تاثیر اکسیتتراسایکلین بر میزان کلسیم و فسفر خون و تراکم بافت استخوانی در جوجه‌های گوشتی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 4، دوره 9، 4 (36) زمستان، بهمن 1394، صفحه 305-316   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

عزیز نوروزی¹؛ افشین ذاکری^{* 2}؛ سید اسماعیل صفوی³

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تغذیه دام، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²استادیار گروه علوم دامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³استادیار گروه علوم پایه، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

هدف از این مطالعه بررسی اثرات اکسی­تتراسایکلین بر میزان کلسیم و فسفر خون و تراکم بافت استخوانی در جوجه­های گوشتی بود. بدین منظور، تعداد 72 قطعه جوجه‌یک‌روزه راس سویه‌ی 308 در قالب یک طرح کاملاً تصادفی در 2 گروه آزمایشی شامل گروه شاهد با جیره فاقد آنتی‌بیوتیک و گروه تیمار با جیره حاوی اکسی­تتراسایکلین 50% به میزان 3 گرم در هر کیلوگرم و 6 تکرار در شرایط محیطی و مدیریتی یکسان به مدت 42 روز مورد مطالعه قرار گرفتند. در این آزمایش صفات استخوانی مورد مطالعه شامل قطر بدنه استخوان فمور و نسبت بافت‌های مختلف استخوان فمور و جمجمه بود. پارامترهای خونی نیز شامل سطوح کلسیم و فسفر سرم بودند. در گروه تیمار با اکسی­تترا‌سایکلین افزودن دارو به جیره غذایی موجب کاهش معنی­دار قطر استخوان فمور گردید (01/0p<). همچنین میزان تیغه­های استخوانی در تنه استخوان فمور و جمجمه به ­طور معنی­داری کاهش یافت (01/0p<). در گروه تیمار با اکسی‌تترا‌سایکلین، میزان مغز استخوان فمور و جمجمه به­طور معنی­داری افزایش یافت (01/0p<). تاثیر داروی اکسی‌تترا‌سایکلین بر غضروف استخوان جمجمه، غیرمعنی‌دار بود. در گروه تیمار با اکسی­تترا‌سایکلین افزودن دارو به جیره، تاثیر معنی‌داری بر سطوح کلسیم و فسفر خون نداشت. نتایج مطالعه نشان داد که اکسی­تتراسایکلین میزان جذب کلسیم و فسفر را از مخاط روده کاهش داده و باعث کاهش تراکم توده استخوانی می­شود.

کلیدواژه‌ها

اکسیتتراسایکلین؛ استخوان؛ پارامترهای خون؛ جوجههای گوشتی

اصل مقاله

مقدمه

   آنتی­بیوتیک‌ها ترکیبات ضدمیکروبی می­باشند که عمدتاً از طریق تخمیر میکروبی و یا به­صورت شیمیایی تولید می‌شوند و نقش مهمی را در بهداشت و سلامت انسان و دام ایفا می­کنند (Simsek etal., 2007). استفاده از ترکیبات آنتی­بیوتیک به عنوان محرک رشد در جیره‌ طیور به سال­های اخیر برمی‌گردد که رشد قابل توجهی در هنگام افزودن آنتی­بیوتیک استرپتومایسین به جیره‌جوجه­ها مشاهده گردید (Truscott and Al-Sheikhly, 1997). نتایج تحقیقات گسترده نشان داده است که افزودن آنتی‌بیوتیک‌ها به جیره می­تواند از طریق بهبود در میزان افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک به­عنوان محرک رشد عمل کند (Miles et al., 1984). افزودنی‌های آنتی‌بیوتیکی به عنوان محرک رشد و حافظ سلامت دام موجب بهبود میکروفلور روده ماکیان شده و از برخی بیماری‌های روده­ای ممانعت می‌کنند (Waldrpoup et al., 1995).

   طی تحقیقی که توسط والدروپ و همکاران در سال 2005 در دانشگاه آرکانزاس آمریکا روی 30 قطعه جوجه ‌یک­‌روزه نر و ماده نژاد کاب سویه 500 به­منظور بررسی اثرات سطوح 2 و 4 گرم بر تن آنتی­بیوتیک‌ بر عملکرد جوجه­ها صورت گرفت، مشخص گردید که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ موجب افرایش وزن و کاهش مصرف خوراک می‌گردد (Waldrpoup et al., 2005).

   نشان داده شده است که آنتی‌بیوتیک به عنوان یک افزودنی غذایی اثرات سودمندی از طریق بهبود بالانس روده‌ای (Peterson et al., 2003) و بهبود خصوصیات مطلوب لاشه و کارآیی اقتصادی در جوجه‌های گوشتی دارد (Denil et al., 2003).    

   آنتی‌بیوتیک‌ها در غذای جوجه‌های گوشتی برای بهبود راندمان افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی، بهبود وضعیت سلامتی (سمنانی نژاد، 1392)، بهبود کیفیت محصول از قبیل کاهش درصد چربی و افزایش میزان پروتئین در گوشت (Hughes and Heritage, 2002)، پیشگیری از آماس روده‌ای نکروتیک ناشی از عفونت باکتریایی گونه­ کلستریدیوم و تنظیم جمعیت میکروارگانیسم‌های روده­ای و تأثیر بر متابولیسم و عملکرد روده به­کار می­روند (Chapman and Johnson, 2003).

   طی مطالعه­ای به منظور بررسی تاثیر آنتی‌بیوتیک­ها بر عملکرد جوجه‌های گوشتی، نشان داده شده است که مصرف آنتی‌بیوتیک­ موجب بهبود کلی عملکرد می­شود (افشار مازندران و رجب، 1381).

   خانواده دارویی تترا‌سایکلین‌ها، آنتی‌‌بیوتیک‌های وسیع­الطیف با ویژگی‌های ضدمیکروبی مشابهی هستند که از نظر طیف گستردگی و وضعیت فارماکوکینتیک خود، تا حدودی با هم متفاوت می‌باشند (Boothe, 2012). تترا‌سایکلین‌ها در بدن با یون‌های کلسیم، منیزیم، آلومینیوم، آهن و مس ترکیب و متصل شده و سبب شلاته شدن آن‌ها در بدن به‌ویژ‍ه در دستگاه گوارش می‌شوند (Anjum et al., 2005) و به این ترتیب از جذب این املاح ممانعت به عمل می‌آورند (یگانه و صادق، 1378). جهت جلوگیری از این عمل تترا‌سایکلین‌ها، سولفات سدیم را به میزان 6/13 کیلو در تن به جیره اضافه می‌کنند (Hashemi and Davoodi, 2011)، تا سولفات سدیم بتواند با کلسیم موجود در روده ترکیب شود و سولفات کلسیم تولید ‌کند که با تتراسایکلین‌ها ترکیب نمی‌گردند (Ashayerizadeh et al., 2009).

   آنتی‌بیوتیک‌ها،‌ نیاز به پروتئین و برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی را در جیره تغییر می‌دهند. آن‌ها با اسیدی‌تر کردن محیط روده موجب بهبود جذب کلسیم و فسفر و افزایش قابلیت استفاده از آن‌ها در سطح سلولی شده و به تبع آن موجب تحریک رشد استخوان می‌شوند (Duwa et al., 2013).

   اکسی­تتراسایکلین به طور گسترده در بدن، به‌ویژه کبد، کلیه و استخوان و دندان‌ها انباشته می‌شود (Salehzadeh et al., 2006). تترا‌سایکلین­ها می‌توانند کلسیم را در دندان و استخوان‌ها شلاته کنند (Yeo and Kim, 1997). آن‌ها در چنین ساختارهایی وارد شده و رسوب کلسیم را مهار می‌کنند (مانند فشردگی مینای دندان) و باعث زردی سپس قهوه‌ای شدن دندان و استخوان‌ها می‌شوند (Saxen, 1966a). هم‌چنین اکسی‌تتراسایکلین در غلظت‌های خیلی بالا باعث اختلال در التیام استخوان‌های شکسته می‌شود (Boothe, 2012). به عبارت دیگر دزهای بالای اکسی­تترا‌سایکلین به دلیل تمایل کلسیم به ایجاد شلاته­‌های کلسیمی، ممکن است ضمن پیوند با کلسیم (Saxen, 1966b)، در استخوان‌های در حال رشد رسوب کرده، مانع کلسیمی شدن استخوان‌ها (Osteocalcification) و دندان‌ها (Bevelander and Cohlan, 1962) و به دنبال آن زرد یا قهوه‌ای شدن رنگدانه‌های استخوان یا دندان شود. این عمل موجب کاهش میزان معدنی شدن استخوان‌ها می‌شود (Bevelander et al., 1960).

   هدف از این مطالعه بررسی اثرات اکسی­تتراسایکلین بر میزان کلسیم و فسفر خون و تراکم بافت استخوانی در جوجه‌های گوشتی بود.

 

مواد و روش­ها

   برای انجام مطالعه، تعداد 72 قطعه جوجه ‌یک­روزه نر و ماده سویه راس 308 به­طور تصادفی جداسازی شدند. جوجه‌ها به مدت 42 روز از جیره آزمایشی یکسان و آب به صورت ارائه آزاد استفاده کردند. جوجه‌ها در 12 قفس‌آزمایشی شماره­گذاری شده‌ وارد گردیدند، به‌طوری­که در هر قفس، شش قطعه جوجه وجود داشت. قبل از شروع مطالعه، سالن و قفس‌های مورد استفاده شستشو و ضدعفونی شدند و برای تنظیم نور، از لامپ‌های 100 واتی به تعداد مناسب استفاده شد. جیره‌های آزمایشی توسط برنامه‌ نرم­افزاری UFFDA بر اساس توصیه‌های انجمن تحقیقات ملی آمریکا (NRC, 1994) برای جوجه‌ها ‌تنظیم گردیدند. جیره‌ها از نظر انرژی و پروتئین به­طور یکسان محاسبه و تهیه شدند (جدول 1). اندازه ذرات خوراک با توجه به سن جوجه‌ها به وسیله غربال مناسب آسیاب، تنظیم شد. در طول دوره پرورش در گروه تیمار، اکسی‌تترا‌سایکلین 50% به میزان 3 گرم در هر کیلوگرم از جیره‌ پایه افزوده شد. جدول 1 ترکیب مواد خوراکی و مواد مغذی جیره‌ها را نشان می‌دهد.

 

 

 

 

 

 

جدول 1- ترکیب مواد غذایی و مواد مغذی جیره

مواد خوراکی		3-1 هفتگی		6-4 هفتگی
		شاهد	تیمار	شاهد	تیمار
ذرت		28/53	06/53	84/60	57/60
کنجاله‌سویا		84/38	86/38	79/31	83/31
روغن سویا		13/4	2/4	2/4	2/4
کربنات کلسیم		0 26/1	87/0	55/0	16/1
پودر پوسته صدف		26/1	23/0	7/0	0
دی‌کلسیم فسفات		44/1	44/1	05/1	06/1
نمک		4/0	39/0	3/0	3/0
مکمل معدنی*		25/0	25/0	25/0	25/0
مکمل ویتامینی**		25/0	25/0	25/0	25/0
آنتی‌بیوتیک تتراسایکلین		0	3/0	0	3/0
دی-ال-متیونین		15/0	15/0	06/0	06/0
Hcl-لیزین		0	0	0	02/0
جمع کل		100	100	100	100
				آنالیز مواد مغذی
انرژی قابل متابولیسم		2920	2920	3000	3000
پروتیین خام		2/21	2/21	75/18	75/18
کلسیم		92/0	92/0	84/0	84/0
فسفر قابل دسترس		41/0	41/0	33/0	33/0
لیزین		25/1	25/1	06/1	06/1
متیونین		49/0	49/0	37/0	37/0
متیونین+سیستین		83/0	83/0	67/0	67/0

* هر کیلوگرم مکمل معدنی حاوی 120 میلی‌گرم منگنز، 80 میلی‌گرم روی، 90 میلی‌گرم آهن، 15 میلی‌گرم مس، 6/1 میلی‌گرم ید، 5/0 میلی‌گرم سلنیوم و 6/0 میلی‌گرم کبالت می‌باشد.

** هر کیلوگرم مکمل ویتامینی حاوی 9000 واحد بین المللی ویتامین A، 2000 واحد بین المللی کوله­کلسیفرول، 18 واحد بین­المللی ویتامین E، 4 میلی‌گرم ویتامین K3، 015/0 میلی‌گرم ویتامین B12، 15/0 میلی‌گرم بیوتین، 1 میلی‌گرم فولاسین، 30 میلی‌گرم نیاسین، 25 میلی‌گرم پانتوتنیک اسید، 9/2 میلی‌گرم پیریدوکسین، 6/6 میلی‌گرم ریبوفلاوین، 8/1 میلی‌گرم تیامین می­باشد.

 

ویژگی‌های مورد ارزیابی

بررسی بافت استخوانی

   جهت بررسی بافت استخوانی (فشرده و اسفنجی) در آخر دوره پرورش از هر تکرار چهار قطعه جوجه انتخاب و بعد از کشتار جهت تهیه مقاطع بافتی به آزمایشگاه بافت­شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز ارجاع داده شدند. مقاطع بافتی از دو نوع استخوان متراکم (فمور) و استخوان اسفنجی (استخوان‌های جمجمه) با رنگ­آمیزی معمول هماتوکسیلین-ائوزین مورد بررسی قرار گرفتند.

برای ارزیابی هیستومورفومتری دو فاکتور مد نظر قرار گرفت:

1- با استفاده از عدسی مدرج، قطر دیواره استخوان فمور (از ناحیه ضریع تا آندوست) با درشت­نمایی ×4 و در ده نقطه از دیواره دیافیز مورد اندازه‌گیری قرار گرفت و میانگین آن محاسبه شد.

2- با استفاده از عدسی مشبک مدل نیکسون و اندازه‌گیری خطی از طریق خطوط مشبک متقاطع که از 100 خانه مربعی تشکیل شده، درصد دو بخش استخوان فمور (مغز استخوان و تیغه‌های استخوانی) و سه بخش استخوان جمجمه (مغز استخوان، غضروف و بافت استخوان) با درشت­نمایی ×40 مورد اندازه­گیری قرار گرفت.

بررسی فراسنجه‌های خونی

   در پایان دوره‌ مطالعه، از هر قفس تعداد 2 قطعه پرنده ‌نر و 2 قطعه پرنده ‌ماده (به­صورت مخلوط در یک قفس) که نزدیک به میانگین وزنی آن قفس بودند، انتخاب و از طریق ورید زیر بال خون‌گیری شدند. بدین ترتیب که با استفاده از سرنگ‌های 5 میلی­لیتری عمل خون‌گیری به میزان یک میلی­لیتر از طریق ورید بال انجام گرفت و خون اخذ شده در درون لوله‌های آزمایشی هپارینه ریخته شده و بلافاصله به آزمایشگاه تشخیص طبی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز انتقال یافتند تا مقادیر سرمی کلسیم و فسفر نمونه­ها مورد سنجش قرار گیرند. قابل ذکر می باشد مقادیر فسفر خون توسط دستگاه اتوآنالایزر به­روش اسپکتوفتومتری (Biowave مدل S2100، ساخت کشور انگلیس) توسط کیت فسفر پلاس کمپانی زیست شیمی به شماره 516-11 و کلسیم به­روش o. Cresolphthalein Complexone (cpc) توسط کیت کلسیم پلاس کمپانی زیست شیمی به شماره کاتولوگ 506-11 اندازه­گیری شد.

تحلیل آماری داده­ها

   آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با 2 تیمار در 6 تکرار اجرا شد. مدل آماری طرح به‌صورت رابطه ‌زیر است:

Y_ij=m +t_i + e_ij

Y_ij= مقدار عددی هر مشاهده در آزمایش

m= میانگین کل جامعه­ای که از طریق نمونه­ها با فرض اولیه مورد بررسی قرار می­گیرد.

t_i = اثر i مین تیمار

e_ij= اثر خطای نمونه­برداری (خطای آزمایش)

   پس از انجام تست نرمال بودن داده‌ها، داده‌های نرمال در قالب طرح آزمایشی کاملاً تصادفی با استفاده از نرم‌افزار آماری SAS (نسخه 1/9) مورد تحلیل آماری قرارگرفت. با توجه به اینکه تنها دو تیمار آزمایشی وجود داشت، مقایسه میانگین با استفاده از آزمون‌های چند دامنه‌ای دانکن صورت نگرفت و معنی‌دار بودن واریانس، نشانگر تفاوت‌ها نیز بود (05/0p<).

 

یافته­ها

تاثیر اکسی­تتراسایکلین جیره بر صفات استخوانی

   تاثیر تیمارهای آزمایشی بر قطر بدنه استخوان معنی‌دار بود ‌طوری‌که، افزودن اکسی­­تترا‌سایکلین به جیره موجب کاهش قطر استخوان فمور گردید (01/0p<). تاثیر اکسی­تترا‌سایکلین بر مغز استخوان و ترابکول­ها هم در استخوان فمور و هم در استخوان جمجمه معنی‌دار (01/0p<)، اما تاثیر آن بر غضروف استخوان جمجمه غیرمعنی‌دار بود به این صورت که، با افزودن اکسی‌تتراسایکلین به جیره میزان مغز استخوان افزایش ولی مقدار ترابکول­ها کاهش یافت (جدول 2).

 

 

 

جدول 2- مقایسه‌میانگین اجزای بافتی در مقطع استخوان فمور و جمجمه

گروه	قطر بدنه استخوان فمور (میکرومتر)	درصد بافت‌های مختلف  مقطع استخوان فمور
		مغز استخوان	ترابکول	مغز استخوان	ترابکول	غضروف
شاهد	a58/38	a58/22	a42/77	a49/37	a09/19	a42/43
تیمار	b96/27	b68/28	b32/71	b14/44	b54/10	a33/45
SEM	905/0	55/1	498/1	562/1	891/0	279/0
P-value	0012/0	0081/0	0043/0	0042/0	0009/0	1772/0

                             ab: میانگین‌های هر ستون با حروف غیرمشترک دارای اختلاف معنی‌دار می‌باشند (05/0p<).

 

  

 

در مطالعات ریزبینی مقطع استخوان فمور، در گروه شاهد قسمت دیافیز فمور با تراکم استخوانی بیشتر (شکل 1) و در گروه تیمار با تراکم استخوانی کمتر (شکل 2) مشاهده شد. به طور مشابه، مقطع استخوان جمجمه در گروه  شاهد با بافت متراکم (شکل 3) و در گروه تیمار با بافت غیرمتراکم (شکل 4) مشخص گردید.

 

 

شکل 1- نمای ریزبینی از مقطع استخوان فمور گروه شاهد با تراکم استخوانی بیشتر. علامت پیکان افزایش تراکم بافت استخوانی و افزایش قطر بدنه استخوان فمور را نشان می­دهد (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین‌ائوزین، درشت­نمایی ×40).

 

 

 

 

شکل 2- نمای ریزبینی از مقطع استخوان فمور گروه تیمار با تراکم استخوانی کمتر. علامت پیکان کاهش تراکم بافت استخوانی و کاهش قطر بدنه استخوان فمور را نشان می­دهد (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین‌ائوزین، درشت­نمایی ×40).

 

 

 

 

شکل 3- نمای ریزبینی از مقطع استخوان جمجمه گروه شاهد با تراکم استخوانی بیشتر. علامت پیکان افزایش تراکم بافت استخوانی و افزایش قطر بدنه استخوان جمجمه را نشان می­دهد  (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشت­نمایی×40).

 

 

 

 

 

شکل 4- نمای ریزبینی از مقطع استخوان جمجمه گروه تیمار با تراکم استخوانی کمتر. علامت پیکان کاهش تراکم بافت استخوانی و کاهش قطر بدنه استخوان جمجمه را نشان می­دهد (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشت­نمایی ×40).

 

تاثیر اکسی­تتراسایکلین جیره بر فراسنجه‌های خونی

   مقایسه ‌میانگین سطوح کلسیم و فسفر خون جوجه‌ها در جدول 3 آمده است. مقایسه میانگین داده‌ها نشان داد که افزودن اکسی­­تترا‌سایکلین به جیره، تاثیر معنی‌داری بر سطوح کلسیم و فسفر خون نداشته است.

 

 

جدول 3- مقایسه‌ میانگین سطوح کلسیم و فسفر خون (میلی‌گرم بر دسی‌لیتر)

تیمار		کلسیم	فسفر
شاهد		94/9	71/4
تیمار		34/10	61/4
SEM		106/0	054/0
p-value		6034/0	7867/0

 

 

بحث و نتیجه­گیری

   در بررسی حاضر افزودن اکسی‌تتراسایکلین به جیره جوجه‌های گوشتی موجب کاهش قطر بدنه استخوان فمور و افزایش نسبت مغز استخوان به ترابکول در استخوان‌های فمور و جمجمه شد ولی تاثیری بر نسبت غضروف استخوان جمجمه و سطوح کلسیم و فسفر خون نداشت.

   اکسی‌تتراسایکلین به دلیل تمایل به تشکیل شلاته­‌های کلسیمی، به صورت گسترده و برگشت­ناپذیر در بدن به‌ویژه در کبد، کلیه، استخوان و دندان‌ها رسوب کرده و مانع ترسیب کلسیم و فسفر در استخوان‌ها و دندان‌ها شده و از این رو بافت استخوانی در مقطع عرضی به صورت غیرمتراکم و یا متخلخل دیده می­شود (Boothe, 2012). از سوی دیگر دو وا و همکاران در سال 2013 نشان دادند که برخی آنتی‌بیوتیک‌‌ها با تغییر در میزان pH روده و اسیدی‌تر کردن محیط آن موجب افزایش فعالیت میکروفلور روده در برخی موارد مثل لاکتوباسیل­ها گشته و باعث بهبود جذب کلسیم و فسفر و افزایش قابلیت استفاده از آن‌ها در سطح سلولی شده و به تبع آن موجب تحریک رشد استخوان می‌شوند. این یافته مشابه نتایج حاصل از تحقیقات بوت در سال 2012 (Boothe, 2012) و شلایی و همکاران در سال 1392  بود (شلایی و همکاران، 1392).

   در مطالعه­ای که توسط تالابی و همکاران در سال 2013 و فرشیلد و همکاران در سال 2005 صورت گرفت نشان داده شد که افزودن 05/0 گرم بر کیلوگرم تتراسایکلین به جیره تاثیر معنی‌داری بر وزن بدن، مصرف خوراک، مصرف آب و ضریب تبدیل غذایی جوجه‌ها ندارد (Talabi et al., 2013)، هرچند افزایش وزن جوجه‌ها در موقعی که زمان تغذیه با تترا‌سایکلین تنها به مدت 4 هفته بود، بهتر شد (Fairchild et al., 2005).

   در مطالعه‌ای که توسط لات و همکاران در سال 1993 به منظور بررسی اثرات تترا‌سایکلین در آب آشامیدنی به عنوان محرک رشد بر عملکرد جوجه‌های گوشتی صورت گرفت، نشان داده شد که افزودن تتراسایکلین به آب، تاثیر معنی‌داری بر مصرف آب ندارد، اما موجب بهبود وزن بدن در هفته پنجم شد. با این‌حال تاثیری بر افزایش وزن در هفته‌های 4 و 6 نداشت، هرچند افزایش وزن جوجه‌ها در موقعی که زمان تغذیه با تترا‌سایکلین تنها به مدت 4 هفته بود، بهتر شد (Lott et al., 1993).

   در مطالعه‌ای که توسط پیترسون و همکاران در سال 1991 به­منظور بررسی اثر تترا‌سایکلین هیدروکلراید (55 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن زنده در روز) و اکسی‌تتراسایکلین هیدروکلراید (32 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن زنده در روز) بر تلفات جوجه‌های گوشتی صورت گرفت، نشان داده شد ماندگاری جوجه‌ها در هر دو تیمار نسبت به گروه شاهد بهتر بود (Peterson and Carpenter, 1991)، اما تفاوت معنی‌داری بین دو نوع تترا‌سایکلین مورد استفاده مشاهده نشد. هم‌چنین ایشان نشان دادند که تیمارهای آزمایشی تفاوت معنی‌داری با گروه شاهد در مورد صفات عملکردی ندارند اما، به دلیل کاهش تلفات در اثر تیمارها، میزان مرغ زنده‌ای که روانه بازار می‌شود و به دنبال آن درآمد­زایی مرغداری، حدود 5/1-1 درصد افزایش می‌یابد (مدیر صانعی و همکاران، 1381).

   ال انکاری و حمیدا در سال 1996 نشان دادند که افزودن 05/0 گرم بر کیلوگرم اکسی‌تتراسایکلین به جیره‌ جوجه‌های گوشتی، فعالیت ماکروفاژی بدن را نسبت به گروه شاهد افزایش داده و موجب کاهش معنی‌دار تعداد کل لکوسیت‌ها، لمفوسیت‌ها و اندازه بورس فابریسیوس و تیموس می­شود، اما تاثیری بر وزن بدن و وزن طحال ندارد (Al-Ankari and Homeida, 1996).

   خادم و همکاران در سال 2014 نشان دادند که جوجه‌های تغذیه شده با اکسی‌تترا‌سایکلین وزن بدن و مصرف خوراک بالاتر و ضریب تبدیل غذایی بهتری نسبت به گروه شاهد داشتند، اما تاثیری بر چربی شکمی مشاهده نشد (Khadem et al., 2014).

   در مطالعه‌ای که توسط شیخ احمدی و نیوولد در خصوص بررسی تاثیر آنتی‌بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین (200 میلی‌گرم در کیلوگرم) بر عملکرد جوجه‌های گوشتی نر سویه‌ی راس 308 تا سن 21 روزگی صورت گرفت، نشان داده شد که اکسی‌تتراسایکلین توانایی بهبود عملکرد جوجه‌های گوشتی را از طریق افزایش وزن و کاهش ضریب تبدیل غذایی دارد (شیخ احمدی و نیوولد، 1391).

   یافته­های حاصل در مورد میزان سطوح سرمی کلسیم و فسفر خون مغایر با نتایج حاصل از تحقیق حاجی کلائی و همکاران در سال 2012 بود، به­طوری که ایشان ثابت کردند تزریق وریدی و عضلانی اکسی­تترا‌سایکلین در گاو موجب کاهش سطوح کل کلسیم، کلسیم یونیزه، فسفر و منیزیم در خون می‌شود (Hajikolahi et al., 2004). همچنین در خصوص تاثیر غیرمعنی‌دار اکسی­تتراسایکلین بر سطوح کلسیم و فسفر خون می‌توان بیان کرد که مقدار مورد استفاده اکسی‌تتراسایکلین جهت تاثیر بر سطوح کلسیم و فسفر خون، پایین بوده است به­طوری­که­، میزان کلسیم و فسفر خون با ترشح هورمون پاراتورمون از غده پاراتیروئید و برداشت این عناصر از سطح استخوان­ها در سطح تعادل باقی می­ماند. در مواردی که اکسی­تتراسایکلین در دزهای بالاتر به­ویژه در شرایطی که به شکل تزریق وریدی و عضلانی استفاده می‌شود، میزان هورمون پاراتورمون مترشحه نمی­تواند تمام مقادیر مورد احتیاج بدن را از استخوان­ها برداشت کند، در نتیجه میزان کلسیم و فسفر خون کاهش پیدا می­کند. ولی در موارد استفاده به شکل خوراکی و با دز معمول و توصیه شده، به خاطر کاهش میزان جذب دارو در روش آشامیدنی و از طرفی دیگر به خاطر پایین بودن دز مورد استفاده در مقایسه با روش تزریق داخل عضلانی و وریدی، میزان برداشت کلسیم و فسفر توسط هورمون پاراتورمون از استخوان‌ها می­تواند میزان کمبود این دو عنصر را به خاطر کاهش جذب از روده جبران کند ولی به دلیل کاهش میزان جذب روده­ای کلسیم و فسفر از روده و همچنین برداشت این دو یون توسط هورمون پاراتورمون از استخوان­ها، میزان تراکم استخوانی کاهش می­یابد. به نظر می­رسد اکسی­تتراسایکلین با شلاته کردن یون­های کلسیم و به دنبال آن دیگر مواد غذایی متصل به منابع کلسیمی، باعث کاهش جذب روده­ای آنها می­شود. از این رو توصیه می­گردد جهت جلوگیری از شلاته شدن یون کلسیم، از ترکیباتی مثل سولفات دو­سود همراه با اکسی­تتراسایکلین استفاده شود. 

مراجع

• افشار مازندران، ن. و رجب، ا. (1381). تجویز صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان بیماری‌های طیور. چاپ اول، انتشارات نوربخش، تهران، ایران، صفحات: 54-42.
• سمنانی­ نژاد، ح. (1392). آنتی‌بیوتیک‌ و پروبیوتیک دو رقیب تغذیه­ای در تغذیه‌ی جوجه‌های گوشتی. مجله علوم مرغداری و دامپروری، سال اول، دوره 27، شماره 5، صفحات: 13-11.
• شلایی، م.، حسینی، س.م. و افضلی، ن. (1392). بررسی خصوصیات دستگاه گوارش و مورفولوژی روده باریک جوجه‌های گوشتی تغذیه شده با مکمل‌های مختلف (آنتی‌بیوتیک، اسیدهای آلی، پروبیوتیک و پری­بیوتیک) تحت شرایط تنش حرارتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران، صفحات: 69-45.
• شیخ احمدی، ا. و نایولد، ت. (1391). مقایسه تاثیر عصاره زردچوبه جاوه‌ای و آنتی‌بیوتیک اکسی‌تتراسایکلین بر عملکرد جوجه‌های گوشتی. پنجمین کنگره علوم دامی ایران، اصفهان، ایران، صفحات: 52-41.
• مدیر صانعی. م.، کیایی، م. و فرخوی، م. (1381). مقایسه‌ی اثر افزودن آنتی‌بیوتیک‌ و پروبیوتیک به عنوان محرک رشد به جیره‌ی غذایی بر عملکرد تولیدی جوجه‌های گوشتی. مجله‌ی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، دوره 57، شماره 1، صفحات: 16-13.
• یگانی، م. و صادق، ن. (1387). عوامل محرک رشد در دام و طیور. چاپ اول، مرکز نشر سپه، تهران، ایران، صفحات: 59-26.  
  •  Al-Ankari, A.S. and Homeida, A.M. (1996). Effect of antibacterial growth promoters on the immune system of broiler chicks. Veterinary Immunology and Immunopathology, 53(3-4): 277-283.
  •   Anjum, M.I., Khan, A.G., Azim, A. and Afzal, M. (2005). Effect of dietary supplementation of multi-strain probiotic on broiler growth performance. Pakistan Veterinary Journal, 25(1): 25-29.
  •   Ashayerizadeh, A., Dabiri, N., Ashayerizadeh, O., Mirzadeh, K.H., Roshanfekr, H. and Mamooee, M. (2009). Effect of dietary antibiotic, probiotic and prebiotic as growth promoters, on growth performance, carcass characteristics and hematological indices of broiler chickens. Pakistan Journal of Biology Sceince, 12(1): 52-57.
  •   Bevelander, G. and Cohlan, S.Q. (1962). The effect on the rat fetus of transplacental acquired tetracycline. Biologia Neonat Journal, 4: 365-70.
  •   Bevelander, G., Goldberg, L. and Nakahara, H. (1960). The effect of tetracycline on the skeletal development in the larval sand dollar (Echinarachnius parma). Archives of Oral Biology, 2: 127-130.
  •   Boothe, D.M. (2012). Tetracyclines. In: The Merck Veterinary Manual. 11th ed., Whitehouse Station, Merck Company, pp: 820-831.
  •  Chapman, H.D. and Johnson, Z.B. (2003). Use of antibiotic and roxarsone in broiler chickens in the USA: analysis for the years 1995 to 2000. Poultry Sceince Journal, 81: 356-364.
  •   Denli, M., Okan, F. and Celic, K. (2003). Effect of dietary probiotic, organic acid and antibiotic supplementation to dies on broiler performance and carcass yield. Pakistan Journal of Nutrition, 2 (2): 89-91.
  •   Duwa, H., Kwari, I.D., Saleh, B. and Amaza, B. (2013). The influence of oxytetracycline and vita-stress supplement on the productive performance of broiler chickens in the semi-arid zone of Nigeria. Juornal of Agriculture and Veterinary Sceince, 2(6): 40-44
  •   Fairchild, A.S., Smith, J., Smith, L., Idris, U., Lu, J., Sanchez, S., et al. (2005). Effects of orally administered tetracycline on the intestinal community structure of chickens and on the determinant carriage by commensal bacteria and campylobacter jejuni. Applied Enviromental Microbiology, 18: 5865-5872.
  •   Hajikolai, M.R., Masoudi, A.R., Najafzadeh, H., Rasooli A. and Razi Jalali, M. (2012). Effect of intervenous (IV) and inteamuscular (IM) injection of oxytetracycline on serum calcium, phosphorous and magnesium in cattle. Global Veterinaria, 8(4): 328-332.
  •   Hashemi, S.R. and Davoodi, H. (2011). Herbal plants and their derivatives as growth and health promoters in animalnutrition.Veterinary Research Communicatios,35(2): 169-180.
  •   Hughes, P. and Heritage, J. (2002). Antibiotic growth promoter food animals. Food and Agricultural Organization (FAO), pp: 256-262.
  •   Khadem, A., Soler, L.,  Everaert, N. and  Niewold, A. (2014). Growth promotion in broilers by both oxytetracycline and Macleaya cordata extract is based on their anti-inflammatory properties. British Journal of Nutrition, 112(7): 1110-1118.
  •   Lott, B.D., Branton, S.L.  and May, J.D.  (1993). The Effect of Oxytetracycline on Water consumption of Broilers. Applied Poultry Science Journal, 95(3): 23-27.
  •   Miles, R.D., Janky, D.M. and Harms, R.H. (1984). Virginiamycin and broiler performance. Poultry Sceince Journal, 63(3): 1218-1221.
  •   Patterson, J.A. and Burkholder, K.M. (2003). Application of prebiotics and probiotics in poultry production. Poultry Sceince Journal, 82(2): 627-631.
  •   Peterson, R.A., Carpenter, G.H., Jones, W.T. and Kula, J. A. (1991). Effect of tetracycline hydrochloride and oxytetracycline hydrochloride given via drinking water on early mortality of broiler chicks from twenty-eight-week-old dams. Poultry Sceince, 70(4): 1040-1042.
  •   Salehzadeh, F., Madani, R., Salehzadeh, A., Rokni, N. and Golchinefar, F. (2006). Oxytetracycline residue in chicken tissues from Tehran slaughterhouses in Iran. Pakistan Journal of Nutrition, 5(4): 377-381.
  •   Saxen, L. (1966a). Drug-induced teratogenesis in vitro: Inhibition of calcification by different tetracyclines. Science, 153(4): 1384-1387.
  •   Saxen, L. (1966b). Effect of tetracycline on osteogenesis in vitro. Journal of Experimental Zoology, 162(3): 269-294.
  •   Simsek, V.G., Ciftci, M., Dalkilic, B., Guler T. and Eprtas, O.N. (2007). The effects of dietary antibiotic and anise oil supplementation on body weight, carcass characteristics and organoleptic analysis of meat in broilers. Revue de Mecicne Veterinary, 58(10): 514-518. 
  •   Talabi, A.O., Oyekunle, M.A., Adebayo L.A. and Apata, S.E. (2013). Effect of regimes of dietary oxytetracycline on the performance of broiler chicken. Afric. Jounal of Livestock Extension. 11(5): 152-159.
  •   Truscott, R.B. and Al-Sheikhly, F. (1997). The production and treatment of necrotic enteritis in broilers. American Journal of Veterinary Research, 38(4): 857-861.
  •   Waldroup, A., Kaniawati, S. and Mauromoustakos, A. (1995). Performance characteristics and microbiological aspects of broiler fed diets supplemented with organic acids. Journal of Food Protection, 58(1): 482-489.
  •   Waldroup P.W., Yan, F., Keen, C.A. and Zhang, K.Y. (2005). Antibiotics may still have use in broiler production. Feed Stuffs, 4(1): 28-33.

  Yeo, J. and Kim, K.I.  (1997). Effect of feeding diets containing an antibiotic, a probiotic, or yucca extract on growth and intestinal urease activity in broiler chicks. Poultry Science, 76(2): 381-385.