مقایسه بررسی برخی عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 2، دوره 2، شماره 2، اردیبهشت 1388، صفحه 31-51   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فیروز راد¹؛ راحله منبری²

¹1- عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور تبریز.

²2- کارشناس ارشد رشته جامعه‌شناسی.

چکیده

رویکرد موضوع این پژوهش، بررسی برخی عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان دانشگاه تبریز می­باشد. هدف از این تحقیق، تعیین برخی عوامل مرتبط با تقویت و یا تضعیف دینی و نیز شناخت برخی عوامل مرتبط با میزان دینداری دانشجویان می­باشد. در این بررسی، از روش پیمایش میدانی و کتابخانه­ای و با استفاده از پرسشنامه­ای کتبی نسبت به جمع­آوری اطلاعات اقدام شده است.  نمونه موردنظر با استفاده از فرمول نمونه­گیری کوکران، از جامعه آماری نزدیک به 13000 نفر محاسبه گردیده که نهایتاً حجم نمونه 373 نفر محاسبه شده است. داده­ها با استفاده از روش تحلیل مسیر، رگرسیون چندمتغیره،  ضریب همبستگی پیرسون، آزمون t و آنالیز واریانس تحلیل شده­اند. نتایج نشان می­دهد: عوامل فردی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان می­باشند. گروه دوستان و الگوی انتخابی، تأثیر زیادی بر تقویت یا تضعیف اعتقادات دینی دانشجویان دارند. و هم­چنین عدم رضایت از مسئولین و اولیای مذهبی، موجب کاهش میزان دینداری دانشجویان می­شود.
نهایتاً، متغیرهای گروه دوستان، گروه مرجع، جنسیت، و سن با میزان دینداری دانشجویان رابطه خطی رگرسیونی دارند و 5/87 درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین
می­کنند. 

کلیدواژه‌ها

عوامل روانی- اجتماعی؛ میزان دینداری؛ عوامل فردی؛ رضایت؛ دوستان و گروه مرجع

اصل مقاله

 

 

 

 

                       

مقایسه بررسی برخی عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با
میزان دینداری دانشجویان

 

دکتر فیروز راد^[1]

راحله منبری [2]

 

چکیده

رویکرد موضوع این پژوهش، بررسی برخی عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان دانشگاه تبریز می­باشد. هدف از این تحقیق، تعیین برخی عوامل مرتبط با تقویت و یا تضعیف دینی و نیز شناخت برخی عوامل مرتبط با میزان دینداری دانشجویان می­باشد. در این بررسی، از روش پیمایش میدانی و کتابخانه­ای و با استفاده از پرسشنامه­ای کتبی نسبت به جمع­آوری اطلاعات اقدام شده است.  نمونه موردنظر با استفاده از فرمول نمونه­گیری کوکران، از جامعه آماری نزدیک به 13000 نفر محاسبه گردیده که نهایتاً حجم نمونه 373 نفر محاسبه شده است. داده­ها با استفاده از روش تحلیل مسیر، رگرسیون چندمتغیره،  ضریب همبستگی پیرسون، آزمون t و آنالیز واریانس تحلیل شده­اند. نتایج نشان می­دهد: عوامل فردی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان می­باشند. گروه دوستان و الگوی انتخابی، تأثیر زیادی بر تقویت یا تضعیف اعتقادات دینی دانشجویان دارند. و هم­چنین عدم رضایت از مسئولین و اولیای مذهبی، موجب کاهش میزان دینداری دانشجویان می­شود.

نهایتاً، متغیرهای گروه دوستان، گروه مرجع، جنسیت، و سن با میزان دینداری دانشجویان رابطه خطی رگرسیونی دارند و 5/87 درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین
می­کنند.

واژگان کلیدی: عوامل روانی- اجتماعی، میزان دینداری، عوامل فردی، رضایت، دوستان و گروه مرجع.

طرح مسئله

گرایش به خدا، ذاتی ذهن انسان و مکمل طبیعت بشری است. شاید همه چیز تحلیل رود ولی اعتقاد به خدا که اصل همه ادیان جهان است برجای خواهد ماند. این گرایش اصیل یعنی خداجویی در هر نحله و مذهبی به شکل­های گوناگون تجلی یافته است. همان­طور که کنت می­گوید جامعه به یک اعتقاد مذهبی مشترک نیاز دارد؛ دین، همان اصل وحدت بخش است و زمینه­ی مشترکی را فراهم می­سازد که اگر نبود، اختلاف­های فردی جامعه را از هم می­گسیختند. دین به انسانها اجازه می­دهد تا بر تمایلات خودخواهانه­شان فایق آیند و به خاطر عشق به همنوعان­شان فراتر از این خودخواهی عمل کنند. دین همان شیرازه­ی نیرومندی است که افراد جامعه را با یک کیش و نظام عقیدتی مشترک به همدیگر پیوند می­دهد. و نیز سنگ بنای سامان اجتماعی است و برای مشروع ساختن فرمان­های حکومت اجتناب­ناپذیر است.  هیچ قدرت دنیوی نیست که بدون پشتیبانی یک قدرت معنوی دوام آورد؛ هر حکومتی برای تقدیس و تنظیم رابطه­ی فرماندهی و فرمانبری، لاجرم به یک دین نیاز دارد(کوزر، 1382: 34). دین در چشم­انداز جامعه­شناسی، به عنوان یکی از پنج نهاد عمدۀ جامعه محسوب می­شود که نقش تعیین­کننده­ای در حیات جمعی بشر بر عهده دارد.

بدیهی است در هر جامعه­ای که از جمعیت جوانی برخوردار باشد، به دلیل انرژی، تحرک و هیجان خاص جوانی، تغییر و تحول در ساختار فکری این قشر در سطح جامعه نسبت به سایر اقشار، چشمگیرتر می­باشد. گرایش­ انسان به موضوعات مختلف، خواه پدیده­های اجتماعی و خواه امور غیر اجتماعی، تحت تأثیر علل و عوامل گوناگون قرار دارد. آن­چه مسلم است این که انسان بر اساس فراگرد جامعه­پذیری و تعامل اجتماعی، رفتارهای گوناگون را می­آموزد و با الگوهای رفتاری گروه­ها، تشکل­ها و ... آشنا می­شود و ارزش­ها و هنجارهای جامعه را می­شناسد و بر حسب آنها ساختار فکری خود را شکل می­دهد و نسبت به امور و موضوعات مختلف، نگرش­ و گرایش­ خاصی پیدا می­کند. پس، نوع جامعه و خانواده­ای که فرد در آن زندگی می­کند و گروه­هایی که او با آنها مأنوس می­گردد و نیز منابعی که وی اطلاعات خود را به دست می­آورد، همه و همه گرایش­های او را تحت تأثیر قرار می­دهند. بالطبع ساختار فکری جوانان از متغیرهای مختلف اثر می­پذیرد و همین­طور ساختار فکری افراد مختلف یک جامعه نیز، تحت تأثیر علل و عوامل گوناگون قرار دارد و افراد، تحت تأثیر عوامل متعدد، نسبت به یک موضوع یا پدیده، نگرش مثبت یا منفی پیدا می­کنند(مختاری، 1380: 4).

در تحقیق حاضر در پی آنیم که با روش علمی و مبتنی بر مشاهدات مستقیم، برای مسائل زیر پاسخ منطقی بیابیم:

1-        میزان دینداری دانشجویان چه قدر است؟

2-        چه عواملی با تضعیف یا تقویت اعتقادات دینی دانشجویان مرتبط است؟

 

پیشینه­ی تجربی

در این زمینه تحقیقات زیادی صورت گرفته است که ذیلاً به برخی از این تحقیقات اشاره می­شود:

• بلالی، اسماعیل، تحقیقی با عنوان سنجش گرایش دینی دانشجویان دانشگاه تبریز و بررسی نقش یادگیری اجتماعی در آن، در سال 1377 انجام داده است. یافته­های این تحقیق نشان می­دهد بین وضعیت تأهل با ابعاد اعتقادی و رفتاری گرایش دینی، رابطه معنی­داری وجود دارد. نوع سکونت نیز فقط با بعد رفتاری گرایش دینی رابطه معنی­دار دارد؛ متغیرهای مذهبی بودن دوستان، هم اتاقی ها و ارزیابی از اطلاعات و منابع دینی با بعد اعتقادی رابطه خطی رگرسیونی دارد. در این تحقیق میانگین نمره اعتقادی و دینی برابر 78/60 است(بلالی، 1377).
• بررسی جایگاه دین در ساختار فکری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تبریز از دیگر پژوهش­هایی است که در مورد نگرش به دین و نقش آن در ساختار فکری دانشجویان توسط مختاری در سال 1380 انجام یافته است که بر اساس نتایج این تحقیق عوامل فردی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان می­باشد. و هم­چنین بررسی متغیر رضایت نشان می­دهد: به دلیل این که در جامعه ما زندگی در همه ابعاد فردی و اجتماعی­اش به شدت با دین عجین شده است، بنابراین عدم رضایت از مسئولین نیز بر اعتقادات دینی دانشجویان مؤثر می­باشد(مختاری، 1380).

 

• در تحقیق دیگری که توسط بالایی تحت عنوان سنجش گرایش دینی دانشجویان روزانه دانشگاه تهران و بررسی نقش یادگیری اجتماعی در سال 1377 انجام یافته، مشخص شده است که بین وضعیت تأهل و ابعاد اعتقادی و گرایش به دین رابطه معنی­داری وجود دارد­(بالایی، 1377).
• رضایی، علی، بررسی و مقایسه گرایش­های دینی جوانان و والدین (دانش آموزان مقطع پیش دانشگاهی منطقه 14 تهران)، سال 1379، نوع طرح: کاربردی، هدف پژوهش: در یک کلام بررسی صحت و سقم یک مسئله اجتماعی به نام دین گریزی جوانان است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که تفاوت در گرایش در برخی از جنبه های دینی مانند هنجار دینی و ارزیابی میزان حضور دین در جامعه در بین دو گروه معنی­دار است. بخشی از عوامل موثر در به وجود آمدن تفاوت در گرایش­های دینی که اصلاح­پذیر است، عبارتند از: اصلاح روش­های ارائه پیام دین، اصلاح عملکرد سازمان دینی، اصلاح عملکرد مسئولان کشور، مطابقت بیش از پیش قول و فعل و رفتار دینی همه کسانی­که برای جوانان نقش الگویی دارند                (رضایی، 1379).
• بهرام پور، شعبان علی، تحقیقی باعنوان بررسی عوامل م‍‍‍ؤثر بر انواع پنداشت­های مردم از اسلام و ارتباط بین آنها و گرایش به توسعه در ایران، در سال 1373 انجام داده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه سرپرستان خانوار مناطق 3 و 19 تهران می­باشد. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که افراد دارای پایگاه اجتماعی بالا، بیشتر دارای پنداشت مدرن از اسلام و موافق توسعه می باشند. تحصیلات به طور مستقیم و غیر مستقیم در پنداشت مردم از اسلام و توسعه تاثیر می گذارد. افزایش میزان تحصیلات سبب کاهش پنداشت سنتی از اسلام و پنداشت مخالف توسعه می­گردد. وضعیت اقتصادی، نوع مشاغل، محل تولد، محل سکونت و شهرنشینی نیز در تکثیر افکار و عقاید مذهبی افراد جامعه تاثیر می گذارند. اشتغال زنان از موارد بسیار مهمی است که در تنوع آراء و عقاید مذهبی افراد (همسران و فرزندان) نقش زیادی ایفاء می­کند. افرادی که همسران و مادران آنها شاغل بودند، عمدتاً پنداشت مدرن از اسلام و پنداشت موافق توسعه داشتند(بهرام­پور، 1373).
• ندیمی، حمیرا، تحقیقی تحت عنوان بررسی جایگاه دین در نظام ارزشی جوانان در سال 1377 انجام داده است. نتایج تحقیق نشان دهنده این است که رضایت از مسئولان و روحانیان با گرایش جوانان به دین، رابطه مثبت و کاملاً معنی داری دارد. یعنی هر چه رضایت از مسئولان جامعه بالاتر باشد (شاید به دلیل مذهبی بودن حکومت)، گرایش به دین بالاتر خواهد بود(مختاری، 1380: 64-63).
• در سال 1953، وندل بل و ماریان تی فورس با هدف کشف روابط میان علایق دینی از یک سو و مشخصات خانوادگی و موقعیت شخص در ساختار طبقاتی از طرف دیگر، تحقیقی را در منطقه سان فرانسیسکو اجرا کردند. بدین منظور آنان از چهار خلاصه­ی متمایز سرشماری عمومی جمعیت، نمونه­ای شامل 701 نفر انتخاب کردند که معرف جمعیت مرد 21 ساله و بالاتر بود. چند مورد از نتایج مهم تحقیق فوق عبارتند از: 1- درصد جمعیت کاتولیک در یک محله با سطح زندگی آنان، همبستگی منفی دارد. 2- نسبت یهودی­ها در محله­های اعیان شهرها به مراتب بیشتر از نسبتی است که از تعداد کل آن­ها می­توان انتظار داشت
  (ملکی، 1375: 101).
• در زمینه رابطۀ شهری و روستایی بودن افراد با میزان دینداری نیز، پیمایش­هایی صورت گرفته است. مطالعه زیمل، لوئیس ورث و پارک، تأثیر محیط­های
   شهری و روستایی را بر حیات روانی– اجتماعی افراد نشان می دهد، پیمایش­های انجام شده در چندین کشور دیگر نیز، تفاوت آشکاری را بین شهری و یا
  روستایی بودن با گرایش دینی افراد، گزارش کرده­اند؛ هر چقدر جامعه بزرگتر باشد، سطح رعایت امور مذهبی پایین­تر است. این تمایل در ایالات متحده از
  عامل مهم دیگری نشأت می­گیرد؛ بدین­صورت که کاتولیک­ها بیشتر به تمرکز
   در شهرها گرایش دارند. در بریتانیا، رقم حضور افراد شهرهای بزرگ در
  مراسم مذهبی، 12 %، و در شهرهای کوچک، 17 % می­باشد. در فرانسه نیز، این تفاوت زیاد است؛ در نواحی روستایی و حومه­نشین، رقم حضور منظم در مراسم مذهبی،60 % در مقابل 25 % یا کمتر، در نواحی شهری است. مهم­ترین تبیین در این زمینه، تأکید بر عامل تأخر فرهنگی^[3] است(Sill, 1968: p.425).

 

مبانی نظری

شکی نیست که دین، یکی از قدیمی­ترین و در عین حال پویاترین نهادهائی است که توجه جامعه­شناسان را به خود جلب کرده است. بنیان­گذاران جامعه­شناسی هم­چون کنت، اسپنسر، مارکس، وبر، دورکیم و زیمل توجه ویژه­ای به نقش دین درجامعه عصر جدید، مبذول کرده­اند و در نتیجه­ی تحقیقات این متفکران، مفاهیم و دیدگاه­های نظری زیادی به وجود آمده که هنوز هم راهنمای پژوهش­های
جامعه­شناسان درباره دین است(توسلی، 1380: 5).

در جامعه­شناسی، دین، به طور کلی به عنوان جزئی محوری از سیستم ارزشی یکپارچه­کننده و انسجام بخش، در نظر گرفته می­شود. دین، ملاطی اجتماعی است که افراد و گروه­های اجتماعی را در نظمی مشترک پیوند می­زند. دین، اغلب افراد را به گروه­های اجتماعی یا تجمعات رقیب وجایگزین پیوند می­زند. وجود برخی اختلاف­ها در میان مذاهب از همین جا ناشی می­شود(Turner, 1991: p.23).

 در نظر دورکیم، دین نظام یکپارچه­ای از باورداشت­ها و عملکردهای مرتبط با چیزهای مقدس است، یعنی چیزهایی که جدا از چیزهای دیگر انگاشته شده و در زمره محارم به شمار می­آیند. این باورداشت­ها و عملکردها، همه کسانی را که به آنها عمل می­کنند، در یک اجتماع اخلاقی واحد همبسته می­کند(همیلتون، 1377: 22). نگرش و تلقی دورکیم از مقوله دین، عرفی است. وی با طرح و تبیین نظریه­ی منشأ اجتماعی دین و نفی تلویحی هرگونه منشأ ماورالطبیعی و الهی برای آن، دین را یک فرآورده بشری معرفی می­کند(شجاعی­زند، 1380: 169).

مطابق نظر هیس، خصوصیات فردی مانند سن، جنس، تأهل، تحصیلات، شغل و طبقه اجتماعی، از عوامل مؤثر بر ارزش­های دین برشمرده می­شود. ایشان هم­چنین، گرایش اخلاقی را عاملی مرتبط با ارزش دینی دانسته است(مختاری،      1380: 53).

هرگ[4]، کامل[5] و پتریلو[6]، مذهبی بودن جوانان را در سه عامل مشارکت گروهی، ارزش­های همسالان و ارتباط والدین جستجو کرده­اند(همان: 54).

فیش باین[7] و آیزین[8] به طور غیرمستقیم، در پی یافتن تئوری برای تبیین رفتار،
به نقش گرایش اشاره می­کنند. در این نظر، رفتار ، در پی زنجیره­ای از عوامل
بوجود می­آید، و حلقه ماقبل بروز رفتار، «قصد و نیت» به انجام یک رفتار است. به وجود آمدن «قصد و نیت» به نوبه خود، تابع دو متغیر زیر است:

1-   گرایش به سوی رفتار : متغیری است فردی و شخصی، که طی آن فرد انجام یک رفتار (یا یک پدیده) را از نظر خود ارزیابی می­کند.

2-  متغیر هنجارهای ذهنی : مبین آن است که شخص برای انجام یک رفتار،
تا چه اندازه به تأیید مردمی که با آن سر و کار دارند، توجه دارد
(رفیع­پور، 1372: 9).

پذیرش اجتماعی مفهومی بود که ساپ[9] و هارود[10] در کنار نظریه­ی فیش باین و آیزن ارائه دادند. وجود انتظارات اجتماعی در پیدایش قصد و نیت، بروز یک رفتار به عنوان یک مرجع مثبت و قابل قبول، و فشار هنجارهای اجتماعی، باعث پیدایش
این نظریه شد. ساپ و هارود برای متغیر هنجارهای ذهنی، دو معرف «نظر اولیا» و «نظر دوستان» را انتخاب کرده­اند. طبق این نظریه، هر چه قدر تعامل قوی درون گروه وجود داشته باشد، همبستگی و وحدت آن گروه بیشتر خواهد بود و فرد برای هماهنگی خود با دیگران و نیز برآورد انتظارات دیگران، گرایش و رفتار خود را تعدیل خواهد ساخت(رفیع­پور، 1372: 12).

روزن اشتیل[11] نیز، به چند عامل مؤثر بر گرایش اشاره می­کند که عبارتند از:
1- ارضاء نیاز، 2- تجربه، 3- رضایت فرد، 4- میزان دسترسی به اهداف تعیین شده
5- کارآیی بهتر برای حل مسایل. نکات ذکر شده از سوی روزن اشتیل، در واقع عوامل مؤثر بر گرایش هستند که در این میان، ارضاء نیاز و رضایت افراد، دو متغیر نزدیک و شبیه یکدیگرند؛ میزان دسترسی به اهداف تعیین شده و کارآیی بهتر برای حل مسایل، را نیز می­توان در واقع، اجزایی از همان متغیر ارزیابی فایده در تئوری فیش باین و آیزن در نظر گرفت(رفیع­پور، 1372: 17).

بر اساس تئوری کنش معقول[12]، باورهای مربوط به نتایج یک رفتار خاص، تعیین کننده رفتار می­باشد. در صورتی که باورهای مربوط به آمال مهم دیگران، با در نظر گرفتن رفتار، تعیین­کننده ادراکات ما از فشارهای اجتماعی برای انجام رفتار است. گرایش­ به سمت و سوی رفتار، و دریافت­ از فشار اجتماعی برای انجام رفتار، تعیین کننده­ی اهداف (اغراض) رفتارها بوده و نیات رفتاری نیز تعیین کننده­های بلاواسطه­ی رفتارها هستند(مختاری، 1380: 17).

از نظر لوین^[13]، رفتار انسان تابع خصوصیات شخصی، و خصوصیات محیط است که این محیط، خود شامل محیط اجتماعی و طبیعی است که انسان در آن زندگی می­کند و رفتارش تحت تأثیر محیط پیرامونش قرار دارد(علیپوری نیاز، 1378: 19).

کرچ[14] و همکاران او، عوامل تکوین نگرش­ها را در چهار دسته دانسته­اند:
 الف) آن­چه که نیازهای شخصی را برآورد می­کند،    ب) اطلاعاتی که شخص در معرض آن قرار می­گیرد،    ج) تعلق گروهی،      د) شخصیت فرد(قاضی و دیگری، 1376: 25).

بر اساس نظریه­ی «نقش گروه­ها در تکوین گرایش­ها»، یکی از عوامل مهم
شکل­دهنده­ی گرایش­های فرد، تعلق گروهی است. انسان برای این که بتواند زندگی کند و نیازهای اجتماعی خود را برآورده سازد، باید در گروه­های اجتماعی حضور یابد، و این امر، مستلزم پذیرش و حمایت از طرف سایر اعضای گروه است. این پذیرش و حمایت، هنگامی صورت می­گیرد که فرد، ارزش­ها و هنجارهای گروهی را رعایت کند و انتظارات سایر اعضای گروه را برآورده سازد(همان: 20). پس گروه­هایی که شخص متعلق به آنهاست، سرچشمه بسیاری از گرایش­های اوست. فرد برای حفظ گرایش­های خود، نیازمند جلب حمایت دیگران است(کرچ و همکاران، 1374: 13).

 

فرضیه­ها

1-   بین عوامل فردی  (شامل جنسیت، وضعیت اشتغال، محل تولد، محل سکونت، وضعیت تأهل) و میزان دینداری دانشجویان تفاوت وجود دارد.

2-   بین میزان رضایت دانشجویان از مسئولان و اولیای مذهبی و میزان دینداری آنها رابطه­ وجود دارد.

3-   بین  مذهبی بودن گروه دوستان دانشجو و میزان دینداری وی تفاوت وجود دارد.

4-   بین مذهبی بودن الگوی انتخابی دانشجو (گروه مرجع) و میزان دینداری وی تفاوت وجود دارد.

 

روش­شناسی

روش تحقیق این مطالعه، روش اسنادی و پیمایشی از نوع همبستگی می­باشد. جامعه آماری این تحقیق، شامل کلیۀ دانشجویان دانشگاه دولتی تبریز می باشد که در سال 1389، مشغول به تحصیل بوده­اند. بر اساس اطلاعات تهیه شده از بخش آمار دانشگاه تبریز، تعداد 12533 نفر دانشجو در سال 1389 مشغول به تحصیل بوده که جامعه آماری ما را تشکیل می دهند. از آن­جا که امکان دسترسی به تمام افراد جامعه آماری مقدور نیست، لذا، با استفاده از فرمول نمونه­گیری کوکران، 373 نفر به عنوان نمونه، محاسبه شده است. در این پژوهش، از شیوه نمونه­گیری طبقه­ای متناسب، برای انتخاب نمونه، استفاده شده است، زیرا جامعة آماری کاملاً یک­دست نبوده و از نظر برخی از متغیر­ها، مانند جنسیت و رشته تحصیلی، آرایش متفاوت داشته است.

روایی و پایایی ابزار اندازه­گیری: برای تامین اعتبار یا روایی شاخص­های به کار رفته در این مطالعه، پرسشنامه پس از طرح سئوالات، در اختیار تعدادی از اساتید، صاحب­نظران و کارشناسان علوم اجتماعی قرار گرفت و دیدگاه­های اصلاحی آنان، مورد توجه واقع گردید و بدین روش، اعتبار صوری گویه­های پرسشنامه فراهم شد. در این تحقیق برای محاسبه پایایی و همبستگی درونی گویه­ها نیز، از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد. بدیهی است مقدارآلفای کرونباخ، بین صفر و یک متغیر می­باشد و هرقدر عدد به دست آمده به عدد یک نزدیکتر باشد، نشان دهنده این است که پایایی ابزار اندازه­گیری، بالاست. جداول زیر، میزان آلفای گویه­ها را نشان می­دهد:

 

جدول شماره (1): ضرایب پایایی ابعاد میزان دینداری

ضریب پایایی	بعداعتقادات	بعداخلاقیات	بعد مناسک و شعایر	میزان دینداری
آلفا (Alpha)	9890/0	9809/0	9853/0	9934/0
تعداد گویه­ها	14	19	12	45

 

جدول شماره (2):ضرایب پایایی عوامل مرتبط با میزان دینداری

ضریب پایایی	رضایت و اعتماد	گروه مرجع	گروه دوستان
آلفا (Alpha)	9781/0	9554/0	9841/0
تعداد گویه­ها	6	2	3

 

یافته­های تحقیق

الف) یافته­های توصیفی:

1- نتایج به دست آمده از این مطالعه، نشان می­دهد که میانگین نمره­ی میزان دینداری برابر 9/177 نمره با انحراف استاندارد 2/52 است. با توجه به این که حداقل نمره­ی میزان دینداری در نمونه مورد نظر، برابر 45 نمره و حداکثر نمره برابر 263 است، مقدار واریانس نمرات نیز برابر 76/2726 می­باشد.

2-  بر اساس نتایج حاصله، میانگین سن دانشجویان مورد مطالعه، برابر 39/23 سال با انحراف استاندارد 03/3 می­باشد، به­طوری که سن 18 سال پایین­ترین و سن 37 سال بالاترین سن در نمونه موردنظر، می­باشد. هم­چنین 2/40 درصد از افراد مورد مطالعه، مرد و 8/59 درصد زن هستند و از کل پاسخگویان، 305 نفر مجرد و 57 نفر متأهل می­باشند و 11 نفر نیز، جزو گزینه­­ سایر قید شده­اند.

3- یافته­های مربوط به متغیر رشته تحصیلی دانشجویان نشان می­دهد که، 123 نفر از نمونه مورد نظر، از میان رشته­های علوم پایه، 135 نفر از رشته­های علوم انسانی و 115 نفر از رشته­های فنی و مهندسی انتخاب شده­اند.

4- از کل 373 نفر پاسخگو در نمونه آماری، 104 نفر (9/27 درصد) شاغل و 269 نفر (1/79 درصد) غیر شاغل هستند.

5- داده­ها نشان می­دهد که از 373 نفر پاسخگویی که به پرسشنامه پاسخ داده­اند، 326 نفر در شهر و 47 نفر در روستا متولد شده­اند. و هم­چنین 341 نفر از پاسخگویان در شهر و 32 نفر در روستا، ساکن هستند.

6-  بر اساس نتایج حاصله، میانگین میزان رضایت از مسئولان و اولیای مذهبی، برابر 51/15 با انحراف استاندارد 29/7 می­باشد. حداقل نمره­ی رضایت برابر
6 و حداکثر نمره­ی این متغیر، برابر 36 است. مقادیر کشیدگی و چولگی
(343/0- =Kurt و 550/0=SK)، نشان می­دهد که توزیع، چوله به راست است و تا حدودی کوتاه­تر از منحنی نرمال می­باشد. یعنی میزان رضایت اکثر افراد، متوسط به پایین می­باشد. به بیان دیگر، 8/78 درصد دانشجویان، از نظر میزان رضایت و
اعتماد اجتماعی، نمرۀ پایین گرفته­اند و فقط2 /21 درصد نمرۀ بالاتر (نسبتا زیاد، زیاد و خیلی زیاد) را کسب کرده­اند.

7- در مورد گرایش مذهبی گروه دوستان دانشجویان مورد مطالعه، نتایج نشان می­دهد، 9/9 درصد پاسخگویان، دوستان خود را غیرمذهبی، 5/11 درصد کم­اعتقاد، 4/42 درصد در حد متوسط، 6/27 درصد متدین، و 6/8 درصد خیلی متدین
ارزیابی می­کنند.

8- در زمینه الگوی انتخابی دانشجویان نیز، 6/16 درصد از افراد مورد مطالعه پاسخ داده­اند که مذهبی بودن افرادی که به عنوان الگو انتخاب می­کنند، برایشان اصلاً اهمیتی ندارد، 2/18 درصد، این موضوع را خیلی کم، 2/29 درصد، کم، 3/26 درصد، زیاد، و 7/9 درصد، خیلی زیاد حائز اهمیت می­دانند.

 

ب) یافته­های استنباطی:

آزمون فرضیه اول:

بر اساس اطلاعات جدول شماره (3) ملاحظه می­شود که بین جنسیت، وضعیت اشتغال، محل تولد، محل سکونت و میزان دینداری دانشجویان تفاوت میانگین
معنی­داری وجود دارد.

 

 

جدول شماره (3): نتایج آزمون تی­تست بین میزان دینداری

دانشجویان مورد مطالعه و متغیرهای مسقل

 

سطح معنی­داری	درجه آزادی	آزمون t	انحراف استاندراد	میانگین	تعداد	متغیرها
000/0	371	751/12-	49345/51 38030/37	8133/142 5202/201	150 223	مرد زن	جنسیت و میزان دینداری
000/0	371	106/11-	69529/53 62331/41	01/136 10/194	104 269	شاغل غیرشاغل	وضعیت اشتغال و میزان دینداری
000/0	371	469/6-	01810/52 42662/26	6074/171 6383/221	326 47	شهر روستا	محل تولد و میزان دینداری
000/0	371	016/5-	25893/52 27207/26	8856/173 8125/220	341 32	شهر روستا	محل سکونت و میزان دینداری

 

 

بر اساس نتایج به دست آمده، مقدار ضریب همبستگی پیرسون بین میزان دینداری و سن دانشجویان مورد مطالعه، برابر 610/0-=r و نیز سطح معنی­داری برابر 000/0=p، می­باشد. با توجه به سطح معنی­داری، که کوچکتر از 05/0 است،          می­توان چنین نتیجه گرفت که، بین این دو متغیر، همبستگی معکوس وجود دارد؛ به این ترتیب که هر چه سن دانشجویان بالاتر می­رود، میزان دینداری آن­ها کاهش می­یابد و بالعکس.

میزان دینداری دانشجویان بر اساس وضعیت تأهل نیز طبق آزمون تحلیل واریانس یکطرفه معنی­دار می­باشد مقدار 691/11 F= و 000/0=p. به بیان ساده­تر، میانگین میزان دینداری متأهل­ها، نسبت به میانگین مجردها و کسانی که جزو سایرین قید شده­اند، خیلی بیشتر است. در حالی که میانگین میزان دینداری مجردها و سایرین به هم نزدیک است و تفاوت چندانی ملاحظه نمی­شود.

آزمون فرضیه دوم: بر اساس نتایج تحلیل­های انجام شده، مقدار ضریب همبستگی پیرسون بین رضایت از مسئولان و میزان دینداری دانشجویان مورد مطالعه، برابر 723/0=r و نیز سطح معنی­داری آزمون، برابر 000/0=p، است. با توجه به سطح معنی­داری، که کوچکتر از 05/0 می­باشد، می­توان چنین نتیجه­ گرفت که، بین این دو متغیر، رابطه معنی­دار وجود دارد، به این ترتیب که هر چه میزان رضایت فرد بالاتر می­رود، میزان دینداری او نیز افزایش می­یابد و بالعکس.

­­آزمون فرضیه سوم: مطابق اطلاعات جدول شماره (4) مقدار F برابر 008/450 محاسبه شده است و سطح معنی­داری آزمون نیز از 05/0 کمتر است (000/0=p)، بنابراین فرض صفر رد شده و فرض مخالف پذیرفته می­شود. یعنی بین میانگین­ها، تفاوت معنی­داری وجود دارد. آزمون مقایسه میانگین­ها نشان می­دهد که میانگین میزان دینداری کسانی که دوستان­شان متدین­ترند، عمدتاً بیشتر از افرادی است که
 دوستان­شان کم اعتقاد یا غیرمذهبی هستند.

آزمون فرضیه چهارم: در بررسی آزمون تحلیل واریانس دومتغیر گروه مرجع و میزان دینداری، طبق معیار 977/279=F و 000/0=p ، می­توان نتیجه گرفت که بین میانگین­ها تفاوت معنی­داری وجود دارد. آزمون مقایسه زوجی میانگین­ها نیز، نشان می­دهد که میانگین میزان دینداری کسانی که الگوی انتخابی­شان متدین­ترند، بیشتر از افرادی است که گروه مرجع­شان کم اعتقاد یا غیرمذهبی هستند.

 

جدول شماره (4): تجزیه واریانس میزان دینداری دانشجویان

 بر اساس گروه دوستان و گروه مرجع

 

فرضیه­ها	کمیت F	سطح معنی­داری
تفاوت بین مذهبی بودن گروه دوستان و میزان دینداری دانشجویان	008/450	000/0
تفاوت بین مذهبی بودن گروه مرجع و میزان دینداری دانشجویان	977/279	000/0

 

 

نتایج رگرسیونی عوامل روانی و اجتماعی تبیین کننده میزان دینداری در میان دانشجویان، نشان می­دهد که ازمیان متغیرهای وارد شده در معادله، مجموعا 4 متغیر (گروه دوستان، گروه مرجع، جنس و سن)، در مدل نهایی باقی مانده­اند که بیشترین تغییرات متغیر وابسته را تبیین می­کنند. ضریب نهایی رگرسیون چند متغیره، 936/0 است که مجذور آن یعنی ضریب تبیین، میزان 877/0، بیانگر درصد تغییرات تبیین شده توسط متغیرهای وارد در معادله می­باشد. لازم به ذکر است که ضریب تبیین اصلاح شده 875/0 بوده و می­توان چنین نتیجه گرفت که درصد واقعی اصلاح شده و خالص میزان تبیین متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل، 5/87 درصد است. در واقع، ما در تحقیق حاضر، توانسته­ایم 5/87 درصد از عوامل مرتبط با میزان دینداری را با معرفی و تبیین متغیرهای این پژوهش کنترل کنیم و 5/12 درصد از عوامل، خارج از قلمرو این تحقیق می­باشد که باید در تحقیقات دیگر مورد بررسی قرار گیرد. نتایج بدست آمده از تحلیل رگرسیونی چند متغیره را می­توان به صورت استاندارد شده چنین بیان کرد:

میزان دینداری = 2/53 (گروه دوستان) + 4/32 (گروه مرجع) + 2/10 (جنس) + 3/7- (سن)

تحلیل مسیر: در این قسمت از گزارش، به بررسی همبستگی بین متغیرها به صورت ترکیبی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم آنها بر یکدیگر، می­پردازیم.

 

 

شکل شماره (1): مدل تحلیل مسیر عوامل مرتبط با میزان دینداری دانشجویان

همان­طور که قبلاً گفته شد، با مشخص شدن ضرایب بتای رگرسیونی در مدل مسیر، می‌توان تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم هر یک از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته را نیز محاسبه کرد و با مقایسه اثرات کل، مؤثرترین متغیرها را از سایر متغیرها متمایز نمود. در جدول زیر اثرات مستقیم و غیرمستقیم، و اثرات کل هر یک از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته، محاسبه شده است:

 

جدول شماره (5): مجموع تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم

متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته

ردیف	متغیر مستقل	اثر مستقیم	اثر غیرمستقیم	مجموع تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم هر متغیر
1	مذهبی بودن گروه دوستان	532/0	-	532/0
2	مذهبی بون گروه مرجع	324/0	425/0	749/0
3	جنس	102/0	058/0	16/0
4	سن	073/0-	050/0-	123/0-

 

 

نتایج مدل رگرسیونی و تحلیل مسیر، بیانگر این هستند که از کل متغیرهای مستقل وارد شده در مدل رگرسیونی، تنها 4 متغیر (گروه دوستان، گروه مرجع، جنس و سن)، بر میزان دینداری تاثیر می‌گذارند و قادرند تغییرات آن را تبیین کنند. از بین این متغیرها، متغیر «گروه دوستان» بیشترین تاثیر، و  متغیر «سن» کمترین تاثیر را دارند. همچنین نتایج نشان می‌دهد که تاثیر متغیر «سن» بر متغیر وابسته، منفی و معکوس، و تاثیر سایر متغیرها، مثبت و مستقیم می­باشد.

 

بحث و نتیجه­گیری

مطابق نظر هیس، خصوصیات فردی مانند سن، جنس، تأهل، تحصیلات، شغل، طبقه اجتماعی و ... از عوامل مؤثر بر ارزش­های دینی هستند. هم­چنین در نظر لوین، رفتار انسان تابع خصوصیات شخصی و خصوصیات محیط است. یافته­های این مطالعه نیز نشان می­دهد که بین عوامل فردی و میزان دینداری دانشجویان  رابطه وجود دارد که خلاصه نتایج آن به شرح زیر است:

بر اساس فرضیه­ی آماری پژوهش، انتظار بر این بود که بین سن و میزان دینداری دانشجویان رابطه وجود داشته باشد. نتایج آزمون ضریب همبستگی بین متغیر سن و میزان دینداری، نشان می­دهد که به درستی رابطه­ای معنی­دار بین سن و میزان دینداری دانشجویان در سطح (000/0= sig). وجود دارد. همبستگی این دو متغیر، قوی و در جهت معکوس می­باشد (610/0-). یعنی هر چه سن دانشجویان در نمونه مورد نظر، بالاتر می­رود، میزان دینداری آن­ها کاهش می­یابد.

تحلیل آزمونT بین دو گروه جنسی مرد و زن، نشان­دهنده­ی وجود تفاوت
معنی­دار، میان میانگین­های دو گروه است (000/0Sig=). اصولاً به دلیل تفاوت­های فیزیولوژیکی دو جنس مرد و زن، و نیز لطیف­تر بودن بعد روحی زنان در مقایسه با مردان، زنان بیشتر از مردان در فعالیت­های مذهبی حضور می­یابند، که این خود، دلیل تفاوت میزان دینداری آنهاست.

آزمون تفاوت میانگین میان دو گروه شاغل و غیرشاغل، بیانگر وجود تفاوت معنی­دار در سطح (000/0Sig=)، بین این دو گروه در میزان دینداری است. به عبارتی، میزان دینداری شاغلین نسبت به غیر شاغلین کمتر است.

تحلیل واریانس بین وضعیت تأهل (مجرد، متأهل، سایر) و میزان دینداری، نشان­دهنده­ی وجود تفاوت معنی­دار در سطح (000/0Sig=). بین این دو متغیر است و نتایج نشان می­دهد که میانگین میزان دینداری متأهل­ها، نسبت به میانگین مجردها و کسانی که جزو سایرین می­باشند، خیلی بیشتر است. در حالی که میانگین میزان دینداری مجردها و سایرین، به هم نزدیک است و تفاوت چندانی مشاهده نمی­شود. پس، وضع تأهل به عنوان متغیری مستقل و تأثیرگذار، در معادلۀ تحقیق عمل می­کند. وجود این رابطه را شاید بتوان به هنجارپذیری و انعطاف­پذیری بیشتر متأهلین، در قبال هنجارها و ارزش­های جامعه منتسب دانست. افراد بعد از ازدواج، جهت حفظ حریم خانواده­ی خود، نیازمند پذیرش قوی­تر هنجارها و ارزش­ها هستند. در این مرحله فرد، نه تنها برای دفاع از حریم شخصی خود، بلکه مهم­تر از آن برای دفاع از حریم خانواده، نیازمند تبعیت جدی­تر از هنجارهای کلی جامعه است، تا دیگران نیز به حریم وی احترام بگذارند. این امر در جامعه­ی ما، به یقین با اعتقاد به چارچوب دین، میسّر است.

تحلیل تفاوت بین نوع محل تولد و سکونت (شهری یا روستایی) و میزان دینداری، نشان­دهنده­ی وجود تفاوت، میان میانگین­های این دو گروه است و این تفاوت، در سطح (000/0Sig=). معنی­دار می­باشد. به عبارتی دیگر، میانگین میزان دینداری کسانی که در روستا متولد شده­اند و یا ساکن روستا می­باشند، خیلی بیشتر از کسانی است که در شهر متولد شده­اند و در شهر زندگی می­کنند. همان گونه که در پیشنه­ی پژوهشی گفتیم، مطالعات زیمل، لوئیس ورث و پارک، تأثیر محیط­های شهری و روستایی را بر حیات روانی- اجتماعی افراد، نشان می­دهند(Sill, 1968: p.425 ). بالطبع هر چه جامعه بزرگتر باشد، سطح رعایت امور مذهبی، پایین­تر است. بنابراین وضع سکونت (شهری یا روستایی بودن)، به عنوان عاملی مستقل و مرتبط با میزان دینداری، عمل می­کند.

طبق نظریه­ی روزن اشتیل، ارضاء نیاز و رضایت افراد، دو متغیر نزدیک و
شبیه یکدیگرند، که از عوامل مؤثر بر گرایش ابناء بشر می­باشند. فهم غلط و
برداشت­های ناصحیح و عملکرد ناصواب ما مسلمانان به طور اعم، عالمان و اندیشمندان دینی به طور اخص، و روحانیت و نظام و سازمان دینی به طریق اولی،
می­تواند به تضعیف نقش دین در جامعه و بویژه در بین قشر جوان جامعه بیانجامد (رفیع­پور، 1377: 360-317 ). ضریب همبستگی پیرسون و آزمون معنی­داری متغیرهای رضایت از مسئولان و میزان دینداری، نشان می­دهد رابطه معنی­داری در سطح (000/0Sig=). بین میزان دینداری دانشجویان و میزان رضایت آن­ها وجود دارد و نیز، همبستگی بین این دو متغیر، مثبت و مستقیم است(723/0r=). یعنی
هرقدر میزان رضایت و اعتماد بالا باشد، میزان دینداری دانشجویان نیز بیشتر          می­شود و برعکس.

به تبعیت از فیش­باین و آیزن، ساپ و هارود، کرچ و ...، باید گفت گرایش­های شخص تابع تعلق گروهی و نماینده­ی اعتقادات، سنت­ها و آداب گروه­هایی است که شخص عضوی از آنهاست. فرد برای حفظ گرایش­های خود، نیازمند جلب حمایت دیگران است و حمایت وقتی انجام می­گیرد که اشتراکی بین افراد احساس شود. طبق این نظریه ها، هر قدر تعامل قوی بین اعضای گروه وجود داشته باشد، همبستگی و وحدت آن گروه، بیشتر خواهد بود و فرد برای هماهنگی خود با دیگران و نیز برآورد انتظارات دیگران، گرایش و رفتار خود را تعدیل خواهد ساخت. بنابراین، گروه­هایی که شخص بدان­ها متعلق است (گروه همسالان، گروه همکاران، گروه مرجع، گروه مذهبی و ...)، سرچشمه­ی بسیاری از گرایش­های اوست.

تحلیل واریانس متغیرهای مذهبی بودن دوستان و الگوی انتخابی، با میزان دینداری دانشجویان نیز، نشان­دهنده­ی وجود تفاوت معنی­دار در سطح(000/0Sig=) می­باشد. در نتیجه، می­توان گفت دوستان و الگوی انتخابی، رابطه زیادی با تقویت یا تضعیف اعتقادات دینی دانشجویان دارند. به عبارتی، هر قدردوستان و الگوهای انتخابی فرد مذهبی­تر باشند، میزان دینداری وی بیشتر       می­شودو برعکس.

نهایتاً، از مدل رگرسیونی نیز می­توان چنین نتیجه گرفت که تحقیق حاضر،  5/87 درصد از عوامل مرتبط با میزان دینداری را با معرفی و تبیین متغیرها، کنترل می­کند. در واقع، نتایج به دست آمده از تحلیل رگرسیونی چند متغیره، بیانگر این است که میزان دینداری دانشجویان، بیش از هر متغیر دیگری از متغیر گروه دوستان
(به عنوان اولین عامل)، متأثر می­باشد. یعنی متدین بودن یا نبودن دوستان فرد در میزان دینداری وی تأثیر دارد، به عبارت بهتر، کسانی که دوستان­شان مذهبی هستند، احتمال بیشتری دارد که میزان دینداری­شان بالا باشد. دومین عامل که نقش بسیار مهمی در پیش­بینی میزان دینداری دانشجویان ایفاء می­کند، گروه مرجع    می­باشد. یعنی اگر الگوهای انتخابی دانشجویان، مذهبی باشند، به مراتب میزان دینداری آنها بیشتر می­شود و برعکس. جنسیت نیز، عاملی است که در میزان دینداری دانشجویان به عنوان سومین عامل مرتبط، مداخله می­کند. چهارمین و آخرین عامل مؤثر در میزان دینداری دانشجویان در این تحقیق، سن است. به این معنی که، هر چه سن دانشجویان بالاتر می­رود، از میزان دینداری آنها کاسته            می­شود.

 

پیشنهادها

الف) پیشنهادهای پژوهشی:

-  تقویت همکاری و مشارکت در اجرای طرح­های مطالعاتی مراکز
علمی- تخصصی مرتبط با مطالعات اجتماعی دین. 

-   برپایی کارگاه­های آموزشی– پژوهشی، به منظور ارتقاء سطح دانش پژوهشگران دین و علاقمندان به مطالعات اجتماعی دین.

-  تلاش برای آشنایی بیشتر با مراکز و متخصصان داخلی و خارجی در حوزه مطالعات اجتماعی دین، به منظور تبادل هر چه بیشتر اطلاعات، تعاطی آراء و بسط و توسعه همکاری­های علمی.

-   مشارکت در راه­اندازی فصلنامه­های تخصصی مطالعات دین و تلاش ویژه برای راه­اندازی فصلنامه تخصصی جامعه­شناسی دین.

ب) پیشنهادهای کاربردی:

-  همان طور که یافته­های این مطالعه نشان می­دهد میزان دینداری دانشجویان بیش از هر متغیر دیگری از متغیرهای گروه دوستان و گروه مرجع متأثر است. بنابراین، پیشنهاد می­شود روی انتخاب نوع دوستان، الگوی افراد و هم­چنین رضایت از اولیای مذهبی، توجه و سرمایه­گذاری علمی و عملی بیشتر صورت گیرد.

-  توجه بیشتر به نقش رسانه­های ارتباط جمعی در خصوص نشر ارزش­های دینی، فعالیت­های مذهبی، و اختصاص دادن برنامه­های متنوع بیشتر درباره مسائل معنوی، مبارزه عملی با تهاجم رسانه­های ارتباط جمعی، پرهیز از منفی جلوه دادن دین و نیز جلوگیری از تبلیغات بی­روح و فرمایشی و کلیشه­ای مذهبی.

-  تأمین رفاه مادی مردم و مبارزه با فقر؛ چراکه فشار مادی و فقر زیاد،
باعث بدبینی مردم به مسئولان نظام -که خود متولی و مبلغ رسمی دین هستند- می­شود.

-  تقویت و پربار نمودن محتوای دروس حوزه­های علوم دینی و محدود کردن شرایط پذیرش و توجه مضاعف برعملکرد اولیای مذهبی، جهت جلوگیری از فهم غلط، برداشت­های ناصحیح و تضعیف نقش دین در بین قشر جوان جامعه.

        ·             منابع

بالایی، ا. (1377)، سنجش گرایش دینی دانشجویان روزانه دانشگاه تهران و
  بررسی نقش یادگیری اجتماعی در آنان. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد،
   جامعه­شناسی، دانشگاه تهران.

بلالی، ا. (1377)، سنجش گرایش دینی دانشجویان روزانه تبریز و بررسی نقش یادگیری در آن. پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، دانشکده علوم انسانی
  و اجتماعی دانشگاه تبریز.

بهرام­پور، ش، ع. (1373)، بررسی عوامل مؤثر بر انواع پنداشت­های مردم از اسلام و ارتباط بین آن­ها و گرایش به توسعه در ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه تهران.

توسلی، غ. (1380)، جامعه­شناسی دینی. تهران: انتشارات سخن.

رضایی، ع. (1379)، بررسی و مقایسه گرایش­های دینی جوانان و والدین (دانش­آموزان مقطع پیش­دانشگاهی منطقه 14 تهران). کارشناسی ارشد، دانشگاه  تهران.

رفیع­پور، ف. (1372)، سنجش گرایش روستائیان نسبت به جهاد سازندگی.  تهران:  نشر ارغنون.

رفیع­پور، ف. (1377)، کندوکاوها و پنداشت­ها. تهران: شرکت سهامی انتشار،
  چاپ نهم.

شجاعی­زند، ع. (1380)، دین، جامعه و عرفی­شدن: جستارهایی در جامعه­شناسی دین. تهران: نشر مرکز.

علیپوری­نیاز، م. (1378)، سنجش گرایش دانشجویان دانشگاه تبریز به فمنیسم   و  بررسی عوامل مؤثر بر آن. پایان­نامه کارشناسی جامعه­شناسی، دانشکده
 علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.

قاضی، م و ودادهیر، ا. (1376)، بررسی و مطالعه گرایش به باروری و
 عوامل مؤثر بر آن در میان نوجوانان شهر اردبیل. واحد پژوهش و تحقیقات  اجتماعی استانداری اردبیل.

کرچ، د و همکاران. (1374)، فرد در اجتماع. ترجمه: م، صناعی. تهران:
   انتشارات فرانکلین.

کوزر، ل. (1382)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی.
    تهران: انتشارات علمی، چاپ دهم.

مختاری، ع. (1380)، بررسی جایگاه دین در ساختار فکری دانشجویان
 (دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز). پایان­نامه کارشناسی ارشد پژوهشگری  علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی رودهن.

ملکی، ا. (1375)، بررسی پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانواده­ها با           گرایش­های ارزشی نوجوانان (دانش­آموزان ذکور سال سوم رشته ریاضی فیزیک وتجربی در سال 75-1374). پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

همیلتون، م. (1377)، جامعه­شناسی دین. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: انتشارات تبیان.

Sills, D. (1968), International Encyclopedia of the social   Scinces. V.13, Mac Millan Company and free Press.

Turner Bryan, S. (1991), Religion and social Theory; S age    publications.

 

---

1-     عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور تبریز.

2-     کارشناس ارشد رشته جامعه­شناسی.

1- Cultural lag

1- Herge

2- Kamel

3- Potrilo

4- Fish Bein

5- Eisen

• 6- Supp
• 7- Harrod
• 1- Rosen Stiel
• 2- Reasond Action Theory
• 3- Lewien
• 4- Kretch

 

 

 

 

 

مراجع

بالایی، ا. (1377)، سنجش گرایش دینی دانشجویان روزانه دانشگاه تهران و
  بررسی نقش یادگیری اجتماعی در آنان. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد،
   جامعه­شناسی، دانشگاه تهران.

بلالی، ا. (1377)، سنجش گرایش دینی دانشجویان روزانه تبریز و بررسی نقش یادگیری در آن. پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، دانشکده علوم انسانی
  و اجتماعی دانشگاه تبریز.

بهرام­پور، ش، ع. (1373)، بررسی عوامل مؤثر بر انواع پنداشت­های مردم از اسلام و ارتباط بین آن­ها و گرایش به توسعه در ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه تهران.

توسلی، غ. (1380)، جامعه­شناسی دینی. تهران: انتشارات سخن.

رضایی، ع. (1379)، بررسی و مقایسه گرایش­های دینی جوانان و والدین (دانش­آموزان مقطع پیش­دانشگاهی منطقه 14 تهران). کارشناسی ارشد، دانشگاه  تهران.

رفیع­پور، ف. (1372)، سنجش گرایش روستائیان نسبت به جهاد سازندگی.  تهران:  نشر ارغنون.

رفیع­پور، ف. (1377)، کندوکاوها و پنداشت­ها. تهران: شرکت سهامی انتشار،
  چاپ نهم.

شجاعی­زند، ع. (1380)، دین، جامعه و عرفی­شدن: جستارهایی در جامعه­شناسی دین. تهران: نشر مرکز.

علیپوری­نیاز، م. (1378)، سنجش گرایش دانشجویان دانشگاه تبریز به فمنیسم   و  بررسی عوامل مؤثر بر آن. پایان­نامه کارشناسی جامعه­شناسی، دانشکده
 علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.

قاضی، م و ودادهیر، ا. (1376)، بررسی و مطالعه گرایش به باروری و
 عوامل مؤثر بر آن در میان نوجوانان شهر اردبیل. واحد پژوهش و تحقیقات  اجتماعی استانداری اردبیل.

کرچ، د و همکاران. (1374)، فرد در اجتماع. ترجمه: م، صناعی. تهران:
   انتشارات فرانکلین.

کوزر، ل. (1382)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی.
    تهران: انتشارات علمی، چاپ دهم.

مختاری، ع. (1380)، بررسی جایگاه دین در ساختار فکری دانشجویان
 (دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز). پایان­نامه کارشناسی ارشد پژوهشگری  علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی رودهن.

ملکی، ا. (1375)، بررسی پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانواده­ها با           گرایش­های ارزشی نوجوانان (دانش­آموزان ذکور سال سوم رشته ریاضی فیزیک وتجربی در سال 75-1374). پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

همیلتون، م. (1377)، جامعه­شناسی دین. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: انتشارات تبیان.

Sills, D. (1968), International Encyclopedia of the social   Scinces. V.13, Mac Millan Company and free Press.

Turner Bryan, S. (1991), Religion and social Theory; S age    publications.