تحلیل فضایی نظام شبکه شهری استان کرمانشاه (سالهای 1375 تا 1390)

آمایش محیط

مقاله 3، دوره 8، شماره 31، اسفند 1394، صفحه 55-76   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

علی شماعی^{* 1}؛ حسن رحمتی تپه رشت²؛ شریف حاجی تاش نالوس²؛ نعمت کرده²

¹(دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران، ایران)

²(دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران، ایران)

چکیده

    این پژوهش به تحلیل فضایی سلسله مراتب شهری استان کرمانشاه طی سال های1390-1375 پرداخته است. هدف این پژوهش تبیین نابرابریهای جمعیتی به منظور کاهش این نابرابریها در سطح شهرهای استان است. بررسی ها مشخص می سازد که در استان کرمانشاه با 29 شهر در سال 1390،  شهر کرمانشاه به عنوان مرکز استان با جمعیتی حدود 851405 نفر تقریبا 62.8 درصد جمعیت شهری استان و 8 برابر شهر دوم و 16برابر  شهر سوم(کنگاور) جمعیت دارد.  در واقع کمبود شهرهای میانی در شبکه شهری استان زمینه های ناپایداری شهری را فراهم آورده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی با بهره گیری از نرم افزارهای GIS،EXCEL، قانون رتبه اندازه، مدل حد اختلاف طبقه ای، ضریب آنتروپی و منحنی لورنز انجام شده است. نتایج حاصل از روشهای بکار گرفته  عدم تعادل در سلسله مراتب شهری و گرایش به ناپایداری شهری را نشان می دهد. براساس مدل حد اختلاف طبقه ای  در سال 1390 بیش از6/96درصد شهرها زیر141 هزار نفر جمعیت دارند معادلات بدست امده از قانون رتبه اندازه شهرهای استان کرمانشاه طی سه دوره بررسی شده بیانگر اختلاف زیاد با خط نرمال می باشد. بر این اساس ضریب آنتروپی از80/ در سال75 به79 / در سال 85 و در سال90 به69/ رسیده که نشانگر ناهمگونی در توزیع جمعیت استان است. در میان شهرستان های استان، شهرستان کرمانشاه به لحاظ توزیع فضایی جمعیت ناموزون ترین توزیع فضایی جمعیت را نسبت به سایر شهرستان ها دارد، به طوری که شهر اول (کرمانشاه) 216 برابر شهر دوم (کوزران) جمعیت دارد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل فضایی؛ نظام سلسله مراتب شهری؛ نخست شهری؛ کرمانشاه

مراجع

1-  آسایش، حسین و مشیری ، سید رحیم (1371): روش شناسی و تکنیک های علمی در علوم انسانی  با تاکید بر جغرافیا، تهران نشر قومس

2-  بردی آنا مراد نژاد، رحیم (1390)؛ بررسی تحلیل سلسله مراتب شهری در استان کردستان ، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره دوم                                    

3-  بهفروز، فاطمه(1374): زمینه های غالب در جغرافیای انسانی، انتشارات دانشگاه تهران چاپ اول

4-  تقوایی، مسعود و رضایی، مریم(1389): تحلیل جغرافیایی بر شبکه شهری استان ایلام با تاکید بر نقش شهر های کوچک، نشریه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه تبریز ، سال 15 ،شماره   32                                                                                              

5-  تقوایی، مسعود و صابری حمید (1389): تحلیلی بر سیستم های شهری ایران طی سالهای 1335 تا 1385 مطالعات و پژوهشهای شهری منطقه ای ، شماره پنجم                            

6-   تولایی، سیمین و خزایی، ام البنین(1385): الگوی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان مازندران 1355 تا 1385 نشریه ی علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال چهارم

7-  جلالی، محسن(1387): بررسی و برآوردهای ضریب جینی در ایران، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، شماره36                                                                                   

8-  حاجی پور، خلیل و زبر دست، اسفندیار(1384): بررسی تحلیل و ارائه الگویی برای نظام شهری استان خوزستان ،نشریه ی هنرهای زیبا شماره 23                                                    

9-  حکمت نیا، حسن و موسوی، میرنجف(1385): کاربرد مدل در برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علم نوین، چاپ اول یزد                                                                          

10-  رهنمایی، محمد تقی و ابراهیم پوراحد(1390): سیر تحولات نخست شهری و نظام شهری منطقه آذربایجان  1335 تا 1385 فصلنامه آمایش سرزمین، سال سوم ، شماره پنجم          

11- زبردست، اسفندیار (1386): بررسی تحولات نخست شهری در ایران، نشریه ی هنرهای زیبا: شماره 29                                                                                                   

12- زنجانی، حبیب اله(1371): جمعیت و توسعه، چاپ اول تهران انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران                                                                       

13- شکویی، حسین(1373): دیدگاههای نو در جغرافیای شهری، جلد اول، چاپ سوم تهران، انتشارات سمت                                                                                                 

14- عابدین درکوش، سعید(1380): درآمدی براقتصاد شهری، مرکز نشر جهاد دانشگاهی، چاپ دوم

15- عظیمی، ناصر (1381): پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری ، چاپ اول، مشهد نشر نیک 

16-  فرید، یدالله(1368): جغرافیا و شهر شناسی، چاپ اول : انتشارات دانشگاه تبریز                   

17- مرکز آمار ایران، سالنامه آماری سالهای 75 و 85 استان کرمانشاه                                    

18- مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن(استان کرمانشاه سالهای 1375 تا1390)                                                                                                

19- مومنی، منصور(1387): مباحث نوین تحقیق در عملیات، انتشارات دانشگاه تهران

20- نظریان، اصغر(1385): جغرافیای شهری ایران، تهران؛ انتشارات دانشگاه پیام نور

21- نسترن، مهین و ایزدی، ملیحه(1389): تحلیل سلسله مراتبی شهری در شهرهای بالای صد هزار نفر کشور ؛ فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط ،شماره 11

22- هوشیار، حسن(1388): ارزیابی سلسله مراتبی شهری استان آذربایجان غربی در دوره زمانی 1335 تا1385 ؛ فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه تبریز ، سال 14، شماره 30

23-  AL-Hathloul،s.and N.Edadan(forth coming1997):the distribution and growth of urban settlmentsin Saudi Arabia;journal of social studies;special issue on center-peri phery relation in the middle east.

24-  Chen;yang vang;(2008):A wave-spectrum analysis of urban population density:Entrpy;Fractal.

25-  Clarc;D.(2000);urbanworld;Globalcity;Rovtled;London.

26-  Esparza;A(2005);The spatial markets of cities oaganized in a hievar chical system; Cambridge university press.

27-  Frunkin; Norman; (2006): Guide  to Economicin  ;publisher;M.E.Sharpe.

28-  Caves;Rogerw;(2005):Encyclopedia of the city.first published by Routledge.

29-  Nitsch;Volker;(2005):zipf zipped;Journal of urban Economics ;No.57;www.elseviev.com

30-  Sassen;S(2006);TheGlobalcity;NewYork;London;Tokyo;Princeton niversity press.

31-  Schulter;Christian and Trede;mark;(2009);Tailsof Lorenz curvev Journal of Econometrics.No.109