اثر وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم بر پاسخ درد ناشی از فرمالین در موش سوری

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 4، دوره 3، 3 (11) پاییز، آذر 1388، صفحه 555-563   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

میرهادی خیاط نوری^{* 1}؛ جواد محمودی²؛ محمدرضا حسینچی قره آغاجی³

¹گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²دانش‌آموخته فارماکولوژی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

³گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

چکیده
کانال­های کلسیمی وابسته به ولتاژ نقش مهمی در کارکرد سلول­های قلبی و بافت­های عصبی و عروقی دارند. وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم، مهار کننده­های کانال­های کلسیمی با کاربرد وسیع برای درمان بیماری­های قلبی- عروقی می­باشند. چندین مطالعات نشان داده­اند که مهار کننده­های کانال­های کلسیمی اثرات ضد دردی و ضد التهابی در مدل­های مختلف حیوانی دارند (اما در همه مدل­ها این اثرات نشان داده نشده است). هدف از این مطالعه تعیین اثر وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم بر رفتار درد و التهاب ناشی از فرمالین در موش سوری می­باشد.در این مطالعه تجربی، وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم با دوز 10 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت داخل صفاقی 30 دقیقه قبل از تزریق کف پایی فرمالین 5 درصد با حجم 20 میکرولیتر تزریق شد. مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پای تزریق شده به عنوان پاسخ درد در فواصل زمانی 5 دقیقه­ای به مدت یک ساعت ثبت شد.نتایج نشان داد که تزریق کف پایی فرمالین یک رفتار درد دو مرحله­ای (مرحله اول: 5-0 و مرحله دوم: 45-20 دقیقه پس از تزریق) ایجاد می­کند. تزریق داخل صفاقی وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم قبل از فرمالین، پاسخ درد مرحله دوم (درد التهابی) را به طور معنی­دار (05/0p<) کاهش می­دهد. فقط وراپامیل رفتار درد مرحله اول (درد نوروژنیک) را به­طور معنی­دار کاهش می­دهد (05/0p<).بر اساس نتایج چنین می­توان پیشنهاد کرد که وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم اثر کاهش دهنده درد و درد التهابی ایجاد می­کنند. این اثر احتمالاً به­دلیل مسدود کردن کانال­های کلسیمی و کاهش جریان کلسیم و در نتیجه کاهش آزاد سازی نوروترنسمیترها و دیگر واسطه­های درد و التهاب است.

کلیدواژه‌ها

وراپامیل؛ نیفدیپین؛ دیلتیازم؛ درد؛ فرمالین؛ موش سوری

اصل مقاله

مقدمه

 

    آنتاگونیست­های کانال­های کلسیمی از دهه 80 میلادی تا به حال برای درمان فشار خون استفاده می­شوند. از زمان معرفی، این داروها مصارف گسترده­ای پیدا کرده و برای سایر بیماری­ها مانند آنژین صدری، تاکی آریتمی­های فوق بطنی، کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک و پنومونی مصرف می­شوند. در سال­های اخیر مصرف این داروها به­دلیل اثرات جانبی قابل تحمل، به طور گسترده افزایش یافته است (4). مهار کننده­های کانال­های کلسیمی همچون وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم جریان یون کلسیم را از طریق کانال­های کلسیمی حساس به ولتاژ مهار می­کنند (6). کانال­های کلسیمی از زیر واحدهای پلی پپتیدی مختلف با وزن مولکولی متفاوت تشکیل شده است. نشان
داده­اند که کانال­های کلسیمی در قسمت­های مختلف CNS مثل قشر مغز، هیپوکمپ، مخچه و نخاع یافت می­شوند و آنتاگونیست­های کانال­های کلسیمی به زیر واحدهای پلی پپتیدی کانال­های کلسیمی وابسته به ولتاژ متصل شده و از جریان Ca²⁺ جلوگیری می­کنند (5). مهار کننده­های کانال­های کلسیمی فوق عمدتاً بر کانال­های کلسیمی نوع L اثر می­گذارند. تعدادی از آنتاگونیست­های کانال­های کلسیمی ممکن است از افزایش بیش از حد کلسیم نورون­ها پیشگیری کنند و احتمالاً این کار را از طریق مهار کانال­های کلسیمی به صورت غیراختصاصی انجام می­دهند (12). نشان داده شده است که مهار کننده­های کانال­های کلسیمی در مدل­های حیوانی زیادی اثر محافظتی در بافت عصبی دارند (12). همچنین گزارش کرده­اند که این داروها اثرات ضد دردی در بعضی از مدل­ها داشته، ولی در همه مدل­ها این اثرات ثابت نشده است (3، 7، 9، 13، 15 و 16).

کانال­های کلسیمی وابسته به ولتاژ نقش مهمی در کنترل عملکرد سلولی در بافت­های مختلف مثل قلب، عروق و اعصاب ایفا می­کنند. اگر چه اهمیت کانال­های کلسیمی به­طور واضح در مورد درد به اثبات نرسیده است، ولی شواهد نشان می­دهند که انسداد فارماکولوژیکی کانال­های کلسیمی ممکن است اثرات ضد دردی داشته باشد و در درمان دردهای احشایی و سوماتیک مفید است. پیشنهاد می­کنند که عمل ضد دردی مهار کننده­های کانال­های کلسیمی به­دلیل کاهش عبور کلسیم است. کلسیم با آزاد شدن نوروترنسمیترها و مواد دیگری که درد و التهاب را تسریع می­کنند، تداخل دارد. فعال شدن
کانال­های کلسیمی، وابسته به دپولاریزاسیون غشاء بوده و با ورود کلسیم، نوروترنسمیترها و مواد مختلف آزاد شده و باعث رفتار درد می­شود (15).

اخیراً به مهار کننده­های کانال­های کلسیمی به عنوان فاکتورهای ضد درد توجه شده است و در همین رابطه مطرح کرده­اند که برخی از مهار کننده­های کانال­های کلسیمی در مدل­های پیش درمانگاهی و درمانگاهی درد، اثر ضد درد ایجاد کرده­اند. به طوری که در یک مطالعه اثر نیمودیپین (با نیفدیپین در یک خانواده قرار دارد) را بر درد ناشی از حرارت بررسی کرده و نشان داده­اند که این دارو درد ناشی از گرما را در موش­های صحرایی مهار می­کند (13). در بررسی دیگری اثرات ضد دردی نیفدیپین و وراپامیل را در مدل تلنگر دمی (tail-flick) نشان داده و پیشنهاد کرده­اند که نیفدیپین و وراپامیل می­توانند 30 دقیقه بعد از تزریق در موش­های صحرایی، درد ناشی از تست تلنگر دمی را کاهش دهند (16). اثرات تزریق مزمن نیمودیپین و نیفدیپین را به مدت 11 روز بر پاسخ درد
موش­های صحرایی بررسی کرده و نشان داده­اند که هر دو دارو به­صورت وابسته به دوز درد ناشی از تحریک الکتریکی دم را در موش­های صحرایی کاهش می­دهند (7). در مطالعه مشابه دیگری اثر مهار کننده­های کانال­های کلسیمی نوع N، P و T را بر التهاب و درد ناشی از تزریق فرمالین زیرجلدی بررسی کرده و نشان داده­اند که پیش درمانی با مهار کننده­های کانال­های کلسیمی با مقادیر بالا، درد مرحله اول را کاهش داده و بیشترین اثر این داروها بر درد مرحله دوم می­باشد (3). در تحقیق دیگری اثر تزریق سیستمیک وراپامیل را بر درد ناشی از تحریک مکانیکی و گرما در موش­های صحرایی بررسی کرده و نشان داده­اند که وراپامیل به­صورت وابسته به دوز باعث مهار پاسخ درد می­شود (15). همچنین در این مطالعه نقش فارماکولوژیکی مهارکننده­های کانال­های کلسیمی، در درمان دردهای احشایی و سوماتیک نشان داده شده است (15)،
به­طوری­که تزریق داخل نخاعی مهار کننده­های کانال­های کلسیمی نوع L در موش­های صحرایی سبب کاهش دردهای ناشی از تزریقات احشایی و سوماتیک می­شود. گزارش کرده­اند که تزریق داخل بطنی- مغزی مهار کننده­های کانال­های کلسیمی در موش سوری اثرات ضد دردی دارد. در مطالعه دیگری آنتاگونیست­های کانال­های کلسیمی نوع N و L، درد و التهاب ناشی از تحریکات مکانیکی و مدل مفصل زانوی ملتهب را در موش­های صحرایی کاهش داده است (15).

نتایج این مطالعات اثرات ضد دردی برای مهار کننده­های کانال­های کلسیمی پیشنهاد می­کنند و بنابراین احتمال دارد وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم رفتار درد و التهاب ناشی از تزریق کف پایی فرمالین را کاهش دهند. از طرف دیگر بیشتر مطالعات انجام شده توسط محققان در مدل­های تلنگر دمی، صفحه داغ، تحریک الکتریکی دم و درد نوروپاتیک انجام شده است (7، 9، 13، 15 و 16) و تحقیقی در داخل و خارج از کشور مبنی بر اثر این ترکیبات بر روی رفتار درد و التهاب ناشی از فرمالین در موش­های سوری وجود ندارد و تحقیق در این مورد امری ضروری به نظر رسیده و هدف این مطالعه است.

مواد و روش‌کار

     در این مطالعه تجربی، از تعداد 60 سر موش سوری نر استفاده شد. موش‌های سوری نر نژاد NMRI، با وزن بین 30-25 گرم، از مؤسسه واکسن و سرم سازی رازی خریداری شده و در قفس های پرورشی از جنس پلی بیکربنات در آزمایشگاه با حرارت 24-20 درجه سانتی­گراد و 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی و رطوبت ثابت نگه­داری شدند. غذا از نوع پلت تجارتی و آب به­طور آزاد در دسترس حیوانات قرار داشت. موش­ها هر روز سه بار و هر بار به مدت 5 دقیقه تیمار شدند. تمام آزمایشات بین ساعت 16-10 انجام شد. وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم از شرکت سیگما و فرمالین و توئین 80 از شرکت مرک خریداری شدند. فرمالین در نرمال سالین 9/0 درصد و وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم در محلول 5 درصد توئین 80 حل گردیدند.

حیوانات به صورت تصادفی در گروه­های درمانی قرار داده شدند (6 گروه و برای هر گروه 10 سر موش). وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم و حامل‌ها به صورت صفاقی با حجم ثابت و بر اساس وزن هر حیوان (10 میلی­لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) تجویز شدند. در ابتدا رفتار درد در حیوانات دریافت کننده نرمال سالین داخل صفاقی همراه با نرمال سالین کف پایی (20 میکرولیتر) مورد ارزیابی قرار گرفت و سپس بررسی اثر حامل داروها با تزریق داخل صفاقی نرمال سالین و محلول 5 درصد توئین80، 30 دقیقه قبل از تزریق کف پایی فرمالین 5 درصد با حجم 20 میکرولیتر انجام گرفت. در 3 گروه بعدی، حیوانات در ادامه آزمایش، وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم را با دوز 10 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، در زمان 30 دقیقه قبل از تزریق کف پایی فرمالین 5 درصد با حجم 20 میکرولیتر دریافت کردند.

برای ایجاد و بررسی رفتار درد (آزمون فرمالین) از دستگاه آینه درد (MPA) استفاده شد. دستگاه آینه درد از سه قسمت پایه، ظرف استوانه شیشه­ای و آینه تشکیل شده است. ظرف
استوانه­ای بر روی شیشه و آینه با زاویه 45 درجه در داخل پایه قرار داده می­شود، به طوری که مشاهده و یا فیلم برداری حرکات حیوان از آینه کاملاً امکان پذیر باشد. حیوانات سه روز متوالی و هر روز 30 دقیقه در دستگاه آینه درد قرار داده شدند. این عمل به منظور سازگاری حیوانات با روش کار و کاهش عوامل استرس­زا انجام شد. برای ایجاد درد 20 میکرولیتر از محلول فرمالین 5 درصد توسط سرسوزن شماره 28 در کف پای حیوان به صورت زیرجلدی تزریق و سپس حیوان در داخل ظرف استوانه­ای قرار داده شده و به مدت یک ساعت از آینه حرکات حیوان فیلم برداری شد. سپس از روی فیلم­ها مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پای تزریق شده با استفاده از کرونومتر بر حسب ثانیه تا یک دهم ثانیه در فواصل زمانی 5 دقیقه­ای به مدت یک ساعت محاسبه شد. در تحقیقات مربوط به درد فرمالینی در موش سوری، ارزیابی رفتار حیوان به دو صورت دادن نمره و ثبت زمان رفتارهای مختلف انجام می­گیرد. با توجه به این­که موش سوری از نظر جثه کوچک و حرکات بسیار سریعی دارد، از روش دادن نمره کمتر استفاده می­شود و ثبت زمان رفتارها به ویژه مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پای تزریق شده ارجحیت دارد (1 و 14).

بعد از انجام آزمایشات داده‌ها به صورت میانگین ± خطای معیار بیان شده و جهت آنالیز داده‌ها در زمان­های یکسان از آنالیز واریانس یک­طرفه (ANOVA) و به دنبال آن از تست‌های مقایسه چندگانه توکی و در زمان­های تکرار شده از آزمون تی زوجی استفاده گردید. مقدار 05/0>p  برای تعیین سطح معنی­داری بین گروه­ها در نظر گرفته شد.

نتایج

    تزریق کف پایی سالین نرمال 30 دقیقه پس از تزریق داخل صفاقی سالین نرمال، فقط در 5 دقیقه اول به طور معنی‌دار (05/0p<) موجب بروز درد شد. البته در 5 دقیقه‌های بعدی نیز افزایش پاسخ مشاهده می‌شود ولی از نظر آماری معنی‌دار نیستند. تزریق کف پایی فرمالین، 30 دقیقه پس از تزریق داخل صفاقی سالین نرمال موجب ایجاد پاسخ درد معنی‌دار (05/0p<) در 5 دقیقه‌های اول، چهارم، پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم نسبت به بقیه 5 دقیقه‌ها شد (جدول 1)، در نتیجه فرمالین درد دو مرحله‌ای (مرحله اول: 5-0 و مرحله دوم: 45-20 دقیقه پس از تزریق) ایجاد می‌کند. بین گروه‌های دریافت کننده توئین 80 به صورت داخل صفاقی همراه با فرمالین (کف پایی) با گروه دریافت کننده سالین نرمال (داخل صفاقی) و فرمالین (کف پایی) اختلاف معنی‌داری وجود نداشت، پس حلال به کار رفته تأثیر معنی‌داری روی رفتار درد ندارد (جدول 1 و نمودارهای 1 تا 3).      

 

 

جدول 1- اثرات تزریق داخل صفاقی سالین نرمال و توئین 80 قبل از تزریق کف پایی سالین نرمال و فرمالین بر پاسخ درد (مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پای تزریق شده) در موش سوری

زمان     شاخص

5-0

10-5

15-10

20-15

25-20

30-25

35-30

40-35

45-40

50-45

55-50

60-55

تزریق داخل صفاقی سالین نرمال + تزریق کف پایی سالین نرمال

*3/3±7/10

8/1±1/3

1/2±2/3

9/0±2/2

9/0±9/1

0±0

4/1±2/3

7/0±7/1

4/0±4/1

9/1±2/3

3/1±4/3

7/0±1/1

تزریق داخل صفاقی سالین نرمال + تزریق کف پایی فرمالین

*+6/2±7/48

8/0±7/5

8/3±2/7

*+3/5±2/14

*+5/7±9/43

*+9/6±2/39

*+2/6±7/30

*+9/7±1/30

*+8/4±1/28

9/3±1/9

8/1±1/2

3/2±2/4

تزریق داخل صفاقی توئین80 + تزریق کف پایی فرمالین

*+6/3±4/45

8/0±2/3

2/2±3/5

*+4/5±3/18

*+1/8±3/45

*+2/7±2/37

*+3/5±4/28

*+9/8±7/32

*+2/4±4/27

5/2±9/5

9/1±7/3

4/1±6/2

05/0p<^* در مقایسه با سایر 5 دقیقه‌ها در هر ردیف

05/0p<⁺ در مقایسه با سایر 5 دقیقه‌ها در هر ستون

 

 

 

 

 

 

تزریق داخل صفاقی وراپامیل، قبل از تزریق کف پایی فرمالین نشان داد که این دارو به‌طور معنی‌داری (05/0p<) رفتار درد ناشی از فرمالین (مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پا) را در مرحله اول (5 دقیقه اول) و مرحله دوم (5 دقیقه‌های چهارم، پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم) کاهش می‌دهد (نمودار 1). تزریق داخل صفاقی نیفدیپین و دیلتیازم قبل از تزریق کف پایی فرمالین نشان داد که هر دو داروی فوق به‌طور معنی‌داری (05/0p<) فقط رفتار درد مرحله دوم را (5 دقیقه‌های چهارم (به غیر از دیلتیازم)، پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم) کاهش می‌دهند و اثر معنی‌داری بر درد مرحله اول (5 دقیقه اول) ندارند (نمودار 2 و 3).

 

 

 

نمودار 1- اثر وراپامیل بر رفتار درد (مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پا) ناشی از فرمالین. 05/0p<^* در مقایسه با گروه دریافت کننده سالین نرمال به‌صورت داخل صفاقی.

 

 

 

نمودار 2- اثر نیفدیپین بر رفتار درد (مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پا) ناشی از فرمالین. 05/0p<^* در مقایسه با گروه دریافت کننده سالین نرمال به‌صورت داخل صفاقی.

 

 

 

 

نمودار 3- اثر دیلتیازم بر رفتار درد (مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پا) ناشی از فرمالین. 05/0p<^* در مقایسه با گروه دریافت کننده سالین نرمال به‌صورت داخل صفاقی.

 

 

 

 

 

 

 

 

مقایسه اثر وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم بر پاسخ درد نشان داد که بیشترین و کمترین اثر ضددردی در مرحله اول به ترتیب مربوط به وراپامیل و دیلتیازم است. در مرحله دوم درد بیشترین و کمترین اثر ضددردی به ترتیب مربوط به نیفدیپین و دیلتیازم می‌باشد. در مرحله اول درد اثر وراپامیل نسبت به سایر داروها معنی‌دار (01/0p<)، ولی در مرحله دوم این اختلاف معنی‌دار نمی‌باشد (نمودار4).

 

نمودار 4- مقایسه اثر وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم بر رفتار درد مرحله اول و دوم ناشی از تزریق کف پایی فرمالین. 05/0p<^* در مقایسه با درد مرحله اول دو داروی نیفدیپین و دیلتیازم. اختلاف معنی‌دار بین اثر این سه دارو در مرحله دوم درد وجود ندارد.

 

بحث و نتیجه‌گیری

     نتایج مطالعه حاضر نشان می­دهد که تزریق سالین نرمال با حجم 20 میکرولیتر در زیر پوست سطح داخلی (کف) پنجه پای موش‌های سوری، واکنش رفتاری بسیار خفیف فقط در 5 دقیقه اول پس از تزریق ایجاد می‌کند. از تزریق سالین نرمال در حجم‌های مختلف بسته به روش تحقیق به عنوان شاهد در اکثر مطالعات استفاده می‌شود و شاید مهم‌ترین دلیل استفاده از آن ایزوتونیک بودن محلول است که واکنش‌های مربوط به تونوسیته و فشار را در محل تزریق ایجاد نمی‌کند (2 و 8). احتمال ایجاد واکنش‌های ضعیف درد در پنج دقیقه اول پس از تزریق سالین نرمال می‌تواند ناشی از وارد شدن سر سوزن به زیر پوست باشد. علی رغم این‌که تزریق زیرپوستی در مطالعه حاضر با سر سوزن شماره 28 انجام شده است ولی وارد شدن سر سوزن در هر شماره‌ای به بافت‌ها، به علت تحریک گیرنده‌های درد معمولاً با واکنش‌های درد همراه است (14). در مطالعات قبلی نیز با تزریق سالین نرمال با حجم 20 میکرولیتر در کف پای موش‌های سوری واکنش‌های ضعیف درد در 5 دقیقه اول پس از تزریق گزارش شده است (1 و 14).

در مطالعه حاضر پس از تزریق کف پایی فرمالین 5% با حجم 20 میکرولیتر، واکنش‌های لیسیدن و گاز گرفتن پای تزریق شده در 5 دقیقه‌های اول، چهارم، پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم ایجاد می‌شود. با توجه به این‌که در این پنج دقیقه‌ها نسبت به زمان‌های دیگر واکنش‌های درد بسیار شدید بود، می‌توان نتیجه گرفت که درد به صورت دو مرحله‌ای (مرحله اول: 5-0 و مرحله دوم 45-20 دقیقه پس از تزریق) ظاهر می‌شود. در تحقیقات مربوط به درد برای ایجاد درد و بررسی واکنش‌های رفتاری، هورمونی، احشایی و الکتروفیزیولوژی درد، از مواد دردزا مثل اسید استیک، برادی کینین، پروستاگلاندین‌ها، یون پتاسیم، هیستامین، سروتونین و نیکوتین استفاده شده است. در همین رابطه از فرمالین به طور گسترده­ای استفاده شده و واکنش‌های رفتاری آن استاندارد و به تست فرمالینی معروف شده است (14). در این تست غلظت‌های مختلف فرمالین از 1/0 تا 5 درصد با حجم‌های متفاوت از 10 تا 50 میکرولیتر، در قسمت‌های مختلف بدن از جمله کف دست و پا، لب بالا، داخل صفاق و داخل کولون به منظور ایجاد و بررسی واکنش‌های رفتاری و هورمونی، دردهای پیکری و احشایی تزریق می‌شود (3، 8، 11 و 13). متعاقب تزریق فرمالین پاسخ‌های رفتاری مثل لیسیدن، گاز گرفتن، جویدن و بی­حرکت نگه داشتن عضو تزریق شده به صورت دو مرحله‌ای ثبت شده است. مرحله اول آن بلافاصله پس از تزریق برای مدت 10-5 دقیقه (تحت عنوان درد نوروژنیک) و مرحله دوم آن از 20-15 دقیقه پس از تزریق به مدت 40-30 دقیقه به‌صورت افزایش در رفتار (تحت عنوان درد التهابی) مشخص می‌شود. بین دو مرحله مذکور یک فاصله زمانی 15-5 دقیقه‌ای به‌صورت کاهش واکنش‌های درد وجود دارد (8 و 14). در مطالعه حاضر نیز برای ایجاد درد و بررسی واکنش‌های درد در موش‌های سوری از غلظت 5 درصد فرمالین با حجم 20 میکرولیتر استفاده شده است و همان‌طور که گفته شد استفاده از غلظت‌های مختلف فرمالین در کف پای موش‌های سوری درد ایجاد می‌کند (14). از طرف دیگر واکنش‌های درد با اندازه‌گیری مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پای مورد نظر ثبت شده که بر اساس تجربیات ذکر شده، این روش ثبت رفتار در موش‌های سوری، بهتر از روش نمره دادن می‌باشد (8، 10 و14). در یک مطالعه، مدت زمان لیسیدن و گاز گرفتن پنجه پای تزریق شده با فرمالین 5 درصد در فواصل زمانی 5-0 و 40-20 دقیقه پس از تزریق شدید بوده است (1). در نتیجه، دو مرحله‌ای بودن درد فرمالینی در مطالعه حاضر، هیچ‌گونه تضادی با گزارش‌های قبلی ندارد و به‌طور کامل آشکار می‌کند که فرمالین درد دو مرحله‌ای ایجاد می‌کند.

نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد که تزریق داخل صفاقی وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم بر رفتار درد ناشی از فرمالین اثر مهاری دارد. به‌طوری‌که وراپامیل رفتار درد مرحله اول (5-0 دقیقه) و مرحله دوم (45-20 دقیقه) را کاهش می‌دهد ولی نیفدیپین و دیلتیازم فقط بر مرحله دوم درد اثر داشته و رفتار درد مرحله اول را کاهش نمی‌دهند. به‌طوری‌که قبلاً نیز توضیح داده شد مرحله اول درد ناشی از فرمالین یک درد نوروژنیک بوده و با تحریک مستقیم گیرنده‌های درد (نوسیسپتورها) ایجاد می‌شود و در این مرحله هیچ نوع واسطه شیمیایی شرکت نمی‌کند (10 و 14). در مطالعه حاضر از بین داروها فقط وراپامیل به‌طور معنی‌دار درد مرحله اول را کاهش داد و چنین می‌توان پیشنهاد کرد که این دارو اثر مستقیم ضد دردی دارد.

مرحله دوم درد فرمالینی یک درد التهابی است و با دخالت انواع واسطه‌های التهابی مثل پروستاگلاندین‌ها، برادی کینین‌ها، هیستامین و آنزیم‌ها ایجاد می‌شود (10 و14). با توجه به اینکه در مطالعه حاضر سه داروی وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم پاسخ درد مرحله دوم را به‌طور معنی‌داری کاهش دادند، چنین می‌توان پیشنهاد کرد که مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی اثر مهاری بر آزاد سازی واسطه‌های التهابی دارند.

در مدل‌های مختلفی، اثرات ضددردی مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی را گزارش کرده‌اند. به‌طوری‌که Zbuzek و همکاران (1997) نشان دادند که نیفدیپین و وراپامیل دردهای ناشی از تست تلنگر دمی را کاهش  می‌دهند. آن‌ها نیفدیپین را با دوز mg/kg 15 و وراپامیل را با دوز mg/kg 10 به‌صورت داخل صفاقی 30 دقیقه قبل از تست تلنگر دمی تزریق کردند. نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد که در این مدل نیفدیپین اثر ضد دردی بیشتری نسبت به وراپامیل دارد (16). Martin و همکاران (1996) نشان دادند که نیفدیپین و نیمودیپین اثر ضد دردی در مدل تحریک الکتریکی دم (tail electric stimulation test) دارند. Martin و همکاران (1996) در آزمایش خود نیفدیپین و نیمودیپین را به‌مدت 11 روز قبل از انجام آزمایش تحریک الکتریکی دم تزریق کردند. نتایج آزمایش آن‌ها نشان داد که نیفدیپین و نیمودیپین به صورت وابسته به دوز، درد ناشی از این تست را در موش‌های صحرائی کاهش می‌دهند (7). Diaz و همکاران (1997) در مطالعه خود نشان دادند که مهار کانال‌های کلسیمی نوع N، P و L در نورون‌های شاخه پشتی نخاع، اثر مهاری در التهاب ناشی از تزریق زیر جلدی فرمالین دارد. آنها به صورت داخل نخاعی وراپامیل را با دوز 50-5 میکروگرم قبل از تزریق فرمالین تجویز کردند. از Conotoxin-GVIA-ω به‌عنوان مهار کننده کانال کلسیمی نوع N و از Argatoxin-IVA–ω به‌عنوان مهار کننده کانال کلسیمی نوع P استفاده کردند. برای ایجاد التهاب از فرمالین 5 درصد با حجم 50 میکرولیتر به صورت زیرجلدی استفاده شد و نشان دادند که مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی اثرات متفاوتی بر پاسخ درد فرمالینی دارند و نوع کانال‌های کلسیمی وابسته به ولتاژ، در اثرات ضد دردی و ضد التهابی داروها نقش مهمی دارد (3). Todorovic و همکاران (2004) نشان دادند که تجویز مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی با دوز mg/kg 18-3 می‌تواند به صورت وابسته به دوز پاسخ درد را در موش‌های صحرائی کاهش دهد. آن‌ها برای ایجاد درد از تست صفحه داغ استفاده کرده و دوزهای مختلف وراپامیل اعم از 3، 6، 9 و mg/kg 18 را به صورت داخل صفاقی قبل از انجام آزمایش تزریق کردند (15). Pathirathna و همکاران (2005) در مطالعه خود نشان دادند که آنتاگونیست‌های کانال‌های کلسیمی درد ناشی از گرما را در موش‌های صحرایی نژاد Sprague-Dawley مهار می‌کنند (9). Shutov و همکاران (2006) نشان دادند که نیمودیپین پاسخ درد نوروپاتیک را در موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت مهار می‌کند. هم‌چنین برای بررسی اثر نیمودیپین از تزریق فرمالین و تست گرما استفاده کردند. نتایج مطالعه آنها نشان داد که تجویز طولانی مدت نیمودیپین، پاسخ درد موش‌های دیابتیک را در تست فرمالین و گرما کاهش می‌دهد (13).

همان‌طور که نتایج این تحقیق و مطالعات فوق نشان می‌دهد، برای مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی می‌توان اثر ضد دردی و ضد التهابی پیشنهاد نمود و نتایج این مطالعه نیز با نتایج محققین مختلف همخوانی دارد. با توجه به این‌که کانال‌های کلسیمی وابسته به ولتاژ در کنترل عملکرد سلول‌های مختلف به‌خصوص نورون‌ها و آزاد شدن نوروترنسمیترها و مواد شیمیایی از سلول‌ها نقش مهمی دارند (15) چنین می‌توان استنباط کرد که احتمالاً اثر ضد دردی در مرحله اول به‌دلیل بلوکه شدن کانال‌های کلسیمی از نوع L و کاهش پاسخ درد مرحله دوم، به‌دلیل مهار آزاد شدن واسطه‌های التهابی از سلول‌ها می‌باشد. علت تفاوت اثر ضد دردی سه داروی وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم را شاید به‌توان به توانایی نفوذ داروها از سد خونی- مغزی و ظرفیت مسدود کردن کانال‌های کلسیمی توسط هر یک از داروها ربط داد.

به طور خلاصه این مطالعه نشان داد که وراپامیل، نیفدیپین و دیلتیازم رفتار درد ناشی از فرمالین را مهار کرده و اثر ضد دردی و ضد التهابی دارند. این اثرات را احتمالاً می‌توان به نقش کانال‌های کلسیمی در سلول‌های عصبی از یک طرف و آزاد شدن واسطه‌های التهابی از سلول‌ها ارتباط داد، ولی بررسی نقش دقیق مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی بر درد و التهاب در انسان و مدل‌های دیگر حیوانی، نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد.

مراجع

1. تمدنفرد، ا. و مجتهدین، ع. (1383): اثر تزریق داخل صفاقی سایمتیدین بر پاسخ درد ناشی از فرمالین در موش‌های سوری، مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، دوره 59، شماره 4، صفحات: 378-373.
2. Choi, S.S., Lee, J.K. and Suh, H.W. (2001): Anti nociceptive profiles of aspirin and acetaminophen in formalin, substance P and glutamate pain models. Brain Res., 921(1-2): 233-239.
3. Diaz, A. and Dickenson, A.H. (1997): Blockade of spinal N- and P-type, but not L–type, calcium channels inhibits the excitability of rat dorsal horn neurons produced by subcutaneous formalin inflammation. Pain, 69(1-2): 93-100.
4. Grossman, E. and Messerli, F.H. (2004): Calcium antagonists. Prog. Cardiovas. Dis., 47(1): 34-57.
5. Hockerman, G.H., Peterson, B.Z., Johnson, B.D. and Catterall, W. (1997): Molecular determinants of drug binding and action on L-type calcium channels. Annu. Rev. Pharmacol. Toxicol., 37: 361-396.
6. Kulak, W., Sobaniec, W., Wojtal, K. and Czuczwar, S.J. (2004): Calcium modulation in epilepsy. Pol. J. Pharmacol., 56(1): 29-41.
7. Martin, M.I., Del Val V.L., Colado, M.I., Goicoechea, C. and Alfaro, M.J. (1996): Behavioral and analgesic effects induced by administration of nifedipine and nimodipine. Pharmacol. Biochem. Behav., 55(1): 93-98.
8. Ness, T.J. (1999): Models of visceral nociception. ILAR J, 40(3): 119-128.
9. Pathirathna, S., Brimelow, B.C., Jagodic, M.M., Krishnan, K., Jiang, X., Zorumski, C.F., et al. (2005): New evidence that both T-type calcium channels and GABA_A channels are responsible for the potent peripheral analgesic effects of 5-reduced neuro active steroids. Pain, 114(3): 429-443.
10. Porro, C.A. and Cavazzuti, M. (1993): Spatial and temporal aspects of spinal cord and brainstem activation in the formalin pain model. Prog. Neurobiol., 41(5): 565-607.
11. Ren, K. and Dubner, R. (1999): Inflammatory models of pain and hyperalgesia. ILARJ, 40(3): 111-118.
12. Ryan, S.G. (1999): Ion channels and the genetic contribution to epilepsy. J. Child Neurol., 14(1): 58-66.
13. Shutov, L., Kruglikov, I., Gryshchenko, O., Khomula, E., Viatchenko-Karpinski, V., Belan, P., et al. (2006): The effect of nimodipine on calcium homeostasis and pain sensitivity in diabetic rats. Cell Mol. Neurobiol., 26(7-8): 1541-1557.
14. Tjolsen, A., Berge, O.G., Hunskaar, S., Rosland, J.H. and Hole, K. (1992): The formalin test: an evaluation of the method. Pain, 51(1): 5-17.
15. Todorvic, S.M., Pathirathna, S., Meyenburg, A. and Jevtovic-Todorovic, V. (2004): Mechanical and thermal anti-nociception in rats after systemic administration of verapamil. Neurosci., Lett., 360(1-2): 57-60.
16. Zbuzek, V.K., Cohen, B. and Wu, W. (1997): Anti-nociceptive effect of nifedipine and verapamil tested on rats chronically exposed to nicotine and after its withdrawal. Life Sci., 60(19): 1651-1658.