بررسی توسعه گردشگری روستایی در شهرستان سرپل ذهاب مطالعه موردی: روستای پاطاق

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 8، دوره 10، شماره 33، بهمن 1394، صفحه 105-115   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

وحید ریاحی¹؛ ماریا مرادی^{* 2}؛ اصغر پاشازاده³

¹دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی تهران،ایران.

²مدرس دانشگاه، جغرافیا، پیام نور قصر شیرین و سرپل ذهاب، ایران.

³دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل، ایران

چکیده

گردشگری روستایی فعالیتی است که می‌تواند در پیشرفت و توسعه روستاها اثر فراوان داشته و در توسعه اقتصادی، جلوگیری از مهاجرت و نیز توسعه پایدار روستایی مؤثر باشد. نواحی روستایی ایران در دهه‌های اخیر با تحولات گوناگونی در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و به‌ویژه کالبدی روبرو بوده‌اند. در برخی از این روستاها، تحولات به سمت ایجاد کانون‌های گردشگری روستایی متمرکز شده و به‌نوعی سکونتگاه روستایی را به کانون گردشگری تبدیل کرده است. روستای پاطاق یکی از این روستاهاست که در سال‌های اخیر به روستای گردشگری تبدیل شده است.این تحقیق با هدف بررسی علل توسعه گردشگری در روستای پاطاق، سعی دارد تا اثرات و پیامدهای گردشگری روستایی را در محدوده مورد مطالعه بررسی نماید.جامعه آماری تحقیق ۹۰ خانوار ساکن در روستای پاطاق می‌باشند که با استفاده از فرمول کوکران ۷۱ خانوار به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شده‌اند. در زمینه روایی و اعتبار ابزار گردآوری داده‌ها نیز پرسشنامه اولیه بین کارشناسان و اساتید توزیع شده و پس از اصلاحاتی (نظرسنجی از آن‌ها)، پرسشنامه نهایی تنظیم و تکمیل گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارSPSS و با روش تحلیل عاملی انجام شده است.نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در روش تحلیل عاملی از ترکیب ۲۹ متغیر اولیه، شش عامل شناسایی شده که 74.4 درصد از واریانس اثرات گردشگری را در روستای پاطاق تبیین می‌کند. از بین این شش عامل شناسایی شده، عامل توسعه خدماتی- زیرساختی به عنوان مهم‌ترین عامل مطرح شده و توانسته است با 40.3 درصد واریانس تحقیق را تبیین کند. در داخل این عامل متغیرهای افزایش انگیزه ماندگاری در روستا و افزایش مهاجرت از نواحی شهری به نواحی روستایی مثبت و مهم‌تر هستند. تغییرات اجتماعی- فرهنگی، نابودی هویت کالبدی، تخریب زیست‌محیطی، افزایش پس‌انداز و تنوع شغلی و در نهایت افزایش اشتغال کاذب و توزیع ناعادلانه منافع، عوامل شناسایی دیگر این تحقیق هستند. درزمینه اجتماعی- کالبدی، کمبود امکانات در سکونتگاه‌های روستایی از بقیه مهم‌تر است. بر اساس این عوامل و اثرات آن‌ها، می‌توان نتیجه گرفت اثرات مثبت گردشگری روستایی در پاطاق قابل‌توجه و بیشتر از آثار منفی بوده و موجب درآمدزایی در روستا، تنوع شغلی و سرمایه‌گذاری در روستا شده است. از جمله محدودیت‌های این پژوهش عدم دسترسی به آمار و اطلاعات، عدم همکاری سازمان‌ها و ارگان‌های مربوطه می‌باشد. راهکارهای عملی که در این پژوهش ارائه شده به شرح زیر است:جذب سرمایه‌گذار خصوصی برای توسعه اماکن و خدمات گردشگری،بکار گیری نیروهای انسانی بومی و ارزان در فعالیت‌های خدماتی گردشگری، آموزش همگانی در روستای پاطاق به منظور ارتقای فرهنگی در مواجهه با گردشگران.می‌توان گفت از آنجا که کمتر به بررسی گردشگری در روستای پاطاق محیطی پرداخته شده، تحقیق حاضر در نوع خود دارای نتایجی می‌تواند باشد که برای محققان و کارشناسان مرتبط با گردشگری و همچنین گردشگران مفید باشد.

کلیدواژه‌ها

پیامدهای گردشگری؛ توسعه گردشگری؛ گردشگری روستایی؛ روستای پاطاق

مراجع

1. افشانی، سید رضا؛ مرتضی حسینی و رامشه، زینب ،1384، فرازی بر SPSS 14، انتشارات بیشه، تهران.

2. امیرعضدی، طوبی، ولی شریعت­پناهی، مجید، 1389، بررسی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای گردشگری در شهرستان شمیرانات، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره چهارم، صص 167-185.

3. پاپ زن، عبدالحمید؛ قبادی، پرستو؛ زرافشانی، کیومرث و گراوندی، شهپر، 1389، مشکلات و محدودیت‌های گردشگری روستایی با استفاده از نظریه بنیادی (مورد: روستای حریر، استان کرمانشاه)، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، دوره 1، شماره 3، صص 25-52.

4. پاپلی یزدی، محمد حسین و سقایی، مهدی، 1385، گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.

5. تقوایی، مسعود و قائدرحمتی، صفر، ۱۳۸۵، تحلیل شاخص‌های توسعه فرهنگی استان‌های کشور، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره ۷، صص ۱۱۷-۱۳۲

6. تقوایی، مسعود و شفیعی، پروین، 1388، کاربرد تحلیل عاملی و خوشه‌ای در ارزیابی فضایی- مکانی مناطق روستایی اصفهان، مجله اقتصاد و توسعه، سال هفدهم، شماره 68، صص 57-68.

7. جولیا شارپلی، ریچارد،1380، گردشگری روستایی، ترجمه رحمت‌الله منشی‌زاده و فاطمه نصیری، چاپ اول، انتشارات منشی، تهران.

8. رضایی، روح اله؛ حسینی، سید محمود؛ رنجبران، پریسا  و صفا، لیلا،1390، ارزیابی اثرات منفی توسعه گردشگری در روستای ابیانه استان اصفهان با استفاده از مدل تحلیل عاملی، فصلنامه فضای گردشگری، شماره اول، صص 28- 42.

9. رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و قادری، اسماعیل، 1381، نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی (نقد و تحلیل چهارچوب‌های نظریه‌ای)، مجله مدرس، دوره 6، شماره 2، صص 23-41.

10. سازمان جهانی جهانگردی، ۱۳۷۹، برنامه‌ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه‌ای، چاپ اول.انتشارات دانشگاه اصفهان. اصفهان.

11. سرمد، زهره، عباس بازرگان و حجازی، الهه، 1378، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ شانزدهم، نشر آگه، تهران.

12. صالحی فر، محمد،1390، گردشگری روستایی، چاپ اول، انتشارات کتیبه، تهران.

13. ضرابی، اصغر و اسلامی پریخانی، صدیف،1390، سنجش تأثیرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست ‌محیطی توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان مشکین شهر)، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 75، صص 37-52.

14. فرهودی، رحمت‌الله و شورچه، محمود، 1389، برآورد اثر تغییرات فصلی بر درآمد گردشگری معبد آناهیتا با تحلیل رگرسیونی، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 7، صص 45- 62.

15. قادری، زاهد، 1383، اصول برنامه‌ریزی توسعه پایدار گردشگری روستایی، چاپ اول، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.

16. کلانتری، خلیل، 1387، پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی، چاپ چهارم، انتشارات فرهنگ صبا، تهران.

17. کمری، منوچهر و جمشیدی، رضا،1384، سرپل زهاب در گذر تاریخ، چاپ اول، انتشارات چشمه هنر و دانش، کرمانشاه.

18. کینی، پال آر و گری، کولین د، 1377، کتاب آموزشی SPSS در محیط ویندوز، ترجمه علیرضا منتظری، انتشارات نشر علوم، تهران.

19. لاکشمی ناراسایا، ام، ۱۳۹۰، گردشگری و توسعه، ترجمه قهرمان رستمی و مهدی رمضان زاده لسبویی، چاپ اول، انتشارات نور علم، تهران.

20. محمدی، سعدی، ۱۳۹۰، توسعه روستایی توسعه گردشگری، فصلنامه سپهر، سال بیستم، شماره ۷۸، صص ۹۳-۱۰۱.

21. موسوی، میر نجف و حکمت نیا، حسن، 1384، تحلیل عاملی و تلفیق شاخص‌ها در تعیین عوامل مؤثر بر توسعه‌ای انسانی نواحی ایران، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 6، صص 55-69

22. مولایی هشجین، نصرالله، دانلین، کارینه وحسین­نژاد، معصومه،1390، تحلیل پیامدهای گردشگری در ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: دهستان بلده کجور- شهرستان نوشهر)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال اول، شماره 2، صص1-14.

23. مؤمنی، منصور و فعال قیومی، علی، 1386، تحلیل‌های آماری با استفاده از SPSS، انتشارات کتاب نو، تهران.