ارزیابی اثر ترکیب ژل آلوئه‌ورا و عصاره هیدرواتانولی شنبلیله بر بهبود روند التیام زخم تمام ضخامت برشی پوست در موش آزمایشگاهی دیابتی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 2، دوره 9، 4 (36) زمستان، بهمن 1394، صفحه 285-296   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد‌رضا فرهپور^{* 1}؛ محمد‌ آقایی²

¹استادیار گروه علوم درمانگاهی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

²دانشجوی دکتری، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

چکیده

تأخیر در روند التیام زخم یکی از عوارض دیابت است. بنابراین، از دیدگاه درمانی، تلاش برای پیدا کردن ترکیبات موثر در افزایش سرعت روند التیام زخم بسیار مهم است. مطالعه حاضر به منظور بررسی اثرات ترکیب ژل آلوئه­ورا و عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله بر روند التیام زخم در 54 سر موش مبتلا به دیابت نوع 2 انجام شد. یک زخم تمام ضخامت برشی توسط پانچ بیوبسی 6 میلی­متری بر پوست ناحیه پشت هر موش ایجاد شد. همه موش­ها به سه گروه شامل: گروه دارونما، گروه­های درمانی ژل آلوئه­ورا 5% و ترکیب ژل آلوئه­ورا 5% با عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله 5% تقسیم شدند. سرعت بسته شدن زخم در هر روز تا 15 روز متوالی اندازه­گیری شد. به­لحاظ ریزبینی، روند ترمیم زخم از نظر میزان ادم، نفوذ سلولی، نوزایش عروقی و رسوب کلاژن بین گروه­ها مورد مقایسه قرار گرفت. میزان انقباض زخم در گروه­های درمانی نسبت به گروه کنترل افزایش معنی­داری (05/0>p) را نشان داد. میزان ادم در هر دو گروه درمانی نسبت به گروه کنترل کاهش یافت، در حالی که نوزایش عروقی، نفوذ فیبروبلاست­ها و تولید کلاژن افزایش نشان داد، که این افزایش در گروه درمانی با پماد ترکیبی از میزان بالاتری برخوردار بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تجویز موضعی ترکیب ژل آلوئه­ورا 5% با عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله 5% التیام زخم تمام ضخامت برشی پوست را در موش­های دیابتی نوع 2 افزایش می­دهد.

کلیدواژه‌ها

ژل آلوئه‌ورا؛ تخم شنبلیله؛ عصاره هیدرواتانولی؛ زخم پوست؛ دیابت؛ موش

اصل مقاله

مقدمه

   دیابت ملیتوس یکی از اختلالات سوخت­وسازی است که با قند خون بالا به دلیل عدم توانایی سلول­های بدن به استفاده درست از گلوکز، مشخص می­شود. تعداد کل افراد مبتلا به عارضه دیابت ملیتوس در سراسر جهان تا سال 2010 در حدود 239 میلیون نفر گزارش شده است (Xue et al., 2007). دیابت دارای عوارض شدیدی مانند نفروپاتی، نوروپاتی، رتینوپاتی و زخم­های دیابتی است که علت عمده مرگ و میر در مبتلایان می­باشد (Gabir et al., 1997). از عوارض بسیار معمول این عارضه، میکروآنژیوپاتی است که موجب بروز زخم و یا تاخیر در روند التیام زخم می­ گردد. اگر چه درمان با انسولین و دیگر درمان­های شیمیایی می تواند بیماری را به درجات مختلف درمان کنند، ولی در سال­های اخیر تحقیقات جهت یافت و معرفی داروهای با منشأ طبیعی رو به افزایش بوده است (Papanas and Maltezos, 2011).

   گیاه شنبلیله (Fenugreek) گیاهی از خانواده بقولات (Fabaceae)، یکساله، با برگ متشکل از سه بخش تخم­مرغی شکل کوچک و گل­هایی منفرد است. این گیاه در جهان بیشتر در نواحی آسیای شرقی از جمله کشورهای هند، پاکستان، چین و ایران کشت داده می­شود. در ایران این گیاه، جزو گیاهان بومی بوده و در نواحی شمال غرب و شمال شرق ایران می‌روید. برگ­ها (به­صورت خشک شده و یا تازه) و دانه­های آن مصرف خوراکی و پزشکی دارد و به شکل سنتی برای درمان دیابت به­کار برده می­شوند (Al-Habori and Raman 1998; Haeri et al., 2012). مطالعات متعدد نشان داده­اند که عصاره تخم گیاه شنبلیله به دلیل دارا بودن اسید آمینه خاصی به نام 4-هیدروکسی ایزولئوسین (4-hydroxyisoleucine or 4HO-Ile) در مصرف خوراکی موجب کاهش بسیار بالای قند خون و افزایش حساسیت به انسولین در حیوانات دیابتی می­گردد (Haeri et al., 2012; Xue et al., 2011; Hannan et al., 2007). همچنین بررسی­های فیتوشیمیایی نشان داده­اند که عصاره هیدرواتانولی تخم گیاه شنبلیله حاوی مقادیر متنابهی از ترکیبات آلکالوئیدی، فنولی، فلاونوئیدی، تانن و ویتامین آ می­باشد (Bin-Hafeez et al., 2003)، که این ترکیبات موجب بروز خواص درمانی از جمله کاهش کلسترول خون، جلوگیری از بروز زخم و همچنین اثرات ضد التهابی و ضد دردی می­گردد (Mandegary et al., 2012; Pandian et al., 2002).

   آلوئه­ورا (Aloe vera) گیاهی از سرده سِگِل‌ها (Aloe)، راسته مارچوبه‌ای‌ها (Asparagales) و تیره سریشیان (Asphodelaceae) است. اغلب این گیاهان فاقد ساقه بوده و یا ساقه بسیار کوتاهی دارند. برگ‌های آن نیزه‌ای، کلفت و گوشتی با لبه‌های دندانه‌دار و به رنگ سبز تا خاکستری می‌باشد که از دیرباز برای اهداف مختلف پزشکی مورد استفاده قرار می­گیرند. مطالعات متعدد نشان می­دهند ژل غلیظ و شفاف داخل برگ این گیاه با دارا بودن ترکیبات مختلفی از جمله پلی­ساکارید گلوکومانان، کربوکسی پپتیدازها، گلوکز و انواع ویتامین­ها موجب بروز خواص آنتی­اکسیدانی، ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضد­التهابی موجب افزایش سرعت ترمیم انواع زخم­های ناشی از بریدگی و یا سوختگی می­گردد (Visuthikosol et al., 1995; Choi et al., 2001; Moghbel et al., 2007; Hamman, 2008; Maenthaisong et al., 2007). همچنین در مطالعه آتیبا و همکاران در سال 2010 مشخص گردیده که مصرف خوراکی ژل گیاه آلوئه­ورا موجب افزایش سرعت ترمیم زخم در حیوانات دیابتی می­شود (Atiba et al., 2010).

   با توجه به اثرات مفید متعدد دانه گیاه شنبلیله و ژل آلوئه­ورا، در این مطالعه اثر ترکیب عصاره هیدروالکلی دانه گیاه شنبلیله با ژل آلوئه­ورا بر ترمیم زخم برشی تجربی تمام ضخامت پوست در موش آزمایشگاهی دیابتی مورد بررسی قرار گرفته است.

 

مواد و روش­ها

روش عصاره­گیری و آماده­سازی پماد

   تخم گیاه شنبلیله و برگ گیاه آلوئه­ورا از مزارع اطراف استان آذربایجان غربی (عرض جغرافیایی: 37 درجه و 32 دقیقه، طول جغرافیایی: 45 درجه و 4 دقیقه) جمع­آوری گردید. دانه­های گیاه شنبلیله خرد شده و 150 گرم از پودر آن توسط ترکیب آب و اتانول 96 درجه و با روش ماسریشن عصاره­گیری شدند. سپس عصاره به­دست آمده توسط دستگاه تقطیر در خلأ تغلیظ گردید. محلول غلیظ به­دست آمده در سه مرحله فیلتر شد. سپس محلول به­دست آمده نهایی، تحت شرایط استریل در دمای 35 درجه سلسیوس خشک گردید (Eseyin, 2007). همچنین ژل غلیظ و شفاف آلوئه­ورا از داخل برگ گیاه مذکور جدا شده و بعد از همگن­سازی توسط همزن، در یخچال نگه­داری شد. در پایان، جهت ساخت پمادهای درمانی 5 درصد ساده و ترکیبی، میزان 5 گرم از عصاره خالص­شده دانه­های گیاه شنبلیله و 5 گرم از ژل خالص آلوئه­ورا، به شکل وزنی– وزنی، به ترتیب به دو قوطی­ حاوی 90 و 95 گرم پماد پایه تجاری (پارافین نرم زرد) اضافه گردید. در قوطی سوم فقط 100 گرم پماد پایه تجاری (پارافین نرم زرد)، جهت کاربرد موضعی در موش­های قرار گرفته در گروه دارونما، اضافه گردید (Farahpour et al., 2015; Farahpour et al., 2012).

 

 

روش ایجاد دیابت

    به منظور ایجاد دیابت، داروی استرپتوزوتوسین در سیترات بافر (50/4 pH=) حل شده و مقدار یک دهم میلی­لیتر از طریق تزریق داخل صفاقی با دوز 60 میلی­گرم بر کیلوگرم به هر موش تزریق شد (Hardwicke et al., 2011). پس از گذشت یک هفته، میزان قند خون توسط گلوکومتر از طریق ورید دمی اندازه گیری شد و در صورت افزایش قند خون به بالای 400 میلی­گرم بر اکی­والان، بروز گلوکزاوری و تایید ابتلا به عارضه دیابت، تحت جراحی قرار گرفتند (Hardwicke et al., 2011).

حیوانات مورد مطالعه

   در این مطالعه از 54 سر موش آزمایشگاهی نر بالغ با محدوده وزنی 3±27 گرم، تهیه شده از دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، استفاده شد. موش­ها در قفس‌های استاندارد، تحت شرایط نوردهی کنترل شده 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی و دمای ثابت 2±22 درجه سلسیوس نگه­داری گردیدند.

روش القاء بیهوشی و ایجاد زخم

    القاء بیهوشی با تزریق ترکیب زایلازین هیدروکلراید 2 درصد (Woerden, Holland) به میزان mg/kg 20 و کتامین هیدروکلراید 5 درصد (Woerden, Holland) به میزان mg/kg 60 به­صورت داخل صفاقی انجام گردید. سپس موش‌ها به صورت شکمی روی میز جراحی قرار داده شده و سطح پشتی موش‌ها از ناحیه کتف تا ایلئوم اسکراب و آماده‌سازی جراحی شده و یک زخم دایره‌ای شکل تمام ضخامت به قطر شش میلی­متر در محل بین دو کتف با استفاده از پانچ بیوپسی استریلِ شش میلی‌متری ایجاد شد (Farahpour et al., 2015; Farahpour et al., 2012). پس از ایجاد زخم، تمامی موش­ها به طور تصادفی به سه گروه هجده­تایی (دارونما و دو نوع پماد درمانی حاوی ژل آلوئه­ورا به تنهایی و ترکیب ژل آلوئه­ورا-عصاره شنبلیله) تقسیم شده، سپس موش­های هر یک از گروه­ها خود به سه زیر گروه شش­تایی (گروه‌های نمونه­برداری در روزهای سوم، هفتم و پانزدهم) تقسیم شدند. در پایان روزهای مذکور به منظور بررسی آسیب­شناختی بافتی، دو نمونه‌­ بافتی جهت انجام آزمایشات مربوطه اخذ شد. برای اطمینان از برداشت کامل بافت از پانچر هفت میلی­متری استفاده گردید. برای جلوگیری از وارد آمدن هر گونه خدشه طی مطالعه، هر موش پس از اخذ نمونه، از روند مطالعه کنار گذاشته شد.

اندازه­گیری سطح زخم

   در تمامی گروه­های درمانی، زخم­ها در روزهای 4، 8، 12 و 15 بعد از ایجاد، توسط کاغذ شفاف اندازه­گیری شدند (Farahpour et al., 2015; Farahpour et al., 2012). به منظور اندازه­گیری سطح زخم، هر موش بیهوش شده در وضعیت خوابیده بر روی شکم قرار داده می­شد و سپس حاشیه زخم بر روی یک کاغذ شفاف ترسیم می­گردید. برای به حداقل رسانیدن میزان خطا، ترسیم حاشیه کل هر زخم، در هر موش، سه بار تکرار شده و میانگین آن محاسبه می­گردید.

آسیب‌شناختی بافتی

   در روزهای سوم، هفتم و پانزدهم بعد از ایجاد زخم، پس از القاء بیهوشی عمومی یک تکه تمام ضخامت از بافت جلدی شامل 2 میلی­متر از حاشیه پوست سالم به همراه بخشی از بافت جوانه­ای، جدا گشته و بلافاصله در داخل ظرف حاوی فرمالین بافر 10 درصد قرار داده شد. پس از تثبیت و قالب­‌گیری نمونه‌های بافتی در پارافین (بلوک­زنی)، مقاطعی به ضخامت 5 میکرون توسط میکروتوم تهیه و به روش‌ تری­کروم ماسون رنگ‌آمیزی گردید (Farahpour et al., 2015; Farahpour et al., 2012). بر اساس جدول 1 پارامترهای آسیب شناختی نشان­دهنده پیشرفت ترمیم زخم بر اساس امتیازدهی گزارش گردید (Ozay et al., 2010). الگوی سه بعدی پیوستگی کلاژنی در سه محور X400، Y 250 و Z 220 توسط نرم افزار by Image pro-insight  ویرایش 8 نشان داده شد.

 

 

 

جدول 1- پارامترهای آسیب­شناختی نشان­دهنده پیشرفت ترمیم زخم و نحوه رتبه­بندی آنها

درجه بندی	ادم	سلول­های التهابی	نوزایش عروقی	فیبروبلاست و فیبروسیت	ساخت و رسوب کلاژن
-	عدم حضور	عدم حضور	عدم حضور	عدم حضور	عدم حضور
+	خفیف (اطراف بافت)	خفیف (اطراف بافت)	خفیف (بافت زیرجلد)	خفیف (اطراف بافت)	خفیف
++	خفیف (بافت جوانه­ای)	خفیف (بافت جوانه­ای)	خفیف (بافت جوانه­ای)	خفیف (بافت جوانه­ای)	متوسط
+++	متوسط (بافت جوانه­ای)	متوسط (بافت جوانه­ای)	متوسط (بافت جوانه­ای)	متوسط (بافت جوانه­ای)	زیاد
++++	بارز (بافت جوانه­ای)	بارز (بافت جوانه­ای)	بارز (بافت جوانه­ای)	بارز (بافت جوانه­ای)	تشکیل باندهای کلاژنی

تحلیل آماری داده­ها

   اطلاعات به­دست آمده از اندازه­گیری سطح زخم­ها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA)، مورد واکاوی آماری قرار گرفتند. تفاوت در سطح 05/0>p معنی­دار در نظر گرفته شد. یافته­ها به­صورت میانگین±انحراف معیار (mean±SD) ​​نشان داده شدند.

 

یافته­ها

ارزیابی اندازه زخم

   کاربرد موضعی ژل آلوئه­ورا به تنهایی و ترکیب آن با عصاره هیدرواتانولی دانه گیاه شنبلیله، از روز هشتم بعد از ایجاد زخم موجب کاهش معنی­دار (05/0>p) اندازه سطح زخم در مقایسه با گروه دارونما شد به­طوری­که، اندازه مساحت زخم در روز اندازه­گیری پایانی، در گروه دارونما برابر 99/0±89/8 میلی­متر مربع بود. در حالی­که، این میزان در گروه درمانی با پماد حاوی 5 درصد ژل گیاه آلوئه­ورا برابر 98/0±21/2 میلی­متر مربع و در گروه درمانی با پماد ترکیبی حاوی 5 درصد ترکیب ژل گیاه آلوئه­ورا-عصاره تخم شنبلیله 46/0±11/1 میلی­متر مربع بود. تغییرات اندازه مساحت زخم در پیشرفت روند بهبودی در جدول 2 نشان داده شده است.

 

 

جدول 2- اثر پمادهای درمانی بر میزان متوسط±انحراف معیار اندازه مساحت زخم (میلی­متر مربع) در روزهای مختلف دوره آزمایش

گروه­های مورد آزمایش	روزهای اندازه­گیری
	روز 4	روز 8	روز 12	روز 15
دارونما	a58/6±50/38	a69/2±12/27	a70/2±59/15	a99/0±89/8
آلوئه­ورا 5%	a70/2±26/33	b61/1±89/19	b11/1±85/6	b98/0±21/2
آلوئه­ورا+شنبلیله 5%	a90/2±80/31	b55/1±90/16	b87/0±32/4	b46/0±11/1

a               و:b بیانگر اختلاف معنی­دار بین گروه دارونما و گروه­های درمانی در هر ستون می­باشد (05/0>p).

 

 

ارزیابی آسیب شناختی

   در بررسی نمونه­های اخذ شده در روز سوم پس از ایجاد زخم، میزان ادم و التهاب بافتی در نمونه‏های گروه دارونما، در مقایسه با هر دو گروه درمانی (آلوئه­ورا و ترکیب آلوئه­ورا-شنبلیله)، از شدت بالاتری برخوردار بود، اما میزان ارتشاح سلول­های ایمنی (ماکروفاژ)، نوزایش عروقی، فیبروبلاست و فیبروسیت و کلاژن در نمونه‏های گروه دارونما، در مقایسه با هر دو گروه درمانی (پمادهای حاوی ژل آلوئه­ورا به تنهایی و ترکیب ژل آلوئه­ورا-عصاره شنبلیله)، شدت کمتری داشت. نکته قابل توجه اینکه، از لحاظ پارامترهای مورد ارزیابی بین هر دو گروه درمانی تفاوتی دیده نشد (جدول 3).

   در بررسی نمونه­های اخذ شده در روز هفتم پس از ایجاد زخم، میزان ادم و التهاب بافتی در تمامی نمونه‏های مورد آزمایش روند کاهشی را نشان داد. اما، این میزان در گروه دارونما، در مقایسه با هر دو گروه درمانی از شدت کمتری برخوردار بود. میزان ارتشاح سلول­های ایمنی (ماکروفاژ)، نوزایش عروقی، حضور فیبروبلاست­ها و فیبروسیت­ها و رسوب کلاژن در نمونه‏های گروه دارونما، در مقایسه با هر دو گروه درمانی، شدت پایین­تری را نشان داد. میزان نوزایش عروقی و حضور فیبروبلاست­ها در محل زخم و همچنین محتوای کلاژن بافت ترمیمی، در گروه درمانی با پماد ترکیبی ژل آلوئه­ورا-عصاره شنبلیله در مقایسه با گروه درمانی با پماد ژل آلوئه­ورا به تنهایی، افزایش قابل توجه و بیشتری را نشان داد (جدول 3).

   در بررسی نمونه­های اخذ شده در روز پانزدهم پس از ایجاد زخم، میزان ادم و التهاب بافتی، ارتشاح سلول‌های ایمنی، نوزایش عروقی، حضور فیبروبلاست‌ها­ و فیبروسیت­ها در تمامی نمونه‏های مورد آزمایش، روند کاهشی را نشان داد. برخلاف گروه دارونما، در هر دو گروه درمانی، ادم و التهاب بافتی مشاهده نگردید. همچنین محتوای کلاژن بافت ترمیمی، در هر دو گروه درمانی با ترکیب آلوئه­ورا-شنبلیله و آلوئه­ورا به تنهایی، در مقایسه با گروه دارونما افزایش قابل توجه و بیشتری را نشان داد (جدول 3 ، شکل­های 1 و 2).

 

                       

 

جدول 3- نتایج حاصل از بررسی آسیب­شناختی بافتی در گروه­های مورد آزمایش

گروه	ادم	سلول­های ایمنی	نوزایش عروقی	فیبروبلاست	فیبروسیت	کلاژن
			روز سوم
دارونما	++++	++	+	+	+	-
آلوئه­ورا 5%	+++	+++	++	++	++	+
آلوئه­ورا+شنبلیله 5%	++	++++	++	++	++	+
			روز هفتم
دارونما	+++	+++	++	++	++	+
آلوئه­ورا 5%	++	++	+++	+++	+++	++
آلوئه­ورا+شنبلیله 5%	+	++	++++	++++	++++	+++
			روز پانزدهم
دارونما	+	++	+	+	+	+++
آلوئه­ورا 5%	-	+	+	++	++	++++
آلوئه­ورا + شنبلیله 5%	-	+	+	++	++	++++

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- نمای ریزبینی از سطح مقطع زخم. A1 ، A2 و A3: گروه تیمار­شده با پماد دارونما؛ B1 ، B2 و B3:  گروه تیمار­شده با پماد درمانی حاوی ژل آلوئه­ورا 5 درصد؛ C1 ، C2 و C3: گروه تیمار­شده با پماد درمانی حاوی ترکیب ژل آلوئه­ورا 5 درصد به­علاوه عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله 5 درصد. در تصاویر ردیف اول میزان ادم و التهاب بافتی کمتری در روز سوم، در هر دو گروه درمانی دیده می­شود. در تصاویر ردیف دوم، بافت جوانه­ای به­خوبی تشکیل­شده در روز هفتم، در هر دو گروه درمانی دیده می­شود. تصاویر ردیف سوم نشان­دهنده باندهای کلاژن و بافت پوششی به­خوبی تشکیل­شده در هر دو گروه درمانی در مقایسه با گروه دارونما، در روز پانزدهم می­باشد (رنگ­آمیزی تری­کروم کروماسون).

 

 

 

 

شکل 2- آنالیز نرم­افزاری شدت رسوب کلاژن در گروه­های تحت آزمایش. میزان شدت رسوب کلاژن در هر دو گروه درمانی با پماد حاوی ژل آلوئه­ورا 5 درصد (ALO 5%) و پماد حاوی ترکیب ژل آلوئه­ورا 5 درصد به­علاوه عصاره هیدرواتانولی شنبلیله 5 درصد (ALO 5% + FGK 5%) بیشتر از گروه دارونما (Con) می­باشد. همچنین شدت رسوب کلاژن در گروه درمانی حاوی ترکیب ژل آلوئه­ورا 5 درصد+ عصاره هیدرواتانولی شنبلیله 5 درصد بیشتر از گروه درمانی با پماد حاوی ژل آلوئه­ورا 5 درصد می­باشد.

 

بحث و نتیجه­گیری

   در بررسی حاضر کاربرد موضعی ژل آلوئه­ورا به تنهایی و در ترکیب با عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله، موجب افزایش میزان انقباض زخم و کاهش مدت زمان روند ترمیم در موش آزمایشگاهی دیابتی گردید. در حیوانات مورد آزمایش در این بررسی میزان ادم بافتی کاهش، ولی میزان نوزایش عروقی، مهاجرت فیبروبلاست­ها و فیبروسیت­ها و رسوب کلاژن در هر دو گروه تحت درمان، به­خصوص در گروه درمانی دریافت کننده دوز ترکیبی، افزایش نشان داد.

   فرآیند ترمیم زخم، طی سه مرحله التهابی، افزایش سلولی و بلوغ شروع و خاتمه می یابد. بلافاصله پس از ایجاد زخم عروق خونی بریده شده، منقبض می­گردند. پس از چند دقیقه عروق خونی منبسط شده تا خون‌رسانی به محل آسیب جهت بازسازی افزایش یابد و در ادامه مرحله التهابی آغاز می­گردد (Beldon, 2010). از ویژگی­های اصلی مرحله التهابی، حضور سلول­های آماسی (نوتروفیل­ها) و تولید و ترشح فاکتورهای التهابی از جمله انواعی از سایتوکین­ها، پروستاگلاندین­ها و اینترلوکین­ها توسط سلول­های مذکور در محل زخم می­باشد. در برخی موارد از جمله وجود عفونت در محل زخم، نوتروفیل­های بیشتری به محل زخم مهاجرت کرده که این امر می­تواند باعث تخریب بافتی و طولانی شدن مدت زمان مرحله التهابی و در نتیجه افزایش زمان مورد نیاز جهت ترمیم کامل بافت آسیب دیده گردد، که این امر می­تواند با عوارضی همچون درد بیش از حد در مراحل ابتدایی و پارگی لبه­های بهم چسبیده و یا تولید بافت اسکار زیاد در محل زخم همراه ­گردد (McDaniel et al., 2011). یافته­های حاصل از این تحقیق نشان دادند که در هر دو گروه درمانی، به­خصوص گروه درمان شده با پماد ترکیبی، میزان ادم و التهاب بافتی بسیار کمتر از گروه دارونما بود. در ادامه فرآیند روند التیام زخم، با کاهش میزان ادم و التهاب بافتی، سلول­های ایمنی تک­هسته­ای (به‌خصوص ماکروفاژها)، با تعداد بیشتری در محل زخم حضور یافته و با ترشح انواع فاکتورهای رشد از جمله فاکتور رشد عروقی و فاکتور رشد فیبروبلاستی موجب آغاز مرحله دوم روند التیام زخم با نوزایش عروقی و مهاجرت فیبروبلاست­ها و در نتیجه ساخت و ترشح حجم بالاتری از کلاژن، الاستین و پروتئوگلیکان در محل زخم می­گردند (Beldon, 2010). یافته­های حاصل از این بررسی نشان دادند در هر دو گروه درمانی، به­خصوص گروه درمان شده با پماد ترکیبی، میزان ارتشاح سلول­های ایمنی تک هسته­ای، فیبروبلاست­ها و فیبروسیت­ها به محل زخم در روزهای سوم و هفتم نمونه­برداری، بسیار بالاتر از گروه دارونما بود. این امر را می­توان به وجود اثرات ضد التهابی ژل آلوئه­ورا (Langmead et al., 2004; Reuter et al., 2008) و عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله (Mandegary et al., 2012; Sharififar et al., 2009) نسبت داد. نکته جالب توجه اینکه، این اثرات در گروه درمان شده با پماد حاوی ترکیب ژل آلوئه­ورا و عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله بسیار بارزتر بود که این امر را می­توان به هم­افزایی اثرات  دو گیاه مذکور در ترکیب با یکدیگر نسبت داد.

   در مطالعه اخیر مشخص گردید که حجم بسیار بالاتری از کلاژن در گروه­های تحت درمان با پمادهای حاوی ژل آلوئه­ورا به تنهایی و ترکیب ژل آلوئه­ورا و عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله، در محل زخم رسوب کرده است. از آنجایی که کلاژن پروتئین عمده­­ ماتریکس خارج سلولی است و منجر به افزایش قدرت کشیده شدن لبه­های زخم به طرف یکدیگر می­گردد (Beldon, 2010)، از این­رو ارزیابی میزان رسوب کلاژن در بافت جوانه­ای و همچنین مساحت زخم می­تواند بیانگر افزایش میزان سرعت ترمیم زخم ­باشد. در مطالعه حاضر مشخص گردید که میزان کلاژن ساخته شده در زخم­های تحت درمان توسط هر دو نوع پماد، به­خصوص گروه درمانی با پماد ترکیبی، به شکل قابل ملاحظه­ای افزایش پیدا کرده است. از سوی دیگر، در بررسی اندازه مساحت زخم در گروه­های مورد آزمایش مشخص گردید که اندازه زخم در گروه­های درمانی در مقایسه با گروه دارونما، به شکل معنی­داری کاهش یافته است. این امر را می­توان به وجود اثرات آنتی‌اکسیدانی ژل آلوئه­ورا (Hu et al., 2003; Rajasekaran et al., 2005) و عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله نسبت داد (Bukhari et al., 2008; Kawabata et al., 2011).

   نتایج این مطالعه نشان داد که کاربرد موضعی ژل آلوئه­ورا به تنهایی، و به­خصوص در ترکیب با عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله، موجب بروز اثرات مثبت در افزایش سرعت روند التیام زخم­های تمام ضخامت پوستی موش­های دیابتی با کاهش میزان التهاب و مساحت زخم و همچنین افزایش نوزایش عروقی، فیبروپلازی و ساخت کلاژن می­گردد. با توجه به نتایج به­دست آمده، پماد حاوی ترکیب ژل آلوئه­ورا و عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله، احتمالاً می­تواند یک گزینه مناسب برای درمان زخم­های تمام ضخامت پوستی مبتلایان به عارضه دیابت باشد. در آینده مطالعات بیشتری جهت مقایسه اثرات ماده یا مواد موثره جدا شده از ژل آلوئه­ورا و عصاره هیدرواتانولی تخم شنبلیله با ترکیبات شیمیایی موجود در بازار، به منظور درک کامل مکانیسم اثر پمادهای ذکر شده بر روند التیام زخم مورد نیاز است.

 

سپاسگزاری

   این مطالعه بخشی از طرح تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، به شماره 51035930528002 می­باشد. نویسندگان این مقاله از حمایت مالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه و همچنین آزمایشگاه آینده به دلیل انجام آزمایشات آسیب­شناختی، کمال تشکر و قدردانی را دارند.

 

 

 

مراجع

• Atiba, A., Ueno, H. and Uzuka, Y. (2011). The effect of aloe vera oral administration on cutaneous wound healing in type 2 diabetic rats. Journal of Veterinary Medical Science, 73(5): 583-589.
• Beldon, P. (2010). Basic science of wound healing. Surgery (Oxford), 28(9): 409-412.
• Bin-Hafeez, B., Haque, R., Parvez, S., Pandey, S., Sayeed, I. and Raisuddin, S. (2003). Immunomodulatory effects of fenugreek (Trigonella foenum graecum L.) extract in mice. International immunopharmacology, 3(2): 257-265.
• Bukhari, S.B., Bhanger, M.I. and Memon, S. (2008). Antioxidative Activity of Extracts from Fenugreek. Pakistan Journal of Analytical and Environmental Chemistry, 9(2): 78-83.
• Choi, S.W., Son, B.W., Son, Y.S., Park, Y.I., Lee, S.K. and Chung, M.H. (2001). The wound‐healing effect of a glycoprotein fraction isolated from aloe vera. British Journal of Dermatology, 145(4): 535-545.
• Eseyin, O.A., Ebong, P., Ekpo, A., Igboasoiyi, A. and Oforah,  E. (2007). Hypoglycemic  effect  of  the  seed extract  of  Telfairia  occidentalis  in  rat.  Pakistan Journal of Biological Sciences, 10(3): 498-501.
• Farahpour, M. and Habibi, M. (2012). Evaluation of the wound healing activity of an ethanolic extract of Ceylon cinnamon in mice. Veterinarni Medicina, 57(1): 53-57.
• Farahpour, M.R., Mirzakhani, N., Doostmohammadi, J. and Ebrahimzadeh, M. (2015). Hydroethanolic Pistacia atlantica hulls extract improved wound healing process; evidence for mast cells infiltration, angiogenesis and RNA stability. International Journal of Surgery, 17: 88-98.
• Folkman, J. (1995). Angiogenesis in cancer, vascular, rheumatoid and other disease. Natural Medicine, 1(1): 27-31.
• Gabir, M.M., Hanson, R.L., Dabelea, D., Imperatore, G.I.U.S.E.P.P.I.N.A., Roumain, J.A.N.I.N.E., Bennett, P.H., et al. (2000). Plasma glucose and prediction of microvascular disease and mortality: evaluation of 1997 American Diabetes Association and 1999 World Health Organization criteria for diagnosis of diabetes. Diabetes care, 23(8): 1113-1118.
• Kawabata, T., Cui, M.Y., Hasegawa, T., Takano, F. and Ohta, T. (2011). Anti-inflammatory and anti-melanogenic steroidal saponin glycosides from Fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) seeds. Planta Medica, 77(7): 705-710.
• Hamman, J.H. (2008). Composition and applications of Aloe vera leaf gel. Molecules, 13(8): 1599-1616.
• Hardwicke, J.T., Hart, J., Bell, A., Duncan, R., Thomas, D.W. and Moseley, R. (2011). The effect of dextrin–rhEGF on the healing of full-thickness, excisional wounds in the (db/db) diabetic mouse. Journal of Controlled Release, 152(3): 411-417.
• Hu, Y., Xu, J. and Hu, Q. (2003). Evaluation of antioxidant potential of Aloe vera (Aloe barbadensis Miller) extracts. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 51(26): 7788-7791.
• Langmead, L., Makins, R.J. and Rampton, D.S. (2004). Anti‐inflammatory effects of aloe vera gel in human colorectal mucosa in vitro. Alimentary Pharmacology and Therapeutics, 19(5): 521-527.
• Maenthaisong, R., Chaiyakunapruk, N., Niruntraporn, S. and Kongkaew, C. (2007). The efficacy of aloe vera used for burn wound healing: a systematic review. Burns, 33(6): 713-718.
• Mandegary, A., Pournamdari, M., Sharififar, F., Pournourmohammadi, S., Fardiar, R. and Shooli, S. (2012). Alkaloid and flavonoid rich fractions of fenugreek seeds (Trigonella foenum-graecum L.) with antinociceptive and anti-inflammatory effects. Food and Chemical Toxicology, 50(7): 2503-2507.
• Moghbel, A., Ghalambor, A. and Allipanah, S. (2007). Wound healing and toxicity evaluation of Aloe vera cream on outpatients with second degree burns. Iranian Journal of Pharmaceutical Sciences, 3(3): 157-160.
• Ozay, Y., Ozyurt, S., Guzel, S., Cimbiz, A., Olgun, E.G. and Cayci, M. (2010). Effects of Equisetum arvense Ointment on Dermal Wound Healing in Rats. Wounds, 22(10): 261-267.
• Pandian,  S.,  Anuradha,  C. and  Viswanathan,  P.  (2002).  Gastroprotective  effect  of fenugreek seeds (Trigonella foenum-graecum) on experimental gastric ulcer in rats. Journal of Ethnopharmacology, 81(3): 393-397.
• Papanas, N. and Maltezos, E. (2011). Polyherbal formulation as a therapeutic option to improve wound healing in the diabetic foot. The Indian Journal of Medical Research, 134(2): 146-151.
• Rajasekaran, S., Sivagnanam, K. and Subramanian, S. (2005). Antioxidant effect of Aloe vera gel extract in streptozotocin-induced diabetes in rats. Pharmacology Report, 57(1): 90-96.
• Reuter, J., Jocher, A., Stump, J., Grossjohann, B., Franke, G. and Schempp, C.M. (2008). Investigation of the anti-inflammatory potential of Aloe vera gel (97.5%) in the ultraviolet erythema test. Skin Pharmacology and Physiology, 21(2): 106-110.
• Sharififar, F., Khazaeli, P. and Alli, N. (2009). In vivo evaluation of anti-inflammatory activity of topical preparations from Fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) seeds in a cream base. Iranian Journal of Pharmaceutical Sciences, 5(3): 157-162.
• Visuthikosol, V., Chowchuen, B., Sukwanarat, Y., Sriurairatana, S. and Boonpucknavig, V. (1995). Effect of Aloe vera gel to healing of burn wound a clinical and histologic study. Journal of Medicine Association of Thailand, 78(8): 403-409.
• Xue, W.L., Li, X.S., Zhang, J., Liu, Y.H., Wang, Z.L. and Zhang, R.J. (2007). Effect of Trigonella foenum-graecum (fenugreek) extract on blood glucose, blood lipid and hemorheological properties in streptozotocin-induced diabetic rats. Asian Pacific Journal of Clinical Nutrrition, 16(1): 422-426.