بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی
دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
نازیلا عبداله زاده 1
دکتر نعمت الله تقوی 2
دکتر محمدباقر علیزاده اقدم 3
91/10/ تاریخ دریافت: 20
91/12/ تاریخ پذیرش: 16
چکیده
در این مقاله به تعیین عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
پرداخته شده است. یک مطالعه پیمایشی از نوع همبستگی می باشد و سوال اصلی این تحقیق این است
که: عمده ترین عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز کدام ها
هستند؟ جامعه آماری تحقیق حاضر دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز هستند که 25611 نفر
اعلام شده است. از این تعداد 386 نفر با استفاده از فرمول کوکران و با روش نمونه گیری تصادفی ساده
به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند، که عبارتند از 195 نفر مرد و 189 نفر زن با میانگین سنی 23 سال
که 67 نفر متاهل و 319 نفر مجرد بودند. برای اندازه گیری متغیر مشارکت اجتماعی 13 سؤال 6
گزینه ای، متغیر هویت اجتماعی 7 سؤال 5 گزینه ای و متغیر رضایت از خدمات دانشگاه 10 سؤال 5
انجام spss گزینه ای با استفاده از طیف لیکرت بودند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار آماری
تست استفاده شده است. یافته ها نشان t ، شد و از آزمون های آماری همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس
داد بین هویت اجتماعی، رضایت از خدمات دانشگاهی، با مشارکت اجتماعی دانشجویان رابطه وجود دارد و
-1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز؛ کارشناسی ارشد جامعه شناسی، تبریز، ایران.
-2 استادیار بازنشسته گروه علوم جتماعی دانشگاه تبریز.
-3 عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز.
« مطالعات جامعه شناسی »
سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
87 - ص ص 106
88 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت آنان متفاوت است و مشارکت اجتماعی دانشجویان
پسر بیشتر از دختر است.
واژگان کلیدی: مشارکت اجتماعی، هویت اجتماعی، رضایت از خدمات دانشگاهی.
مقدمه
مشارکت اجتماعی از ضرورت های جامعه جدید است. چنان چه همه وظایف صرفا برعهده دولت
نهاده شده و شهروندان بی حرکت به انتظار نشینند، کاری صورت نخواهد گرفت. هر تصمیم اجتماعی و
متعاقب آن هر اقدام اجتماعی می بایست با مشارکت آحاد جامعه صورت گیرد و همان نیز تضمین توفیق آن
خواهد بود. مشارکت اجتماعی ازسوی دیگر، پدیده آنی نیست، دستوری و اجباری نیز نیست. نیازمند
.( فرهنگی عمیق و پایدار است(ساروخانی و دودمان، 1389
مشارکت می تواند به اشکال و درجات گوناگونی نظیر تعاون، همکاری، همیاری، همبستگی، انطباق،
سازگاری، پذیرش، انقیاد، شیفتگی بیان شود. ایفای نقش های اجتماعی و انجام وظایفی که با این نقش ها
ملازمت دارند، مبین مشارکت معمولی در حیات اجتماعی است. ایفای این نقش ها، تجلی اراده انسان ها
.(103-105 : جهت تعلق به جمع و یکپارچگی و یگانگی با آن است(محسنی تبریزی، 1369
کوشش های سازمان یافته برای » موسسه تحقیقاتی ملل متحد برای توسعه اجتماعی، مشارکت را
افزایش کنترل بر منابع و نهادهای نظم دهنده در شرایط اجتماعی معین از سوی برخی از گروه ها و
ولف ، )« جنبش هایی که تاکنون از حیطه اعمال چنین کنترلی محروم و مستثنی بوده اند تعریف می کند
1983 ). یکی از مهم ترین عواملی که به تداوم حیات بشر کمک کرده ، همکاری و مشارکت میان
انسان هاست. از منظر جامعه شناسی، مشارکت به عنوان فرآیند تعاملی چند سویه مطرح می شود، که مداخله
و نظارت مردم و قابلیت سیاسی- اجتماعی نظام را در دستیابی به توسعه، همراه با عدالت اجتماعی درپی
خواهد داشت. بنیادی ترین اندیشه زیرساز مشارکت، پذیرش اصل برابری مردم است و هدف از آن هم
فکری، همکاری و تشریک مساعی افراد در جهت بهبود کمیت و کیفیت زندگی در تم امی زمینه های
اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. مشارکت در فراگرد توانمندسازی افراد جامعه ، بر سه ارزش بنیادی
سهیم کردن مردم در قدرت، راه دادن مردم به نظارت بر سرنوشت خویش و بازگشودن فرصت های
.(5 : پیشرفت به روی مردم تأکید دارد(طوسی، 1370
مشارکت اجتماعی را می توان به اشکال مختلف تعریف کرد و آن امر از ماهیت چند بعدی از ابعاد
part انگلیسی است. این کلمه از ریشه Participation متنوع آن به دست می آید. مشارکت معادل اصطلاح
به معنای با خود داشتن، در Participatia به معنی قسمت، جزء و بخش گرفته شده و از ریشه لاتین
89 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
نفس خویش چیزی از غیر داشتن و سهمی در چیزی غیر از خود داشتن، اخذ شده است و به معنی سهیم
.( شدن در چیزی یا گرفتن قسمتی از آن است(آریانپور، 1373
با توجه به اهمیت مشارکت اجتماعی به عنوان موضوع اصلی، می توان گفت مشارکت اجتماعی،
مشارکت افراد در گروه هایی خارج از خانواده و عرصه سیاسی و محیط کار (احزاب سیاسی، اتحادیه ها و
گروه های فشار) است. پس انواع مشارکت های داوطلبانه و عضویت فعال در گروه هایی خارج از خانواده و
سازمان های سیاسی و گروه های فشار جزء مشارکت اجتماعی محسوب می شود. اشکال مشارکت اجتماعی
(داوطلبانه) را می توان به دو صورت زیر مورد مطالعه قرار داد: الف) نهادی (رسمی) که دربرگیرنده عضویت
در سازمان ه ا، انجمن ها و کلوپ ها (باشگاه ه ا) با فعالیت های برنامه ریزی شده در یک زمان و مکان
مشخص است ب) مشارکت غیررسمی، که خود در برگیرنده دو نوع است:
1) درگیری اتفاقی شامل مشارکت در فعالیت های گروهی با فواصل نامنظم، مثل همکاری با
خیریه ه ایی که در جهت کمک به محرومین و افراد خاص تشکیل می شود.
2) مشارکت پایدار که شامل مشارکت قاعده مند و فعالیت در گروه ه ایی است که به صورت مؤسسه و
سازمان نیستند ولی نسبتا دائمی و همیشگی اند. ضمنا با توجه به هدف نیز دو نوع مشارکت را
می توان نام برد: الف) ابزاری 1 که شامل فعالیت ه ایی است که خارج از گروه مشارکت کننده
هدایت شده و یا هدایت می شود، ب) هدفمند 2 که مشارکت اجتماعی به صورت خودکفا،
.(2 :2001 ، هدفمند و جذاب و تحت نظارت خود اعضا است (هلی 3
در هر صورت با توجه به افزایش جمعیت و شهرنشینی در یک صدسال اخیر، هم کشورهای صنعتی و
هم کشورهای درحال توسعه، لزوم مشارکت اجتماعی را می طلبد. با توجه به نقش مشارکت در توانمندسازی
انسان ه ا، افزایش بهره وری، کاهش مشکلات شهری و تحقق توسعه، مشکلات ناشی از عدم مشارکت و
مشارکت محدود در امور شهری در جامعه ایران که در حال گذر از جامعه سنتی به مدرن می باشد، به
عنوان یک مسأله اساسی و مهم در مدیریت شهری مطرح می گردد.
حال با توجه به مطالب ذکر شده این مساله مطرح می شود که میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان
در چه حد است و در این مشارکت چه عواملی نقش دارند یا به عبارتی فاکتورهای مؤثر در مشارکت
اجتماعی دانشجویان کدام است.
تعامل دانشگاه و جامعه بدون تردید یکی از ویژگی ه ای دنیای مدرن و خصوصا جوامع پیشرفته است.
دانشگاه همیشه نهادی بوده و خواهد بود که جامعه برای تحصیل و یافتن پاسخ مسائل مهم روز خود به
آن مراجعه می کند. از طرفی توسعه پایدار که همان تحول و دگرگونی درعرصه سیاست با در نظر گرفتن
ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه می باشد، یکی از آرمان ه ای اصلی هر جامعه بوده و تمام جوامع
1- Instrumental
2- Expressive
3- Helly
90 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
بشری درصددند با رسیدن به توسعه پایدار در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به تجلی و شکوفایی
برسند. ازسویی دیگر، توسعه پایدار به دنبال افزایش مشارکت هدایت شده مردم درامور ذکر شده می باشد.
از این رو مردمی شدن فعالیت ها و تشکل ه ای اجتماعی، هدف نهایی توسعه پایدار بوده و شاید بدین علت
است که مشارکت شهروندان در حیات اجتماعی خود، همواره مورد توجه اندیشمندان و فلاسفه اجتماعی
و سیاسی بوده است. حدودبندی قدرت حاکمان و تضمین توسعه وقتی امکان دارد که شهروندان بتوانند
در سرنوشت خود دخیل بوده و مشارکت داشته باشند، چرا که مشارکت و درگیر ساختن توده مردم در
حیات اجتماعی است که باعث ایجاد ثبات و پایداری در نظام اجتماعی خواهد شد. از سوی دیگر مشارکت
قشر دانشگاهی جامعه باعث بالا رفتن قدرت چانه زنی در قبال قدرت های مدیریتی و تصمیم گیری است
و در حقیقت قشر دانشگاهی به عنوان پل ارتباطی بین توده مردم و قدرت های حاکم و عمومی، باعث به
بار نشستن آرمان ها و آمال توده مردم می گردند. ازاین رو شناخت میزان مشارکت دانشجویان در امور و
فعالیت ه ای اجتماعی شهر و فرآیند تصمیم گیری ضروری بوده و از اهمیت شایانی برخوردار است و به تبع
شناخت همین عوامل موضوعی است که نیازمند بررسی و تحقیق است تا از این رهگذر، نیازها و مطالبات
و برخی عوامل فردی و اجتماعی و فرهنگی مؤثر در این امر مشخص و ریشه یابی گردد و مورد تعمق
قرار گیرد تا راهکارهای مناسب برای دستیابی به درک واقع گرایانه از کنش ه ای افراد و اقشار مختلف
ارائه شود.
چارچوب نظری
مشارکت
در دیدگاه جامعه شناسی مشارکت بر فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی، نهادهای خانوادگی، منزلت
اجتماعی، نظام تعلیم و تربیت و ... تأکید می شود از این رویکرد فراگردهای اجتماعی و بیرونی
تعیین کننده میزان مشارکت افراد هستند. این دیدگاه فرآیندهای ساختاری و پهن دامنه اجتماعی نظیر
شهرنشینی، گسترش ارتباطات جمعی، ساخت قدرت حاکم، پویایی گروهی، سواد و منزلت اجتماعی را بر
مشارکت افراد مؤثر دانسته و با مطالعه همبستگی ه ای موجود بین ویژگی ه ای اقتصادی و اجتماعی از
یک سو و رفتار رأی دهندگان از سوی دیگر به این نتیجه می رسد که چگونگی رأی دادن مردم تا اندازه
قابل توجهی حاصل جامعه پذیری سیاسی است. فرآیندی که به موجب آن افراد ضمن آشنا شدن با نظام
سیاسی از راه کسب اطلاعات و تجربیات، با وظایف حقوق و نقش ه ای خویش در جامعه آگاه می شوند. در
: این فرآیند ارزش ه ا، نهادها، اعتقادات و آداب و رسوم از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد(قوام، 1374
.(77
91 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
حسب تئوری مبادله و آرا جورج هومنز، هر رفتاری که پاداش بیش تری را برای فرد به دنبال داشته
باشد و یا فرد معتقد باشد که چنین پاداشی در انتظار اوست احتمال این که آن رفتار از فرد سر بزند بیش تر
خواهد بود. او با استفاده از پنج قضیه مهم مبادرت به تبیین عمل انسانی (رفتار انسانی) می کند:
قضیه اول، موفقیت، عملی که منجر به پاداش می گردد تکرار می شود.
قضیه دوم، انگیزه، اگر در گذشته وجود یک انگیزه خاص و یا یک مجموعه از انگیزه ها فرصتی بوده
است که در آن عمل شخص به پاداش منجر شود، هر قدر وضعیت جدید شبیه گذشته باشد، احتمال
این که فرد، به انجام عمل یا اعمال مشابه آن دست بزند، بیش تر است.
قضیه سوم، ارزش، هر اندازه نتیجه عمل یک شخص برای او با ارزش تر باشد به همان اندازه علاقه
وی نسبت به تکرار آن عمل بیش تر می شود. نتیجه مثبت – عمل، نتیجه منفی – عدم عمل.
قضیه چهارم، قضیه محرومیت یا اشباع، هراندازه فرد در گذشته نزدیک، نوع خاصی از پاداش را
دریافت کرده باشد به همان اندازه واحدهای بعدی آن پاداش برای وی ارزش کم تری درپی خواهد داشت.
قضیه پنجم ، قضیه پرخاش، تجاوز - تأیید
الف– پرخاش، تجاوز: هنگامی که رفتار فرد پاداش مورد انتظارش را دریافت نمی کند یا با تنبیهی که
انتظارش را نداشته روبه رو می شود عصبانی شده، بیش تر به انجام دادن رفتار پرخاشگرانه متمایل می شود
و نتایج چنان رفتار برایش ارزشمندتر می شود.
ب– تأیید: وقتی عمل فرد پاداش مورد انتظار، به ویژه پاداش بیش تر از آن دریافت می کند و یا تنبیه
مورد انتظار را دریافت نمی کند در این حالت است که فرد بیش تر به انجام عمل پسندیده متمایل خواهد
.(419 -432 : گردید و نتایج چنان عملی برایش ارزشمندتر خواهد شد(ریتزر، 1374
سعی در تبیین رفتار جمعی دارد به رغم او ،« تئوری کشش اجتماعی » تئوری نیل اسملسر تحت عنوان
مردم تحت فشار حاصل از ناامنی، تهدید، فقر و ... سعی در ایجاد تغییر در محیط خود از طریق رفتار
.(73 : جمعی می نمایند(تقوی طلب و اسماعیلی، 1380
است. « کافی » و « لازم » اسملسر شش عامل را نام می برد که وجودشان جهت ایجاد یک رفتارجمعی
این عوامل عبارتند از:
شرایط مساعد ساختاری: این واژه به شرایط کلی که جهت ایجاد یک رفتار جمعی لازم است اطلاق
می گردد.
کشش ساختاری: هر جامعه ای به طریقی بر مردم فشار وارد می سازد: مثل فقر، تبعیض، ناامنی،
نگرانی درباره آینده، مردم را سوی یک رفتار اجتماعی (تحول) سوق می دهد تا از آن ناراحتی ها خلاصی
یابند.
رشد وگسترش عقاید تعمیم یافته: وجود شرایط مساعد ساختاری و کشش ساختاری برای ایجاد
رفتارجمعی کافی نیست بلکه مردم باید در سطح وسیعی درباره شرایط اجتماعی، شناخت مسائل،
92 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
موضع گیری در برابر آن ها و راه حل آن ها عقاید مشترکی داشته باشند. مثلا اگر مردم فقر و تبعیض را
امری متافیزیکی و لاینحل بشمارند هرگز به فکر اعتراض و رفع آن نخواهند افتاد و رفتار جمعی شکل
نخواهد گرفت.
عوامل مشارکت انگیز: عوامل برانگیزنده، نظرات مردم را که همیشه درباره شرایط ناگوار زندگی
داشته اند، تأیید می کند و حتی ممکن است افکار مردم را از حالت مبهم خارج کرده و بدان صورت
مشخص ببخشد.
بسیج برای اقدام: برای این که رفتار جمعی شکل بگیرد باید مردم تشکل یابند بنابراین سازمان و
ساختار اولیه برای گردهمایی مردم جهت اقدام لازم است.
اهرم ه ای کنترل جامعه: چگونگی هدایت اجتماعی توسط نخبگان جامعه مشخص می شود و این امر
است که تداوم یا عدم تداوم رفتار جمعی را معین می سازد.
یورگن ه ابرماس 1(حوزه عمومی و مشارکت اجتماعی):
هابرماس سه نوع کنش را از هم تفکیک می کند:
کنش ابزاری، کنش استراتژیک و کنش ارتباطی. کنش ابزاری، دارای موقعیتی غیراجتماعی است و در
سطح بین فردی عقلانیت ابزاری را همراه می آورد، یعنی جست وجوی سود و به پیش بردن منافع شخصی
اگر از زاویه میان یک شناسنده و یک شناسا دست به کنش بزنیم گرفتار خرد ابزاری شده و دست به کنش
.( ابزاری زده ایم(کرایب، 1380
کنش استراتژیک یا راهبردی و کنش ارتباطی هر دو دارای موقعیت اجتماعی اند. کنش استراتژیک
کنش هدفدار – عقلانی است که به عمل دو یا چند فرد مربوط می شود که در تعقیب یک هدف، کنش
معقولانه هدفدارشان را هماهنگ می کنند. مانند کنش ه ایی که در درون سازمان ها صورت می گیرد و این
نوع در جست و جوی موفقیت است در حالی که در کنش ارتباطی افراد به دنبال موفقیت شخصی شان
نیستند، بلکه اهدافشان را در شرایطی تعقیب می کنند که بتوانند برنامه های کنشی شان را بر مبنای تعریف ها یی
از موقعیت مشترک هماهنگ سازند و این واکنش عقلانی و بنیادی است و توجه به آن سبب می شود که
درآن همه به ابزارهای خرد، فرصت مشارکت در بحث، طرح نظرات و مشارکت در تصمیم گیری نهایی
دسترسی پیدا کنند. این نوع کنش در جست وجوی تفاهم است. توافقی که در ضمن کنش ارتباطی حاصل
.( شده مبنایی عقلانی دارد. زیرا هیچ یک از طرفین نمی توانند آن را تحمیل کنند(کرایب، 1380
هابرماس فضایی که کنش ارتباطی در آن صورت می گیرد را حوزه عمومی می نامد. منظور وی ازحوزه
عمومی عرصه و قلمرویی از حیات اجتماعی انسان هاست که در آن بتوانند چیزی را در برخورد با افکار
عمومی شکل دهند. زمانی که شهروندان درباره مسایل مورد علاقه عمومی و منافع عمومی به گونه ای آزاد
1- Habermas
93 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
بدون قید و بند - یعنی با تضمین آزادی اجتماعات و انجمن ه ا، آزادی بیان و چاپ نشر افکار – با یکدیگر
مشورت و کنکاش می کنند، در واقع به صورت یک پیکره عمومی رفتار می کنند. تعبیر افکار عمومی به
رسالت انتقاد و نظارتی اشاره دارد که پیکره عمومی شهروندان به طور غیر رسمی در برابر طبقه حاکم
.( اعمال می کنند(نوذری، 1381
هابرماس حوزه عمومی را یکی از مقوله های جهان مدرن یعنی جامعه بورژوایی می داند. او استدلال
می کند که حوزه عمومی اساسا شبکه ای از ارتباطات است که برای خلق و ایجاد فضای اجتماعی جهت
مبادله معانی بین افراد و گروه ها از کنش ارتباطی استفاده می کنند. حوزه عمومی برخلاف نهادهایی که
تحت سلطه خارجی قرار دارند و یا دارای روابط قدرت درونی هستند از اصول مشارکت و نظارت
.( دموکراتیک، نوید می دهد(هولاب، 1378
اهمیت تأکید ه ابرماس برحوزه عمومی به عنوان مجرای شکل گیری هویت جمعی و علایق عمومی
اساسا ناشی از تشخیص این نکته است که استمرار حیات جامعه وابسته به عملکرد صحیح ساختارهای
ارتباطی است که در غیاب نفوذ فراگیر سنت و عوامل سنتی ایجاد کننده مشروعیت و یکپارچگی اجتماعی،
اصل دستیابی به وفاق اجتماعی و توافق بر سر آن چه علایق عمومی و منافع جمعی خوانده می شود را
با بحث و گفتگو در مجامع و گروه ها « ما » ممکن می کند . ه ابرماس درباره رابطه شکل گیری هویت جمعی
و انجمن های جامعه و حوزه عمومی به طورکلی، در موارد مختلف تأکید کرده و شکل گیری هویت را اساسا
فعالیتی جمعی و توأم با بحث وگفتگوی استدلالی و همراه با اقتباس نقادانه از سنت و علوم و فلسفه
.( می داند. عمل و گفتار جمعی است که علایق جمعی و هویت جمعی را شکل می دهد(رضایی، 1374
هویت اجتماعی
هویت اجتماعی تعبیری است که فرد از خود در رابطه با دیگران می کند و براساس عضویت در رده ها و
گروه های گوناگون اجتماعی شکل می گیرد. هویت افراد وابسته به برداشت دیگران است و شناسایی
دیگران لازمه تثبیت هویت است، در معنای اصلی هویت، تشابه و تمایز مطلق است. همه هویت های
انسانی، حتی هویت فردی که در خویشتنی تجسم می یابد و براساس نحوه ارتباط با دیگران و تجربه های
دوران حیات شکل می گیرد، اجتماعی اند، چون به معنا مربوط می شوند و معنا نتیجه توافق و عدم توافق و
موکول به جمع است. به علاوه هویت اجتماعی شخص هیچ گاه تمام شده نیست و مدام در معرض تغیر و
تحول و بازنگری است(جنکینز، 1381 ). اساسی ترین و بنیادی ترین رویکرد جامعه شناختی برای تحلیل
تمایزی است که بین دو مفهوم جامعه سنتی و جامعه مدرن ایجاد شده است. در جوامع « هویت اجتماعی »
سنتی مبنای هویت اجتماعی افراد، ویژگی های انتسابی، خانوادگی، ایلی و خونی آن هاست. نظام عشیره ای
یا ایلی، نمود بارز این پیوندهای انتسابی است. در این تعریف از هویت اجتماعی، هویت امری ثابت، پایدار
و تغییرناپذیر است و تحرک اجتماعی و موفقیت های فردی تغییری دربنیاد هویتی فرد ایجاد نمی کند، اما
94 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
در جوامع مدرن، مبنای هویت اجتماعی متأثر از دو رویکرد متفاوت و متمایز است و این رویکردها به
تناسب نظام فکری و چارچوب تئوریک خود، پاسخ های متفاوتی را در مورد علل و عوامل تعیین کننده
هویت اجتماعی افراد برمی شمارند. در رویکرد نخست و قدیمی تر، فعالیت مولد و جایگاه فرد در نظام تولید،
شالوده هویت اجتماعی اوست. این رویکرد مبتنی بر نظریات اخیر بوده و در مفهوم سبک فرمول بندی
می شود(اباذری وچارشیان، 1381 ). در این تعریف، هویت اجتماعی در متن تغییرات مدرنیته و رشد فرهنگ
.( مصرف گرایی معنا پیدا می کند(گیدنز، 1378
به طورکلی، هویت اجتماعی ترکیبی از مضمون های درهم آمیخته و جدایی ناپذیر اجتماعی -روانی در
خلال تعامل است که با تمایزگذاری های گروهی مبتنی بر شباهت و تفاوت معنی می یابند و همیشه
معنای خویش را هم زمان از ساخت های تاریخی و ساختاری جهان محلی و جهان بزرگ تر می گیرند. عمل
برساختن هویت، فرایند مداو می است که براساس دیالکتیک درونی و بیرونی تعریف و باز تعریف
می شود(خالق پناه، 1384 ) . تاجفل هویت اجتماعی را آگاهی فرد از تعلقش به گروه خاصی تعریف می کند
که در جریان آن، فرد از نظر ارزشی و عاطفی تأمین می شود. به عبارت دیگر هویت اجتماعی احساس تعلق
فرد به گروه خاصی است و بنابراین با هویت شخصی که بیانگر نگرش های منحصر به فرد شخص است،
تفاوت دارد(تاجفل، 1979 ). وی عضویت گروهی و به تبع آن هویت اجتماعی را متشکل از سه عنصر می داند،
عنصرشناختی (آگاهی از این که فرد به یک گروه تعلق دارد)، عنصر ارزشی (فرض ه ایی درباره پیامدهای
ارزشی مثبت یا منفی عضویت گروهی) و عنصر احساسی (احساسات به گروه و افرادی که رابطه ای خاص
با آن گروه دارند). بنابراین هویت اجتماعی از دیدگاه تاجفل بخشی از برداشت فرد درباره خود است که از
آگاهی او به عضویت در گروه های اجتماعی سرچشمه می گیرد و اهمیت ارزشی و احساسی عضویت را نیز
.( در بر می گیرد(تاجفل، 1979
رضایت از خدمات دانشگاه
دانشجویان به عنوان یکی از ارکان اصلی دانشگاه، پیکره اصلی سازمان ها و ارگان های مختلف جامعه
را در آینده تشکیل می دهند. رضایت مندی آنان از کلیه فعالیت های انجام شده در دانشگاه می تواند در
نگرش آن ها به رشته تحصیلی شان در جهت ایجاد انگیزش و حفظ ارتقاء کیفیت آموزشی موثر باشد.
به عقیده نهرینگ دانشجویان به عنوان دریافت کنندگان خدمات، بهترین منبع ارزیابی این خدمات
هستند. دانشگاه ها به عنوان محیط یادگیری بایستی امکانات لازم را برای تغییرات مثبت و سازنده در
نگرش دانشجویان فراهم آورند تا با تشویق و ایجاد رغبت بیش تر، یادگیری پایدار و مستمر گردد. برای
ایجاد تغییرات سازنده وجود اطلاعات توصیفی در مورد وضع موجود و اطلاع در مورد نگرش دانشجویان از
.( خدمات ارائه شده ضروری است(محمدیان و خان بابازاده، 1388
95 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
پیشینه تحقیق
سفیری ( 1384 ) در مقاله مشارکت اجتماعی جوانان، یادآور می شود سازمان های غیر دولتی بر حسب
نوع آن می توانند جوانان را جهت فعال شدن در سطوح محله ها و شهر و منطقه ای و ملی به مشارکت
اجتماعی دعوت نموده و به این ترتیب آنان را در تصمیم گیری ها دخالت دهند.
سفیری و صادقی ( 1388 ) در بررسی های خود به این نتیجه رسیدند که رابطه سه متغیر اعتماد
اجتماعی، احساس بی قدرتی و خودپنداره با مشارکت اجتماعی معنادار می باشد وبیش ترین تاثیر را متغیر
اعتماد اجتماعی بر مشارکت اجتماعی دانشجویان دختر دارد.
در تحقیق که توسط شفیعی ( 1384 ) درشهر اردبیل به انجام رسیده است. نتایج به دست آمده ناشی از
این تحقیق را می توان چنین خلاصه کرد: 1- میزان مشارکت شهروندان مرد در امور شهریبیش تر از زنان
می باشد. 2- هر چه سن افراد مورد مطالعه بالاتر باشد میزان مشارکت آن ها در امور شهریبیش تر خواهد
بود. 3 - تفاوت معنی داری از نظر میزان مشارکت بین افراد شاغل و غیرشاغل وجود دارد. 4- بین شهروندان
از نظر مشارکت اجتماعی با توجه به نوع شغل آن ها تفاوت معنی داری وجود ندارد. 5- بین شهروندان از
نظر مشارکت اجتماعی با توجه به سطح تحصیلات آنها تفاوت معنی داری وجود دارد و میزان مشارکت
افراد با تحصیلات بالاتر بیش تر از افراد با سطح تحصیلات پایین است. 6- تفاوت معنی داری از نظر
میزان مشارکت بین متأهلین و افراد مجرد وجود دارد. افراد متأهل مشارکت بیش تری در امور شهری
دارند. 7 - بین پایگاه اجتماعی و میزان مشارکت اجتماعی شهروندان در امور شهری رابطه معنی داری وجود
دارد. بدین معنی که میزان مشارکت در میان شهروندان متعلق به پایگاه اجتماعی پایین کمتر از پایگاه
اجتماعی بالا و متوسط جامعه مورد مطالعه است. 8- هر چه میزان رضایت فرد از خدمات شهری بیش تر
باشد میزان مشارکت او نیز در امور شهریبیش تر می شود .
محسنی و جار اللهی( 1382 ) در تحقیق خود در زمینه مشارکت دریافتند که: مشارکت در انجمن های
علمی و فرهنگی در ایران بسیار ضعیف است. مشارکت مردان با انجمنهای علمی و فرهنگی بیش از
مشارکت زنان است. با افزایش سطح سواد، اطلاعات عمومی و اعتقاد کمتر به جبرگرایی، ارتباط با
انجمن های علمی و فرهنگیبیش تر می شود . عوامل فرهنگی بیش از عوامل مادی در میزان مشارکت افراد
با انجمن های علمی و فرهنگی نقش دارند. جوانان بیش از بقیه در فعالیت های اجتماعی شرکت دارند.
مشارکت مردان با گروهها بیش از زنان است. کسانی که دارای مدرک دانشگاهی و اطلاعات عمومی بالا
هستند، همکاری بیش تری با گروه ها و نهادها دارند. در رابطه با متغیرهای اقتصادی، بالاترین شاخص
مشارکت نزد افراد طبقه اجتماعی بالا، برخوردار از درآمد متوسط و یا بالا و محصلین و دانشجویان ملاحظه
می گردد. عوامل فرهنگی بیش از عوامل اقتصادی در مشارکت افراد درگروه ها نقش دارند.
یافته های پژوهش نوروزی و بختیاری ( 1388 ) حاکی از میزان مشارکت اجتماعی- سیاسی متوسط به
پایین در شهرستان خدابنده است. هم چنین همبستگی معنی دار، در سطح اطمینان 99 درصد، بین متغیرهای
96 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
پیش بین (سن، جنسیت، طبقه اجتماعی، محل سکونت، عام گرایی، آینده نگری، بیگانگی اجتماعی - سیاسی،
اعتماد، ساختار خانواده، تعلیم و تربیت، رسانه های گروهی، تقدیرگرایی با متغیر وابسته (مشارکت اجتماعی
.( – سیاسی) برقرار است(نوروزی و بختیاری، 1388
2002 ) دریافت که علیرغم تأکیدات نقش فرهنگ و ارزش ها درچنین فعالیت ه ایی، ) پرایس 1
متغیرهای اقتصادی در متاثر ساختن درگیری و فعالیت افراد در این انجمن ها اهمیت بسیاری دارد (پرایس،
.(2002
آلموند و پاول 2، ضمن تأکید بر تحصیلات، درآمد و رتبه شغلی افراد در تعیین پایگاه اقتصادی و
اجتماعی آنان معتقدند که شهروندان تحصیل کرده، ثروتمند و بهره مند از مهارت های حرفه ای بالاتر،
احتمال بیش تری دارد که واجد ایستارهای مشارکت جویانه باشند. منابع و مهارت ه ایی که این گونه افراد در
زندگی خصوصی خود به دست می آورند، در مواردی که وظیفه یا ضرورت حکم کند، می تواند این
.(138 : شهروندان را به سهولت به مشارکت سیاسی بکشاند(آلموند و پاول، 1380
اهداف تحقیق
هدف کلی
تعیین عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلا می واحد تبریز.
اهداف اختصاصی
تعیین ارتباط بین هویت اجتماعی با میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تبریز.
تعیین ارتباط بین رضایت از خدمات دانشگاه با میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد
اسلامی تبریز.
تعیین تفاوت میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت آنان.
فرضیه ها ی تحقیق
1 - بین هویت اجتماعی با میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز رابطه
وجود دارد.
2 - بین رضایت از خدمات دانشگاه با میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد
تبریز رابطه وجود دارد.
3 - میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت آنان متفاوت است.
4 - میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس رشته تحصیلی آنان متفاوت است.
1- Price
2- Almond & Powel
97 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
مدل تحلیلی تحقیق
تعریف متغیرها
مشارکت اجتماعی
تعریف نظری
هلی مشارکت اجتماعی را به صورت مشارکت افراد در فعالیت گروه های خارج از خانواده ، عرصه
سیاسی و محیط کار تعریف می کند. با توجه به تعریف هلی می توان گفت مشارکت اجتماعی عبارت است از
هرگونه کنش متقابل داوطلبانه، آگاهانه و جمعی افراد و گروه ها در فعالیت های خارج از خانواده و همه
گروه های فعال غیروابسته به سازمان های سیاسی، گروه های فشار و اتحادیه های کارگری که به صورت
.(135 : مشارکت رسمی و غیررسمی مورد مطالعه قرار می گیرند (یزد ان پناه و صمدیان، 1387
تعریف عملیاتی
برای مشارکت اجتماعی، شاخص های زیر در نظر گرفته شد : مشارکت در فعالیت های اجتماعی و
انجمن ها مانند هلال احمر، گروه های ورزشی و... ، مشارکت در فعالیت های سیاسی، همکاری با مؤسسات
خیریه، همکاری با گروه های دوستانه و خانوادگی. با توجه به این شاخص ها گویه های مربوط به این متغیر
تنظیم شدند.
هویت اجتماعی
تعریف نظری
تعریفی است که فرد از خودش براساس عضویت در رده ها و گروه های گوناگون اجتماعی می کند
.(5 : (جنکینز، 1381
مشارکت اجتماعی
دانشجویان
رضایت از
خدمات دانشگاه
جنسیت هویت اجتماعی
98 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
تعریف عملیاتی
هویت جمعی معرف احساس تعلق فرد به گروه های اجتماعی یا واحدهای جمعی نظیر خانواده ، طبقه
اجتماعی، قوم و ملیت و ... و احساس تعهد و وفاداری در برابر آنهاست. این نوع هویت که معمولا با
ضمیر جمع (ما) بیان می شود. رابطه فرد با گروه های اجتماعی را تنظیم می کند و در برابر این پرسش ه ا ،
.( مطرح می شود که ما کیستیم و چیستیم؟ و دیگران کیستند و چیستند؟ (به نقل از جباروند جاوید ، 1388
رضایت از خدمات دانشگاه
تعریف نظری
اولیور رضایت را به عنوان یک وضعیت روان شناختی تعریف می کند که با ارزیابی و انتظار هر فرد
نسبت به موضوع خاصی مرتبط است. عناصر کلیدی این تعریف شامل ارزیابی ، وضعیت روان شناختی و
واکنش عاطفی خود می باشد.
تعریف عملیاتی
منظور این است که رضایت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تبریز از امکانات رفاهی ، تفریحی ،
ورزشی، علمی و ... دانشگاه چقدر است و آیا مکان ه ایی نظیر استخر ، کتابخانه ، باشگاه ، ورزشگ اه و
آزمایشگاه و ... در دانشگاه جوابگوی نیازهای آنان می باشد.
جنسیت
1) تعریف نظری
این متغیر مربوط به مشخصات عمومی و به معنای مذکر و مؤنث بودن دانشجویان می باشد.
2) تعریف عملیاتی
-1 مرد 2- زن
جامعه آماری
(91- جامعه آماری این تحقیق را دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در سال تحصیلی( 90
تشکیل میدهند که در حال حاضر در محل مذکور مشغول به فعالیت می باشند. که طبق آمار اعلام شده
از طرف دانشگاه حدود 25611 نفر می باشد.
99 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
حجم نمونه و روش نمونه گیری
نمونه آماری تحقیق فوق را 386 نفر دانشجوی دانشگاه آزاد تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول
کوکران به دست آمده است.
25611 (0 / 05)2 (1/ 96)2 (0 / 47)2 386
25611 (1/ 96)2 (0 / 47)2
2 2 2
2 2
N d t s
n N t s
در این تحقیق از روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با تصادفی سیستماتیک استفاده شده است به
این ترتیب که ابتدا از کل دانشگاه 7 گروه انتخاب شده و سپس از هر گروه 3 رشته و از هر رشته 3
کلاس انتخاب شده و دانشجویان آن کلاس ها به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.
ابزار اندازه گیری
ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق در قسمت اول مطالعه منابع و فیش برداری و در بخش دوم
پرسشنامه و مصاحبه بوده است. با استفاده از روش پیمایش با تدوین پرسشنامه ای متناسب با موضوع
تحقیق و فرضیه ه ای مطرح شده، پرسشنامه ای به افراد نمونه ارائه شده و اطلاعات جمع آوری شد و
جهت بررسی اعتبار وسیله اندازه گیری از اعتبار صوری و محتوایی و برای بررسی پایایی هر یک از
متغیر ها و سازه ها از تکنیک آلفای کرونباخ استفاده گردید.
روش تجزیه و تحلیل داده ها
پردازش و تجزیه و تحلیل شده است و بعد از پردازش داده ها و spss پژوهش حاضر با نرم افزار
شاخص بندی کردن آن ها جهت تجزیه و تحلیل داده ه ای گرد آوری شده با توجه به سطوح مختلف
اندازه گیری فرضیه ه ای تحقیق از روش ه ای توصیفی نظیر: درصد گیری، فراوانی، محاسبه ، میانگین و ...
رسم نمودارها و جداول مختلف و روش ه ای آمار استنباطی مانند آزمون همبستگی پیرسون ، آنالیز
واریانس، آزمون تفاوت میانگین ها و معادله رگرسیون استفاده شده است . به طوری که برای آزمون
مستقل، تحلیل واریانس و رگرسیون استفاده شد. t فرضیه ها از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون
اعتبار و پایایی متغیرها
در این پژوهش برای تأمین اعتبار ابزار پژوهش از روش اعتبار صوری استفاده شده است ، بدین گونه
که پرسشنامه در اختیار اساتید و کارشناسان صاحب نظر (به ویژه بازبینی اساتید راهنما و مشاور ) قرار
گرفته تا پرسشنامه را مطالعه و اعتبار آن را بررسی نمایند و پایایی سوالات پرسشنامه براساس آزمون
آلفای کرونباخ انجام شده مقدار آلفای به دست آمده متغیرهای تحقیق به شرح جدول شماره ( 1) می
باشد.
100 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
جدول شماره ( 1): پایایی متغیرهای مورد مطالعه
متغیر مقدار پایایی محاسبه شده
./ مشارکت اجتماعی 92
0/ هویت اجتماعی 60
./ رضایت از خدمات دانشگاه 88
یافته های تحقیق
فرضیه اول: بین هویت اجتماعی با میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد
اسلا می واحد تبریز رابطه وجود دارد.
جدول شماره ( 2): همبستگی بین هویت اجتماعی و
مشارکت اجتماعی دانشجویان
متغیر مشارکت اجتماعی
هویت اجتماعی
r=0/265
p=0 /000
n=386
براساس اطلاعات جدول شماره ( 2) و مطابق آزمون هم بستگی پیرسون انجام شده ملاحظه
به دست آمده است p=0/ باسطح معنی داری 000 r=0/ می شود مقدار ضریب همبستگی پیرسون برابر 265
0 کمتر است نتیجه می شود رابطه معنی دار و مستقی می بین هویت / که چون سطح معنی داری از 05
رابطه بین این دو متغیر ضعیف می باشد. r اجتماعی و مشارکت اجتماعی برقرار است. ولی با توجه به مقدار
101 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
فرضیه دوم: بین رضایت از خدمات دانشگاه با میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان
دانشگاه آزاد اسلا می واحدتبریز رابطه وجود دارد.
جدول شماره( 3): همبستگی بین رضایت از خدمات دانشگاه و
مشارکت اجتماعی
متغیر مشارکت اجتماعی
r= 0/ رضایت از خدمات دانشگاه 202
p=0/000
n=386
براساس اطلاعات جدول شماره ( 3) و مطابق آزمون همبستگی پیرسون انجام شده ملاحظه
ب ه دست آمده p=0/ با سطح معنی داری 000 r=0/ می شود مقدار ضریب همبستگی پیرسون برابر 202
0 کمتر است نتیجه می شود رابطه معنی دار و مستقیمی بین رضایت / است که چون سطح معنی داری از 05
رابطه بسیار ضعیف r دانشجویان از خدمات دانشگاه و مشارکت اجتماعی برقرار است که با توجه به مقدار
می باشد.
فرضیه سوم: میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت آنان متفاوت است.
از آن جا که مشارکت اجتماعی دانشجویان به صورت ک می و جنسیت به صورت کیفی دو حالته
( مستقل استفاده کرده و براساس اطلاعات جدول شماره ( 5 t سنجیده شده است بنابراین از آزمون
24/ 45 با انحراف استاندارد 88 / ملاحظه کردیم متوسط نمره مشارکت اجتماعی دانشجویان پسر برابر 21
22 ب ه دست آمده است که طبق معیار / 35 با انحراف – است اندارد 37 / و دانشجویان دختر برابر 83
نتیجه می شود اختلاف میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت p=0/ و 000 t=3/881
0 کمتر است. / معنی دار است، زیرا سطح معنی داری از 05
جدول شماره ( 5): مقایسه مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت آنان
درجه آزادی سطح معنی داری t متغیر تعداد میانگین انحراف استاندارد آزمون
مشارکت 3/88 24/88 45/21 مرد 195
382
0/000
22/37 35/83 زن 189
از آن جا که مشارکت اجتماعی دانشجویان به صورت ک می و جنسیت به صورت کیفی دو حالته
( مستقل استفاده کرده و براساس اطلاعات جدول شماره ( 5 t سنجیده شده است، بنابراین از آزمون
102 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
24/ 45 با انحراف استاندارد 88 / ملاحظه کردیم متوسط نمره مشارکت اجتماعی دانشجویان پسر برابر 21
22 ب ه دست آمده است که طبق معیار / 35 با انحراف – استاندارد 37 / و دانشجویان دختر برابر 83
نتیجه می شود اختلاف میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت p=0/ و 000 t=3/881
0 کمتر است. / معنی دار است زیرا سطح معنی داری از 05
فرضیه چهارم: میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس رشته تحصیلی آنان
متفاوت است.
جدول شماره ( 6): مقایسه مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس رشته تحصیلی آنان
درجه آزادی سطح معنی دار f متغیر تعداد میانگین انحراف استاندارد آزمون
فنی مهندسی
کشاورزی
علوم انسانی
علوم پایه
هنرو معماری
علوم پزشکی
پیراپزشکی
کل
66
36
153
32
27
42
21
377
34/81
40/43
45/18
41/64
27/99
39/88
42/49
40/64
22/053
29/57
25/22
22/76
18/34
18/61
21/37
24/01
6 2/93
370
376
0/008
براساس اطلاعات جدول شماره ( 6) و مطابق آزمون تحلیل و اریانس انجام شده ملاحظه
34 ، دانشجویان / می شود متوسط نمره مشارکت اجتماعی دانشجویان در رشته فنی مهندسی برابر 81
،27/ 41 ، هنر و معماری برابر 99 / 45 ، علوم پایه برابر 64 / 40 ، علوم انسانی برابر 18 / کشاورزی برابر 43
42 به دست آمده است که طبق معیار / 39 و مشارکت اجتماعی پیراپزشکی برابر 49 / علوم پزشکی برابر 88
نتیجه می شود اختلاف میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس رشته p=0/ و 008 f=2/933
0 کمتر است و میزان مشارکت اجتماعی / تحصیلی آنان معنی دار است زیرا سطح معنی داری از 05
دانشجویان رشته علوم انسانی بالاتر از رشته های دیگر است.
103 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
بحث و نتیجه گیری
فرآیند سازمان یافته ای که افرادجامعه به صورت آگاهانه ، داوطلبانه و » مشارکت اجتماعی را می توان
جمعی با در نظر داشتن هدف های معین و مشخص، که منجر به سهیم شدن در منابع قدرت می گردد ،
تعریف کرد. نمود این مشارکت وجود نهادهای مشارکتی چون انجمن ها، گروه ها، سازمان های محلی و
.( سفیری و صادقی، 1388 )« غیردولتی هستند
تحقیق حاضر نشان می دهدکه میزان مشارکت دانشجویان تحت تأثیر عواملی چون هویت اجتماعی و
رضایت از خدمات دانشگاه است. به طورکلی متغیر های فوق در ایجاد باب مشارکت یا عدم مشارکت
بسیار مهم هستند.
اولین فرضیه این تحقیق به بررسی رابطه بین هویت اجتماعی و مشارکت اجتماعی دانشجویان
مشخص شد که رابطه p=0/ و 000 r=0/ پرداخته و با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و مقدار 265
معنی داری بین هویت اجتماعی و مشارکت اجتماعی وجود دارد.
همان طور که پیشتر ذکرشد آگاهی به هویت شخصی و اعتماد ، اطمینان و کنش متقابل اشخاص
نقش مهمی در هویت اجتماعی برعهده دارند. تاجفل هویت اجتماعی را آگاهی فرد از تعلقش به گروه
خاصی تعریف می کند که در جریان آن، فرد از نظر ارزشی و عاطفی تأمین می شود. به عبارت دیگر هویت
اجتماعی احساس تعلق فرد به گروه خاصی است و بنابراین ب ا هویت شخصی که بیانگر نگرش های
منحصر به فرد شخص است، تفاوت دارد(تاجفل، 1979 ) و در این گروه خاص است که فرد احساس
مسئولیت و تعهد می کند و در جهت انجام بهتر وظایفش و پیشبرد بهینه امور بیش ترین تلاشش را
می کند و می کوشد این مشارکت اجتماعی را به بهترین نحو ممکن به انجام رساند. پس می توان گفت
یافته این تحقیق با این نظریه هم خوانی دارد.
دومین فرضیه این تحقیق به بررسی رابطه بین رضایت از خدمات دانشگاه با مشارکت اجتماعی
مشخص شد که رابطه p=0/ و 000 r=0/ پرداخته و با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و مقدار 202
معنی دار و مستقیمی بین رضایت دانشجویان از خدمات دانشگاه و مشارکت اجتماعی وجود دارد. یعنی هر
چه رضایت از خدمات دانشگاه در نزد دانشجویان بیش تر باشد به همان نسبت بیش تر در امور مربوط به
دانشگاه مشارکت می کنند که این یافته تحقیق هم سو با تحقیق شفیعی ( 1384 ) می باشد که متعقد بود در
امور مربوط به شهر هم هر چه میزان رضایت فرد از خدمات شهری بیش تر باشد میزان مشارکت او نیز
در امور شهری بیش تر می شود.
رضایت نوعی وضعیت روان شناختی می باشد که با ارزیابی و انتظار هر فرد نسبت به موضوع خاصی
مرتبط است. عناصر کلیدی تعریف رضایت شامل ارزیابی، وضعیت روان شناختی و واکنش عاطفی خو د
می باشد. در این تحقیق هم دانشجویان نشان دادند هرقدر ارزیابی شان از خدمات دانشگاه شامل امکانات
104 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
رفاهی، تفریحی، ورزشی و علمی بهتر باشد به همان قدر واکنش های عاطفی و روان شناختی آن ها نسبت
به امور دانشگاه بیش تر می شود و مشارکت بیش تری در کارهای مربوط به دانشگاه می کنند.
فرضیه سوم به مقایسه مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت آنان پرداخته و با استفاده از
45 با انحراف / مستقل مشخص شده که متوسط نمره مشارکت اجتماعی دانشجویان پسر 21 t آزمون
22 می باشد که طبق معیار / 35 با انحراف استاندارد 37 / 24 و دانشجویان دختر برابر 83 / استاندارد 88
مشخص می شود اختلاف میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس جنسیت p=0/ و 000 t=3/881
معنی دار است و مشارکت اجتماعی دانشجویان پسر بیش تر از دانشجویان دختر می باشد. این یافته تحقیق
با مطالعه محسنی و جاراللهی ( 1382 ) که نشان داده بودند مشارکت اجتماعی مردان بیش تر از زنان است
هم سو می باشد هم چنین این یافته تحقیق هم سو با مطالعه شفیعی( 1384 ) می باشد که گزارش کرده بود
میزان مشارکت شهروندان مرد در امور شهری بیش تر از زنان می باشد. ولی این یافته با نتیجه دیانتی زاده
1382 ) ناهم خوان می باشد که گزارش کرده بین جنسیت و مشارکت اجتماعی رابطه ای وجود ندارد. )
و در نهایت فرضیه آخر به بررسی مقایسه مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس رشته تحصیلی آنان
پرداخته و براساس آزمون تحلیل واریانس انجام شده مشخص شده که متوسط نمره مشارکت اجتم اعی
40 با / 22 ، دانشجویان کشاورزی 43 / 34 با انحراف استاندارد 05 / دانشجویان رشته های فنی مهندسی 81
41 با / 25 ، علوم پایه برابر 64 / 45 با انحراف استاندارد 22 / 29 ، علوم انسانی برابر 18 / انحراف استاندارد 57
39/ 18 ، علوم پزشکی برابر 88 / 27 با انحراف استاندارد 34 / 22 ، هنر و معماری 99 / انحراف استاندارد 76
21 می باشد / 42 با انحراف استاندار 37 / 18 و مشارکت اجتماعی پیراپزشکی 49 / با انحراف استاندارد 61
مشخص شد اختلاف میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان براساس p=0/ و 008 f=2/ که طبق معیار 933
رشته تحصیلی آنان معنی دار است و میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان علوم انسانی بالاتر از رشته های
دیگر است. نتایج این یافته تحقیق با توجه به ویژگی های رشته های تحصیلی دور از انتظار نیست .
رشته های علوم انسانی با توجه به ویژگی ه ایشان، افراد را به مشارکت و شرکت در کارهای جمعی و
تیمی تشویق می کند. در میان تحقیقات قبلی یافته ای که با این فرضیه بتوان مقایسه نمود پیدا نشد چرا
که اکثر تحقیقات پیشین به بررسی این مسأله پرداختند که آیا تحصیلات افراد در میزان مشارکت آن ها
نقش دارد یا خیر. که همگی این مسأله را تایید نموده اند که افراد تحصیل کرده میزان مشارت اجتماعی
بالاتر دارند.
پیشنهادات کاربردی
با توجه به رابطه بین هویت اجتماعی با مشارکت اجتماعی دانشجویان و با توجه به این که در
بستر فرهنگی– اجتماعی یکی از وظایف جامعه و وسایل ارتباط جمعی کمک به تسهیل
فرآیندهویت یابی است، لذا ارائه الگوهای مناسب و برنامه های فرهنگی ، آموزشی در جهت
105 بررسی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی دانشجویان
دستیابی به هویت مطلوب ومناسب برای جوانان با در نظر گرفتن شرایط و خواسته های جوانان و
وضعیت خود جامعه پیشنهاد می شود.
با نظر به این که رضایت از خدمات دانشگاه با میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان رابطه دارد ،
پیشنهاد می شود با افزایش میزان رضایت دانشجویان از خدمات دانشگاهی با توسعه اماکن
آموزشی، تفریحی و فرهنگی ، علمی و تخصصی و توسعه خدمات آموزشی باعث افزایش
مشارکت اجتماعی دانشجویان گردند.
با توجه به رابطه بین عضویت در تشکل ها و مشارکت اجتماعی ، داوطلبانه باید شرایط و
بسترهای مناسب برای سوق دادن افراد به درگیر شدن در فعالیت های تشکل ها ایجاد شود .
به نظر می رسد یکی از شیوه های مناسب این باشد که به گسترش سازمان ها و انجمن های
داوطلبانه و غیردولتی بهای بیش تری داده شود. مسئولان دانشگاهی باید حمایت های لازم و
مکفی را به این سازمان ها مبذول دارند تا افراد علاقمند، انگیزه بیش تری برای عضویت در این
سازمان ها داشته باشند.
با توجه به نتایج تحقیق و مشارکت پایین دانشجویان دختر پیشنهاد می شود زمینه های حضور
پررنگ دختران در مسایل اجتماعی تقویت شود.
با توجه به رابطه بین عضویت در تشکل ها و مشارکت اجتماعی، داوطلبانه باید شرایط و بسترهای
مناسب برای سوق دادن افراد به درگیر شدن در فعالیت های تشکل ها ایجاد شود. به نظر می رسد
یکی از شیوه های مناسب این باشد که به گسترش سازمان ها و انجمن های داوطلبانه و غیردولتی
بهای بیش تری داده شود. مسئولان دانشگاهی باید حمایت های لازم و مکفی را به این سازمان ها
مبذول دارند تا افراد علاقمند، انگیزه بیش تری برای عضویت در این سازمان ها داشته باشند.
منابع
آریانپور، ع. ( 1373 ). فرهنگ دانشگاهی انگلیسی فارسی، تهران: نشرسپهر.
آلموند، جی آ و بی جی پاول. ( 1380 ). مشارکت و حضور شهروندان، ترجمه: علیرض ا طیب ، اطلاعات - سیاسی – اقتصادی ،
.164- شماره 163
تقوی طلب، ا و همکار. ( 1380 ). نحوه جلب مشارکت روستائیان شهرستان کوثر در اجرا و نگهداری پروژه ها ی
آبخیزداری، گروه تحقیقات و بررسی مسائل روستایی جهاد سازندگی استان اردبیل.
توسلی، غ، ( 1382 ). مشارکت اجتماعی در شرایط جامعه آنومیک، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
جباروندجاوید، س. ( 1388 ). بررسی عوامل مؤثر بر بحران هویت در میان دانشجویان مراکز تربیت معلم تبریز، دانشگاه
آزاد اسلا می واحد تبریز، دانشکده علوم انسانی و تربیتی.
106 مطالعات جامعه شناسی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1389
جنکینز، ر. ( 1381 )، هویت اجتماعی، ترجمه: تورج یار احمدی، شیرازه.
ریتزر، جورج. ( 1374 ) . نظریه ها ی جامعه شناسی در دوران معاصر، محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
، ساروخانی، ب. ( 1389 ). ساختار قدرت در خانواده و تاثیر آن بر مشارکت اجتماعی، جامعه شناسی مطالعات جوانان، شماره 1
.150- صص 129
سفیری، خ و همکار. ( 1384 )، محمد رضا، مشارکت اجتماعی جوانان از طریق تقویت سازمان های غیر دولتی توسعه
اجتماعی، موسسه عالی آموزش ئ پژوهش مدیریت و برنامه ریزی.
سفیری، خ و همکار. ( 1388 ). بررسی مشارکت اجتماعی دانشجویان دختر دانشکده ها ی علوم اجتماعی دانشگاه ها ی
. شهر تهران و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن، سال بیستم، شماره 2، ص 34
شفیعی، ش. ( 1384 ). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی شهروندان اردبیل ، پایانامه تحصیلی کارشناسی
ارشد، دانشگاه آزاد رودهن.
محسنی تبریزی، ع. ( 1369 ). بررسی زمینه های مشارکتی روستاییان و ارتباط آن با ترویج کشاورزی، معاونت و مشارکت
مرد می جهادسازندگی، تهران.
طوسی، م. ( 1370 ). مشارکت به چه معناست، مدیریت دولتی، دوره جدید، شماره سیزدهم، تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت.
، نوروزی، ف و همکار. ( 1388 ) . مشارکت اجتماعی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن، فصلنامه راهبرد، سال هجدهم ، شماره 53
. ص 269
نوذری، ح. ( 1381 ). بازخوانی ها برماس، درآمدی بر اندیشه ها و نظریه های یورگن ها برماس، تهران:نشرچشم.
یزدان پناه، ل و همکار. ( 1387 ). تأثیر ویژگی های فردی و اجتماعی بر مشارکت اجتماعی زنان کرمانی ، مطالعات
. زنان، سال 6، شماره 2
Hall,A. (1988). Communtiy participation and development policy,A sociological
perspectives ,Edited by A. Hall and j. Midgely, Manchester University
Press,Manchester.
Price, Bob (2002). social capital and factors effecting civic engagement as reported by
leaders of voluntary associations. The social science Journal ،Vol 39 ،Issue 1.
Tajfel, H. (1979). An Integrative Theory of Inter group conflict,Moterey, Brooks /cole.
www. pataoghfa. com
