرغم برگزاری کلاس­های آموزش خانواده در آموزش و پرورش ناحیه یک شهر تبریز، انجام پژوهشی در زمینۀ «نیازسنجی آموزشی اولیاء شرکت کننده در این کلاس­ها» مشاهده نشده و این امر خود به یکی از دلایل مهم عدم رغبت به شرکت اولیاء در این کلاس­ها بدل گردیده است. بنابراین هدف پژوهش حاضر شناسایی نیازهای آموزشی اولیاء است، تا از این طریق اطلاعات کافی برای برنامه­ریزی مناسب جهت تشکیل کلاس­های آموزش خانواده در آموزش و پرورش ناحیه یک شهر تبریز بر اساس نیازهای آموزشی والدین فراهم گردد. و این امر به نوبۀ خود موجب استقبال خانواده­ها از این کلاس­ها شود. در راستای هدف فوق سؤالات پژوهش بدین ترتیب مطرح می­گردند: 1. آیا نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی دارای ابعاد اجتماعی- فرهنگی یا اخلاقی- مذهبی است؟ 2. آیا ابعاد جسمی- بهداشتی و روان­شناختی جزء نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده می­باشد؟ 3. آیا اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده علاوه بر ابعاد فوق، نیازهای آموزشی نوپدیدی دارند؟ 4. آیا میان نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده از نظر جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و شغل اولیاء تفاوت وجود دارد؟ 5. اولویت نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی کدام‌اند؟

 

روش پژوهش

روش پژوهش در این تحقیق از نظر اجرا روش توصیفی، پیمایشی و از نظر نتایج یک تحقیق کاربردی است. شیوۀ نیازسنجی در این پژوهش نیز با برداشت سوآرز بیشتر هم­خوانی داشته و الگوی نیاز­سنجی آن یک الگوی ترکیبی است.

 

 

جامعه آماری پژوهش

والدین کلیه دانش­آموزان دوره­های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه آموزش و پرورش ناحیه یک شهر تبریز که در سال تحصیلی 92- 1391 مشغول به تحصیل هستند که تعداد آن‌ها 62137 نفر می باشد، جامعۀ آماری تحقیق را تشکیل می­دهند.

روش نمونه­گیری و افراد مورد مطالعه

حجم نمونه پژوهشی بر اساس فرمول کوکران 382 نفر می­باشد. روش نمونه­گیری در این پژوهش، نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای است. بدین­ترتیب که با توجه به تقسیم‌بندی مدارس ناحیه به سه گروه (مدارس برخوردار، نیمه برخوردار و محروم) از هر گروه، مقطع و جنسیت دو مدرسه انتخاب و از میان اولیاء مدارس منتخب نیز تعداد نمونه به صورت نمونه­گیری تصادفی در داخل مدارس مشخص شدند.

ابزار پژوهش

برای گردآوری اطلاعات در این پژوهش از سه پرسش­نامۀ محقق ساخته استفاده شده است. محور اصلی تدوین این پرسش­نامه­ها و فهرست نمودن نیازهای احتمالی آزمودنی­ها و هم­چنین تعیین ابعاد نیازها، نظریه­های موجود در روان­شناسی رشد در ابعاد مختلف، اهداف ذکرشده در کتاب راهنمای نظام جامع ارتقای آموزش خانواده (راهنمای مدرس) برای تشکیل کلاس­های آموزش خانواده (تألیف اعضای هیئت ‌علمی جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، 1387)، سرفصل­های مطرح‌شده در کتب اول تا پنجم آموزش خانواده (ویژۀ مدرسان آموزش خانواده)(تألیف استادان طرح جامع آموزش خانواده، 1387)، نیازهای مطرح‌شده از سوی اولیاء دانش­آموزان در بیش از پنجاه شماره از مجلۀ پیوند (از مهر سال 1386 تا آبان 1391) و نیازهای آموزشی مشخص‌شده در دو پژوهش عمدۀ انجام‌یافته قبلی: (عصاره و نصری، 1383)، (نبوی، 1384) بوده است. هم­چنین، پس از ساخت ابزارها، در مرحلۀ مطالعه مقدماتی، نظرات چهار نفر از صاحب نظران و متخصصان روان­شناسی و علوم تربیتی فعال در حوزۀ آموزش و مشاورۀ خانواده در مورد بخش­های گوناگون گردآوری شد. با حضور 19 نفر از مدرسان آموزش خانواده(10 نفر مدرس زن و 9 نفر مدرس مرد) و برگزاری جلسه بحث و گفتگوی حضوری و انجام نیازسنجی آموزشی به شیوۀ بارش مغزی با تعداد37 نفر از اولیاء دانش­آموزان شرکت‌کننده در مراسم اهداء گواهینامۀ شرکت در دوره­های آموزش خانواده(شامل 21 نفر مادر و 16 نفر پدر)، سؤالات پرسش­نامه­ها حک و اصلاح شد. سپس نیازهای به دست آمده پس از ویرایش صوری و محتوایی در پنج مقیاس (جسمی- بهداشتی، اجتماعی- فرهنگی، اخلاقی- مذهبی، روانشناختی- تحصیلی و مسائل و نیازهای نوپدید) قرارگرفته و نسبت به تهیۀ گویه‌های پرسش­نامه­ها اقدام شد. این گویه­ها مجدداً در اختیار مدرسان آموزش خانوادۀ ناحیه قرار داده‌ شده و نظرات ایشان در حک و اصلاح آن­ها اعمال شد. فرم نهایی حاوی موضوعات نیازهای آموزشی مجدداً به مدرسان آموزش خانواده تحویل و پس از اخذ نظرات ایشان، آخرین بازبینی در آن­ها صورت گرفت. پس از فراهم شدن توافق کلیۀ مدرسین (بررسی در یک جلسۀ حضوری با شرکت 28 نفر از مدرسان آموزش خانواده ناحیه یک تبریز)، فرم پرسش­نامه در یک مقیاس لیکرت 5 درجه­ای (خیلی کم- کم- متوسط- زیاد و خیلی زیاد) به شرح ذیل تنظیم گردیده است:

تمامی پرسش­نامه_­ها علاوه بر مقدمه_­ای در مورد اهداف تحقیق و سؤالاتی چند دربارۀ ویژگی­های جمعیت شناختی و هویتی آزمودنی­ها و یک سؤال بازپاسخ، برای اولیاء دوره_­های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه به ترتیب دارای 55 سؤال، 62 سؤال و 59 سؤال بسته پاسخ در ابعاد گوناگون (جسمی- بهداشتی، اجتماعی- فرهنگی، روان شناختی(شامل جنبه­های ذهنی، عاطفی- هیجانی و تحصیلی)، اخلاقی- مذهبی و مسائل نوپدید) بود. آزمودنی­ها پاسخ­های خود را بر مبنای یک مقیاس لیکرت پنج درجه­ای از خیلی زیاد (5) تا خیلی کم (1) مشخص می­کردند. این پرسش­نامه­ها از سوی والدین دانش‌آموزان (هم پدران و هم مادران) تکمیل می­شد.

پرسش­نامه­های پژوهش قبل از اجرای نهایی به صورت مقدماتی و آزمایشی در سه مدرسه از مدارس ناحیه(ابتدایی، راهنمایی و متوسطه) اجراء شد. برای بررسی روایی محتوای ابزار تهیه‌شده، پرسش­نامه­ها ضمن تأیید استاد راهنما، به چهار نفر از اساتید دانشکدۀ روان­شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تبریز نیز تحویل داده شده و روایی آن­ها مورد تأیید قرار گرفته است. هم­چنین برای تعیین پایایی ابزار مورد استفاده در این پژوهش تعداد 30 نفر از میان والدین دانش‌آموزان هر یک از مقاطع(ابتدایی، راهنمایی و متوسطه) با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب‌شده و ضمن اجرای پرسش‌نامه، با تأکید بر همسانی درونی از روش ضریب آلفا یا همان ضریب آلفای کرانباخ استفاده گردید. ضریب همسانی درونی (آلفای کرونباخ) به دست آمده برای پرسش­نامه­های والدین دوره‌های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه به ترتیب 98/0 ، 871/0 و 976/0 محاسبه شد که مبین پایایی قابل‌توجه این پرسش­نامه_­ها است.

روش­های تحلیل آماری

داده­های گردآوری‌شده در این پژوهش با استفاده از روش­ها و شاخص­های آمار توصیفی شامل انواع فراوانی­ها، درصد فراوانی، میانگین، انحراف معیار و همچنین روش­ها و شاخص­های آمار استنباطی شامل آمارهای پارامتریک مثل آزمون t تک نمونه­ای، آزمون t برای مقایسۀ اختلاف دو میانگین و آزمون F، تحلیل گردیده­اند. لازم به ذکر است که کلیۀ فعالیت­های آماری تحقیق در نرم‌افزار (SPSS) انجام گرفته است.

یافته­ها

سؤال­های1و 2و 3: آیا نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی دارای ابعاد اجتماعی- فرهنگی یا اخلاقی- مذهبی است؟ آیا ابعاد جسمی- بهداشتی و روانشناختی جزء نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده می­باشد؟ آیا اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده علاوه بر ابعاد فوق، نیازهای آموزشی نوپدیدی دارند؟

برای بررسی ابعاد نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی، از آزمون t تک نمونه­ای استفاده شده ­است. نتایج به­صورت خلاصه در جدول (1) نشان داده شده است.

جدول (1) نتایج آزمون تی تک گروهی جامعه برای بررسی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی

میانگین وزنی دیدگاه والدین به تفکیک مقطع	تعداد	بعدجسمی،بهداشتی	بعداجتماعی،فرهنگی	بعداخلاقی،مذهبی	بعدروان‌شناختی، تحصیلی	بعد مسائل­نوپدید
ابتدایی	214	7723/3	8768/3	9224/3	8101/3	8184/3
راهنمایی	57	86660/3	9445/3	0256/4	8806/3	9153/3
متوسطه	110	7881/3	9554/3	0248/4	9445/3	8532/3

 

مقطع تحصیلی	ابعاد نیاز آموزشی	ارزش مورد مقایسه = 3
		tمقدار	درجه آزادی	سطح معنی‌داری	95% فاصله
					حد پایین	حد بالا
ابتدایی	بعد جسمی، بهداشتی	15.906	213	0.000	0.6766	0.8679
	بعد اجتماعی، فرهنگی	17.756	213	0.000	0.7795	0.9740
	بعد اخلاقی، مذهبی	18.063	213	0.000	0.8218	1.0230
	بعد روان‌شناختی، تحصیلی	17.411	213	0.000	0.7184	0.9017
	بعد مسائل نوپدید	16.860	213	0.000	0.7228	0.9140
راهنمایی	بعد جسمی، بهداشتی	10.799	56	0.000	0.7068	1.0252
	بعد اجتماعی، فرهنگی	12.088	56	0.000	0.7894	1.0996
	بعد اخلاقی، مذهبی	12.896	56	0.000	0.8677	1.1834
	بعد روان‌شناختی، تحصیلی	12.118	56	0.000	0.7363	1.0248
	بعد مسائل نوپدید	11.661	56	0.000	0.7595	1.0711
متوسطه	بعد جسمی، بهداشتی	11.171	109	0.000	0.6487	0.9275
	بعد اجتماعی، فرهنگی	16.134	109	0.000	0.8384	1.0724
	بعد اخلاقی، مذهبی	16.871	109	0.000	0.9047	1.1448
	بعد روان‌شناختی، تحصیلی	16.767	109	0.000	0.8332	1.0558
	بعد مسائل نوپدید	12.591	109	0.000	0.7193	0.9871

براساس نتایج آزمون تی تک گروهی و مقایسۀ میانگین­ها با میانگین فرضی جامعه (3«متوسط») می‌توان مشخص کرد که همۀ میانگین­های به­دست آمده دارای تفاوت آماری در سطح خطای 05/0 هستند و مقادیر t به دست آمده از 79/10 تا 06/18 است. با توجه به این که عدد 3 به عنوان حد متوسط در نظر گرفته شده است، فلذا به هر میزان پاسخ­های افراد بالاتر از 3 باشد بیانگر نیازهای آموزشی بیشتر در زمینه آن نیاز آموزشی بوده است. بر این اساس اولویت نیازهای آموزشی در مقطع ابتدایی آموزش اخلاقی- مذهبی، سپس بعد اجتماعی- فرهنگی، مسائل نوپدید، بعد روان‌شناختی- تحصیلی و در نهایت بعد جسمی- بهداشتی می­باشد. نیازهای آموزشی براساس میانگین و نتایج آزمون تی تک گروهی در مقطع راهنمایی ابعاداخلاقی- مذهبی، سپس بعد اجتماعی - فرهنگی، مسائل نوپدید، بعد روان‌شناختی و در نهایت بعد جسمی بهداشتی می­باشد. همچنین براساس میانگین و نتایج آزمون تی تک گروهی، نیازهای آموزشی در مقطع متوسطه نیازهای آموزشی با ابعاد اخلاقی- مذهبی، سپس بعد اجتماعی ‌فرهنگی، بعد روان‌شناختی- تحصیلی، مسائل نوپدید و در نهایت بعد جسمی- بهداشتی می­باشد. جهت بررسی تفاوت میان نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در دوره­های مختلف تحصیلی، آزمون واریانس تک راهه انجام‌گرفته و نتایج در جدول شماره (2) درج شد.

جدول (2) نتایج مقایسه میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در مقاطع مختلف تحصیلی

ابعاد	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F مقدار	سطح معنی‌داری
بعد جسمی، بهداشتی	بین گروهی	0.627	2	0.314	0.483	0.617
	درون گروه	324.093	379	0.649
	کل	324.721	381
بعد اجتماعی، فرهنگی	بین گروهی	0.701	2	0.351	0.597	0.551
	درون گروه	292.988	379	0.587
	کل	293.689	381
بعد اخلاقی، مذهبی	بین گروهی	1.323	2	0.662	1.065	0.346
	درون گروه	310.033	379	0.621
	کل	311.356	381
بعدروان‌شناختی،تحصیلی	بین گروهی	1.744	2	0.872	1.672	0.189
	درون گروه	260.146	379	0.521
	کل	261.890	381
بعد مسائل نوپدید	بین گروهی	0.666	2	0.333	0.531	0.588
	درون گروه	312.785	379	0.627
	کل	313.450	381

براساس نتایج جدول فوق بین میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در مقاطع مختلف تحصیلی تفاوت معنی‌دار وجود ندارد. هم­چنین از نظر تمامی گروه‌های نمونه اولیاء، نیازهای اخلاقی- مذهبی به عنوان مهم­ترین نیاز آموزشی اولیاء دانش­آموزان تمامی دوره­های تحصیلی مشخص شده است. البته تمامی پنج مقیاس و ابعاد نیازهای موجود در پرسش­نامه­های پژوهش در نتایج تحقیق، میانگینی بالاتر از میانگین فرضی به دست آورده و به عنوان نیاز آموزشی برای اولیاء دانش­آموزان شرکت‌کننده در کلاس­های آموزش خانواده محسوب می‌شوند.

4) آیا میان نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده از نظر جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و شغل اولیاء تفاوت وجود دارد؟

جهت بررسی این موضوع از نظر متغیر جنسیت آزمون تی مستقل انجام‌گرفت. بر اساس نتایج به دست آمده، نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در برنامه­های آموزش خانواده از نظر جنسیت فقط بین نیازهای آموزشی بعد جسمی – بهداشتی و بعد اجتماعی –فرهنگی تفاوت معنی‌دار وجود دارد. اما در بقیه ابعاد بین دو گروه تفاوت معنی‌دار وجود ندارد. به عبارت دیگر اولیاء زن و اولیاء مرد دانش­آموزان، هر دو نیازهای آموزشی یکسانی برای کلاس­های آموزش خانواده مطرح کرده­اند.

 

 

 

جدول (3) نتایج آزمون تی مستقل جهت بررسی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان از نظر جنسیت آن­ها

ابعاد	جنسیت	تعداد	میانگین	F	معنی‌داری	مقدار t	درجه آزادی	سطح معنی‌داری
بعد جسمی، بهداشتی	زن	237	3.5628	0.303	0.582	2.652-	380	0.008
	مرد	145	3.7898
بعد اجتماعی، فرهنگی	زن	237	3.6867	1.152	0.284	2.075-	380	0.039
	مرد	145	3.8583
بعد اخلاقی، مذهبی	زن	237	3.7856	0.119	0.730	1.037-	380	0.300
	مرد	145	3.8749
بعد روانشناختی،تحصیلی	زن	237	3.7436	0.079	0.778	0.509-	380	0.611
	مرد	145	3.7842
بعد مسائل نوپدید	زن	237	3.6617	0.017	0.896	1.819-	380	0.070
	مرد	145	3.8190

هم­چنین جهت بررسی تفاوت میان نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در برنامه­های آموزش خانواده از نظر سن، میزان تحصیلات، رشتۀ تحصیلی و شغل اولیاء چهار آزمون واریانس یک راهه انجام‌گرفته و نتایج به صورت خلاصه به ترتیب در جداول شماره (4)، (5)، (6) و (7) درج گردیده است.

 

جدول (4) نتایج آزمون تحلیل واریانس تک­راهه جهت مقایسه میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان از نظر سن آن­ها

ابعاد	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F مقدار		سطح معنی‌داری
بعد جسمی، بهداشتی	بین گروهی	2.508	4	0.627	0.936		0.443
	درون گروهی	252.672	377	0.670
	کل	255.181	381
بعد اجتماعی، فرهنگی	بین گروهی	0.864	4	0.216	0.346		0.847
	درون گروهی	235.618	377	0.625
	کل	236.482	381
بعد اخلاقی، مذهبی	بین گروهی	1.459	4	0.365	0.545	0.703
	درون گروهی	252.562	377	0.670
	کل	254.021	381
بعد روانشناختی،تحصیلی	بین گروهی	0.831	4	0.208	0.362	0.836
	درون گروهی	216.368	377	0.574
	کل	217.199	381
بعد مسائل نوپدید	بین گروهی	2.859	4	0.715	1.057	0.377
	درون گروهی	254.882	377	0.676
	کل	257.742	381

 

 

 

 

 

جدول (5) نتایج آزمون واریانس تک راهه جهت مقایسه میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان از نظر میزان تحصیلات آن­ها

ابعاد	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F مقدار	سطح معنی‌داری
بعد جسمی، بهداشتی	بین گروهی	2.508	4	0.627	0.936	0.443
	درون گروهی	252.672	377	0.670
	کل	255.181	381
بعد اجتماعی، فرهنگی	بین گروهی	0.864	4	0.216	0.346	0.847
	درون گروهی	235.618	377	0.625
	کل	236.482	381
بعد اخلاقی،مذهبی	بین گروهی	1.459	4	0.365	0.545	0.703
	درون گروهی	252.562	377	0.670
	کل	254.021	381
بعد روانشناختی،تحصیلی	بین گروهی	0.831	4	0.208	0.362	0.836
	درون گروهی	216.368	377	0.574
	کل	217.199	381
بعد مسائل نوپدید	بین گروهی	2.859	4	0.715	1.057	0.377
	درون گروهی	254.882	377	0.676
	کل	257.742	381

 

جدول (6) نتایج آزمون تحلیل واریانس تک­راهه جهت مقایسه میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء بر اساس رشته تحصیلی آن­ها

ابعاد	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F مقدار	سطح معنی‌داری
بعد جسمی، بهداشتی	بین گروهی	0.673	3	0.224	0.333	0.802
	درون گروهی	244.888	363	0.675
	کل	245.561	366
بعد اجتماعی، فرهنگی	بین گروهی	2.606	3	0.869	1.415	0.238
	درون گروهی	222.779	363	0.614
	کل	225.385	366
بعد اخلاقی،مذهبی	بین گروهی	3.025	3	1.008	1.536	0.205
	درون گروهی	238.257	363	0.656
	کل	241.282	366
بعدروان‌شناختی،تحصیلی	بین گروهی	2.496	3	0.832	1.471	0.222
	درون گروهی	205.337	363	0.566
	کل	207.833	366
بعد مسائل نوپدید	بین گروهی	3.329	3	1.110	1.666	0.174
	درون گروهی	241.781	363	0.666
	کل	245.110	366

 

 

 

 

جدول (7) نتایج آزمون واریانس تک راهه جهت مقایسه میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان بر اساس شغل آن­ها

ابعاد	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F مقدار	سطح معنی‌داری
بعد جسمی، بهداشتی	بین گروهی	4.665	6	0.778	1.164	0.325
	درون گروهی	250.516	375	0.668
	کل	255.181	381
بعد اجتماعی، فرهنگی	بین گروهی	3.464	6	0.577	0.929	0.474
	درون گروهی	233.019	375	0.621
	کل	236.482	381
بعد اخلاقی، مذهبی	بین گروهی	6.046	6	1.008	1.524	0.169
	درون گروهی	247.975	375	0.661
	کل	254.021	381
بعدروانشناختی،تحصیلی	بین گروهی	4.270	6	0.712	1.253	0.278
	درون گروهی	212.928	375	0.568
	کل	217.199	381
بعد مسائل نوپدید	بین گروهی	5.203	6	0.867	1.288	0.262
	درون گروهی	252.538	375	0.673
	کل	257.742	381

براساس نتایج این جداول، بین میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در برنامه­های آموزش خانواده براساس سن، میزان تحصیلات، رشتۀ تحصیلی و شغل اولیاء تفاوت معنی‌دار وجود ندارد.

5) آیا میان اولویت‌بندی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی تفاوت وجود دارد؟

برای بررسی تفاوت میان اولویت­بندی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی تحلیل آماری صورت نگرفته و بر اساس میانگین­های به دست آمده از نظر ابعاد نیازها، جدول شماره (8) تنظیم گردید.

جدول (8) اولویت‌بندی نیازهای آموزشی اولیاء در دوره­های مختلف تحصیلی

ابعاد نیازهای آموزشی	اولویت از دیدگاه اولیاء ابتدایی	اولویت از دیدگاه اولیاء راهنمایی	اولویت از دیدگاه متوسطه
نیازهای جسمی- بهداشتی	5	5	5
نیازهای اجتماعی- فرهنگی	2	4	3
نیازهای اخلاقی- مذهبی	1	1	1
نیازهای روان‌شناختی- تحصیلی	3	2	2
نیازهای نو پدید	4	3	4

اطلاعات جدول شماره (8) نشان می‌دهد که میان اولویت‌بندی نیازهای آموزشی اولیاء دانش‌آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در برخی موارد تفاوت وجود دارد. جهت بررسی دقیق­تر تفاوت میان اولویت‌بندی نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان در کلاس­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی، بالاترین فراوانی میانگین­های به دست آمده برای هر سؤال بر اساس پاسخ­های مجموع گزینه‌های «زیاد» و «خیلی زیاد» استخراج و 15 نیاز ضروری در جداول (9) تا (11) تنظیم گردید.

جدول (9) مهم­ترین نیازهای آموزشی اولیاء دوره ابتدایی

اولویت	نیازهای آموزشی	فراوانی
1	روش­های تقویت اعتمادبه‌نفس و نظم و انضباط در کودکان	72.4
2	عوامل مؤثر بر یادگیری کودک	70
3	مراقبت­های جنسی و تربیت جنسی کودک	69.6
4	نحوۀ پرورش کودکان مسئول	69.6
5	ویژگی­های یک خانوادۀ متعادل و والدین موفق	67.8
6	ویژگی­های رشد اخلاقی کودک	67.8
7	نقش و جایگاه فراشناخت در یادگیری کودکان	67.2
8	مهارت­های زندگی و نحوۀ آموزش آن­ها به فرزندان	66.8
9	روش­های ایجاد رفتارهای خوب و حذف رفتارهای بد	66.4
10	تشویق و تنبیه مناسب و نقش آن در تربیت فرزندان	66.4
11	عوامل مؤثر در رشد اجتماعی و شیوه­های تربیت اجتماعی کودک	66.3
12	اهداف و برنامه­های دورۀ ابتدایی	65.9
13	نحوۀ ایجاد همدلی، صمیمیت و ایجاد جو بانشاط	65.9
14	چگونگی نظارت والدین بر کودکان در زمینه بازی­ها و تکنولوژی­های جدید	65.4
15	مشکلات و رفتارهای غیراجتماعی کودک و نحوۀ برخورد مناسب با آن‌ها	64.9

 

 

جدول (10) مهم­ترین نیازهای آموزشی اولیاء دوره راهنمایی

اولویت	نیازهای آموزشی	فراوانی
1	نقش فراشناخت در یادگیری نوجوان	79
2	نحوۀ شکل­گیری هویت و بحران هویت در نوجوان	73.7
3	گروه‌های مخرب، عرفان­های دروغین و شیطان‌پرستی	73.6
4	مشکلات رفتاری و شخصیتی نوجوان در دورۀ راهنمایی	71.9
5	هم سوئی تربیتی والدین در مورد مسائل نوجوانان	70.2
6	نحوۀ تغییر رفتارهای غلط در نوجوان	70.2
7	عوامل ­مؤثر ­در ­ایجاد­ اعتیاد و­روش­های ­مناسب ­برخورد ­با­ آن­در نوجوان	68.4
8	شیوه­های مناسب دوست‌یابی برای نوجوانان	68.3
9	اطلاعات لازم مربوط به بلوغ و تغییرات جسمی، عقلی و عاطفی نوجوان	67.8
10	نقش اعتمادبه‌نفس در انگیزۀ پیشرفت دانش­آموزان دورۀ راهنمایی	66.7
11	اعتماد والدین به نوجوان و راه­های تقویت اعتمادبه‌نفس در ایشان	66.7
12	مسائل مربوط به بزه­کاری­های نوجوان، کژ روی‌های اجتماعی، علل بروز و شیوه­های برخورد با آن­ها	66.7
13	تکنولوژی­های جدید (کامپیوتر، اینترنت، موبایل و..)	66.7
14	انواع آسیب­ها، مشکلات و انحرافات اجتماعی در دورۀ راهنمایی	66.6
15	ویژگی­ها و مراحل رشد در دورۀ راهنمایی	64.9

 

 

 

جدول (11) مهم­ترین نیازهای آموزشی اولیاء دوره متوسطه

اولویت	نیازهای آموزشی	فراوانی
1	نحوۀ شکل­گیری هویت و بحران هویت در نوجوان	76.5
2	انتظارات نوجوان از والدین	76.5
3	روش­های مطالعه و علاقه­مند کردن نوجوان به مطالعه	74.7
4	رشد عاطفی و خصوصیات رفتارهای عاطفی و هیجانی در نوجوان	73.8
5	نقش فراشناخت در یادگیری نوجوان	73.8
6	انواع آسیب­ها، مشکلات و انحرافات اجتماعی در دورۀ دبیرستان	73.8
7	اهمیت آشنایی دختران و پسران با یکدیگر قبل از ازدواج	72.9
8	مشکلات و انحرافات جنسی در دورۀ نوجوانی	71.1
9	ویژگی­های گروه دوستان و هم­سالان و تأثیرات آن بر نوجوان	71.1
10	اطلاعات لازم مربوط به بلوغ و تغییرات جسمی، عقلی و عاطفی نوجوان	70.2
11	مشکلات اخلاقی رایج در دورۀ بلوغ و روش‌های برخورد مناسب با آن‌ها	70.2
12	نقش رابطۀ نزدیک پدر و مادر با نوجوان در آستانۀ بلوغ	70.2
13	ویژگی­های یک خانوادۀ متعادل و والدین موفق	70.2
14	مهارت­های زندگی و نحوۀ آموزش آن­ها به فرزندان	70.2
15	نقش اعتمادبه‌نفس در انگیزۀ پیشرفت دانش‌آموزان دبیرستانی	70.2

بحث و نتیجه­گیری

این مطالعه نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان برای برنامه­های آموزش خانواده را در سطح آموزش و پرورش ناحیه یک تبریز گزارش می­کند. قصد این مطالعه درک بهتری از نیازهای آموزشی والدین، یافتن ضروری­ترین نیازهای آموزشی و اولویت­بندی آن­ها در برنامه­های آموزش خانواده می­باشد.

این مطالعه با دو مطالعۀ قبلی (عصاره و نصری، 1383) و (نبوی، 1384) که در اولی نیازهای آموزشی والدین دانش­آموزان مقطع متوسطه و در دومی نیازهای آموزشی والدین تمامی دوره­های تحصیلی، مورد بررسی قرار گرفته بود ارتباط پیدا می­کند. مطالعۀ عصاره و نصری نیازهای والدین را دارای ابعاد جسمی‌بهداشتی، اجتماعی، روان­شناختی- تحصیلی و اخلاقی- مذهبی و فرهنگی نشان می­دهد. گزارش تحقیق حاکی از آن بود که نیازهای آموزشی پدران و مادران تقریباً یکسان بوده و تنها از نظر اولویت‌بندی با یکدیگر متفاوت است. این یافته­ها تا حدود زیادی با یافته­های مطالعه کنونی تأیید می‌شوند. مطالعۀ نبوی بعد اخلاقی- مذهبی نیازهای آموزشی را در والدین تمامی دوره­های تحصیلی دارای اولویت می­داند. گزارش تحقیق حاکی از آن بود که «آموزش مهارت­های زندگی به فرزندان» و «نحوۀ رابطه والدین با یکدیگر» در تمامی دوره­های تحصیلی؛ و «ویژگی­های خانواده متعادل»، «آسیب‌های اجتماعی و چگونگی مقابله با آن­ها»، «کمک به هویت­یابی نوجوان» و «نحوۀ گذران مطلوب اوقات فراغت در نوجوانان» در دوره­های راهنمایی و متوسطه، از نیازهای آموزشی مشترک والدین دانش­آموزان می­باشد. مطالعۀ حاضر به بررسی برخی مسائل و نیازهای آموزشی نوپدید پرداخته است که در مطالعات قبلی به آن­ها اشاره نشده بود. برخی از این نیازها عبارتند از: «چگونگی نظارت والدین بر استفادۀ نوجوان از رسانه­های صوتی و تصویری»، «گروه‌های مخرب، عرفان­های دروغین و شیطان پرستی» و «نقش و جایگاه فراشناخت در یادگیری کودکان». هم­چنین در این مطالعه به بررسی تفاوت میان نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان و ارتباط آن با متغیرهایی هم­چون سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و شغل والدین نیز پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان برای برنامه­های آموزش خانواده دارای ابعاد اخلاقی- مذهبی، بعد اجتماعی- فرهنگی و به ترتیب بعد روان‌شناختی- تحصیلی، بعد مسائل نوپدید و در نهایت بعد جسمی- بهداشتی می­باشد. نتیجه به دست آمده با نتایج پژوهش عصاره و نصری (1383) هم­سو می‌باشد. هم‌چنین این یاقته با نتایج پژوهش اسدی (1379) که نیازهای آموزشی والدین را دارای ابعاد اخلاقی، مذهبی و روانشناختی (تحصیلی) می­داند، هم­سوئی دارد. در تبیین این یافته می­توان گفت که روایی بالای پرسشنامه­ها و همچنین احساس نیاز والدین امروزی به یادگیری مهارت­های لازم برای داشتن خانواده­ای سالم و پرورش فرزندانی موفق از دلایل فراوانی بیشتر از میانگین فرضی پاسخ­های ارائه‌ شده از سوی اولیاء حاضر در پژوهش است. هم­چنین این یافته می­تواند دلیلی بر این مدعا باشد که به نظر اولیاء دانش‌آموزان، آموزش­های خانواده یکی از راهکارهای اساسی حل مشکلات اخلاقی، رفتاری، اجتماعی و تحصیلی دانش­آموزان است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که تفاوت معنی‌داری بین میانگین وزنی نیازهای آموزشی اولیاء برای برنامه­های آموزش خانواده در دوره­های مختلف تحصیلی وجود ندارد. در تبیین این یافته می­توان گفت که علاقمندی والدین به داشتن دانش و مهارت­های لازم برای فرزند پروری موفق از یک سو و اعتقاد به این­که جریان تربیت یک حرکت مداوم بوده و نقص یا توانایی در هر مرحله موجب شکست و یا موفقیت در مراحل بعدی است از سوی دیگر، از دلایل نزدیکی دیدگاه­های والدین دوره­های مختلف تحصیلی در مورد نیازهای آموزشی­شان می‌باشد. تحقیقات نبوی (1384) با این یافته­ها کاملاً هم­سو است. وی در مطالعۀ خود به اشتراک نظر زیادی میان نیازهای آموزشی والدین دوره­های مختلف تحصیلی دست یافته است.

سایر نتایج نشان داد که میان نیازهای آموزشی اولیاء دانش­آموزان برای برنامه­های آموزش خانواده به جز موارد جزئی در ابعاد جسمی- بهداشتی و اجتماعی- فرهنگی و جنسیت اولیاء، تفاوت معنی­داری وجود ندارد؛ بعبارت دیگر پدران و مادران برای برنامه­های آموزش خانواده نیازهای آموزشی یکسانی دارند. این یافته­ها نتایج پژوهش‌های فتح‌آبادی و عمویی (1381)، عصاره و نصری (1383) و نبوی (1384) را تأیید می­کند. هم­چنین نتایج سایر آزمون­های انجام‌یافته نشان داد تفاوت معنی­داری بین سن، میزان تحصیلات، رشتۀ تحصیلی و شغل والدین با نیازهای آموزشی آنان وجود ندارد. در تبیین این یافته­ها می‌توان گفت که «والد» بودن مهارتی است که برای تمامی پدران و مادران فارغ از جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشتۀ تحصیلی و شغل آنان، مهم بوده و نیازهای آموزشی ویژه­ای را می­طلبد که برنامه­های آموزش خانواده بایستی در پی پاسخ­گویی به این نیازها برآیند. در بادی امر به نظر می­رسید که میان نیازهای آموزشی والدین با رشته­های تحصیلی، میزان تحصیلات و شغل­های مختلف تفاوتی وجود داشته باشد، در­حالی­که نتایج خلاف این تصور را اثبات کرد. در تبیین این یافته شاید عدم ارائه آموزش­های لازم برای والد پروری (چه به شکل پیشگیرانه و قبل از به عهده گرفتن نقش والدینی به دانش‌آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان و قبل از این­که آن­ها تشکیل خانواده دهند و چه به شکل واکنشی یعنی بعد از ازدواج و تولد فرزندان) که نه تنها در میان آموزش­های مختلف ارائه شده در دبیرستان­ها و دانشگاه­های کشور مطالبی در این راستا ارائه نمی­شود، بلکه این مهارت­های حیاتی برای هیچ گروه سنی یا شغلی والدین در محیط­های کاری ایشان نیز آموزش داده نمی­شود را از دلایل عمدۀ این مسئله عنوان نمود. برود هرست(1380) اعتقاد دارد که آموزش مهارت­های والدینی باید به­صورت بخش جدایی ناپذیری از برنامه آموزشی دبیرستان­ها درآید و این برنامه­ها نباید فقط یک طیف یا جنسیت(مثلاً دختران) را آماج قرار دهد چرا که محدود کردن این آموزش­ها به گروه‌های کوچکی از جمعیت بدان معنا است که بیشتر والدین آینده درباره مسأله­ای که یقیناً یکی از بزرگترین چالش­هایی است که به­عنوان والدین در آینده با آن مواجه خواهند شد هیچ آموزشی دریافت نمی­کنند. طالب‌زاده (1385) اعتقاد دارد که تمام والدین صرف‌نظر از تمام مهارت­ها و تجارب قبلی­شان، برای عهده‌داری نقش «والدگری» به آموزش و حمایت نیاز دارند.

نتایج بررسی­های انجام‌یافته نشان داد، در حالت کلی و در مجموع اولیاء دوره­های مختلف تحصیلی، نیازهای اخلاقی- مذهبی، به عنوان اولین اولویت نیازهای آموزشی والدین در کلاس­های آموزش خانواده تعیین شده است. والدین دانش­آموزان نیازهای روان‌شناختی- تحصیلی را به عنوان دومین اولویت نیازهای آموزشی برای خود تعیین کرده­اند؛ در مورد سومین و چهارمین اولویت نیازهای آموزشی اولیاء، نیازهای اجتماعی- فرهنگی را سومین و نیازها و مسائل نوپدید را چهارمین اولویت نیازهای آموزشی خود می­دانند. نیازهای جسمی- بهداشتی آخرین اولویت نیازهای آموزشی اولیاء برای کلاس­های آموزش خانواده اعلام شده است. البته در این اولویت‌بندی به استثناء اولویت اول (نیازهای بعد اخلاقی- مذهبی) در سایر ابعاد میان اولیاء دانش‌آموزان دوره­های مختلف تحصیلی در تقدم و تأخر اولویت­های دوم تا پنجم، تفاوت­هایی به چشم می­خورد. نتایج مطالعات عصاره و نصری (1383)، نبوی (1384) نیز تفاوت‌هایی را در اولویت­بندی نیازهای آموزشی اولیاء دوره­های مختلف تحصیلی گزارش نموده­اند. در تبیین این یافته هم می­توان نوع نگرش و زاویه دید اظهارنظر کنندگان در گروه‌های نمونه را دلیل این اولویت­بندی­ها دانست؛ به عبارت دیگر، تفاوت میان نیازهای والدین دوره­های مختلف تحصیلی، به صراحت تفاوت در نحوۀ دیدگاه و تجارب آن­ها را نشان می­دهد. در ارتباط با قرار گرفتن نیازهای ابعاد اخلاقی- مذهبی در صدر نیازهای آموزشی والدین شاید بتوان گفت که نیاز انسان امروزی به دین و اخلاق و سرخوردگی او از مادیات و احساس خلأ معنویت در زندگی، از دلایل کلی، و توجه به بافت اخلاقی و مذهبی شهر تبریز و منطقۀ مورد مطالعه از دلایل جزئی این امر باشد. والدین بیش از هر چیزی علاقمندند تا شیوه­های تربیت اخلاقی- مذهبی فرزندانشان در برنامه­های آموزش خانواده طرح و بحث شود. هم­چنین احتمال می­رود پیشرفت روزافزون بهداشت و برخورداری و دسترسی مطلوب جامعۀ مورد پژوهش به مسائل بهداشتی و هم­چنین ارائۀ اطلاعات مورد نیاز از سوی رسانه­ها در این زمینه، باعث شده است تا نیازهای آموزشی با ابعاد جسمی و بهداشتی در انتهای اولویت نیازهای آموزشی اظهار شده از سوی والدین قرار گیرد. البته لازم است مدرسان و مدیران دیدگاه­های خود را نسبت به این نیازها اصلاح کنند و با در نظر گرفتن این یافته­های پژوهشی نسبت به برنامه­ریزی و اجرای کلاس­های آموزش خانواده اقدام نمایند. هم­چنین برخی از نیازهای هماهنگ میان سه گروه والدین، زیربنای تفاهم مطلوب میان آن­ها برای شروع و علاقمندسازی والدین برای حضور در کلاس‌های آموزش خانواده مدارس باشد، چرا که در موارد متعدد اولیاء دارای فرزندانی از دوره­های مختلف تحصیلی هستند.

براساس یافته­های پژوهش پیشنهاد می­شود مدرسان آموزش خانواده علاوه بر آموزش سرفصل­های مصوب، به آموزش با عناوین پیشنهادی تحقیق حاضر که- جزء نیازهای آموزشی والدین می‌باشد- نیز بپردازند. هم­چنین با توجه به اشتغال اکثر والدین دانش‌آموزان و عدم امکان شرکت بیشتر آن­ها در کلاس­های حضوری آموزش خانواده، پیشنهاد می­شود با همکاری مدرسان و اساتید صاحب‌نظر، نسبت به تهیه بروشورهای آموزشی در راستای برطرف کردن نیازهای آموزشی والدین که در این پژوهش مشخص شده­اند، اقدام شود. هم­چنین با توجه به اشتغال اکثر والدین در ادارات دولتی، با هماهنگی معاونت برنامه‌ریزی فرمانداری تبریز، ترتیبی اتخاذ شود تا حد امکان کلاس­های آموزش خانواده در ادارات مختلف شهر برگزار و نسبت به توزیع بروشورهای آموزشی در این زمینه از سوی مسئولین این ادارات اقدام جدی، همراه با برنامه­های تشویقی در جهت مطالعه و استفاده از این کلاس­ها و بروشورها از سوی کارمندان، مخصوصاً پدران به عمل آید.

منابع:

اسدی، شهرام(1378). بررسی میزان تأثیر آموزش خانواده بر تغییر رفتار والدین نسبت به فرزندان خود در دورۀ راهنمایی و متوسطه شهرستان شهرضا. فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره68، زمستان: 102-81.

بازرگان، زهرا (1387). محیط فرهنگی خانواده و انگیزۀ مطالعه در کودکان. مجله پیوند، شماره 349، آبان: 6-4.

برود هرست، دایان­دی (1380). نقش مربیان و معلمان مدارس در پیشگیری و درمان کودک‌آزاری و غفلت از کودکان. ترجمۀ شهرام محمدخانی. تهران: انتشارات ورای دانش.

بزرگیان، منصور (1389). شناسایی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت دوره‌های آموزش خانواده در مدارس متوسطه شهر صحنه در سال تحصیلی 89-88. پایان­نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران (چاپ‌نشده).

به پژوه، احمد (1391). خانواده و کودکان با نیازهای ویژه. تهران: انتشارات آوای نور.

تقی‌زاده، احسان (1375). اهمیت آموزش خانواده و ضرورت بازنگری در آن. تهران: ماهنامۀ تربیت، دورۀ یازدهم، شماره 10: 123-121.

ثابتی، حسن (1375). بررسی نگرش اولیاء دانش­آموزان دربارۀ عوامل مؤثر در جذب آن‌ها به کلاس­های آموزش خانواده در شهر یزد. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی (چاپ‌نشده).

جی‌گود، ویلیام (1973). خانواده و جامعه. ترجمۀ ویدا ناصحی(بهنام)(1352). تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

طالب­زاده‌نوبریان، محسن (1385). طراحی، اجرا و ارزشیابی آموزش خانواده. تهران: انتشارات پیام مؤلف.

عصاره، علیرضا و نصری، صادق (1383). بررسی نیازهای آموزشی و تربیتی والدین دانش­آموزان مقطع متوسطه کشور در خرده‌فرهنگ‌های مختلف ایران. تهران، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی: شماره 14، زمستان 1384.

فتح‌آبادی، جلیل و عمویی، رضا (1381). بررسی عملکرد کلاس­های آموزش خانواده از نظر والدین و مدیران مدارس شهرستان­های استان تهران. شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش شهرستان­های تهران (چاپ نشده).

قمری‌مهران، علی‌اشرف (1377). بررسی نظرات اولیاء، مدیران و مدرسین پیرامون علل گرایش و عدم گرایش اولیاء نسبت به آموزش خانواده. شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان همدان (چاپ ‌نشده).

محمدخانی، کیهان (1376). بررسی نگرش والدین دانش آموزان شهر تهران در مورد میزان اثربخشی برنامه­های آموزش خانواده در برآوردن نیازهای آموزشی آنان. پایان­نامۀ کارشناسی‌ارشد، رشته آموزش بزرگسالان، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شهید بهشتی (چاپ‌نشده).

نبوی، سید صادق (1384). نیازسنجی آموزشی اولیاءی دانش­آموزان جهت آموزش خانواده در مدارس. تهران: فصلنامه خانواده و پژوهش. سال دوم، شماره 3، پاییز: 115-97.

Besser, Richard. ; Falk, Henry. ; Arias, Ileana. ; Hammond, Rodney. (2009). Parent Training Programs: Insight for Practitioners. U. S. Department of Health and Human Services, Atlanta, Georgia.

Chalker, D. & Hurley, J. C. (1993). “Beastly People”, Executive Deucator, 15(1): 24- 26.

Galan, V. & Jane, A. (1987). Explain Home Education: Oarents Accounts of their Decisions to Teach Their Own Children. Journal Article (080), Research Report (143). Urban Review, V.19, N.3. P: 167- 177.

Kurcinka, M. S.; Marietta, R. & Mary, S. (2011). Parent Education Core Curriculum Framework.  Minnesota Association for Family and Early Education (MNAFEE).

Levenstein, Phyllis. ; Levenstein, Susan. (2008). Massages from Home: The Parent–Child Home Program for Overcoming Educational Disadvantage. Philadelphia: TEMPLE UNIVERSITY PRESS. Copyright©2008 by Temple University All rights reserved Published 2008.

Pamela E. Davis-Kean. (2005).The Influence of Parent Education and Family Income on Child Achievement: The Indirect Role of Parental Expectations and the Home Environment. University of Michigan: Journal of Family Psychology Copyright 2005 by the American Psychological Association 2005, Vol. 19, No. pp2, 294–304.

Suarez, T.M. (1991). Need Assessment Studies.International encyclopedia of curriculum. " Edited By: Anderson. Pergamon Press. P: 433-35.

 

---

1- دانشیار دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران [e-mail]  (نویسنده مسئول)

2- دانشیار دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران  [e-mail]

3- دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد آموزش بزرگسالان دانشگاه تهران[e-mail]  

[4]- J, Goode

[5]- Suarez

[6]- Levenstein & Levenstein

[7]- Massages from Home: The Parent–Child Home Program for Overcoming Educational Disadvantage

[8]- Pamela E. Davis-Kean

[9]- Katrina Nord Blum

[10]- Cornell

[11]- Broadhurst, Diane D.

[12]- Galan, V & Jane, A

[13]- Chalker

[14]- Shanook

[15]- Parent Education Core Curriculum Framework 20117

مراجع

اسدی، شهرام(1378). بررسی میزان تأثیر آموزش خانواده بر تغییر رفتار والدین نسبت به فرزندان خود در دورۀ راهنمایی و متوسطه شهرستان شهرضا. فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره68، زمستان: 102-81.

بازرگان، زهرا (1387). محیط فرهنگی خانواده و انگیزۀ مطالعه در کودکان. مجله پیوند، شماره 349، آبان: 6-4.

برود هرست، دایان­دی (1380). نقش مربیان و معلمان مدارس در پیشگیری و درمان کودک‌آزاری و غفلت از کودکان. ترجمۀ شهرام محمدخانی. تهران: انتشارات ورای دانش.

بزرگیان، منصور (1389). شناسایی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت دوره‌های آموزش خانواده در مدارس متوسطه شهر صحنه در سال تحصیلی 89-88. پایان­نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران (چاپ‌نشده).

به پژوه، احمد (1391). خانواده و کودکان با نیازهای ویژه. تهران: انتشارات آوای نور.

تقی‌زاده، احسان (1375). اهمیت آموزش خانواده و ضرورت بازنگری در آن. تهران: ماهنامۀ تربیت، دورۀ یازدهم، شماره 10: 123-121.

ثابتی، حسن (1375). بررسی نگرش اولیاء دانش­آموزان دربارۀ عوامل مؤثر در جذب آن‌ها به کلاس­های آموزش خانواده در شهر یزد. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی (چاپ‌نشده).

جی‌گود، ویلیام (1973). خانواده و جامعه. ترجمۀ ویدا ناصحی(بهنام)(1352). تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

طالب­زاده‌نوبریان، محسن (1385). طراحی، اجرا و ارزشیابی آموزش خانواده. تهران: انتشارات پیام مؤلف.

عصاره، علیرضا و نصری، صادق (1383). بررسی نیازهای آموزشی و تربیتی والدین دانش­آموزان مقطع متوسطه کشور در خرده‌فرهنگ‌های مختلف ایران. تهران، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی: شماره 14، زمستان 1384.

فتح‌آبادی، جلیل و عمویی، رضا (1381). بررسی عملکرد کلاس­های آموزش خانواده از نظر والدین و مدیران مدارس شهرستان­های استان تهران. شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش شهرستان­های تهران (چاپ نشده).

قمری‌مهران، علی‌اشرف (1377). بررسی نظرات اولیاء، مدیران و مدرسین پیرامون علل گرایش و عدم گرایش اولیاء نسبت به آموزش خانواده. شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان همدان (چاپ ‌نشده).

محمدخانی، کیهان (1376). بررسی نگرش والدین دانش آموزان شهر تهران در مورد میزان اثربخشی برنامه­های آموزش خانواده در برآوردن نیازهای آموزشی آنان. پایان­نامۀ کارشناسی‌ارشد، رشته آموزش بزرگسالان، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شهید بهشتی (چاپ‌نشده).

نبوی، سید صادق (1384). نیازسنجی آموزشی اولیاءی دانش­آموزان جهت آموزش خانواده در مدارس. تهران: فصلنامه خانواده و پژوهش. سال دوم، شماره 3، پاییز: 115-97.

Besser, Richard. ; Falk, Henry. ; Arias, Ileana. ; Hammond, Rodney. (2009). Parent Training Programs: Insight for Practitioners. U. S. Department of Health and Human Services, Atlanta, Georgia.

Chalker, D. & Hurley, J. C. (1993). “Beastly People”, Executive Deucator, 15(1): 24- 26.

Galan, V. & Jane, A. (1987). Explain Home Education: Oarents Accounts of their Decisions to Teach Their Own Children. Journal Article (080), Research Report (143). Urban Review, V.19, N.3. P: 167- 177.

Kurcinka, M. S.; Marietta, R. & Mary, S. (2011). Parent Education Core Curriculum Framework.  Minnesota Association for Family and Early Education (MNAFEE).

Levenstein, Phyllis. ; Levenstein, Susan. (2008). Massages from Home: The Parent–Child Home Program for Overcoming Educational Disadvantage. Philadelphia: TEMPLE UNIVERSITY PRESS. Copyright©2008 by Temple University All rights reserved Published 2008.

Pamela E. Davis-Kean. (2005).The Influence of Parent Education and Family Income on Child Achievement: The Indirect Role of Parental Expectations and the Home Environment. University of Michigan: Journal of Family Psychology Copyright 2005 by the American Psychological Association 2005, Vol. 19, No. pp2, 294–304.

Suarez, T.M. (1991). Need Assessment Studies.International encyclopedia of curriculum. " Edited By: Anderson. Pergamon Press. P: 433-35.