بررسی عوامل موثر اجتماعی در احساس آنومی اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 2، دوره 5، شماره 14، اردیبهشت 1391، صفحه 29-45   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسن جوادی¹؛ محمود علمی²؛ صمد صباغ²

¹کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز- ایران.

چکیده

آنومی به معنای شرایط بی‌هنجاری و بی‌قانونی ازجمله مسائل اجتماعی ­ناشی از دوران گذرا هرجامعه است. سوال اصلی تحقیق این است که «آیا میان عوامل اجتماعی و احساس آنومی اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد یا نه؟» «احساس آنومی» در این تحقیق متغیر وابسته و از طریق بررسی متغیرهای مستقل عوامل اجتماعی (مشارکت، طبقه، همبستگی، نظارت و شکاف ارزشی) بررسی می‌شود. این تحقیق از نظریات دورکیم، مرتون، پارسونز و ... استفاده کرده و از روش پژوهش پیمایشی و نمونه 385 نفردانشجو به تفکیک نسبی انتخاب شده‌اند. هم­چنین در آزمون فرضیه‌ها ازضریب همبستگی پیرسون،‌ T-test و Anova استفاده شده است. هم­چنین برای تبیین احساس آنومی بر اساس متغیرهای مستقل نیز از رگرسیون چندگانه استفاده شد. میزان احساس آنومی (متوسط نمره 61/55) می‌باشد. در این تحقیق فرضیه ارتباط همبستگی اجتماعی نظریه دورکیم، نظریه مسنر و کروهن، رابطه معکوس همبستگی اجتماعی و احساس آنومی، ارتباط احساس آنومی با نظارت اجتماعی با نظریات دیوید ریزمن و ایتکینسون و رابرتسون و رابطه معکوس نظارت اجتماعی و احساس آنومی، کاهش احساس آنومی با پذیرفتن ارزش‌های جامعه پارسونز تایید شدند. 

کلیدواژه‌ها

آنومی ‌اجتماعی؛ عوامل‌اجتماعی؛ همبستگی اجتماعی؛ نظارت اجتماعی؛ طبقه اجتماعی؛ شکاف ارزشی؛ مشارکت اجتماعی. مقدمه

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال چهارم، شماره چهاردهم، بهار 1391

ص ص 45-29

 

 

 

 

 

بررسی عوامل موثر اجتماعی در احساس آنومی
اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز

حسن جوادی^[1]

دکتر محمود علمی^[2]

دکتر صمد صباغ^[3]

تاریخ دریافت مقاله:24/1/1392       

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:31/2/1393

چکیده

آنومی به معنای شرایط بی‌هنجاری و بی‌قانونی ازجمله مسائل اجتماعی ­ناشی از دوران گذرا هرجامعه است. سوال اصلی تحقیق این است که «آیا میان عوامل اجتماعی و احساس آنومی اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد یا نه؟» «احساس آنومی» در این تحقیق متغیر وابسته و از طریق بررسی متغیرهای مستقل عوامل اجتماعی (مشارکت، طبقه، همبستگی، نظارت و شکاف ارزشی) بررسی می‌شود. این تحقیق از نظریات دورکیم، مرتون، پارسونز و ... استفاده کرده و از روش پژوهش پیمایشی و نمونه 385 نفردانشجو به تفکیک نسبی انتخاب شده‌اند. هم­چنین در آزمون فرضیه‌ها ازضریب همبستگی پیرسون،‌ T-test و Anova استفاده شده است. هم­چنین برای تبیین احساس آنومی بر اساس متغیرهای مستقل نیز از رگرسیون چندگانه استفاده شد. میزان احساس آنومی (متوسط نمره 61/55) می‌باشد. در این تحقیق فرضیه ارتباط همبستگی اجتماعی نظریه دورکیم، نظریه مسنر و کروهن، رابطه معکوس همبستگی اجتماعی و احساس آنومی، ارتباط احساس آنومی با نظارت اجتماعی با نظریات دیوید ریزمن و ایتکینسون و رابرتسون و رابطه معکوس نظارت اجتماعی و احساس آنومی، کاهش احساس آنومی با پذیرفتن ارزش‌های جامعه پارسونز تایید شدند.

واژگان کلیدی: آنومی ‌اجتماعی، عوامل­اجتماعی، همبستگی اجتماعی، نظارت اجتماعی، طبقه اجتماعی، شکاف ارزشی، مشارکت اجتماعی.

مقدمه

در زندگی اجتماعی بشر، از جمله مسائلی­که در هر زمانی از تاریخ، انسان با نوعی با آن برخورد داشته است مسئله «بی‌هنجاری» (Anomie) بوده است. بی‌هنجاری می‌تواند بر حسب مواردی چون نوآوری، طغیان، اصلاح‌خواهی اجتماعی و یا رفتارهای ضد ‌اجتماعی، تنازع و عدم پذیرش هنجارها، حکومت ناگرایی و یا ناهمنوایی منبعث از بی‌حالی و یا ناشی از خلق و ابداع، اشکال بسیار گوناگونی به خود گیرد (بیرو، 1375: 16). هم­چنین به نحوی معیار مشترک بین اعضای جامعه‌ متزلزل و از بین می­رود مسئله‌ای که به زعم برخی صاحب‌نظران، بیشتر در جوامع در حال گذر است. از سویی هم افرادی که خود دچار «احساس‌آنومی‌» هستند با رفتارها و برخوردهای خود در سرایت همین احساس به دیگران و مبتلا کردن آن­ها به «احساس‌آنومی‌» نقش دارند. حال با توجه به اهمیت مقوله آنومی‌ و درکنار آن با توجه به اهمیت قشرجوان، علی‌الخصوص دانشجویان، وجود آنومی‌ دراین قشر باید بیشتر مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. باتوجه به این­که طیف دانشجو نقش الگو برای سایر جوانان را دارد. «به اعتقاد دورکیم، وقتی فقدان التزام‌ اجتماعی به قوانین، هنجارها و قواعد به وجود آید، افراد احساس می‌کنند راهنمایی در انتخاب‌های خود ندارند، درنتیجه حالتی از گسستگی و بی‌سامانی در نظام‌ اجتماعی آشکار می‌شود. در حقیقت، تضعیف هنجارهای نظم دهنده به رفتارهای افراد، وضعیت آنومیک خوانده می‌شود»(Morrison, 1995: 187). لذا بررسی احساس ‌آنومی‌ دربین دانشجویان برای حل آن باید جدی­گرفته شود دراین میان باتوجه به عواقبی ­که می‌تواند در پی ابتلا جامعه به آنومی ‌در جامعه پیش بیاید، با آگاهی به این مسئله که رفتارهائی چون ناامیدی، بی‌معنائی، بی‌اعتمادی به دیگران ومسئولین ازعوارض آنومی ‌است، لذا باید دربعد اهمیت مسئله، به این مورد توجه داشت­ که افرادی باچنین خصوصیاتی چون در جامعه زندگی می‌کنند. چگونه با دیگران تعامل خواهند داشت و این ­که چگونه بر افراد دیگر تأثیر گذاشته و در آینده چطور افرادی را تربیت و به جامعه تحویل خواهند داد.

در زندگی اجتماعی، انسان غالب انحراف‌ها را درشرایط زمانی و مکانی تعریف و مشخص کرده است. لذا انحرافات و مقولات بیشتر حالت نسبی به خود می‌گیرند. در این میان «آنومی» که گاهی «اختلال‌ اجتماعی» یا به نوعی «بی‌نظمی ‌اجتماعی» نیز خوانده می‌شود؛ یکی از رایج‌ترین مفاهیم جامعه‌شناسی است که به علت اهمیت آن، جامعه‌شناسانی نظیر دورکیم، مرتون، مارکس و ... درخصوص آن نظریه‌های متعدد علمی ‌بیان کرده‌اند. هر کدام از نظریه‌پردازان از منظری و زاویه‌ای به تعریف، چگونگی پیدایش و زمینه‌های گسترش آن پرداخته‌اند. حتی گاه افرادی چون دورکیم در دو اثر خود یعنی در «تقسیم‌کار در جامعه» یک تعریف از آنومی ‌داده‌ و در اثر دیگر خود «خودکشی» تعریف متفاوت دیگری داده است، که در مطالب بعدی به این مباحث مفصل‌تر پرداخته خواهد شد. به نوعی شاید بتوان ادعا کرد که این مسئله نشان از پویایی و در جریان بودن آنومی‌ حکایت دارد. در عرصه جامعه‌شناسی، اگر افرادی نظیر دورکیم، «آنومی» را درسطح کلان به کار برده‌اند، درمقابل نظریه­پردازانی چون مرتون نیز آنومی‌ را درسطح میانی و خرد بررسی­کرده‌اند. درخصوص آنومی‌ و آنومیک این­که فرد «آنومیک» گذشته را ازدست داده وبه آینده امید و اعتقادی ندارد و ناچاراً در لحظه «حال» زندگی می‌کند. برخی جامعه‌شناسان از چنین شرایطی به عنوان «حالت برزخی» یاد می‌کنند و ساده‌تر این ­که، انسانی از جایی بریده و به جایی نیز هنوز بند نشده است. «اغلب اوقات حالت­آنومیک یک دوره‌ گذراست: شخص تعلق خود را به­گروه خویش ازدست می‌دهد وبرای مدتی فرصت پیوستن به­گروه دیگررا نمی‌یابد»(شیخاوندی، 1384: 100). برای درک­صحیح شرایط «بی‌هنجاری» و «آنومیک» بهتر است­که ابتدا به هنجارهای جامعه توجه شود. چراکه با شناخت هنجارها: بی‌هنجاری‌ها نیز راحت‌تر قابل شناخت می‌شوند. رفیع‌پور در خصوص هنجار چنین می‌آورد: «هنجار یکی ازمفاهیم مرکزی وهسته‌ای جامعه‌شناسی است. باوصف این: درمتون جامعه‌شناسی و دربین جامعه‌شناسان خارجی نیز فضای مفهوم آن کاملاً مشخص و متمایز نشده است. هنجارها درکلیه شئون زندگی وجود دارند و آن قدر زیادندکه حتی یک دانشمند جامعه‌شناس متبحر و با وقوف نیز به همه آن­ها و بالاخص به تعدادی از آن­ها اشراف ندارد. وقتی ما یک دوست یا آشنا را ملاقات می‌کنیم به او سلام می‌کنیم با او دست می‌دهیم و گاه روبوسی می‌کنیم. این قواعد و ضوابط رفتاری همه هنجار هستند.

بطور خلاصه هر قسمت از رفتارهای انسان که بطور مستقیم یا غیر‌مستقیم به دیگر انسان‌ها مربوط می‌شود، مبتنی بر هنجار است. از این فراتر، در زندگی فردی نیز هنجارها وجود دارد (طرز عبادت فردی، طرز غذا خوردن و ... )(رفیع­پور، 1377: 179-178).

 

 دورکیم و آنومی

دورکیم «آنومی» را در سطح­ کلان می‌بیند و بی‌هنجاری را چنین تعریف می‌کند: هرگاه شیرازه تنظیم‌های اجتماعی ازهم گسیخته گردند، نفوذ نظارت­کننده‌ جامعه برگرایش‌های فردی، دیگر کارآیی‌اش را از دست خواهد داد و افراد جامعه به حال خودشان واگذار خواهند شد که چنین وضعیتی را بی‌هنجاری می‌خوانند. این اصطلاح به وضع بی‌ضابطگی نسبی در کل جامعه یا در برخی از گروه‌های ترکیب کننده‌ آن راجع است. در این موقعیت، آرزوهای فردی دیگر با هنجارهای مشترک تنظیم نمی‌شوند و در نتیجه، افراد بدون راهنمای اخلاقی می‌مانند و هرکسی تنها هدف‌های شخصی‌اش را دنبال می‌کند(کوزر، 1373: 192).

 

رفتارهای اجتماعی پنج­گانه در نظریات مرتون

مرتون رفتارهای اجتماعی پنج­گانه در نظریات خود به با توضیحات زیر (جدول شماره 1) تعریف می­کند:

 همشکلی ‌(Conformity): این رفتار اجتماعی وقتی بوجود می‌آیدکه بین اهداف‌ (یعنی، نیازهای تولید شده در فرهنگ و جامعه) و امکانات‌ (یعنی ارضای آن نیازها) در هر قشری، هماهنگی وجود داشته باشد.

نوآوری‌:(Innovation)  وقتی فقط اهداف‌ (نیازهای منبعث از جامعه) پذیرفته شوند، اما نه امکانات و طرق دست­یابی به آن، که مرتون آن را «نوآوری» می‌نامد.

مناسک‌گرا(Pitualism) : در جائی­که ابزار و امکانات پذیرفته می‌شوند، اما نه اهداف. مرتون آن رفتار را پیروی و رعایت عادات  و رسوم می‌نامد.

عزلت‌گرایی (Retreation): وقتی هردو ‌(هم اهداف و هم امکانات دست­یابی به آن) نفی شوند، مرتون آن رفتار را عزلت گزیدن یا بی‌تفاوتی ‌(Apathy) [بی‌دردی- بی‌اعتنایی] می‌نامد.

شورش (Rebellian): یک نوع رفتار دیگر شبیه نوع قبل آن است که افراد هم اهداف موجود و هم امکانات موجود را نفی کنند، اما در مقابل اهداف و امکانات دیگری را قبول دارند. در آن صورت مرتون این طبقه را شورش می‌نامد.

جدول شماره (1): ماتریس رفتارهای نابهنجار

ابزار و راه رسیدن به هدف Institution alizaed Means	اهداف فرهنگی Culture Goals	انواع تطبیق رفتار Modes of Adeption
+ - + - +	+ + - - +	conformity          همشکلی  In novation         نوآوری Ritualism          رعایت کردن Retreation, Apathy  بی‌تفاوتی، عزلت Rebellion            شورش

منبع: (رفیع­پور، 1377: 241-239).

 

مرتون بیشترسعی می‌کند با ابعاد بخشیدن به آنومی ‌آن را عینی‌تربکند و به نوعی آن را دارای قابلیت تجربه‌‌پذیر بکند. مرتون با این پیش ذهنیت سراغ اهداف و راه‌های وسایل مشروع برای رسیدن به آن هدف پیش می‌رود که شاخصه جامعه پایدار را نوعی تعادل میان اهداف اجتماعی و فرهنگی می‌بیند و در واقع با نظریات مرتون، مسئله زمانی شروع می‌شود که این رابطه میان اهداف و وسایل به هم می‌خورد. در نهایت این­که حُسن کار مرتون این است­که به نوعی در سنجش عملی «آنومی» گام اساسی برمی‌دارد و کمک شایانی به اندازه‌گیری آن می‌کند.

 

آنومی‌ در نظریه‌های سی‌من

سی‌من از خود بیگانگی را در اشکال پنج­گانه از زاویه منظرهای فرهنگی، اجتماعی و روانی بررسی می‌کند که یکی از معادل‌های آن آنومی‌ است. لازم به ذکر است­که اشکال پنج­گانه وی به نوعی وسیله و شاخص سنجش احساس آنومی‌ می‌باشدکه از سوی خیلی از محققان مورد استفاده قرار می‌گیردکه در این قسمت از تحقیق از اشکال و معادل‌های مذکور پنج­گانه بیشتر به مقوله آنومی‌ پرداخته می‌شود. «امروزه معادل‌های گوناگون ازخود‌ بیگانگی بیشترین مباحث مربوط به مناسبات انسانی را در علوم‌ اجتماعی دارد. تحقیق درباره‌ افراد «مطرود»، «حاشیه‌نشین»، «وسواس»، «بی‌هنجار» و «گوشه‌نشین» همه بر پایه فرضیه‌ از خود بیگانگی در علوم اجتماعی معاصر انجام می‌شود.»(کوزر و دیگری، 1378: 408-407).

 

سوابق و پیشینه تحقیق

- در تحقیقی با عنوان«آنومی ‌در تهران» که توسط پیران صورت گرفته است که نتایج به این شرح بوده است: آن چیزی که ما در این تحقیق به دست آوردیم این است­که میزان آنومی‌ ‌در بین جوانان مورد مطالعه ما نسبتاً بالا است. یعنی احساس سردرگمی ‌‌و اغتشاش بین هنجارها کاملاً مشهود است و این منجر به هویت‌های متکثر و چهره‌های متنوع در عرصه‌های مختلف شده است.

می‌بینیم­که 5/56 درصد آنومی ‌شدید، 6/27 درصد آنومی ‌متوسط، 9/15 درصد آنومی­ضعیف داشته‌اند ولی هیچ موردی را که فقدان آنومی ‌را گزارش کنیم، ندارد. در زمینه آنومی‌ اجتماعی 9/46 درصد، در زمینه آنومی‌ سیاسی 7/65، در زمینه آنومی ‌فردی 4/57 درصد آنومی‌ داشتند. این که آنومی‌ اقتصادی مهم­ترین مشکل بروز آنومی ‌در جوانان است که به پولاریزاسیون جامعه مربوط می‌شود(پیران،‌ 1384). در تحقیق مشابه دیگرکه در تهران عملی شده است با عنوان «عوامل اجتماعی مؤثر بر آنومی‌ دربین دانش­آموزان» چنین نتایجی به دست آمده است: در جمع­بندی نهائی با توجه به فرضیه‌های تحقیق می‌توان گفت کاهش ارتباط با خانواده، پائین بودن پایگاه اقتصادی- اجتماعی، افزایش تفاوت‌های ارزشی بین والدین و فرزندان، پائین بودن میزان مشارکت اجتماعی دانش­آموزان در فعالیت‌های اجتماعی و نارسائی نظارت اجتماعی درونی و بیرونی مانع درونی شدن ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی شده و موجب آنومی‌، آشفتگی و بی­نظمی ‌اجتماعی می‌گردد.

هم­چنین در بعد معینی سنجش آنومی‌، که با رعایت هنجارهای رسمی‌ در سطح مسئولان، قانون و برخی ادارات مورد ارزیابی قرار گرفته است، نشان داد که 40 % از پاسخگویان معتقدند قوانین در سطوح مختلف رعایت نمی‌شود، اما اکثریت قابل توجهی از پاسخگویان هنجارهای غیررسمی‌ را رعایت کرده‌اند (پنجه‌پور، 1381).

- در تحقیقی که توسط مسعود کوثری انجام گرفته است با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر احساس بی‌هنجاری سیاسی درشهروندان تهرانی» نتایج زیر بدست آمده است: در این تحقیق برای سنجش متغیر وابسته (آنومی ‌سیاسی) از چهار شاخص استفاده شده است: احساس آنومی ‌سیاسی، آنومی ‌سیاسی، بی‌هنجاری و تعارض هنجاری. میانگین مشاهده شده (واقعی) در سه شاخص از چهار شاخص (احساس آنومی ‌سیاسی، بی‌هنجاری، تعارض هنجاری) بیش از حد متوسط و حاکی از احساس آنومی ‌سیاسی قابل توجه شهروندان و در شاخص آنومی ‌سیاسی اندکی کمتر از حد متوسط است. بررسی ضرایب همبستگی دو‌‌ به ‌دو (پیرسون) وجود روابط معنادار بین متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق را نشان می‌دهد(کوثری، 1381).

 - هم­چنین در تحقیق رفیع‌پور با موضوع «آنومی ‌یا آشفتگی اجتماعی- پژوهشی در زمینه پتانسیل آنومی ‌در شهر تهران» نتایج مرتبط با موضوع این تحقیق به شرح ذیل است:

متغیرهای مربوط به سیستم کنترل پلیس و دستگاه قضائی نیزهمبستگی‌های معنی‌دار نشان می‌دهند بدین معنی­که عدم کارکردمناسب این دو سیستم موردتایید بیشترپاسخگویان بود و این دو موجب کاهش اعتماد و ملاحظات و هم­چنین افزایش رفتار آنومیک می‌گردیدند. جالب توجه است که متغیر تحصیلات با متغیرهای رفتار آنومیک رابطه‌ معنی‌دار مثبتی نداشت، بلکه حتی رابطه‌ای درجهت منفی (r= -0.0480) اما بدون معنی‌داری بود. به عبارت دیگر با بالا رفتن سطح تحصیلات، میزان اعتماد به سیستم و پای­بندی‌های مذهبی و رعایت هنجارهای سنتی کاهش می‌یابد در مقابل بر روی رفتار آنومیک بی‌تأثیر است یعنی نه موجب کاهش و نه موجب افزایش آن می‌گردد‌(رفیع‌پور: 1378).

 

تعاریف مفاهیم

تعریف نظری

 عوامل اجتماعی: علیت اجتماعی شامل مواردی می‌شود که می‌توان برخی از عناصر یا عوامل حیات اجتماعی را حائز نقش علت دانست می‌توانیم از علیت اجتماعی، در معنای مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، که جمعاً جهت بروز پدیده‌ای، لازم و کافی هستند یاد کنیم(بیرو، 1375: 341).

طبقه اجتماعی: در محدوده‌ یک جامعه یا اجتماع معین از لحاظ میزان قدرت، درآمد، ثروت یا حیثیت و یا ترکیب آزادانه‌ای از این عناصر، به نسبت در ردیف یکدیگرند(گولد، 1376: 568-567).

آنومی (بی‌هنجاری): حالتی از عدم هنجاربندی یا بی‌ریشگی است­ که در صورت عدم همخوانی چشم­داشت‌های فرهنگی با واقعیت‌های اجتماعی پدید می‌آید(کوئن، 1375: 279).

آنومی ‌(آنومیا): حالتی است که موجبات بروز احساساتی از قبیل ناامیدی نسبت به آینده، بی­اعتمادی نسبت به افراد جامعه، بی­اعتمادی نسبت به مسئولان ومجریان امور و بی‌قدرتی درافراد است(Dean: 196).

 نظارت اجتماعی: همه راه‌ها و شیوه‌هایی که برای واداشتن افراد به رعایت چشم­داشت‌های جامعه به کار برده می‌شود(همان: 253).

مشارکت اجتماعی: شرکت فعال در یک گروه را می‌رساند که به فعالیت اجتماعی انجام شده نظر دارد
(بیرو، 1375: 257).

همبستگی اجتماعی: همبستگی­­گروهی به معنای آن است­که گروه وحدت خود را حفظ­کند و با عناصر وحدت­بخش خویشتن تطابق و همنوائی یابد(همان: 400).

ارزش: در واقع ارزش توانائی یک شیء (اندیشه، چیز یا شخص) در ارضای یک میل، یک نیاز، یک تمنای انسان است(همان: 445).

شکاف ارزشی: این­که ارزش‌های مسلط جامعه به مرور زمان از اعتبار ساقط می‌شود و جای آن را ارزش‌های جدیدی که نسل جوان به آن رغبت نشان می‌دهد می‌گیرد.

 

تعاریف عملیاتی

 نظارت اجتماعی: به دو صورت نظارت بیرونی (کنترل‌های رسمی ‌مانند نظارت از طرف ماموران راهنمایی رانندگی) و نظارت درونی (مانند تعهدهای مذهبی).

مشارکت اجتماعی: از طریق فعالیت و مشارکت دانشجو در گروه‌های دانشجویی و گروه‌های دوستان سنجیده شده است.

طبقه اجتماعی: ازطریق شاخص‌های (منزلت­شغلی، سطح تحصیلات ومیزان درآمد والدین) طبقه‌بندی می‌شود.

 همبستگی اجتماعی: احساس تعلق خاطر افراد به عناصر وحدت­بخش و همنوا کننده در جامعه، با شاخص‌های (دینی، ارتباط با افراد دیگر، حساس بودن نسبت به مسائل جامعه).

شکاف ارزشی: به تفاوت گونه‌های ارزشی (اقتصادی، حقوقی، اخلاقی، سیاسی، فرهنگی و دینی) ما در این تحقیق به بررسی شکاف ارزشی در مورد ارزش‌های اقتصادی، فرهنگی و دینی پرداخته‌ایم.

احساس آنومی: برای اندازه­گیری احساس آنومی‌ نزد پاسخگویان از گویه‌های استاندارد شده لئواسرول استفاده کرده‌ایم. از جمله ناامیدی نسبت به آینده، بی­اعتمادی به افراد جامعه، بی­اعتمادی به مسئولان و مجریان امور، بی‌قدرتی.

 

اهداف تحقیق

هدف این تحقیق بررسی احساس آنومی ‌اجتماعی و ارتباط آن با عوامل اجتماعی از جمله: همبستگی اجتماعی، نظارت اجتماعی، طبقه اجتماعی، شکاف ارزشی، مشارکت اجتماعی درمیان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز می­باشد.

 

فرضیات تحقیق

1.‌ بین میزان مشارکت اجتماعی و میزان احساس آنومی ‌در بین دانشجویان رابطه وجود دارد.

2.‌ میان میزان همبستگی اجتماعی و میزان احساس آنومی‌ در بین دانشجویان رابطه وجود دارد.

3.‌ احساس آنومی‌ اجتماعی در بین دانشجویان با توجه به میزان نظارت اجتماعی متفاوت می‌باشد.

4.‌ احساس آنومی‌ اجتماعی در بین دانشجویان با توجه به طبقه اجتماعی آنان متفاوت می‌باشد.

5.‌ احساس آنومی ‌اجتماعی در بین دانشجویان با توجه به شکاف ارزشی آنان متفاوت می‌باشد.

 

 

شکل شماره (1): مفهومی رابطه احساس آنومی با عوامل اجتماعی

 

 

ابزار و روش

جامعه آماری

جامعه آماری تحقیق حاضرکلیه دانشجویان دختر و پسر مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد واحد تبریز      می‌باشد که براساس آخرین آمار دانشگاه، تعداد دانشجویان در سال تحصیلی 87-1386، 23320 نفر  می‌باشد.  

حجم نمونه آماری

نمونه‌ آماری در این تحقیق تعداد 387=n نفر از دانشجویان دختر و پسر است که به صورت نمونه­گیری از نوع روش تصادفی استفاده می‌شود.

 

تعیین اندازه نمونه آماری

برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است.

-         اندازه جامعه آماری                      23320=N

-         ضریب اطمینان 95%         96/1=t

-         احتمال وجود صفت      05/0=p

-         دقت احتمالی مطلوب        04/0=d

-         اندازه نمونه آماری        387=n

 

روش نمونه‌گیری

شیوه نمونه‌گیری دراین تحقیق بصورت نمونه‌گیری مطابق با تفکیک دانشکده و جنسیت پاسخگویان انجام گرفته است. ابتدا بعد از تعیین تخصیص یافته برای هرکدام از دانشکده‌ها،‌ بصورت تصادفی در میان دانشجویان دختر وپسر دانشکده‌های مختلف توزیع وجمع‌آوری شده است. لازم به­ذکر است جهت تسهیل درامور و رعایت روش علمی، ابتدا بر اساس تعداد دانشجویان هر دانشکده نسبت به تعداد کل دانشجویان دانشگاه، حجم نمونه تحقیق حاضر را در هریک از دانشکده‌ها مشخص کرده و در مرحله بعد، براساس تعداد دانشجویان پسر و دختر هر دانشکده نسبت جنسیتی،‌ حجم نمونه تعیین شده است.

 

ابزار گردآوری داده‌ها

در این تحقیق برای اندازه­گیری متغیرها، جمع‌آوری داده‌ها و برخی اطلاعات لازم از پرسشنامه استفاده شده است. هم­چنین براساس چارچوب نظری تحقیق و پیشینه سوالات به صورت بسته طراحی شده است. سوالات براساس اهداف آن­ها بصورت چهار گزینه‌ای و هم­چنین 5 گزینه‌ای (طیف لیکرت) و در سطوح اندازه‌گیری (اسمی، رتبه‌ای و فاصله‌ای) طراحی شده است.

 

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم­افزار آماری spss نسخه 15 استفاده شده است. به طوری‌که برای توصیف متغیرهای کیفی از درصد و فراوانی و برای توصیف متغیرهای کمی از شاخص‌های پراکندگی و مرکزی از قبیل میانگین، انحراف استاندارد، حداقل و حداکثر استفاده شد. برای آزمون فرضیه‌ها نیز از ضریب همبستگی پیرسون، T-test و Anova استفاده شده است. هم­چنین برای تبیین احساس آنومی بر اساس متغیرهای مستقل از رگرسیون چندگانه نیز استفاده شده است.

 

یافته های تحقیق

الف) بخش توصیفی

برای توصیف متغیرهای کیفی از درصد و فراوانی و برای توصیف متغیرهای کمی از شاخص‌های پراکندگی و مرکزی از قبیل میانگین، انحراف استاندارد، حداقل و حداکثر استفاده شد.

- توزیع فراوانی منزلت شغلی پدران دانشجویان

براساس اطلاعات جمع‌آوری شده 3/7% از دانشجویان پدران­شان در کارهای یدی، 6/7% از کارکنان وسایل حمل‌ونقل، 1/11% کارگران ماهر، 6/42% کارکنان دفتری، 2% نیروهای مسلح، 7/22% بازاری، 4/4% مدیر و 3/2% متخصص حرفه‌ای بودند.

 - توزیع فراوانی منزلت شغلی  مادران دانشجویان

براساس اطلاعات جمع‌آوری شده 4/84% از دانشجویان مادران­شان خانه­دار، 5/0% آرایشگر، 8/0% کارگر، 5/3% بازنشسته، 6/8% کارمند و 2/2%  از مادران نیز متخصص حرفه‌ای بودند.

- توزیع فراوانی سطح تحصیلات پدران دانشجویان

براساس اطلاعات جمع‌آوری شده 5/4% از دانشجویان پدران­شان بی‌سواد، 6/14% دارای تحصیلات ابتدایی، 5/8% راهنمایی، 6/10% متوسطه، 9/24% دیپلم، 8/9% فوق دیپلم، 9/19% لیسانس و 2/7% از پدران دارای تحصیلات فوق‌لیسانس و بالاتر بودند.

 - توزیع فراوانی سطح تحصیلات مادران دانشجویان

براساس اطلاعات جمع‌آوری شده 7/10% ازدانشجویان مادران­شان بی‌سواد، 1/21% دارای تحصیلات ابتدایی، 2/11% راهنمایی، 3/8% دبیرستان، 2/31% دیپلم، 7/7% فوق­­ دیپلم، 8% لیسانس و 9/1% از مادران دارای تحصیلات فوق‌لیسانس بودند.

 - توزیع فراوانی درآمد خانواده دانشجویان مورد مطالعه

براساس اطلاعات جمع‌آوری شده 5/13% از دانشجویان میزان درآمدشان کمتر از 200 هزارتومان، 4/38% بین 400-200 هزار تومان، 5/23% بین 600-400 هزار تومان، 3/11% بین 800-600 هزار تومان، 1/8% بین 800 هزار تا یک میلیون تومان، 1% بین یک میلیون تا یک میلیون و دویست، 3/0% بین یک میلیون و دویست تا یک میلیون و چهارصد هزار تومان، 9/3% بیش از یک میلیون و چهارصد هزار تومان بوده است.

- توزیع پراکندگی میزان احساس آنومی در دانشجویان مورد مطالعه

بر اساس اطلاعات جدول شماره (2) ملاحظه می‌شود که متوسط میزان احساس آنومی در دانشجویان مورد مطالعه برابر 45/13±61/55 محاسبه گردیده­که حداقل میزان بروزخشونت 67/16 و حداکثر 83/95 می‌باشد و ضریب کجی (چولگی) 24/0=sk است­که بیانگر مثبت بودن توزیع داده‌هاست. بطوری‌که 25% پاسخگویان میزان بروز خشونت در خانواده را کمتر از 83/45، 25% بین 16/54-83/54، 25% بین 58/64-16/54 و 25% نیز بیش از 58/64 اظهار کرده‌اندکه در مجموع می‌توان گفت میزان بروز خشونت در خانواده کمتر از حد متوسط می‌باشد.

 

جدول شماره (2): توزیع پراکندگی میزان احساس آنومی و متغیرها

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف  استاندارد	واریانس	ضریب کجی	حداقل	حداکثر	چارک اول	انحراف چارک­ها (چارک­دوم)	چارک سوم
احساس آنومی	385	611/55	45/13	11/181	67/16	67/16	83/95	83/45	16/54	58/64
همبستگی اجتماعی	385	74/59	82/17	63/317	313/0-	38/9	100	87/46	5/62	75
نظارت اجتماعی	385	15/79	43/16	18/270	787/0-	20	100	70	85	90
شکاف ارزشی	385	15/45	89/12	22/166	63/0	67/16	100	5/37	83/45	50
مشارکت اجتماعی	385	50/60	55/18	208/344	415/0-	0	100	50	5/62	75

 

- توزیع پراکندگی میزان همبستگی اجتماعی در دانشجویان مورد مطالعه

بر اساس اطلاعات جدول شماره (2) ملاحظه می‌شود که متوسط میزان احساس آنومی در دانشجویان مورد مطالعه برابر 82/17±74/59 محاسبه گردیده که حداقل میزان همبستگی اجتماعی 38/9 و حداکثر 100 می‌باشد. وضریب کجی (چولگی) 31/0-=sk است­که بیانگرمنفی بودن توزیع داده‌هاست. به طوری‌که 25% پاسخگویان میزان همبستگی اجتماعی را در میان دانشجویان کمتر از 87/46، 25% بین 5/62-87/46، 25% بین 75-5/62 و 25% نیز بیش از 75 اظهار کرده‌اند که در مجموع می‌توان گفت میزان همبستگی اجتماعی در میان دانشجویان در حد متوسط می‌باشد.

- توزیع پراکندگی میزان نظارت اجتماعی در دانشجویان مورد مطالعه

براساس اطلاعات جدول شماره (2) ملاحظه می‌شودکه متوسط میزان نظارت اجتماعی دردانشجویان مورد مطالعه برابر 43/16±15/79 محاسبه گردیده که حداقل میزان نظارت اجتماعی 20 و حداکثر 100 می‌باشد وضریب کجی (چولگی) 78/0-=sk است­که بیانگرمثبت بودن توزیع داده‌هاست. بطوری‌که 25% پاسخگویان میزان نظارت اجتماعی را کمتر از 70، 25% بین 85-70، 25% بین 90-85 و 25% نیز بیش از 90 اظهار کرده‌اند که در مجموع می‌توان گفت میزان نظارت اجتماعی بالاتر از حد متوسط می‌باشد.

- توزیع پراکندگی میزان شکاف ارزشی در دانشجویان مورد مطالعه

بر اساس اطلاعات جدول شماره (2) ملاحظه می‌شود که متوسط میزان شکاف ارزشی در دانشجویان مورد مطالعه برابر 89/12±15/45 محاسبه گردیده که حداقل میزان شکاف ارزشی 67/16 و حداکثر 100 می‌باشد و ضریب کجی (چولگی) 63/0=sk است­ که بیانگر مثبت بودن توزیع داده‌هاست. بطوری‌که 25% پاسخگویان میزان شکاف ارزشی را در میان دانشجویان کمتر از 5/37، 25% بین 83/45-5/37، 25% بین 50-83/45 و 25% نیز بیش از 50 اظهار کرده‌اند که در مجموع می‌توان­گفت میزان شکاف ارزشی درمیان دانشجویان کمتر از حد متوسط می‌باشد.

- توزیع پراکندگی میزان مشارکت اجتماعی در دانشجویان مورد مطالعه

بر اساس اطلاعات جدول شماره (2) ملاحظه می‌شودکه متوسط میزان مشارکت اجتماعی در دانشجویان مورد مطالعه برابر 55/18±50/60 محاسبه گردیده که حداقل میزان مشارکت اجتماعی صفر و حداکثر 100 می‌باشد. و ضریب کجی (چولگی) 41/0-=sk است­ که بیانگر منفی بودن توزیع داده‌هاست. به طوری­‌که 25% پاسخگویان میزان مشارکت اجتماعی را در میان دانشجویان کمتر از 50، 25% بین 5/62-50، 25% بین 75-5/62 و 25% نیز بیش از 75 اظهار کرده‌اند که در مجموع می‌توان گفت میزان مشارکت اجتماعی در میان دانشجویان کمتر از حد متوسط می‌باشد.

 

ب) بخش استنباطی

در این قسمت نیز برای آزمون فرضیه‌ها از ضریب همبستگی پیرسون، T-test و Anova استفاده شده است. هم­چنین برای تبیین احساس آنومی براساس متغیرهای مستقل از رگرسیون چندگانه نیز استفاده شده است.

- همبستگی بین نظارت اجتماعی و احساس آنومی

براساس اطلاعات جدول (3) و مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون ملاحظه می‌شود که بین  نظارت­اجتماعی و احساس آنومی همبستگی معکوس معنی‌داری وجود دارد زیرا ضریب­همبستگی پیرسون برابر 19/0-=r با سطح معنی‌داری 000/0=p محاسبه شده است و چون سطح معنی‌داری از 05/0 کمتر است بنابراین بین دو متغیر فوق همبستگی معکوس وجود دارد و طبق معادله رگرسیون خطی ضریب تبیینی 3= است. یعنی 3 درصد از واریانس احساس آنومی دربین دانشجویان براساس نظارت اجتماعی تبیین می‌شودکه البته این مقدار درصد بسیار ناچیزی می‌باشد.

 

جدول شماره (3): همبستگی بین متغیرها

متغیرها	احساس آنومی
نظارت اجتماعی	193/0- =r   000/0=P     385=N
شکاف ارزشی	248/0=r 000/0=P   385=N
مشارکت اجتماعی	288/0- =r   000 /0=P     385 =N
همبستگی اجتماعی	270/0- =r    000/0=P      385 =N

 

- همبستگی بین شکاف ارزشی و احساس آنومی

براساس اطلاعات جدول (3) و مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون ملاحظه می‌شود که بین شکاف ارزشی و احساس آنومی همبستگی مستقیم معنی‌داری وجود دارد زیرا ضریب همبستگی پیرسون برابر 248/0=r با سطح معنی‌داری 000/0=p محاسبه شده است و چون سطح معنی‌داری از 05/0 کمتر است بنابراین بین دومتغیر فوق همبستگی مستقیم وجود دارد. طبق معادله رگرسیون خطی ضریب تبیینی 6= است. یعنی 6 درصد از واریانس احساس آنومی در بین دانشجویان  براساس شکاف ارزشی تبیین می‌شود که البته این مقدار درصد ناچیزی می‌باشد.

- همبستگی بین مشارکت اجتماعی و احساس آنومی

براساس اطلاعات جدول (3) و مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون ملاحظه می‌شود که بین مشارکت اجتماعی و احساس آنومی همبستگی معکوس معنی‌داری وجود دارد زیرا ضریب همبستگی پیرسون برابر 288/0-=r باسطح معنی‌داری 000/0=p محاسبه شده­است وچون سطح معنی‌داری از 05/0 کمتر است بنابراین بین دومتغیر فوق همبستگی معکوس وجود دارد وطبق معادله رگرسیون خطی ضریب تبیینی 8= است. یعنی 8 درصد از واریانس احساس آنومی در بین دانشجویان براساس مشارکت اجتماعی تبیین­می‌شود. یعنی باافزایش مشارکت­اجتماعی دانشجویان میزان احساس­آنومی کاهش می‌یابد.

- همبستگی بین میزان احساس آنومی و همبستگی اجتماعی

براساس اطلاعات جدول (3) و مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون ملاحظه می‌شود که بین  همبستگی اجتماعی و احساس آنومی همبستگی معکوس معنی‌داری وجود دارد زیرا ضریب همبستگی پیرسون برابر 27/0-=r با سطح معنی‌داری 000/0=p بدست آمده است و چون سطح معنی‌داری از 05/0 کمتر است بنابراین بین دو متغیر فوق همبستگی معکوس وجود دارد. طبق معادله رگرسیون خطی ضریب تبیینی 7= است. یعنی 7 درصد از واریانس احساس آنومی در بین دانشجویان بر اساس همبستگی اجتماعی تبیین می‌شود. یعنی با افزایش همبستگی اجتماعی دانشجویان میزان احساس آنومی در آنان کاهش می‌یابد.

 - مقایسه میزان احساس آنومی در بین دانشجویان براساس طبقه اجتماعی آنان

براساس اطلاعات جدول ملاحظه (3) می‌شود که متوسط میزان احساس آنومی در بین دانشجویان طبقه اجتماعی پایین برابر 15/53 با انحراف استاندارد 25/13، طبقه متوسط برابر 24/56 با انحراف استاندارد 25/13 و در دانشجویان طبقه بالا میزان احساس آنومی برابر 37/59 با انحراف استاندارد 92/14 به دست آمده است­که مطابق آزمون تحلیل واریانس مقدار 18/3=F با سطح معنی‌داری 04/0=P محاسبه گردیده که نشان می‌دهد میزان احساس آنومی در بین دانشجویان براساس طبقه اجتماعی معنی‌دار می‌باشد و احساس آنومی در بین دانشجویان طبقه اجتماعی بالا بیشتر از سایر گروه‌ها می‌باشد.

 

            جدول شماره (4): مقایسه میزان احساس آنومی در  بین دانشجویان براساس طبقه اجتماعی آنان

طبقه		تعداد	میانگین		انحراف استاندارد		حداقل		حداکثر
طبقه پایین		107	15/53		25/13		67/16		67/91
طبقه متوسط		250	24/56		25/13		83/20		83/95
طبقه بالا		28	37/59		92/14		42/35		42/85
کل		385	61/55		45/13		67/16		83/95
گروه­ها	درجه آزادی		میانگین مجذورات		مقدار F		سطح معنی‌دار
بین گروه­ها	2		98/570		189/3		042/0
درون‌گروه­ها	382		07/179
کل	384

مقایسه چندگانه

متغیر وابسته: آنومی                                                                                                                                                                             آزمون LSD

سطح اطمینان 95/0
طبقه بالا	طبقه پایین	درجه اطمینان	انحراف استاندارد	اختلاف میانگین(I-J)	نتایج‌گروه (J) نتایج‌گروه (I)
0479/-6356/-	1270/6- 8060/11-	047/0 029/0	54592/1 84061/2	0875/3- * 62208	طبقه متوسط   طبقه پایین طبقه بالا
61270 21101	479/ 0 3768/8-	047/0 241/0	54592/1 66697/2	0875/3 * 1333/3 -	طبقه پایین   طبقه متوسط طبقه بالا
8060/11 3768/8	6356/ 0 1101/2-	029/0 241/0	84061/2 66697/2	2208/6 * 1333/3	طبقه پایین   طبقه بالا طبقه متوسط

سطح معنی‌داری آزمون 05/0

 

 تبیین احساس آنومی براساس متغیرهای مستقل پایگاه اجتماعی-اقتصادی، نظارت اجتماعی، شکاف نسلی، همبستگی اجتماعی

به منظور تبیین میزان احساس آنومی براساس مجموع متغیرهای مستقل از رگرسیون چندگانه به روش گام ‌به ‌گام استفاده شدکه در نهایت طبق اطلاعات جدول شماره (5) ملاحظه می‌شودکه در مجموع 3 متغیر مستقل مهم درشکل‌ رگرسیونی باقی ماندندکه ضریب همبستگی چندگانه آن­ها با میزان احساس آنومی برابر 37/0=R با ضریب تبیینی برابر 14/0= و ضریب تبیین خالص برابر 13/0= می‌باشند. مقدار به دست آمده از این ضریب بیانگر آن است که حدود 14درصد از واریانس احساس آنومی توسط متغیرهای مستقل موجود در شکل رگرسیونی تبیین می‌گردد.

هم­چنین شکل رگرسیونی تبیین شده براساس آزمون تحلیل واریانس، خطی است زیرا مقدار آزمون F برای تعیین معنی‌داری اثر متغیرهای مستقل بر میزان احساس آنومی برابر 57/20=F با سطح معنی‌داری 000/0=P می‌باشد.

 

جدول شماره (5): ضریب همبستگی چندگانه برای تبیین میزان احساس آنومی در بین دانشجویان

شکل	ضریب همبستگی چندگانه	ضریب تبیین	ضریب تبیین خالص	اشتباه معیار برآورد
1 2 3	276/0 351/0 379/0	076/0 123/0 144/0	073/0 118/0 137/0	923/12 605/12 474/12

متغیر وابسته: میزان احساس آنومی در بین دانشجویان

متغیرهای مستقل موجود در شکل: مشارکت اجتماعی، شکاف ارزشی، همبستگی اجتماعی

 

جدول شماره (6): تحلیل واریانس برای آزمون معنی‌داری شکل رگرسیونی

شکل	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معنی‌داری
رگرسیون باقی‌مانده کل	71/9606 43/57262 15/66869	3 368 371	23/3202 604/155	579/20	000/0

در مجموع طبق اطلاعات جدول شماره (7) و با توجه به ضرایب بتاهای استاندارد نشده ملاحظه می‌شودکه بامقدار ثابت (α) برابر93/59، مشارکت اجتماعی با بتای 11/0-=β، شکاف ارزشی 224/0=β، همبستگی اجتماعی با بتای 122/0-=β در تبیین میزان احساس آنومی سهم معنی‌داری دارند.

در نهایت با حذف مقدار ثابت آلفا (α) از طریق استاندارد کردن مقادیر متغیرهای مستقل ملاحظه می‌شود که به ترتیب مشارکت با بتای 24/0-=β، شکاف ارزشی با بتای 22/0=β، همبستگی اجتماعی با بتای 163/0-=β به ترتیب بیشترین تاثیر را درپیش‌‌بینی احساس آنومی دربین دانشجویان مورد مطالعه دارند.

جدول شماره (7): ضرایب متغیرهای مستقل باقیمانده در شکل رگرسیونی به روش گام به گام

اختلاف میانگین.	t	ضرایب استانداردشده	ضرایب خام		ترتیب ورود متغیرهای مستقل در شکل
		Beta	انحراف استاندارد	B
000/0	773/22		273/2	67/67	مقدار ثابت
000/0	513/5-	276/0-	036/0	198/0-	مشارکت
000/0	186/16		452/3	87/55	مقدار ثابت
000/0	861/4-	240/0-	036/0	173/0-	مشارکت
000/0	459/4	220/0	051/0	227/0	شکاف ارزشی
000/0	287/16		3/68	93/59	مقدار ثابت
004/0	919/2-	162/0-	04/0	116/0-	مشارکت
000/0	439/4	217/0	05/0	224/0	شکاف ارزشی
003/0	968/2-	163/0-	041/0	122/0-	همبستگی اجتماعی

 

نتیجه­گیری

در فصل حاضر به تفسیر نتایج حاصل از تحقیق می‌پردازیم و هم­چنین به مقایسه نتایج با نظریات مربوط به «احساس آنومی» پرداخته و در قسمت آخر فصل پیشنهادهایی مربوط به تحقیق حاضر شده ‌است. این تحقیق به منظور تعیین عوامل (فردی و اجتماعی) براحساس آنومی اجتماعی دربین دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز شروع شد. دراین بررسی منظور از آنومی­حالتی را شامل می‌شودکه شرایط موجب بروز احساساتی ازقبیل ناامیدی نسبت به آینده، بی‌اعتمادی نسبت به افراد جامعه، بی‌اعتمادی نسبت به مسئولان و مجریان امور و بی‌قدرتی در افراد است. هرچند مفهوم آنومی (نابسامانی اجتماعی) به معنای مختلف نیز به کار رفته است. از جمله به معنای «بی‌سامانی شخصی» است. آن‌چنان که فرد بی‌قانون یا سردرگم می‌شود و یا به­معنای نابسامانی اجتماعی است یعنی موقعیت‌های اجتماعی­که درآن خود هنجارها با یکدیگرکشمکش داشته و فرد به تلاش­خود برای همسازی‌اش باخواسته‌های متناقض به دردسرمی‌افتد و درنهایت­ این­که «آنومی» وضعیتی از اجتماع را شامل می‌شود که همه هنجارهای آن از بین رفته و قانون قاعده‌ای در کار نیست و خود به خود نظم جامعه نیز از بین رفته است.

هم­چنین دورکیم رونق­اقتصادی را نیز همانند رکود می‌داندکه می‌تواند پیامدهایی داشته باشد، به ویژه اگر تغییرهای شرایط بالندگی اقتصادی ناگهانی باشد. تصور بر این است که حالت ناگهانی این تغییرهای گسترده آرزوها را فراتر ازامکان تحقق آن آرزوها می‌برد واین هم باعث می‌شود دستگاه نظم­دهنده جامعه با مانع روبرو شود. دورکیم در مورد مشارکت اجتماعی و ارتباط آن با آنومی چنین مطرح می‌کند که پهنه میدان عمل متقابل اعضای گروه با یکدیگر است. و به نوعی فراوانی عمل متقابل الگودار، گواه بر درجه یکپارچگی بوده و آن نیز نشان از توافق بالاست که در چنین صورتی رفتار انحرافی (آنومی) کمتر رخ می‌دهد. در این میان اتیکینسون به جنبه کنترل یا نظارت اجتماعی چنین تاکید می‌کندکه میزان مجازات برای کارهای خلاف سنگین باشد و هم­چنین احتمال کشف اعمال خلاف نیز بالا باشد.

در این خصوص رابرتسون نیز در نظارت‌های (بیرونی و درونی) به جنبه درونی آن تأکید کرده و چنین می‌آوردکه کنترل‌های­اجتماعی حتماً لازم نیست ازطریق تأثیر و نفوذ مستقیم به اجرا درآید بلکه با پیروی از انتظارهای اجتماعی، به طور درونی آن­ها را اجرا می‌کنیم. 

چنان­چه دیویدرایزمن و فروید نیز مطرح می‌کنندکه نظارت اجتماعی، انسان‌ها را دارای سیستم کنترل درونی می‌دانند و از عوامل مهم کنترل و نظارت درونی مذهب را مطرح می‌کنند.

پارسونز نیز در مورد ارزش‌ها و ارتباط آن با آنومی چنین مطرح می‌کند؛ زمانی که ارزش‌های نسل گذشته بصورت الگوهای فرهنگی پذیرفته شوند زمینه رفتار انحرافی و بی‌هنجاری (آنومی) از بین می‌رود ولی زمانی که این ارزش‌ها برای نسل‌های بعدی درحد الگو نبوده و غریب باشد خود به خود زمینه تفاوت و شکاف ارزش پیش می‌آید که این نیز منجر به آنومی شده و زمینه آن را گسترش می‌دهد در ارتباط همبستگی اجتماعی و آنومی رابرتسون از نظریه­های دورکیم چنین استنباط می‌کندکه کسانی­که با اجتماع خود همبستگی دارند، تمایل به تبعیت از مقررات را دارند. در حالی که کسانی که از اجتماع خود بریده‌اند ممکن است تمایل به نقص آن مقررات داشته باشند.

رفیع‌‌پور نیز با تکرار نظریات کاپلان و پک چنین مطرح می‌کند که عدم موفقیت در روابط اجتماعی با آنومی می‌پردازد.

 

پیشنهادهای عملی

1. با توجه به این­که مشارکت اجتماعی و احساس آنومی ‌رابطه معکوس دارند. لذا لازم است جهت کاهش احساس آنومی‌ در بین دانشجویان سعی شود زمینه‌های مشارکت آن­ها در فعالیت‌های گروهی و جمعی فراهم آید تا بدین طریق نسبت به کاهش احساس آنومی‌ در جامعه اقدام شود.

2. با لحاظ این­ که میزان همبستگی اجتماعی و احساس آنومی‌ رابطه معکوس دارند لذا سعی شود موانع همبستگی شناسایی و نسبت به رفع آن­ها اقدام شده و نیز زمینه‌ها و شرایط افزایش همبستگی در میان دانشجویان تقویت شود تا بدین طریق آنومی‌ در جامعه را کاهش داد.

3. این­­که نظارت‌های اجتماعی با افزایش خود زمینه‌های احساس­آنومی‌ را پایین می‌آورد بایدکه نسبت به اصولی‌ترکردن نظارت‌های اجتماعی اقدام شود و سعی­شود بیشتر نظارت به حالت نامحسوس بوده و از جنبه نظارت درونی نسبت به رغبت دانشجویان به این بحث اقداماتی صورت پذیرد.

4. باتوجه به این­که افزایش شکاف ارزشی بین والدین و دانشجویان خودبه‌خود باعث افزایش احساس  آنومی ‌می‌شود لذا لازم است­که نسبت به یافتن مشترکات ارزشی نسل‌های گذشته وفعلی اقدام و به نوعی به تقویت آن­ها پرداخت تا دانشجویان بین ارزش‌های والدین و ارزش‌های خود احساس فاصله و شکاف نکنند.

5. به نظر می‌رسد باید که تحقیقاتی با موضوعات مشابه ولی ژرف‌نگر برای یافتن برخی موارد جزئی ولی حساس و بیشتر به صورت میدانی و مشارکت فعال تحقیقاتی انجام گیرد.

 

منابع

بیرو، آ. (1380). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: ‌ب، ساروخانی. تهران:‌ نشرفکوهی.

پنجه‌پور، ن. (1381). ‌عوامل اجتماعی مؤثر بر آنومی در بین دانش آموزان. مجله آموزه. دوره ‌اول، شماره ‌15.

پیران، پ. (1384). آنومی در تهران. تهران: خانه هنرمندان، (سخنرانی).

رفیع‌پور، ف. (1377). توسعه و تضاد. تهران: ناشر شرکت سهامی انتشار.

رفیع‌پور، ف. (1378). آنومی یا آشفتگی اجتماعی. ‌تهران: انتشارات سروش.

شیخاوندی،‌ د. (1384). جامعه­شناسی انحرافات و مسائل جامعیتی ایران.‌ تهران: نشر قطره.

کوثری، م. (1382). آنومی سیاسی در ایران.‌ نامه علوم اجتماعی، شماره 21.

کوزر، ل. (1377). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.

کوزر، ل؛ و دیگری. (1378).‌ نظریه‌های بنیادی جامعه‌شناختی. ترجمه: ه، نائبی. ‌تهران: نشر‌‌نی.

کوئن ،ب. (1377). درآمدی بر جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر توتیا.

گولد، ج؛ و دیگری. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: م، ازکیا و دیگری.‌ تهران: مازیار.

Morrison, ken. (1995). Marx, Durkheim, weber:formation of Modern social Thought. USA and UK, sege publication.

---

[1]. کارشناسی ارشد جامعه­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

                     E-mail:  [e-mail]

[2]. استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز- ایران.

[3]. استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز- ایران.

مراجع

بیرو، آ. (1380). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: ‌ب، ساروخانی. تهران:‌ نشرفکوهی.

پنجه‌پور، ن. (1381). ‌عوامل اجتماعی مؤثر بر آنومی در بین دانش آموزان. مجله آموزه. دوره ‌اول، شماره ‌15.

پیران، پ. (1384). آنومی در تهران. تهران: خانه هنرمندان، (سخنرانی).

رفیع‌پور، ف. (1377). توسعه و تضاد. تهران: ناشر شرکت سهامی انتشار.

رفیع‌پور، ف. (1378). آنومی یا آشفتگی اجتماعی. ‌تهران: انتشارات سروش.

شیخاوندی،‌ د. (1384). جامعه­شناسی انحرافات و مسائل جامعیتی ایران.‌ تهران: نشر قطره.

کوثری، م. (1382). آنومی سیاسی در ایران.‌ نامه علوم اجتماعی، شماره 21.

کوزر، ل. (1377). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.

کوزر، ل؛ و دیگری. (1378).‌ نظریه‌های بنیادی جامعه‌شناختی. ترجمه: ه، نائبی. ‌تهران: نشر‌‌نی.

کوئن ،ب. (1377). درآمدی بر جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر توتیا.

گولد، ج؛ و دیگری. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: م، ازکیا و دیگری.‌ تهران: مازیار.

Morrison, ken. (1995). Marx, Durkheim, weber:formation of Modern social Thought. USA and UK, sege publication.