اثرات استفاده از سطوح مختلف اوره و ملاس بر عملکرد، برخی صفات تخم‌مرغ و فراسنجه‌هایی بیوشیمیایی خون مرغ‌های تخم‌گذار در مرحله‌ آخر تخم‌گذاری

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 2، دوره 4، 2 (14) تابستان، شهریور 1389، صفحه 799-809   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد نریمانی راد^{* 1}؛ علی نوبخت²؛ حبیب اقدم شهریار¹

¹اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، شبستر، ایران

²عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه، مراغه، ایران

چکیده

چکیده
این آزمایش جهت مطالعه اثر استفاده از سطوح مختلف اوره به همراه ملاس در جیره‌های غذایی مرغ‌های تخم‌گذار بر عملکرد و برخی از صفات تخم‌مرغ و فراسنجه‌های خونی در مرحله‌ آخر تخم‌گذاری انجام گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل 2 × 3 شامل سه سطح اوره (25/0، 5/0 و 75/0 درصد) و دو سطح ملاس (0 و 3 درصد) در قالب طرح کاملاً تصادفی با تعداد 216  قطعه مرغ تخم‌گذار سویه ‌های- لاین (W-36) از سن 62  تا 74  هفتگی در 6 تیمار  و 3 تکرار (با 12 قطعه مرغ در هر تکرار) انجام گردید. جیره‌های آزمایشی شامل: جیره (1) 25/0 درصد اوره + 0 درصد ملاس، جیره (2) حاوی 25/0 درصد اوره + 3 درصد ملاس، جیره (3) حاوی 5/0 درصد اوره + 0 درصد ملاس، جیره‌ (4) حاوی 5/0 درصد اوره + 3 درصد ملاس، جیره (5) حاوی 75/0 درصد اوره + 0 درصد ملاس و جیره (6) حاوی 75/0 درصد اوره + 3 درصد ملاس بودند. نتایج حاصله نشان داد که استفاده از اوره  به مقدار 5/0 درصد و ملاس  به  مقدار 3 درصد در جیره‌های غذایی مرغ‌های تخم‌گذار سبب بروز اختلاف معنی‌دار در صفات عملکردی، خصوصیات کیفی تخم‌مرغ نشد و تنها باعث کاهش معنی‌دار گلوکز خون گردید (05/0>p). استفاده از اوره و ملاس در سطوح فوق الذکر باعث کاهش مقادیر قابل توجّهی از کنجاله‌ سویای مورد استفاده در جیره‌های غذایی‌ شده و موجب صرفه جویی در هزینه‌های تغذیه‌ای می‌شود.

کلیدواژه‌ها

اوره؛ عملکرد؛ کیفیت تخم‌مرغ؛ ملاس؛ مرغ تخم‌گذار

اصل مقاله

مقدمه

 

799

 

    حدود 70-65 درصد از هزینه‌های واحدهای پرورش طیور در کل دنیا را هزینه‌های مربوط به خوراک به خود اختصاص می‌دهد. مدیران واحدهای پرورش طیور علاقه دارند که با صرف هزینه‌ کمتر تولید بیشتری را از واحدهای تحت مدیریت خود به دست آورند. از جمله منابع گران قیمت در جیره‌های غذایی طیور، منابع تأمین کننده‌ پروتئین می­باشند و هر اقدامی که در جهت کاهش میزان استفاده از منابع تأمین کننده‌ پروتئین حقیقی صورت گیرد، می‌تواند در زمینه کاهش هزینه‌های تغذیه‌ای مفید باشد (4). در طیور از منابع پروتئینی حقیقی برای تأمین اسیدهای آمینه ضروری سود جسته می‌شود و در صورت افزایش استفاده از این منابع، قسمت قابل توجّهی از آن صرف سایر موارد از جمله ساخت اسیدهای آمینه‌ غیرضروری می‌شود. اسیدهای آمینه غیرضروری به میزان زیادی از طریق انتقال عامل آمین بر روی ترکیبات واسطه‌ای به دست آمده از گلیکولیز و چرخه‌ کربس ساخته می‌شوند، البته بایستی توجّه داشت که تأمین گروه آمین به اندازه‌ کافی برای ساختن آنها ضروری می­باشد. از این رو ممکن است بعضی از حیوانات را که میزان گروه آمین در خوراک آنها محدود است با ازت غیر پروتئینی تغذیه نمود و در نتیجه میزان عملکرد آنها را افزایش داد. نتایج بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهند که اسیدهای آمینه‌ تیروزین از فنیل آلانین و سیستئین از متیونین ساخته می‌شوند (2). از سال 1940 تاکنون آزمایش‌های زیادی در مورد نحوه‌ی استفاده از مواد ازته‌ غیرپروتئینی در تغذیه‌ مرغ انجام شده است. نکته‌ مشابه در تمام بررسی‌ها، کاهش پروتئین جیره و جایگزینی پروتئین کاهش یافته با معادل پروتئینی مواد ازته‌ غیرپروتئینی می‌باشد. اوره‌ یکی از مواد ازته‌ غیرپروتئینی است که تحقیقات نسبتاً زیادی در خصوص امکان استفاده از آن در مقایسه با سایر منابع ازته‌ غیرپروتئینی در جهت کاهش پروتئین حقیقی جیره‌ها و در نتیجه کاهش هزینه‌های تغذیه‌ای، در گروه‌های مختلف حیوانی به عمل آمده است که دارای نتایج ضد و نقیضی می‌باشند (2). نتایج یک آزمایش نشان داد که در جوجه‌های گوشتی، استفاده از اوره به عنوان جایگزین بخشی از کنجاله‌ سویا در سطوح 302/0، 406/0 و 609/0 درصد جیره هیچ­گونه تأثیر منفی بر عملکرد آنها ندارد (1).

800

 

نتایج سودمندی با استفاده از اوره به میزان 13 درصد ازت جیره‌ی غذایی در تغذیه‌ مرغ‌های تخم‌گذار گزارش شده است (8). استفاده از اوره به جای 4 و 6 درصد کنجاله‌ سویا جیره در مرغ‌های تخم‌گذار به همراه 05/0 و 075/0 درصد متیونین و 1/0 و 15/0 درصد لیزین، سبب بهبود عملکرد در گروهی که اوره و سطح بالاتر از متیونین و لیزین را دریافت نموده بودند، نسبت به گروهی که فقط از جیره‌ پایه (بدون پروتئین سویا و اوره) استفاده کرده بودند، شد (11). استفاده از مواد ازته‌ غیر پروتئینی به میزان 4 درصد پروتئین جیره‌ غذایی مرغ‌های تخم‌گذار، موجب افزایش میزان آلبومین سرم خون در مقایسه با جیره‌ غذایی شاهد (بدون استفاده از مواد ازته‌ غیرپروتئینی) گردید (13). نتایج یک مطالعه نشان داد مصرف 15 و 25 گرم اوره مکمل شده با کنجاله‌ گیاه نیم (Neem) و جایگزین شدن آن با کنجاله‌ بادام زمینی در جیره‌ جوجه‌های گوشتی سبب افزایش فعالیت آنزیم آسپارتات آمینو- ترانسفراز نشد، ضمناً مصرف اوره فعالیت آنزیم آلانین- آمینوترانسفراز را نسبت به جیره‌ معمولی کاهش داد (11). مطالعات نشان می‌دهند مصرف اوره در جیره‌های غذایی جوجه‌های گوشتی سبب می‌شود جوجه‌ها در حالت تعادل مثبت ازت قرار گیرند و تفاوتی در میزان ازت ابقاء شده و شاهد ایجاد نشود. در این مطالعه استفاده از اوره هیچ­گونه تأثیری بر خواص فیزیکوبیوشیمیایی لاشه‌ پرندگان نداشته و نیز بر روی طعم گوشت بی‌تأثیر بود. ضمناً استفاده از اوره هیچ­گونه مسمومیتی در جوجه‌ها ایجاد ننمود. همچنین نشان داده شد اوره خون با افزودن اوره به جیره‌های غذایی جوجه‌ها افزایش می‌یابد. بنابراین مصرف اوره در طیور می‌تواند کمبود پروتئین خام حاصله از کنجاله‌ دانه‌های روغنی را در کشورهای در حال توسعه جبران نماید (9).

عدم خوش­خوراک بودن اوره، نداشتن انرژی و تجزیه‌ سریع و بالا بردن سطح اسید اوریک خون و در نتیجه کاهش انرژی جیره‌های غذایی و امکان آسیب رساندن به ارگان‌هایی نظیر کلیه‌ها در اثر کاربرد اوره از عمده علت‌های استفاده از منابع دارای توان انرژی­زایی بالا و خوش­خوراک کننده در جیره‌های غذایی طیور می‌باشد (11). ملاس و سایر شیرابه‌های استخراجی از گیاهان قنددار از جمله منابع غذایی خوش­خوراک و با محتوی انرژی قابل متابولیسم خوب می‌باشند که می‌توانند جهت کاهش مشکلات احتمالی ناشی از استفاده از سطوح مختلف اوره در جیره‌های غذایی به کار روند.

این آزمایش با هدف کاهش هزینه‌های تغذیه‌ای مرغ‌های تخم‌گذار خوراکی از طریق جایگزینی بخشی از پروتئین خام جیره‌های غذایی آنها با اوره و استفاده از ملاس چغندر قند به همراه اوره و اثر آنها بر عملکرد، صفات کیفی تخم‌مرغ و فراسنجه‌های بیوشیمیایی خون در مرغ‌های تخم‌گذار سویه‌ های- لاین  (W-36)  انجام گرفت.

مواد و روش­ها

     آزمایش حاضر به صورت فاکتوریل 2 × 3 شامل سه سطح اوره (25/0، 5/0 و 75/0 درصد) و دو سطح ملاس (0 و 3 درصد) در قالب طرح کاملاً تصادفی با تعداد 216 قطعه مرغ تخم‌گذار سویه های- لاین W-36)) از سن 62 تا 74 هفتگی در 6 تیمار و 3 تکرار (12 قطعه مرغ در هر تکرار) انجام گردید. جیره‌های آزمایشی شامل: جیره‌ (1) 25/0 درصد اوره + 0 درصد ملاس، جیره‌ (2) حاوی 25/.0 درصد اوره + 3 درصد ملاس، جیره‌ (3) حاوی 5/0 درصد اوره + 0 درصد ملاس، جیره‌ (4) حاوی 5/0 درصد اوره + 3 درصد ملاس، جیره‌ (5) حاوی 75/0 درصد اوره + 0 درصد ملاس و جیره‌ (6) حاوی 75/0 درصد اوره + 3 درصد ملاس بودند. جیره‌های آزمایشی بر پایه‌ مواد خوراکی ذرت- کنجاله‌ سویا و با توجّه به نیازمندی‌های مواد مغذّی توصیه شده در NRC (1994) برای مرغ‌های تخم‌گذار که همگی دارای انرژی قابل متابولیسم (2800 کیلوکالری بر کیلوگرم) و پروتئین خام (14 درصد) یکسانی بودند (10) و با استفاده از نرم افزار جیره نویسیUFFDA  (User friendly feed formulation done again) تنظیم گردیدند (جدول 1). اوره قبل از استفاده، آسیاب شده و سپس با سایر اجزاء جیره مخلوط و مورد استفاده قرار گرفت. در طول آزمایش، شرایط محیطی برای همه‌ گروه‌های آزمایشی یکسان بود. برنامه‌ نوری شامل 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی بود. درجه حرارت محیط کنترل شده و تمامی مرغ‌ها به صورت آزاد به غذا و آب آشامیدنی دسترسی داشتند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

		802

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تعداد تخم‌مرغ تولیدی و میانگین وزن تخم‌مرغ‌ها به طور روزانه از طریق توزین و تولید توده‌ای تخم‌مرغ (Egg mass)، خوراک مصرفی و ضریب تبدیل غذایی به صورت هفتگی اندازه‌گیری شد. برای تعیین هزینه‌ خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی، نخست قیمت هر کیلوگرم خوراک برای گروه‌های مختلف آزمایشی (به تومان) محاسبه شده و با ضرب در ضریب تبدیل غذایی گروه‌های آزمایشی، هزینه‌ خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی به­دست آمد.

در پایان آزمایش، تعداد 4 عدد تخم‌مرغ از هر تکرار به تصادف انتخاب و بعد از توزین، وزن مخصوص آنها با استفاده از روش غوطه‌ور سازی (Flootion method) در محلول آب نمک با غلظت‌های 064/1، 068/1، 072/1، 076/1، 08./1، 084/1، 088/1، 092/1، 096/1 و 1/1 092/1 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر تعیین شد. سپس تخم‌مرغ‌ها شکسته شده و واحد هاو (Haugh unit) در سفیده غلیظ آنها اندازه‌گیری شد. برای اندازه‌گیری واحد هاو از فرمول زیر استفاده شد (3):

(37/0w 7/1- 57/7 + H ) Log100= واحد هاو

که در این فرمول H عبارت است از ارتفاع سفیده غلیظ بر حسب میلی‌متر و W برابر است با وزن تخم‌مرغ بر حسب گرم. برای اندازه‌گیری ارتفاع زرده از دستگاه ارتفاع سنج استاندارد مدل (CE 300) ساخت کشور آلمان استفاده شد.

 محتویات پوسته تخم‌مرغ‌ها تمیز شده و پوسته‌ها به مدت 48 ساعت برای خشک شدن در دمای اطاق نگه­داری شدند. بعد از خشک شدن، وزن آنها با ترازوی دیجیتالی با دقت 01/0 گرم اندازه‌گیری گردید. ضخامت پوسته تخم‌مرغ‌ها با استفاده از ریزسنج (FE20) ساخت آلمان با دقت 001/0 میلی‌متر در وسط تخم‌مرغ و در سه نقطه از وسط پوسته اندازه‌گیری و معدل آنها به عنوان ضخامت نهایی پوسته در نظر گرفته شد. این کار برای هر 4 عدد تخم‌مرغ انجام شده و میانگین آنها به عنوان ضخامت نهایی پوسته‌ تخم‌مرغ برای هر یک از واحدهای آزمایشی در نظر گرفته شد. برای تخمین استحکام پوسته نیز از معیار میلی‌گرم وزن پوسته به ازای هر سانتی‌متر از سطح  آن استفاده شد. سطح پوسته تخم‌مرغ‌ها با  استفاده از فرمولCourtis  و Wilson (1990) به طریقه زیر محاسبه گردید: 7056/0(وزن تخم‌مرغ) × 9782/3 = سطح پوسته

که سطح پوسته بر حسب سانتی‌متر مربع، وزن تخم‌مرغ برحسب گرم و وزن پوسته در واحد سطح بر حسب میلی­گرم در سانتی‌متر مربع با فرمول زیر تعیین گردید:

وزن پوسته (میلی‌گرم)                                                

———————  =  وزن پوسته در واحد سطح

سطح پوسته (سانتی‌متر‌مربع)  (میلی‌گرم در سانتی‌متر مربع)

به منظور تعیین فراسنجه‌های بیوشیمیایی سرم خون، در پایان دوره‌ آزمایش خون‌گیری از ورید زیر بال به میزان 4 میلی­گرم انجام گرفت (از هر واحد دو قطعه مرغ تخم‌گذار). خون اخذ شده در لوله‌های اپندورف فاقد ماده‌ ضد انعقاد ریخته شده و سرم آنها با استفاده از یک سانتریفوژ یخچال‌دار با سرعت 5000 دور در دقیقه و در مدت 10 دقیقه و دمای 4 درجه‌ سلسیوس جدا گردید. سرم‌های جدا شده در لوله‌های شماره گذاری شده در دمای20- درجه‌ سلسیوس تا زمان تجزیه آزمایشگاهی آنها، نگه­داری شدند.

سطح فراسنجه‌های خونی نمونه‌ها با استفاده از روش‌های مرجع آزمایشگاهی و کیت‌های خریداری شده از شرکت پارس آزمون و توسط دستگاه اتوآلانایزر 300- آلیسون (ساخت آمریکا) اندازه‌گیری شدند (5).

در پایان داده‌های حاصله با استفاده از نرم‌افزار آماری SAS (12) تجزیه و تحلیل شده و میانگین‌ها نیز از طریق آزمون چند دامنه‌ای دانکن (6) با همدیگر مقایسه آماری شدند.

یافته­ها

803

 

    نتایج حاصل از اثرات استفاده از سطوح مختلف اوره و ملاس تصفیه نشده و اثرات متقابل آنها بر عملکرد در جدول 2 آورده شده است:

 

جدول 2- اثر میانگین مربعات سطوح مختلف اوره و ملاس بر عملکرد مرغ‌های تخم‌گذار

تیمارها	وزن تخم‌مرغ (گرم)	تولید تخم‌مرغ (درصد)	تولید توده‌ای (گرم)	خوراک مصرفی (گرم)	ضریب تبدیل (گرم: گرم)	هزینه‌ی خوراک به ازای تولید هر کیلوگرم   تخم‌مرغ (تومان)
اوره  25/0	56/63	06/68	26/43	42/99	30/2	880
اوره 5/0	24/63	06/67	41/42	54/97	31/2	780
اوره 75/0	29/63	08/65	41/37	81/99	45/2	774
SEM	22/0	76/1	15/1	1/1	06/0	22/44
ملاس 0	61/63	35/65	57/41	24/99	41/2	820
ملاس 3	11/63	12/68	43	60/98	30/2	793
SEM	18/0	44/1	94/0	90/0	05/0	22
اوره 25/0 × ملاس 0	73/63	86/67	25/43	51/98	28/2	5/770
اوره 25/0 × ملاس 3	40/63	27/68	27/43	33/100	32/2	781
اوره 5/0 × ملاس 0	45/63	26/68	32/43	43/99	30/2	770
اوره 5/0 × ملاس 3	02/63	88/65	51/41	65/95	31/2	800
اوره 75/0 × ملاس 0	65/63	93/59	15/38	78/99	64/2	768
اوره 75/0 × ملاس 3	92/63	24/70	20/44	84/99	26/2	799
SEM	31/0	48/2	63/1	56/1	09/0	21/72

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در رابطه با صفات تولیدی، گروه‌های آزمایشی مختلف تفاوت معنی‌داری را با هم نشان ندادند. لیکن از لحاظ عددی استفاده از 75/0 درصد اوره باعث کاهش درصد تولید، تولید توده‌ای و افزایش مقدارخوراک مصرفی روزانه و نیز بالا رفتن ضریب تبدیل غذایی گردید. با وجود این، حداقل هزینه‌ خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی (774 تومان) متعلق به این گروه آزمایشی بود که حاکی از کاهش هزینه خوراک با بالا رفتن میزان اوره مورد استفاده (تا سطح 75/0 درصد) بود. استفاده از ملاس نیز از لحاظ عددی باعث بهبود درصد تولید تخم، تولید توده‌ای و ضریب تبدیل غذایی شده و نیز هزینه خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی را کاهش داد. اثرات متقابل استفاده از اوره و ملاس در جیره با استفاده از اوره به مقدار 75/0 درصد و ملاس 3 درصد از لحاظ عددی نسبت به سایر گروه‌های آزمایشی سبب درصد تولید تخم، تولید توده‌ای بالا و ضریب تبدیل غذایی بهتر گردید، لیکن از لحاظ هزینه خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی، حداقل آن در گروه آزمایشی 4 (770 تومان) با استفاده از 5/0 درصد اوره و بدون استفاده از ملاس به­دست آمد. 

نتایج حاصل از اثرات استفاده از سطوح مختلف اوره و ملاس و اثرات متقابل آنها بر صفات کیفی تخم‌مرغ در جدول 3 آورده شده است:   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در خصوص صفات کیفی تخم‌مرغ، گروه‌های آزمایشی مختلف تفاوت معنی‌داری را با هم نشان دادند (05/0>p). استفاده از اوره به مقدار 75/0 درصد سبب کاهش وزن مخصوص، وزن پوسته‌ تخم‌مرغ، ضخامت پوسته و در نهایت وزن هر میلی‌متر از سطح پوسته در مقایسه با سایر گروه­های آزمایشی شد. استفاده از ملاس و نیز ملاس همراه با اوره در جیره‌های غذایی، اثرات سودمندی بر صفات تخم‌مرغ نداشت. 

نتایج حاصل از اثرات سطوح مختلف اوره و ملاس بر فراسنجه‌های بیوشیمیایی خون در جدول 4 آورده شده است:

 

 

 

 

 

 

805

 

جدول 4- اثر میانگین مربعات سطوح مختلف اوره و ملاس بر فراسنجه‌های بیوشیمیایی خون مرغ تخم‌گذار (میلی‌گرم بر دسی‌لیتر)

تیمار	آلبومین	پروتئین	آلانین آمینوترانسفراز	آسپارتات آمینوترانسفراز	اسید اوریک	تری گلیسرید	کلسترول	گلوکز
اوره  25/0	77/2	6/6	08/41	6/6	52/3	9/1451	17/181	a08/185
اوره 5/0	89/2	02/7	17/36	02/7	57/4	8/1739	42/167	b3/169
اوره 75/0	89/2	01/7	17/29	08/7	58/4	9/1548	25/145	ab58/179
SEM	08/0	26/0	45/4	26/0	77/0	92/190	97/25	63/4
ملاس 0	89/2	86/6	72/37	89/6	71/4	3/1589	83/173	56/179
ملاس 3	80/2	89/6	22/33	89/6	74/3	1/1571	39/155	45/176
SEM	07/0	21/0	64/3	21/0	63/0	89/155	2/21	78/3
اوره 25/0 × ملاس 0	74/2	30/6	34/44	30/6	54/3	5/1553	17/206	b34/168
اوره 25/0 × ملاس 3	80/2	9/6	84/37	90/6	50/3	34/1550	17/156	a84/201
اوره 5/0 × ملاس 0	77/2	97/6	17/40	97/6	94/5	67/1766	67/178	b67/180
اوره 5/0 × ملاس 3	3	07/7	17/32	07/7	20/3	1713	17/156	C158
اوره 75/0 × ملاس 0	9/2	32/7	67/28	32/7	67/4	84/1647	67/136	a67/189
اوره 75/0 × ملاس 3	87/2	70/6	67/29	70/6	50/4	1450	84/153	b50/169
SEM	12/0	37/0	30/6	37/0	09/1	27	72/36	55/6

       حروف غیر مشابه در هرستون بیانگر وجود اختلاف معنی‌دار آماری در سطح احتمال 5 درصد است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

806

 

در رابطه با صفات بیوشیمیایی خون نیز گروه‌های مختلف آزمایشی، تفاوت معنی‌داری را با هم نشان دادند (05/0>p). استفاده از اوره به مقدار 5/0 درصد در جیره، باعث کاهش معنی‌دار غلظت گلوکز خون گردید، در حالی که استفاده از 75/0 درصد اوره سبب افزایش آن (در مقایسه با گروه حاوی5/0 درصد اوره) شد. هرچند که بقیه فراسنجه‌ها از لحاظ آماری با هم تفاوت معنی‌داری را نشان ندادند، لیکن از لحاظ عددی با اضافه شدن سطح اوره به جیره، سطح آلبومین، پروتئین کل، آسپارتات ترانسفراز و اسید اوریک نیز افزایش داشت، در حالی که سطح آلانین ترانسفراز و کلسترول سرم کاهش یافته و غلظت تری‌گلیسرید در گروه‌های تغذیه شده با 5/0 درصدی اوره افزایش یافته ولی در گروه‌های تغذیه شده با 75/0 درصدی اوره در جیره کاهش داشت. استفاده از ملاس تأثیر معنی‌داری بر فراسنجه‌های بیوشیمیایی سرم خون نداشت، امّا از لحاظ عددی سبب کاهش سطح آلانین ترانسفراز، تری گلیسرید، کلسترول و گلوکز خون گردید. اثرات متقابل اوره و ملاس بر سطح گلوکز خون معنی‌دار بود (05/0>p)، به طوری که کمترین سطح گلوکز خون (158 میلی­گرم بر دسی لیتر) در تیمار حاوی 5/0 درصد اوره و 3 درصد ملاس مشاهده گردید.

بحث و نتیجه‌گیری

807

 

      در خصوص درصد تولید تخم‌مرغ هر چند که گروه‌های مختلف آزمایشی تفاوت معنی‌داری را با هم نشان ندادند، لیکن از لحاظ عددی استفاده 5/0 و 75/0 درصدی اوره سبب کاهش درصد تولید تخم گردید، ولی استفاده از ملاس این کاهش را جبران نموده و این جبران در گروه‌های آزمایشی با سطوح بالای اوره و اثر متقابل اوره و ملاس مشاهده شد. به طوری که در اغلب موارد، جیره‌هایی که بر اساس اوره و ملاس فرموله شده بودند، درصد تولید بیشتری نسبت به جیره‌های بدون ملاس داشتند که این می‌تواند ناشی از خواص مفید استفاده از ملاس به عنوان منبع با قدرت انرژی بالا و
خوش­خوراک­کنندگی ملاس و نیز استفاده بهتر از پروتئین و اسیدهای آمینه محتوی جیره باشد.Kagan  و Balloun با استفاده از اوره در جیره‌ مرغ‌های تخم‌گذار، اثرات سوئی را بر عملکرد مرغ‌ها، گزارش نکردند (9). هر چند استفاده از سطوح مختلف اوره و ملاس اثر معنی‌داری بر روی ضریب تبدیل غذایی نداشت، ولی از لحاظ عددی استفاده از اوره بالا (75/0 درصد) سبب بالا رفتن ضریب تبدیل غذایی گردید که احتمالاً ناشی از بالا رفتن سطح متابولیت‌های مضر خون از قبیل اسید اوریک بوده است که این افزایش با توجّه به آنالیز بیوشیمیایی خون مشهود بود که می‌تواند اثرات سوئی بر سلامتی و هموستازی پرنده داشته باشد و این اثر خود را به اشکال مختلف از جمله کاهش در تولید نشان داده است. این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که با استفاده از ملاس میزان اسید اوریک خون کاهش پیدا کرده و این کاهش در میزان اسید اوریک، باعث بهبودی ضریب تبدیل غذایی شده است. پایین بودن سطح اسید اوریک سرم خون در زمان استفاده از ملاس می‌تواند ناشی از کاربرد زنجیره‌های کربوهیدراتی قندهای موجود در ملاس در زمینه‌ ساخت اسیدهای آمینه و مصرف منابع ازته‌ی سرم خون از جمله اسید اوریک شده و یا دفع کلیوی زیاد آن با توجّه به غنی بودن ملاس از عناصری مثل پتاسیم و منیزیم باشد که به این طریق باعث کاهش میزان آن در سرم خون گردد. با افزایش سطح اوره در گروه‌های آزمایشی، هزینه‌ خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی کاهش یافت و این ناشی از استفاده کمتر از منابع تأمین کننده پروتئین حقیقی در جیره‌های غذایی (کنجاله‌ سویا) بدون تأثیر معنی‌دار بر صفات تولیدی بوده است. با افزایش سطح استفاده از اوره از 25/0 درصد به 75/0 درصد، مقدار استفاده از کنجاله‌ سویا از 15/14 درصد به 88/9 درصد رسیده‌ یعنی حدود 30 درصد کاهش یافته است و ضمن اینکه سبب کاهش هزینه‌ تولید شده است، از لحاظ کاهش وابستگی صنعت مرغداری به واردات این محصول استراتژیک نیز دارای اهمیت می‌باشد. علاوه بر این، استفاده از ملاس از لحاظ عددی باعث بهبود درصد تولید، تولید توده‌ای تخم‌مرغ نیز شده و در نهایت سبب کاهش هزینه‌ خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی گردیده است. نقش مثبت استفاده از ملاس احتمالاً ناشی از انرژی­زایی بالا و تأمین زنجیره‌های کربوهیدراتی برای ساخت اسیدهای آمینه‌ غیرضروری از منابع ازته‌، نظیر اوره و نیز کمک به حفظ هموستازی بدن پرنده از طریق به مصرف رسیدن متابولیت‌های مضری نظیر اسید اوریک بالا و نیز دفع سریع کلیوی این متابولیت‌ها به­واسطه‌ داشتن پتاسیم زیاد در ملاس بوده است. در خصوص اثرات متقابل استفاده از اوره و ملاس، بیشترین وزن تخم‌مرغ، بالاترین درصد تولید و تولید توده‌ای و نیز بهترین ضریب تبدیل غذایی با استفاده از 75/0 درصد اوره و 3 درصد ملاس مشاهده گردید، لیکن با استفاده از سطوح بالاتر از 5/0 درصد اوره، هزینه‌ خوراک به ازای هر کیلوگرم تخم‌مرغ تولیدی با آهنگ بیشتری افزایش یافت.

808

 

در ارتباط با اثرات استفاده از اوره و ملاس بر صفات تخم‌مرغ، استفاده از سطح 75/0 درصدی اوره باعث کاهش وزن مخصوص، وزن پوسته، ضخامت پوسته و وزن هر میلی‌متر از سطح پوسته شده است، در حالی که در این سطح استفاده سبب بهبودی واحد هاو گردید. استفاده از ملاس و نیز اثر متقابل اوره و ملاس در این خصوص مؤثر نبود. بدتر شدن کیفیت پوسته در اثر استفاده از سطح 75/0 درصدی اوره می‌تواند ناشی از اثرات سوء استفاده از آن در زمینه‌ حفظ هموستازی بدن و در نتیجه اختلال در روند انتقال کلسیم به پوسته و شکل‌گیری مناسب آن بوده باشد. بهبود کیفیت داخلی تخم‌مرغ و در نتیجه بالا رفتن واحد هاو با اضافه شدن سطح اوره مورد استفاده (مخصوصاً تا 5/0 درصد) احتمالاً ناشی از تولید اسید اوریک زیاد و در نتیجه افت pH  خون و تخم‌مرغ بوده باشد که باعث حفظ قوام تخم‌مرغ شده و این باعث بالا رفتن واحد هاو شده است. کاهش معنی‌دار گلوکز خون با استفاده از سطوح بالای اوره احتمالاً در اثر استفاده از آن به عنوان زنجیره‌ کربوهیدراتی برای ساخت اسیدهای آمینه‌ غیرضروری با توجّه به منبع ماده‌ ازته‌ غیرپروتئینی در دسترس ناشی از کاربرد اوره بوده است. این توانایی در اثر استفاده از سطح بالایی اوره (75/0 درصد) شاید به علت بالا رفتن سطح متابولیت‌های مضر خون از قبیل اسید اوریک تا حدی به هم خورده است، به طوری که پرنده نتوانسته است از گلوکز موجود برای ساخت اسیدهای آمینه‌ غیر ضروری به صورت مؤثری استفاده نموده و در نتیجه میزان گلوکز خون در مقایسه با استفاده از سطح 5/0 درصدی اوره افزایش یافته است. از لحاظ عددی با اضافه شدن سطح اوره مورد استفاده، سطح کلسترول خون کاهش یافته است که می‌تواند ناشی از تجزیه‌ آن و استفاده به عنوان منبع انرژی برای موارد مختلف از جمله ساخت و سوخت و ساز اسیدهای آمینه باشد. کاهش سطح آنزیم آلانین ترانسفراز می‌تواند ناشی از تأمین اسیدهای آمینه‌ مورد نیاز و در نتیجه عدم نیاز به تجزیه و تبدیل اسید آمینه‌های مختلف از جمله اسید آمینه‌ آلانین بوده باشد که در نهایت سبب کاهش سطح آنزیم انتقال دهنده‌ آن با اضافه شدن سطح اوره جیره‌های غذایی در سرم خون گردیده است که با یافته‌های Nagalakshmi و همکاران مبنی بر اینکه مصرف اوره در جیره‌ جوجه‌های گوشتی فعّالیت آنزیم آلانین ترانسفراز را نسبت به جیره معمولی کاهش می‌دهد، مطابقت دارد (9). استفاده از ملاس نیز باعث کاهش سطح این آنزیم در خون گردید، که احتمالاً ناشی از نقش ملاس در خصوص تأمین زنجیره‌های کربوهیدراتی برای ساخت اسیدهای آمینه بوده باشد که با تأمین نیاز از منابع غذایی، نیاز کمتری به تولید این آنزیم جهت آمین­زدایی و ساخت اسیدهای آمینه جدید باشد. با افزایش میزان استفاده از اوره، میزان تشکیل اسید اوریک نیز افزایش یافته است که می‌تواند به علت زیادی اوره‌ قابل دسترس باشد که زیادی آن تبدیل به اسید اوریک شده و بدون اینکه اثرات سوئی بر روند عادی سوخت و ساز بدن داشته باشد از طریق ادرار دفع می‌شود. هر چند که استفاده از اوره اثرات مشخصی را بر سطح تری‌گلیسرید سرم خون ایجاد نکرد، لیکن استفاده از ملاس موجب کاهش آن گردید. افزایش استفاده از اوره باعث کاهش غلظت کلسترول سرم خون گردید که شاید ناشی از استفاده از اسکلت کربنی اسیدهای چرب و قندها در زمینه‌ ساخت اسیدهای آمینه غیر ضروری با استفاده از آمین فراهم شده از اوره مورد استفاده باشد، که در نتیجه باعث کاهش تشکیل کلسترول و حضور آن در سرم خون شده است. بیشترین کاهش معنی‌دار گلوکز سرم خون در زمان استفاده از 5/0 درصد اوره با 3 درصد ملاس مشاهده گردید، در حالی که استفاده از میزان کمتر اوره و نیز مقدار بالاتر از آن تأثیر این چنینی بر سطح گلوکز سرم خون نداشت که شاید سطوح کمتر اوره به علت عدم تأمین نیتروژن کافی و سطوح بالاتر از آن بدلیل افزایش سطح متابولیت‌های مضر خون، نتوانسته‌اند در خصوص کاهش میزان گلوکز خون تأثیر زیادی داشته باشند.

نتیجه‌گیری می‌شود که استفاده از سطح 5/0 درصد اوره و 3 درصد ملاس در جیره‌های غذایی مرغ‌های تخم‌گذار در مرحله آخر تخم‌گذاری، نه تنها اثرات سوئی بر عملکرد و صفات کیفی تخم‌مرغ و فراسنجه‌های بیوشیمیایی خون ندارد، بلکه با کاهش میزان استفاده از منابع پروتئینی گران قیمت از قبیل کنجاله‌ سویا، هزینه‌های غذایی به ازای تولید هر کیلوگرم تخم‌مرغ را کاهش داده و از خروج ارز جهت خرید منابع غذایی از قبیل کنجاله سویا به میزان قابل توجّهی می­کاهد.

مراجع

1. بحرینی، م. پوررضا، ج. دستغیب بهشتی، م ک. و برنایی، ل. 1385. استفاده از اوره به عنوان بخشی از کنجاله‌ سویا در جیره غذایی جوجه‌های گوشتی. دانش نوین کشاورزی، سال دوم، شماره‌ سوم، صفحات: 22-15.
2. دانش مسگران، م. 1378. اسیدهای آمینه در تغذیه دام. چاپ اول. مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، صفحات: 63-55.
3. مبارک قدم، م. 1377. مقایسه عملکرد چند گروه از مرغان هیبرید تخم‌گذار تولید شده در ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، پایان نامه کارشناسی ارشد، پایان نامه شماره: 728.
4. مقدم، م. 1372. بررسی اثرات منابع مواد ازته مختلف بر عملکرد جوجه‌های گوشتی و مرغ‌های تخم‌گذار، دانشگاه تهران، دانشکده کشاورزی، پایان نامه  کارشناسی ارشد، پایان نامه شماره: 436.
5. نظیفی، س. 1376. هماتولوژی و بیوشیمی بالینی پرندگان. چاپ اول، انتشارات دانشگاه شیراز، صفحات: 125-96.
6. ولی زاده، م. و مقدم، م. 1373. طرح های آزمایشی در کشاورزی 1. انتشارات پیشتاز علم، صفحات: 125-75. 
7. Courtis, J.A. and Wilson, G.C. 1990.  Egg quality handbook. Queensland Department of primary industries, Australia. p:336.
8. Kagan, A. and Balloun, S.I. 1976. Urea and aspartic acid supplementation of low- protein broiler diets. Br. Poult Sci. 17(6): 403-413.
9. Nagalakshmi, D., Sastry, V.R., Katiyar, R.C., Katiyar, D.K. and Verma, S.V. 1999. Performance of broiler chicks fed on diets containing urea ammoniated neem (cazadirachata indica) kernel cake. Br. Poult Sci. 40(9):77-83.
10. National Research Council (NRC). 1994. Nutrient requirements of poultry. 9th rev. NationalAcademy Press. Washington. DC. p:12.
11. Reid, B.L. and Svacha, A.J. 1972. Non- protein nitrogen studies in laying hens. Poult Sci. 51(8):1234-1243.
12. SAS Institute. 1996. SAS Users guide: Statistics. Version 6.12. SAS Institute Inc., Cary, NC.
13. Sing, C. and Ray, A. 1982. Studies on the utilization of different levels of protein and non-protein nitrogenous substance related to proteins in hens. Indian Vet. J. 59 (3):349-351.