تمثیل شیخ صنعان (روایت حال پیر از مسجد تا می خانه)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 7، شماره 25، آذر 1394، صفحه 55-72   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سید علی جعفری صادقی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز- ایران

چکیده

حکایت شیخ صنعان پرداختۀ عطار نیشابوری در مثنوی منطق­الطیر، از جمله ماندگارترین جلوه­های ادبیات تمثیلی کهن فارسی و مایۀ آفرینش شماری از اساسی­ترین بن­مایه­های غزل فارسی است. از این روی تا کنون بررسی­های فراوانی دربارۀ ریشه­ها و منشأهای تاریخی و ادبی این داستان و همچنین تأثیر آن در آثار سخنوران پس از عطار صورت گرفته است. بسیاری از پژوهشگران سیمای تاریخی شیخ صنعان را در شخصیتی به نام عبدالرزاق یمنی یا صنعانی بازجسته­اند و «تحفه­الملوک» منسوب به غزالی از آغازین آثاری دانسته شده که از این شخص سخن به میان آورده است. افزون بر این خاستگاه مضمون پرکاربرد «از مسجد به می­خانه رفتن پیر» در غزلیات حافظ در همین حکایت دیده شده است. در این مقاله گذشته از شرح معانی متعدد مضمون یاد شده، چندین مضمون دیگر رایج در آثار     غزل­سرایان سدۀ ششم تا هشتم در پیوند با داستان شیخ صنعان بررسی شده است و البته نمونه­هایی از کابرد مضامین برشمرده پیش از روایت عطار در غزلیات سنایی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

شیخ صنعان؛ داستان؛ تمثیل؛ مضمون؛ غزل