گزارش درمانگاهی یک مورد نادر مرده‌زایی بز به علت زالو

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 4، دوره 4، 2 (14) تابستان، شهریور 1389، صفحه 817-820   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

یعقوب قره داغی^{* 1}؛ وحید علمی رازلیقی²؛ مهدی یگانه زاد³

¹گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²دانش‌آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³دانشجوی دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

 
چکیده
یک رأس بز ماده آبستن 4 ساله نژاد بومی به رنگ سفید در پائیز سال 1388 به درمانگاه دامپزشکی واقع در شهرستان سراب ارجاع داده شد. در معاینات اولیه علایم بالینی از قبیل لاغری دردهای زایمانی شدید و حالت بی­قراری و تهییج در دام دیده می­شد و در اثر این دردهای شدید، تاکی کاردی، تاکی پنه و دندان قروچه و درجاتی از کم­خونی در مخاطات دیده می­شد و دام توان ایستادن نداشت. بزغاله نیز با وضعیت تاخوردگی مفصل متاکارپ وارد مجرای زایمان شده بود که بعد از اصلاح موقعیت، بزغاله بعد از کشش خارج گردید. در معاینه بزغاله متولد شده حالت آنازارک و ادم سراسری شدید در دست و پا و جمجمه وجود داشت. در هنگام خارج کردن بزغاله از داخل رحم مادر توسط دکتر دامپزشک تعداد 20 عدد کرم به­طول 12-10 سانتی­متر از رحم و واژن حیوان دفع گردید. نمونه­های انگلی جدا شده از حیوان در فرمالین 10 درصد فیکس گردید و برای تشخیص نهایی به آزمایشگاه انگل شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز ارجاع داده شد که بعد از بررسی­های بیشتر زالوی لیمناتیس نیلوتیکا تشخیص داده شدند. بزغاله متولد شده نیز بعد از گذشت چند ساعت از تولد در اثر مشکلات تنفسی تلف گردید.

کلیدواژه‌ها

زالو؛ رحم؛ بز؛ سراب

اصل مقاله

مقدمه

 

    زالوها گروهی از کرم­های حلقوی هستند که در شاخه آنلیدا (Annelida) راسته هیرودینا و دسته کلیتلا (Clitellata) قرار دارند. محل زندگی آنها دریـاها، آب شیرین و یا خاک است. طول آنها بین 20-10 سانتی­متر متغیر بوده ولی اکثر آنها 5-2 سانتی­متر طول دارند (9 و 10). تشخیص میان گونه­های انگلی و آنهایی که از اجسام ریز تغذیه می­کنند کاملاً مشخص نیست و به همین علت گاهی آنها را جزء انگل­ها قرار
نمی­دهند. برخی از زالوها صیاد بوده و از کرم­های نوزاد حشرات، حلزون و سایر بی­مهرگان تغذیه می­کنند و تمام این موجودات را می­بلعند و در حالی که برخی دیگر خونخوار نبوده و از بی­مهرگان و مهره­داران تغذیه می­کنند (9 و 12). از غدد خلفی این گروه ماده ضد انعقادی ترشح می­شود که باعث ادامه خونریزی حتی بعد از جداشدن زالو می­گردد. زالوها برحسب محیط زندگی به انگل­های خونخوار و صیاد تقسیم می­شوند. لیمناتیس نیلوتیکا (limnatis nilotica) به زالوی اسب (horse-leech) معروف است و در اروپا و آفریقای شمالی در آبگیرهای حاوی گیاه زندگی می­کند. طول آن 12-8 سانتی­متر است و بدن نرمی دارد. سطح پشتی آن به رنگ
قهوه­ای تیره یا سبز است. معمولأ تعداد زیادی نوار حاوی
لکه­های سیاه رنگ طولی دارد. سطح شکمی تیره­تر از سطح پشتی است و غالبأ در هر طرف یک نوار نارنجی رنگ دارد. در سطح داخلی لب قدامی یک شیار طولی موجود است. زالوی بالغ در عمق گل و لای ولی زالوهای جوان نزدیک سطح خاک زندگی می­کنند و سریعأ جذب کناره­های آب­ها می­شوند. از آسیا و خاورمیانه و شمال و جنوب اروپا و آفریقا گزارش شده است. زالوهای جوان به راحتی موقعی که حیوانات و انسان از چشمه­ها و آبگیرهای آلوده مشغول آشامیدن آب هستند
به­خصوص در ایامی که آب کم است وارد قسمت فوقانی دستگاه تنفس و دهان می­شوند و مشکلات زیادی را در حیوانات به­وجود میاورند و ممکن است گاو و گاومیش و تک سمی­ها و گوسفند و بز  سگ و خوک و انسان آلوده شوند. ممکن است زالوها وارد مهبل یا مجرای ادراری افرادی که در آب­های طبیعی مشغول آب تنی و حمام گرفتن هستند بشود (3).              

نگاره 1- زالوی لیمناتیس نیلوتیکا

مواد و روش­ها

تاریخچه و نشانه­های بالینی بیماری:

در معاینات بالینی، یک رأس بز ماده آبستن 4 ساله نژاد بومی به رنگ سفید علایمی از قبیل دردهای زایمانی شدید، حالت بی­قراری و استرس در دام- تاکی کاردی- تاکی پنه و دندان قروچه و حالاتی از کم­خونی جزئی در مخاطات دیده می­شد. این دام سابقه استفاده از آب چاه و استخر روستایی را داشته و در بررسی­های ژنیکولوژیک تنها خون­ریزی و پرخونی ناحیه واژن جلب توجه می­کرد. باتوجه به اینکه بز آبستن، دچار سخت­زایی شدید بود بعد از اصلاح موقعیت بزغاله در داخل رحم با تلاش فراوان، آن را خارج کرده و در ترشحات زایمانی  کرم­های حلقوی 12-10 سانتی­متری به تعداد 20-15 عدد جداسازی گردید که با ارجاع دادن این کرم­ها به آزمایشگاه انگل­شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز و در آزمایشگاه مذکور بعد از بررسی­های تخصصی­تر زالوی لیمناتیس نیلوتیکا تشخیص داده شدند.

یافته­ها

نتایج ارزیابی بالینی:

در معاینات اولیه بز ارجاعی به درمانگاه، تاکی کاردی- تاکی پنه- دندان قروچه و دردهای زایمانی شدید خون­ریزی و پرخونی ناحیه واژن تشخیص داده شد و به هنگام خارج کردن بزغاله تلف شده از داخل رحم بز ماده، حالت شدید آنازارک و ادم در ناحیه سر و جمجمه و اندام­های حرکتی کاملاً جلب توجه می­کرد ضمناً در ترشحات رحمی حیوان ماده تعداد زیادی کرم­های استوانه­ای 20-10 سانتی­متری زنده و در حال حرکت تشخیص داده شدند که برای تشخیص نهایی نمونه­های جدا شده به آزمایشگاه انگل­شناسی منتقل شدند.

نتایج ارزیابی آزمایشگاهی:

 کرم­های حلقوی جدا شده از حیوان در داخل فرمالین 10 درصد سریعاً به آزمایشگاه انگل­شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز انتقال داده شدند و بعد از بررسی با لوپ و براساس کلیدهای در این بررسی بعد از تشخیص معتبر، این کرم­های حلقوی زالوی لیمناتیس نیلوتیکا  تشخیص داده شدند (1، 2 و 3).

لازم به­ذکر است که با نمونه­برداری از جنین و جفت و ترشحات زایمانی و انجام آزمایشات میکروبیولوژیکی از نظر عوامل بیماری بروسلوزیس و ویبریوزیس و لپتوسپیروزیس و مایکوپلاسموزیس و توکسوپلاسموزیس تمامی نمونه­ها منفی بودند.

 

 

نگاره 2- زالوی لیمناتیس نیلوتیکا

 

بحث و نتیجه‌گیری  

     در ایران اولین گزارش آلودگی به لیمناتیس نیلوتیکا در گوسفندان و بزهای نژاد کردی ساکن در مناطق روستایی شهرستان دهلران در مرداد ماه سال 1386 توسط محمود بهمنی و همکارانشان انجام شده است. گونه دیگر به­نام هیرودومدیسینالیس از انواع زالوهایی است که در پزشکی و من جمله جراحی پلاستیک مورد استفاده دارد و علاوه بر آن یک گزارش موردی از آلودگی انسان با لیمناتیس پالودا (L.paluda) به­عنوان انگلی تنفسی از عربستان سعودی و یک مورد آلودگی چشمی در کودکی با لیمناتیس نیلوتیکا (L.nilotica) نشان دهنده پتانسیل ایجاد یک زندگی انگلی در زالوها می­باشد (4).

نویسندگان بر این باورند که با وجود آنکه تهاجم زالو به واژن و رحم یک مسئله نادر و غیرمعمول است، اما در مناطقی که از آب چشمه و رودخانه یا قنات استفاده می­شود و یا حیوانات سابقه شنا در آب­های مناطق روستایی را دارند و در مناطق گرم و مرطوب و دارای بارندگی زیاد که زالوها شیوع بیشتری دارند، امکان به­وجود آمدن این موارد وجود دارد (3 و 4).

متخصصان مامایی و دامپزشکان باید نسبت به احتمال تهاجم زالوها به واژن و رحم و تشخیص تفریقی آنها در خونریزی­ها و مشکلات دستگاه تناسلی حیوان هوشیار باشند گرفتن شرح حال دقیق از حیوان و تجربه دامپزشک متضمن شناسایی و درمان صحیح بیمار می­باشد (5 و 6). مسئولین بهداشتی جامعه نیز باید جهت جلوگیری از ایجاد این بیماری­ها، افراد جامعه به­ویژه روستائیان و دامداران را به منظور جلوگیری از مصرف و شنای دام­ها در آب­های تصفیه نشده و آلوده آگاه نموده و خطرات ناشی از مصرف این آب­ها را به اطلاع مردم برسانند و تمام تلاش خود را جهت دسترسی تمام روستاها و مناطق به آب پاکیزه و سالم به­کار گیرند، چرا که این عمل خود راه اصلی جهت قطع انتقال چرخه زالو و بسیاری از عوامل بیماری­زای دیگر می­باشد (7 و 8).

مراجع

اسلامی، ع. و رنجبربهادری، ش. 1383. روش­های آزمایشگاهی تشخیص بیماری­های کرمی. چاپ اول، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، صفحات: 16 و 50.

1. حیدری، ح.، صادقی، م. و قره­خانی، ج. 1385. انگل­شناسی و بیماری­های انگلی دامپزشکی. چاپ اول، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا، صفحه: 126.
2. اسلامی، ع. 1376. کرم شناسی دامپزشکی (نماتودها و آکانتوسفال­ها)، جلد سوم، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، صفحات: 775-767.
3. بهمنی، م.، زمانی، پ. و مشکی، ب. 1387. اولین گزارش آلودگی به لیمناتیس نیلوتیکا در گوسفند از ایران. ششمین همایش سراسری و اولین کنگره منطقه­ای انگل­شناسی و بیماری­های انگلی، کرج، مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، هفتم تا نهم خرداد 1387. 
4. Soulsby, E.J.L. 1982. Helminths, Arthropods and Protozoa of Domesticated Animals. Bailiere Tindall, London, Seventh Edition. p: 632-651.
5. Mehlhorn, H. 1988. Parasitology in Focus, Saunders, London. p:45-48.
6. Apakupakal, K., Siddall, M.E. and E.M. Burreson. 1999. Higher level relationships of leeches (Annelida: Clitellata: Euhirudinea) basedon morphology and gene sequences. Mol. Phylogenet. Evol. 12:350-359.
7. Borda, E. and Siddall, M.E. 2004. Arhynchobdellidu (Annelida: oliyochaeta: Hirudinida): phylogenetic relationships and evolution.ijparasitol.53:32-42.
8. Graf, J. 1999. Symbiosis of Aeromonas veronii biovar sobria and Hirudo medicinalis, the medicinal leech: anovel model for digestivetract associations. Infect. Immun. 67:1-7.
9. Sawyer, R., Damas, T.D. and Tomic, M.T. 1982. Anatomy and histochemistry of the salivary complex of the giant leech haementeria ghilianii (Hirudine: Rhynchobdellida). Arch. Zool. Exp. Gen. 122:411-425.
10. Siddall, M.E., Budinoff, R.B. and Borda, E. 2005. Phylogenotic evaluation of systematic and biogeography of the leech family Glossiphoniidae. Invert. Syst. 19:105-112.
11. Siddall, M.E. and Burreson, E.M. 1996. Leeches (oligochaeta?: Euhirudinea), their phylogeny and the evolation of life- history strategies. Hydrobiologia. 334:277-285.