تأثیر آتش سوزی پوشش گیاهی بر برخی از ویژگی‌های خاک در مراتع پارک ملی بمو شیراز

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 3، دوره 5، شماره 2، شهریور 1393، صفحه 41-50   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

پرویز غلامی^{* 1، 2}؛ جمشید قربانی^{3، 4}؛ حسن عباسی^{5، 4}

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کازرون

²باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، کازرون، ایران

³استادیار گروه مرتع و آبخیزداری

⁴دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ایران

⁵کارشناس ارشد مرتعداری

چکیده

آتش­سوزی از جمله عوامل اکولوژیک مؤثر بر توسعه و تکامل جوامع گیاهی به خصوص در مناطق خشک و نیمه­خشک می­باشد. آگاهی از اثرات آتش­سوزی بر جنبه­های مختلف یک اکوسیستم به ویژه خاک، جهت مدیریت مراتع پس از آتش­سوزی اهمیت دارد. تحقیق حاضر در دو رویشگاه مرتعی با تیپ­های گیاهی متفاوت در پارک ملی بمو شیراز که آتش­سوزی با فواصل زمانی معین (شاهد یا بدون آتش­سـوزی، آتش­سوزی یک ساله و آتش­سوزی 5 ساله) صورت گرفته بود، انجام شد. در هر منطقه از سه ترانسکت 100 متری با فاصله 20 متر از هم استفاده شد. بر روی هر ترانسکت سه پلات یک متر مربعی به صورت تصادفی- منظم مستقر و در هر پلات یک نمونه خاک از عمق صفر تا 10 سانتی­متری توسط آگر برداشت گردید که در مجموع 54 نمونه خاک جهت اندازه­گیری خصوصیات خاک (بافت خاک، رطوبت خاک، ماده آلی، اسیدیته گل اشباع، هدایت الکتریکی و آهک) به آزمایشگاه منتقل گردیدند. به منظور پاســخ ویژگی­های خاک به آتش­سوزی در فواصل زمانی مختلف، از روش آنالیز واریانس یک­طرفه و آنالیز چند متغیره (RDA) استفاده گردید. نتایج حاصل از آنالـیزها در دو رویشگاه مرتعی نشان داد که از بین ویژگی­های خاک، ماده آلی خاک و هدایت الکتریکی نسبت به سایر ویژگی­های خاک، همبستگی بیشتری با مناطق آتش­سوزی شده داشتند.

کلیدواژه‌ها

آنالیز چند متغیره؛ پارک ملی بمو؛ ماده آلی؛ هدایت الکتریکی

اصل مقاله

مقدمه

یکی از عوامل فیزیکی که تأثیر دوره­ای آن در اعصار متمادی برای انسان و طبیعت حائز اهمیت فراوان بوده آتش سوزی می­باشد (13). آتش سوزی یکی از ابزارهای مدیریت در اصلاح ترکیب پوشش گیاهی علفزارها و مراتع اکوسیستم­های مختلف به ویژه مدیترانه­ای است (2 و 8). آتش می­تواند بر اجزای تشکیل دهنده اکوسیستم اثرات منفی یا مثبت ایجاد نماید که از جهت مدیریت منابع طبیعی آگاهی از این اثرات می­تواند حائز اهمیت فراوان باشد. همچنین می­تواند اثرات زیادی بر خاک و فرآیندهای درونی آن که در نهایت بر روی ساختار و عملکرد اکوسیستم بسیار حیاتی است، داشته باشد (4). آتش­سوزی می­تواند نقش قابل توجهی در تعدیل و حاصل­خیزی خاک داشته باشد (8). علاوه بر این گرمای مستقیم آتش بر روی خاک باعث از بین رفتن ریشه و بذر گیاهان و در معرض آتش قرار گرفتن لایه­های معدنی خاک و اکسید شدن مواد آلی و مواد مغذی خاک گردد. چنین اثراتی می­تواند ترکیب و خصوصیات بیوفیزیکی رویشگاه را تغییر دهد. در جوامع گیاهی طبیعی آتش به عنوان یکی از عوامل اصلی اکوسیستم محسوب می­شود و تقریباً هیچ رویشگاه مرتعی را نمی­توان یافت که جوامع گیاهی آن تحت تأثیر آتش قرار نگرفته باشد (10). خاک از مهمترین منابع کربن در زیست­کره می­باشد (7). مطالعات صورت گرفته در ایران بیشتر به اثر آتش­سوزی بر پوشش گیاهی پرداخته­اند و مطالعات اندکی به بررسی اثر آتش­سوزی بر خصوصیات خاک صورت گرفته است که این مطالعات افزایش مقدار کربن آلی خاک، اسیدیته و هدایت الکتریکی (6، 11)، را پس از آتش­سوزی گزارش کردند. بنابراین استفاده از آتش نوعی مداخله در ساختار یک اکوسیستم مرتعی است که ممکن است کارکرد اکوسیستم را نیز تحت تأثیر قرار دهد. آگاهی از چگونگی تأثیر آن بر اجزاء اکوسیستم مرتعی می­تواند در مدیریت بهتر عرصه­ها مفید باشد.

بررسی رفتار آتش بر گونه­های گیاهی و خاک در رویشگاه­های مختلف مرتعی ایران واجد ارزش تحقیقاتی بوده و با استناد به نتایج حاصله می­توان در مورد استفاده از آن، به عنوان روشی در اصلاح مراتع در مناطق اکولوژیکی مختلف اعلام نظر نمود. بنابراین تحقیق حاضر در پارک ملی بمو شیراز انجام پذیرفت که از ذخیره­گاه­های ژنتیکی با ارزش گونه­های گیاهی و جانوری محسوب میشوند و دارای سابقه آتش سوزی می­باشد. هدف از این مطالعه اثر آتش­سوزی پوشش گیاهی رویشگاههای مختلف بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بوده است تا با شناخت ارتباط بین آتش­سوزی پوشش گیاهی رویشگاه­های مختلف و عوامل محیطی (خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک) بتوان در اتخاذ تصمیمات مدیریتی مناسب اقدام نمود.

 

مواد و روش­ها  

منطقه مورد مطالعه:

منطقه مورد مطالعه پارک ملی بمو در شمال استان فارس و شمال شرقی شهر شیراز قرار دارد. این پارک توسط جاده شیراز - اصفهان به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می شود. فاصله این پارک تا شهر شیـراز 5 کیلومتر می­باشد. طول و عرض جغرافیایی منطقه به ترتیب ´39 ^°29 تا ´50  ^° 29 عرض شمالی  و ´29 ^°52 تا ´ 56 ^°52 طول شرقی است (شکل 1). مساحت این پارک 46913 هکتار که حداکثر ارتفاع آن 2661 متر و حداقل آن1700 متر از سطــح دریا می­باشد. متوسط بارندگی سالانه 329 میلی­متر و متوسط درجه حرارت سالانه در این منطقه 9/17 درجه سانتی­گراد است. بر اساس اقلیم نمای دومارتن، منطقه دارای اقلیم نیمه خشک سرد می­باشد. منطقه مطالعاتی پارک ملی بمو از نظر تقسیمات زمین­شناختی ایران در زون زاگرس چین­خورده قرار دارد و در این زون چین­خوردگی­های نسبتاً منظمی شامل ناودیس و تاقدیس وجود دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- نقشه مناطق شاهد، آتش­سوزی یک­ساله و پنج­ساله رویشگاه چاه­سرخ و پالایشگاه در پارک ملی بمو شیراز

 

 

روش نمونه­گیری:

پس از ارزیابی آمار آتش سوزی­های بوقوع پیوسته از طریق اداره کل محیط زیست شیراز به صورت آمار ثبت شده و همچنین پرسش از محیط­بانان و بازدید پوشش گیاهی منطقه، دو رویشــــگاه که دارای تیپ­های متفاوتی بودند انتخاب گردیدند. رویشگاه چاه سرخ با دو گونه غالب Stipa barbata  +Asragalus spp. و رویشگاه پالایشگاه با گونه­های غالب .Ebenus stellata + Astragalus spp انتخاب گردیدند. جهت تحقق اهداف پژوهش در هر رویشگاه سه منطقه به صورت الف) شاهد، که در آن آتش سوزی صورت نگرفته، ب) حریق یک­ساله که در سال قبل از نمونه­برداری آتش سوزی بوقوع پیوسته و ج) حریق  5ساله که مطابق گزارشات ثبت شده دارای سابقه آتش­سوزی با قدمت حداقل 5 سال انتخاب گردیدند. در هر منطقه از سه ترانسکت 100 متری با فاصله 20 متر از هم استفاده شد. بر روی هر ترانسکت سه پلات یک متر مربعی به صورت تصادفی سیستماتیک مستقر و در هر پلات یک نمونه خاک از عمق صفر تا 10 سانتی­متری توسط آگر برداشت گردید که در مجموع 54 نمونه خــــاک جهت اندازه­گیری خصوصیات خاک به آزمایشگاه منتقل گردیدند. نمونه­های خاک پس از خشک شدن از الک 2 میلی­متری عبور داده شدند تا سنگریزه­ها از آن جدا گردد. رطوبت خاک از نمونه­های خشک نشده در آون در دمای 105 درجه سانتی­گراد به مدت 24 ساعت تعیین شدند. بافت خاک به روش هیدرومتری بایکاس، اسیدیته خاک (PH) به روش گل اشباع با PH متر، هدایت الکتریکی (EC) به روش عصاره اشباع به هدایت­سنج الکتریکی برحسب دسی زیمنس بر متر (ds/m)، کربن آلی خاک به روش تیتراسیون برحسب درصد اندازه گیری و محاسبه شدند (6).

 

تجزیه و تحلیل داده­ها:

ابتدا نرمال بودن داده­ها مورد آزمون قرار گرفت. از آنجایی که برخی داده­ها (مواد آلی، رطوبت و بافت خاک) از توزیع نرمال پیروی نکردند لذا قبل از آزمون­های آماری از تبدیل لگاریتمی برای نرمال­سازی این داده­ها استفاده شد. آنالیز واریانس یک­طرفه به صورت طرح کاملاً تصادفی نامتعادل بر روی داده­های مربوط به هر رویشگاه در نرم افزار MiniTab.15 انجام و در صورت معنی­داری شدن مقدار F از روش LSD محافظت شده برای مقایسه میانگین­ها استفاده شد. برای آنالیز چند متغیره نیز، پس از تبــدیل داده­ها، فایل داده­های مربوط به داده­های مربوط به ویژگی­های خاک و عوامل محیطی (رویشگاههای با دوره زمانی متفاوت آتش سوزی) را به طور جـــداگانه وارد نسخه 5/4 نرم­افزار Canoco گردید. از آنالیز تطبیقی قوس­گیری شده (DCA) به منظور تعیین طول گرادیان و نوع آنالیز گرادیان مستقیم استفاده شد تا ضمن شناسایی همبستگی بین ویژگی خاک، طول گرادیان نیز بدست آید و چون طول گرادیان از 3 کمتر به دست آمد. در نتیجه از آنالیز خطی (RDA) در رویشگاههای مختلف استفاده شد. آنالیز RDA با 999 تبدیل انجام گرفت. با انجام آزمون مونت کـــارلو معنی­داری مدل بوسیله F- ratio و P- value ارزیابی و در صورت معنی داری مدل، دیاگرام دو بعدی ویژگی­های خاک- عوامل محیطی ترسیم و تشریح گردید.

 

نتایج

الف) پاسخ ویژگی­های خاک به آتش­سوزی در دو رویشگاه:

نتایج آنالیز واریانس یک­طرفه در سه منطقه شاهد، حریق یک­ساله و 5 ساله دو رویشگاه چاه سرخ و پالایشگاه بر روی برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک حاکی از معنی­دار شدن اثر آتش­سوزی بر برخی ویژگی­های خاک بوده است (جدول 1 و 2). نتایج مقایسه میانگین نشان داد که ویژگی­های خاک مانند سیلت، رطوبت، مواد آلی، اسیدیته گل اشباع، هدایت الکتریکی و آهک در سه منطقه شاهـــد، آتش­سوزی یکساله و چندساله رویشگاه چاه­سرخ دارای اختلاف معنی­داری با هم می­باشند. به طوری که میانگین درصد رطوبت و هدایت الکتریکی در منطقه­ آتش سوزی یکساله به طور معنی­داری بیشتر از منطقه شاهد بوده است. هرچند که منطقه آتش­سوزی پنج­ساله اختلاف معنی­داری با منطقه شاهد و منطقه آتش­سوزی یک­ساله

نداشته است (جدول1). مقدار ماده آلی در دو منطقه آتش­سوزی یک­ساله و پنج­ساله به طور معنی­داری بیش از منطقه شاهد بوده است (جدول 1). مقایسه میانگین اسیدیته گل اشباع نشان داد که مقدار این ویژگی­ در منطقه­ شاهد و یک­ساله به طور معنی­داری بیشتر از مناطق آتــش­سوزی پنج­ساله بوده است (جدول1). همچنین میانگین اسیدیته مقدار آهک نشان داد که مقدار این ویژگی­ها در منطقه­ شاهد به طور معنی­داری بیشتر از مناطق آتش­سوزی یک­ساله و چندساله بوده است (جدول1).

همچنین نتایج نشان داد که ویژگی­های خاک مانند رس، مواد آلی، هدایت الکتریکی و آهک در سه منطقه شاهد، آتش­سوزی یکساله و چندساله رویشگاه پالایشگاه دارای اختلاف معنی­داری با هم می­باشند. به طوری که میانگین درصد رس و آهک در منطقه­ شـــاهد به طور معنی­داری بیشـتر از مناطق آتش­سوزی یک­ساله و چندساله بوده است (جدول 2) ولی میانگین درصد ماده آلی و هدایت الکتریکی در مناطق آتش­سوزی یک­ساله و چندساله به طور معنی­داری بیشتر از منطقه­ شاهد بوده است (جدول 2).

 

 

ویژگی­های خاک	واحد	شاهد	یک­ساله	پنج­ساله	مقدار F	مقدار P
شن (Sand)	درصد	09/62	7/52	88/57	1/ 3	06/0
سیلت (Silt)	درصد	54/23b	11/32a	51/28ab	06/ 4	03/0
رس  (Clay)	درصد	11/1	28/1	04/1	06/1	36/0
رطوبت (S.M)	درصد	01/37b	77/45a	66/43ab	26/ 5	01/0
مواد آلی (OM)	درصد	91/0b	68/1a	75/1a	07/14	<001/0
اسیدیته گل اشباع (pH)	1-14	61/7a	68/7a	42/7b	69/11	001/0>
هدایت الکتریکی (EC)	دسی زیمنس بر سانتیمتر	77/367b	44/539a	516ab	32/4	02/0
آهک (CaCo3)	درصد	48/25a	98/7b	63/6b	5/9	001/0

جدول 1- میانگین ویژگی­های خاک در مناطق شاهد، آتش­سوزی یک­ساله و پنج­ساله رویشگاه چاه­سرخ در پارک ملی بمو شیراز

 

جدول 2- میانگین ویژگی­های خاک در مناطق شاهد، آتش­سوزی یک­ساله و پنج­ساله رویشگاه پالایشگاه در پارک ملی بمو شیراز

ویژگی­های خاک	واحد	شاهد	یک­ساله	پنج­ساله	مقدار F	مقدارP
شن (Sand)	درصد	88/57	6/66	65/60	73/2	08/0
سیلت (Silt)	درصد	91/25	95/18	51/28	79/1	8/0
رس  (Clay)	درصد	18/12a	38/8b	44/8b	86/3	03/0
رطوبت (S.M)	درصد	65/41	65/41	81/38	5/0	61/0
مواد آلی (OM)	درصد	52/0b	64/1a	66/1a	73/53	<001/0
اسیدیته  گل اشباع (pH)	1-14	52/7	53/7	43/7	36/1	27/0
هدایت الکتریکی (EC)	دسی زیمنس بر سانتیمتر	22/434b	22/457b	11/632a	6/12	<001/0
آهک (CaCo3)	درصد	09/29a	04/10b	19/20ab	64/3	04/0

 

 

ب) اثر آتش­سوزی بر ویژگی­های خاک با استفاده از آنالیز چند متغیره:

خروجی آنالیز DCA رویشگاه چاه سرخ نشان داد که اهمیت محورها بر مبنای مقدار ویژه از محور اول به چهارم کاهش یافته و اهمیت محور اول بیش از سایرین است و طبق نتایج این جدول کل واریانس اندازه­گیری شده در داده­های فاکتورهای خاک برابر 048/0 بوده است (جدول 3).

 

 

جدول 3- نتایج آنالیز تطبیق قوس گیری شده (DCA) بر مبنای چهار محور نخست در رویشگاه چاه سرخ

محور	مقدار ویژه	طول گرادیان	درصد واریانس تجمعی	کل واریانس
1 2 3 4	033/0	469/0	3/68
	004/0	212/0	2/77
	002/0	195/0	5/81
	001/0	150/0	2/83	048/0

 

 

نتایج آنالیز چند متغیره حاصل از RDA در رویشگاه چاه سرخ نشان داد که مناطق مختلف (شاهد یا بدون آتش سوزی، آتش سوزی یک ساله و آتش سوزی پنج ساله) اثر معنی­داری بر ویژگی­های خاک در این رویشگاه داشتند (34/4 F=و 001/0P=). منطقه آتش­سوزی پنج ساله با جهت منفی محور اول و مثبت محور دوم و ویژگی­های مانند کربن آلی، هدایت الکتریکی، رطوبت، بافت خاک همبستگی دارند (شکل 2). منطقه آتش سوزی یکساله در جهت منفی محور اول و دوم قرار گرفته و با فاکتورهای اسیدیته و سیلت خاک ارتباط تنگاتنگ دارد (شکل 2). منطقه بدون آتش سوزی (شاهد) با جهت مثبت محور اول و دوم هبستگی بیشتری داشته و ویژگـــی­های شن، و آهک خاک بیشترین تأثیر را بر روی این منطقه دارند (شکل 2).

 

 

شاهد

آتش سوزی یک ساله

آتش سوزی پنج ساله

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2- دیاگرام حاصل از آنالیز RDA ویژگی­های خاک و مناطق مختلف (شاهد، آتش سوزی یک ساله و پنج ساله) در رویشگاه چاه سرخ

 

 

خروجی آنالیز DCA در رویشگاه پالایشگاه نشان داد که اهمیت محورها بر مبنای مقدار ویژه از محور اول به چهارم کاهش یافته و اهمیت محور اول بیش از سایرین است و طبق نتایج این جدول کل واریانس اندازه­گیری شده در داده­های فاکتورهای خاک برابر 04/0 بوده است (جدول 4).

 

 

جدول 4- نتایج آنالیز تطبیق قوس گیری شده (DCA) بر مبنای چهار محور نخست در رویشگاه پالایشگاه

محور	مقدار ویژه	طول گرادیان	درصد واریانس تجمعی	کل واریانس
1 2 3 4	022/0	321/0	8/54
	005/0	255/0	8/67
	003/0	219/0	5/74
	001/0	142/0	2/77	04/0

 

 

همچنین آنالیز چند متغیره حاصل از RDA رویشگاه پالایشگاه نشان داد که مناطق مختلف (شاهد یا بدون آتش سوزی، آتش سوزی یک ساله و آتش سوزی پنج ساله) اثر معنی­داری بر ویژگی­های خاک در این رویشگاه داشته است  (13/12 F=و 002/0P=). دیاگرام دوبعدی پراکنش ویژگی­های خاک حاصل از آنالیز RDA نشان می­دهد که منطقه آتش سوزی پنج ساله بیشتر تحت تاثیر هدایت الکتریکی، ماده آلی و سیلت خاک بوده و عامل شن، اسیدیته و رطوبت خاک بر منطقه آتش سوزی یک­ساله تأثیر گذار بوده است (شکل 3). منطقه بدون آتش­سوزی به فاکتورهای آهک و بافت خاک ارتباط تنگاتنگ دارد (شکل 3).

 

آتش سوزی یک ساله

آتش سوزی پنج ساله

شاهد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                  

 

 

 

 

شکل 3- دیاگرام حاصل از آنالیز RDA ویژگی­های خاک و مناطق مختلف (شاهد، آتش سوزی یک ساله و پنج ساله) در رویشگاه پالایشگاه

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

نتایج تحقیق حاضر نشان داد که آتش­سوزی در بازه­های زمانی مختلف می­تواند موجب تغییر در ویژگی­های خاک در دو رویشگاه چاه­سرخ و پالایشگاه گردید. نتایج آنالیز واریانس یک­طرفه نشان داد که آتش­سوزی در بازه­های زمانی مختلف می­تواند موجب تغییر در کربن آلی خاک شود. مطالعات زیادی نتیجه فـــوق را تأیید می­کنند (6، 7 و 11). افزایش کربن آلی پس از آتش­سوزی می­تواند به دلیل افزایش تولید و زیتوده گیاهان در مناطق آتش سوزی شده و در نتیجه افزایش لاشریزی آنها و در نتیجه تولید مواد آلی زیاد باشد. همچنین کاتیون­ها از بافت گیاه آزاد می­شوند و در نتیجه باعث افزایش حاصلخیزی و ماده آلی خاک    می­گردند. همچنین افزایش کربن آلی می­تواند به دلیل کاهش میزان معدنی شدن به خاطر کاهش فعالیت­های بیولوژیکی از طریق کاهش تجزیه مواد هوموسی و غـیر­هوموسی در اثر سوختن، اتصال کربن آلی با مواد معدنی و حفاظت در مقابل تجزیه بیوشیمیایی همانند ترکیبات کربنی معطر، تغییر شکل مواد آلی به مواد بسیار پایدار از نظر کاهش اکسیژن و کربن آلکیل­ها و تولید زنجیره­های کربنی کوتاه باشد (1). همچنین افزایش کربن می­تواتد به علت تولید هیدروکربن­های معطر مانند نفتالین بنزونیتریل و تولید ترکیبات آلکالی غیر­محلول به علاوه تولید مواد آبگریز در سطح خاک و حضور مجدد گونه­های تثبیت کننده ازت در مناطق آتش سوزی شده باشد (6). مطابق دیاگرام دو بعدی حاصل از آنالیز RDA نشان می­دهد که در رویشگاههای چاه سرخ و پالایشگاه در مناطق با بازه­های مختلف آتش سوزی از هم تفکیک شدند. به طوری که ویژگی­های خاک مانند کربن آلی و هدایت الکتریکی تمایل بیشتری با مناطق آتش­سوزی شده داشتند. همچنین ویژگی­های هدایت الکتریکی و اسیدیته خاک نیز در مناطق آتش سوزی شده افزایش یافتند. دلیل افزایش هدایت الکتریکی را در این مناطق می­توان به دلیل سوختن مواد آلی حاصل از لاشبرگ و بقایای حاصل از گیاهان مرتعی و در نتیجه آزاد شدن کاتیون بازی خاک می­شود که این به نوبه خود سبب افزایش مقدار واکنش خاک، کــاتیونهای محلول و هدایت الکتریکی می­شود (1 و 3). افزایش مقدار اسیدیته می­تواند یکی از فواید آتش سوزی باشد، زیرا با افزایش واکنش خاک به ویژه در خاک­های اسیدی، قابلیت جذب عناصر ضروری در خاک افزایش پیدا می­کند (9 و 14). تغییر در بافت خاک در نتیجه آتش سوزی می­تواند به دلیل سوختن مواد آلی و در نتیجه تغییر در ساختمان خاک به دلیل از بین رفتن خاصیت چسبندگی خاک و در نهایت شسته شدن اجزای ریزتر به عمق پایینتر باشد.

از آنجا که بعد از آتش­سوزی بیشتر شاهد افزایش مقدار ماده آلی خاک هستیم بنابراین می­توان توصیه کرد که اجرای عملیات بیولوژیکی مانند بذرپاشی، بذرکاری و کپه­کاری بعد از هر آتش­سوزی انجام گیرد. نتایج تحقیق حاضر بیانگر این واقعیت می­باشد که از بین برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تنها کربن آلی خاک تحت تأثیر آتش­سوزی قرار گرفته است و از آنجا که در منطقه مذکور چرای دام صورت نمی­گیرد، می­توان انتظار داشت که دیگر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک کمتر تحت تأثیر آتش قرار می­گیرند و چــرای دام می­تواند باعث تغییر در دیگر خصوصیات خاک گردند.

مراجع

1-Ahlgren, I.F. & C.E. Ahlgren, 1960. Ecological effects of forest fires. Bot. Rev 26: 483-553.

2-Certini, G., 2005. Effects of fire on properties of forest soils: a review, Oecologia 143: 1-10.

3-Christensen Bauer, M., S.E. Meyer, & P.S. Allen, 1998. A simulation model to predict seed dormancy loss in the field for Bromus tectorum L. Journal of Experimental Botany 49: 1235-1244.

4-DeByle, N.V., 1976. Fire, logging and debris disposal effects on soil and water in northern coniferous forests. In: 1976 Proc. XVI IUFRO World Congr., International Union of Forest Research Organizations Div. I Oslo, Norway. College of Life Sciences and Agriculture, Orono, Maine: 201-212.

5-Dixon, K.W., S. Roches, & J.S. Pate, 1995. The promotive effect of smoke derived from burnt native  vegetation on seed germination of Western Australia plant. Oecologia 101: 185-192.

6-Ghazanshahi, J. 2006. Plant & soil analysis. Aeeizh press. 311 pp.

7-Giovannini, G., S. Lucchesi, & M. Giachetti, 1990. Effects of heating on some chemical parameters related to soil fertility and plant growth. Soil Science 149: 344-350.

8- González-Pérez, J.A., F.J. González-Vila, G. Almendros, & H. Knicker, 2004. The effect of fire on soil organic matter– A review. Environmental. International 30: 855- 870.

9- Hemmatboland, I., Akbarinia, M. & A. Banej Shafiei. 2010. The effect of fire on some soil chemical properties of oak forests in Marivan region. Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 18 (2): 205- 218.

10- Kruk, B.C, & R.L. Benech-Arnold, 2000. Evaluation of dormancy and germination responses to temperature in Carduus acanthoides and Anagallis arvensis using a screening system, and relationship with field-observed emergence patterns. Seed Science Research 10: 77-88.

11- Maimandinezhad, M. J. 2011. Fundamentals of Ecology. 804 pp.

12- Moghaddam, M. R. 2008. Quantitative plant ecology. Tehran university press. 274 pp.

13- Molavi, R., Baghernejad, M. & E, Adhami. 2009. Effects of forest burning and slash burn on physico-chemical properties and clay minerals of top Soil. Journal of science and technology of agriculture and natural resourses, water and soil science, 13 (49): 99-110.

14- Vallentine, J F., 1990. Grazing management, Academic Press, INC, New York.

15- Wells, C.G., R.E. Campbell, L.F. DeBano, C.E. Lewis, R.I. Fedrikson, E.C. Franklin, R.C. Froelich, & P.H. Dunn, 1979. Effects of fire on soil: a state-of knowledge review. USDA Forest Service General Technical Report, WO-7. Washington DC, 34 p.