تحلیل حرکات مکانی جمعیت در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان سردشت)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 4، دوره 10، شماره 33، بهمن 1394، صفحه 41-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شیـرکو احمدی^{* 1}؛ مرتضی توکلی²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سردشت، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، سردشت، ایران, دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ارومیه، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، ارومیه، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی‌روستایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

روستا و روستا­نشینی در ایران از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است، عدم توجه به فضاهای روستایی، توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی و بی­توجهی به نیروی انسانی پرتوان روستاها، از مشکلات اساسی در دستیابی به توسعه­ی روستایی است. اینکه مناطق جغرافیایی مختلف به طور عام و مناطق روستایی به طور خاص چگونه از تغییرات جمعیت تأثیر می­پذیرد مستلزم بررسی چندین عامل است. در این راستا، تشخیص آثار متقابل تغییرات جمعیت بر مناطق روستایی ضروری است. با توجه به تأثیر ساختار جمعیت و تحولات آن بر سکونتگاه­های شهری و روستایی، در این پژوهش سعی شده است تا تحلیل حـرکات مکانـی جمعیت در سکونتگاه­های روستایی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در این نوشتار تلاش بر آن است که به اجمال، ضمن مروری بر وضعیت کنونی جمعیت روستایی، تحولات گذشته بررسی شده و علل و عوامل آن مشخص و مورد تدقیق گردد. جامعه آماری این تحقیق را 169 روستای بخش مرکزی شهرستان سردشت تشکیل می­دهد که از بین آن­ها 32 روستا به عنوان نمونه با روش نمونه­گیری تصادفی انتخاب گردید. روش تحقیق در این پژوهش از نوع پیمایشی مبتنی بر روش­های کمی، آماری و استفاده از مدل­های علمی است و ابزار تحقیق پرسشنامه در تجزیه و تحلیل آمارهای جمعیتی بوده است. همچنین جهتتعیینعواملتاثیرگذارازآزمون T استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد مهاجرت عمده­ترین عامل و تغییر و تحول جمعیت در منطقه مورد نظر بوده است که اثرات آن به صورت کاهش و تخلیه جمعیتی منطقه جلوه­گر شده و باعث بروز عدم تعادل در توزیع نقاط روستایی و میزان جمعیت آنها و همچنین پراکندگی روستاییان به دیگر نقاط بوده است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل؛ حرکات جمعیت؛ سکونتگاههای روستایی؛ شهرستان سردشت

مراجع

1.ابراهیم پور، محسن، 1382، تغییرات جمعیت روستایی ایران و رابطه آن با مولفه­های توسعه در چند دهه اخیر، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال سیزدهم، شماره 51- 50، صص 122- 89.

2. احمدی، وکیل و همتی، رضا، 1387، بررسی وضعیت مضیقه­ی ازدواج در ایران (بر اساس سرشماری 1385)، مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان)، سال 11، شماره 41، صص64- 43.

3. اداره­ی ثبت احوال شهرستان سردشت، شهرستان سردشت، سال­های 1390 ،1385، 1375 و 1365.

4. اطلس کامل گیتاشناسی، 1385، مؤسسه مطالعات و کارتوگرافی سازمان نقشه برداری و جغرافیایی کشور.

5. امانی، مهدی، 1380، مبانی جمعیت­شناسی، انتشارات سمت،  تهران.

6. آشفته تهرانی، امیر، 1381، جامعه شناسی جمعیت، نمونه موردی ایران، چاپ دوم، موسسه­ی انتشارات جهاد دانشگاهی، اصفهان.

7. پور احمد، احمد و سلطانی، نبی الله، 1379، اثر تحولات جمعیت روستایی شهرستان بهار طی سال­های 1375- 1355 بر ساختارهای فضایی- مکانی ناحیه، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 38، مهرماه 1379، صص 96- 85.

8. جلالیان، حمید و محمدی یگانه، بهروز، 1386، تحلیل عوامل جغرافیایی موثر در مهاجرت­های روستایی شهرستان زنجان از سال 1355 تا 1375، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 61، صص 99- 89.

9. حکمت نیا، حسن و موسوی، میر نجف، 1385، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه­ای، یزد، انتشارات علم نوین.

10. ستوده، هدایت­الله، 1384، جامعه­شناسی مسائل اجتماعی ایران، انتشارات ندای آریانا، تهران.

11. شفقی، سیروس؛ ضرابی، اصغر و بردی آنا مراد نژادی، 1383، روند تحولات جمعیت بندر ترکمن طی سال­های 75- 1335 و افق آینده­ی آن، مجله جغرافیا و توسعه، صص30- 7.

12. طاهر­خانی، مهدی، 1380، تحلیلی بر عوامل موثر در مهاجرت روستا - شهری، تحقیقات جغرافیایی، سال 16، شماره 3، صص 93-67.

13. عظیمی، ناصر، 1381، مهاجرت از روستا به شهر، نگاهی متفاوت، مدیریت شهری، شماره10، صص 29 – 16.

14. فرمانداری شهرستان سردشت، 1391، آمار و طلاعات روستاهای شهرستان سردشت.

15. فوزی، یحیی، 1383، چالش­های اجتماعی انقلاب اسلامی در ایران: بررسی تغییرات اجتماعی بعد از انقلاب و پیامدهای آن بر مشروعیت نظام سیاسی، مجله جامعه شناسی ایران، دوره­ی پنجم، شماره 3، صص 190- 173.

16. کیهانی حکمت، رضا، 1382، بررسی تأثیر متغیرهای جمعیتی بر اندازه دولت و رشد اقتصادی در ایران، فصل نامه جمعیت شناسی، شماره 43 و 44، ص 1.

17. مافی، عزت­الله؛ حسینی، سید مصطفی و دادرس، محمود، 1394، بررسی وضعیت مهاجرپذیری شهرستان مشهد در دوره 1385- 1390، فصلنامه علمی تخصصی دانش انتظامی خراسان رضوی، صص 18- 1.

18. محمد­زاده، پرویز و احمد­زاده، خالد، 1385، بررسی اثر ساخت سنی جمعیت روی تابع بلندمدت مصرف، پژوهش­های اقتصادی، دوره 6، شماره  3، صص 70-45.

19. مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن سال­های 1390 ،1385، 1375 و 1365.

20. مولایی هشجین، نصرالله 1386، الگوی توزیع فضایی جمعیت در جنوب غربی دریای خزر (1400- 1345)، پژوهش­های جغرافیایی، شماره­ی 59، صص. 19- 1.

21. مهدوی حاجیلویی، مسعود؛ قدیری معصوم، مجتبی و محمدی یگانه، بهروز، 1383، نقش عوامل جغرافیای طبیعی در ناپایداری و مهاجرت های روستایی استان زنجان، پژوهش­های جغرافیایی،  سال 36 ، شماره 49، صص 203-221.

22. یدقار، علی، 1383، روند تحول و چالش­های عمران و توسعه روستایی در ایران، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 48، صص 90- 71.

23. Golosmith, p., Gunjab, K., and Ndarishikanye, B., 2004, Rural Urban Migration and Agricultural Productivity: the case of Senegal, Agricultural Economics 31:33-45.

24. Hondroyiannis, Gorge and apapetrou, Evengelia., 2001, Demographic Changes, Labor effort and Economic Growth Empirical Evidence frame Greece, Journal of Policy Modeling, 23, pp 169-188.

25. Terry L,Roe. Sirin, S., 2004, Rural-urban Migration and Economic Growth in Developing Countries, http://ideas.repec.org/p/red/sed004/241.htm1.

26. Tsakiri M., Mattas K. and Loizou S., 2006, Rural Population Changes And Structural Impacts Upon Agriculture And  Egional Economy, the 96th EAAE Seminar, Causes and impact of agricultural structure Taenikon, Switzerland, 10-11January, p 1.