بررسی رابطه عوامل اجتماعی- اقتصادی با سلامت اجتماعی دبیران مقطع راهنمایی و متوسطه شهرستان

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 3، دوره 5، شماره 14، اردیبهشت 1391، صفحه 47-67   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

داود ابراهیم‌پور¹؛ ربابه پورجبلی²؛ روح‌انگیز رمضانی‌ممقانی³

¹عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. تبریز- ایران.

²عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان. زنجان- ایران.

³دانش‌آموخته کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه عوامل اجتماعی- اقتصادی با سلامت اجتماعی دربین دبیران مقاطع راهنمایی و متوسطه شهرستان آذرشهر می­باشد. مطالعه حاضر با توجه به اهداف، ماهیت و نحوه انجام در زمره تحقیقات پیمایشی مقطعی است. جامعه­آماری تحقیق حاضرشامل معلمان مقاطع راهنمایی ومتوسطه شهرستان آذرشهر می­باشد که براساس اطلاعات موجود تعداد آن­ها برابر با 332 نفر است. و نمونه آماری پژوهش حاضر با استفاده ازفرمول کوکران 180 نفر به دست آمد. ابزار جمع‌آوری ‌اطلاعات‌ دراین‌ پژوهش پرسشنامه می‌باشد. در این تحقیق برای اندازه‌گیری متغیرها از پرسشنامه سلامت اجتماعی کییز و پرسشنامه سرمایه اجتماعی و پایگاه اجتماعی- اقتصادی و رضایت شغلی استفاده شده است. پس از جمع‌آوری اطلاعات، آن­ها وارد نرم افزار SPSS نسخه 18 شده و مورد تجزیه و تحلیل قرارداده شد. نتایج کلی حاکی از آن است که بین مشارکت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان و بین رضایت شغلی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد. 

کلیدواژه‌ها

سلامت اجتماعی؛ سرمایه اجتماعی؛ پایگاه اجتماعی- اقتصادی؛ مشارکت اجتماعی؛ رضایت شغلی

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال چهارم، شماره چهاردهم، بهار 1391

ص ص 67-47

 

 

 

 

 

بررسی رابطه عوامل اجتماعی- اقتصادی با سلامت اجتماعی

دبیران مقطع راهنمایی و متوسطه شهرستان آذرشهر

دکتر داود ابراهیم‌پور^[1]

دکتر ربابه پورجبلی^[2]

روح­انگیز رمضانی­ممقانی^[3]

تاریخ دریافت مقاله:7/9/1392       

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:1/4/1393

چکیده

هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه عوامل اجتماعی- اقتصادی با سلامت اجتماعی دربین دبیران مقاطع راهنمایی و متوسطه شهرستان آذرشهر می­باشد. مطالعه حاضر با توجه به اهداف، ماهیت و نحوه انجام در زمره تحقیقات پیمایشی مقطعی است. جامعه­آماری تحقیق حاضرشامل معلمان مقاطع راهنمایی ومتوسطه شهرستان آذرشهر می­باشد که براساس اطلاعات موجود تعداد آن­ها برابر با 332 نفر است. و نمونه آماری پژوهش حاضر با استفاده ازفرمول کوکران 180 نفر به دست آمد. ابزار جمع‌آوری ‌اطلاعات‌ دراین‌ پژوهش پرسشنامه می‌باشد. در این تحقیق برای اندازه‌گیری متغیرها از پرسشنامه سلامت اجتماعی کییز و پرسشنامه سرمایه اجتماعی و پایگاه اجتماعی- اقتصادی و رضایت شغلی استفاده شده است. پس از جمع‌آوری اطلاعات، آن­ها وارد نرم افزار SPSS نسخه 18 شده و مورد تجزیه و تحلیل قرارداده شد. نتایج کلی حاکی از آن است که بین مشارکت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان و بین رضایت شغلی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد.

     واژگان کلیدی: سلامت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، پایگاه اجتماعی- اقتصادی، مشارکت اجتماعی، رضایت شغلی.

 

مقدمه

سلامتی یکی از مفاهیم اساسی در هستی انسان بوده و بهبود وضعیت سلامت یکی از معیارهای مهم توسعه اجتماعی­- اقتصادی است. با وجود این که تعاریف زیادی از طرف اندیشمندان و صاحب­نظران از سلامتی مطرح شده است، اما همه دارای نکته کلیدی مشترکی هستندکه عبارت است از: مسئولیت در قبال خود و انتخاب سبک زندگی سالم.

سلامت مفهومی چند بعدی است و تعریف «سازمان بهداشت جهانی سلامت^[4]» نیز به سه بعد جسمی، روانی، اجتماعی آن اشاره دارد. شاید بعد اجتماعی سلامت، پیچیده­ترین و در عین حال، بحث برانگیز­ترین جنبه از سلامت باشد.

مطالعات سلامت با استفاده از نمونه­های زیستی، بیشتر بر وجه خصوصی سلامت تاکید دارد، ولی افراد در درون ساختارها و روابط اجتماعی قرار دارند(کییز، 2004: 4).

مجموع نظرها درباره بعد اجتماعی سلامت را، می­توان در سه بعد، دسته یا رویکرد قرار داد:

1. سلامت اجتماعی به مثابه جنبه­ای از سلامت فرد در کنار سلامت جسمی و روانی.

2. سلامت اجتماعی به مثابه شرایط اجتماعی سلامت بخش.

3. سلامت اجتماعی به مثابه جامعه سالم.

اوستون و جیکوب (2005) سلامت اجتماعی را شامل سطوح مهارت­های اجتماعی، عملکرد اجتماعی، توانایی شناخت هر شخص از خود به عنوان عضوی از جامعه بزرگ­تر دانسته­اند و به شرایط اقتصادی و اجتماعی، رفاه، تمامیت شخص در شبکه اجتماعی او توجه کرده­اند. عوامل موثر بر سلامت، هم در درون شخص و هم در بیرون از افراد قرار دارند، این عوامل بر هم اثر می­گذارند. از این رو سلامت کل جامعه و افراد را می‌توان نتیجه تعامل‌های بسیار از جمله وراثت، محیط زیست، سبک زندگی، وضیعت اقتصادی- اجتماعی، درآمد سرانه و ... دانست.

به اعتقاد صاحب‌نظران علوم اجتماعی، مهم­ترین عامل تاثیرگذار در هر نهادی عبارت است از نیروی انسانی فعال در آن بخش­ که به طور همزمان هم بر کار دیگر اجزای سیستم تاثیر می­گذارد و هم تحت تاثیر شرایط بیرونی (اجتماعی، اقتصادی، روانی) قرار دارد دبیران و معلمان فرهیخته و دارای سلامت روانی و اجتماعی مطلوب در انتقال یادگیری علم و دانش و فرهنگ و گسترش توانایی­های دانش‌آموزان نقش بسزایی ایفا می‌کنند. بدیهی است که فرایند تربیت دانش‌آموزان توسط معلمان زمانی به بهترین شکل خود محقق می­شود که معلمان از سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برخوردار باشند. عدم تعادل روانی- اجتماعی و به عبارت دیگر سطح پایین سلامت اجتماعی در فرایند تعلیم و تربیت تاثیر منفی می­گذارد لذا باید اطلاعاتی درباره این جنبه از شخصیت معلمان، کارکنان و نیز عوامل مرتبط و تاثیرگذار در اختیار داشت تا در صورت امکان نقاط ضعف و مشکلات موجود را از میان برداشته و یا با اقدامات مقتضی وضیعت موجود را بهبود بخشید. از این رو در این تحقیق سعی می­شود با مطالعه دبیران آموزش و پرورش شهرستان آذرشهر در سال 92-91، شناخت بهتری از وضیعت سلامت اجتماعی و برخی عوامل تاثیرگذار با آن را بدست آورد. واقعیات جامعه ما حاکی از آن است که امروزه توسعه نه تنها ضروری بلکه اجباری است و ما اگر خواهان محو شدن از گردونه رقابت نیستیم به هر نحو ممکن باید توسعه پیدا کنیم.

در پیشرفت و توسعه یک جامعه عوامل مختلفی از قبیل عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی و ... نقش دارند. معلم خواه ناخواه در جایگاه الگو برای شاگردانش قرار خواهد گرفت و لذا شرایط ظاهری و شخصیتی یک معلم بسیار با اهمیت و قابل توجه است. تحقیقات ثابت کرده که ظاهر و ‌آراستگی یک معلم در پیشرفت و بهبود شرایط تحصیلی شاگردان موثر خواهد بود. هم­چنین شرایط اخلاقی و شخصیتی یک فرد به عنوان معلم بسیار مهم است چون دانش‌آموزان و شاگردان او به صورت ناخودآگاه و یا آگاهانه تحت تاثیر حالات رفتاری و اخلاقی او قرار خواهند گرفت و این یکی از دلایل مهم حفظ این سرمایه اجتماعی است، بنابراین توجه به معلم و حرفه آموزش، انتخاب بهترین افراد برای حرفه معلمی و تربیت آن‌ها در بالاترین سطوح و توجه به زندگی و معیشت معلم در حقیقت یک سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است. معلمان هسته مرکزی دستگاه تعلیم و تربیت و مجریان حقیقی این امر حیاتی هستند و تاثیر آنان بر جامعه به اندازه­ای زیاد است که می­توان گفت سعادت مملکت در دست کسانی است که به تعلیم و تربیت فرزندان کشور اشتغال دارند. لذا رضایت شغلی این گروه اجتماعی دارای اهمیت بسیار است. برهمین اساس آگاهی از سطح سلامت اجتماعی افراد جامعه و شناخت فاکتورهای مرتبط با آن، ضرورت انجام تحقیق حاضر را آشکار می­سازد. چرا که سلامتی شرط ضروری برای ایفای نقش­های اجتماعی است انسان­ها در صورتی می­توانند فعالیت­های کاملی داشته باشند که هم خود را سالم احساس کنند و هم جامعه آن­ها را سالم بدانند.هدف عمده این پژوهش بررسی رابطه عوامل اجتماعی- اقتصادی با میزان سلامت اجتماعی دبیران آذرشهر از منظر علمی و ارائه راهکار جهت ایجاد شرایط مناسب برای بالا بردن میزان سلامت اجتماعی از بعد کاربردی می­باشد.

 

رویکردهای مختلف در مورد سلامت اجتماعی

مطالعات مربوط به سلامت اجتماعی اغلب با کار امیل دورکیم در سال (1897) مرتبط هستند که نشان داد همبستگی­اجتماعی بطور معکوسی باخودکشی مرتبط است(دورکیم، 1897: 214). دورکیم معتقد است از جمله مزایای بالقوه زندگی عمومی، یکپارچگی و همبستگی اجتماعی است یعنی یک احساس تعلق و وابستگی، درک آگاهی مشترک و داشتن سرنوشت جمعی. این مزایای زندگی­اجتماعی یک اساس و بنیان برای تعریف جهانی و کلی از سلامت اجتماعی است(Keyse, 1998: 122). بحث محوری دورکیم در این مطالعه این است که نیروی تعیین کننده خودکشی روان­شناختی نیست بلکه نیروی اجتماعی می­باشد وی نتیجه می‌گیرد هر اندازه همبستگی اجتماعی سست گردد و ارتباط و تعلق سنتی فرد به گروه کاسته شود او آمادگی بیشتری برای پایان دادن به حیات خود پیدا می­کند. از آن جایی که یکی از وجوه سلامت اجتماعی رابطه اجتماعی است و سرمایه اجتماعی ازطریق احساس اعتماد، امید به زندگی، مشارکت‌پذیری و تسهیل کنشگری جمعی و تسهیل کنش براساس اعتماد متقابل و همدردی مشترک و بطورکلی تسهیل کنش همگرایانه به سلامت اجتماعی به عنوان یکی از شقوق توسعه پایدار کمک می‌نماید.

لارسون و کییز باتوجه به رویکرد سلامت محور یک چارچوب مفهومی ونظری برای سلامت اجتماعی ارائه داده­اند. از نظر لارسون (1993) سلامت اجتماعی ارزیابی فرد از کیفیت روابطش با خانواده، دیگران وگروه­های اجتماعی است و در واقع شامل پاسخ­های درونی فرد نسبت به محرک­ها و احساسات، تفکرات و رفتارهایی است که نشانگر رضایت یا عدم رضایت فرد از زندگی و محیط اجتماعی است(Larson, 1993: 285).

کار کییز از یک اصل جامعه­شناختی و روان­شناختی نشات می­گیرد. طبق نظر کییز حلقه مفقوده در تاریخچه مطالعات مربوط به سلامت و خصوصاً سلامت ذهن پاسخ به این سؤال است که آیا ممکن است کیفیت زندگی وعملکرد شخصی افراد را بدون توجه به معیار‌های اجتماعی ارزیابی کرد ازنظر وی سلامت اجتماعی ترکیبی از چند عامل است­که در مجموع نشان می­دهند چقدر یک شخص در زندگی اجتماعیش مثلاً به عنوان همسایه، همکار و شهروند عملکرد خوبی دارد Shapiro: 2004: 5)& (Keyes. کییز معتقد است بهزیستی یک اساس و بنیان اجتماعی دارد و بدین ترتیب سلامت اجتماعی را ارزیابی شرایط و عملکرد فرد در جامعه تعریف می­کند(Challaghan, 2008: 2). و عملکرد خوب در زندگی چیزی بیش از سلامت جسمی و روانی است و چالش­های اجتماعی را در بر می­گیرد. هم­چنین وی معتقد است که بین سلامت اجتماعی با رفتار‌های اجتماع پسند و مسئولیت‌پذیری در جامعه و جایگاه اجتماعی رابطه مثبتی وجود دارد(سام‌آرام، 1388: 12).

 

 متغیر‌های تحقیق

واژه سلامت اجتماعی برگردان کلمه social wellbeing است، این واژه از دو کلمه social به معنی "اجتماع" و  wellbeingبه معنی"زندگی خوب داشتن" است. که بیشتر ناظر به شادی و رضایت است و بر مفاهیم مثبت ازسلامت تاکید دارد(Novo.etal, 2006: 5). این واژه درواقع شامل پاسخ­های درونی فرد (احساس، تفکر، رفتار) می­باشد(عبدالله­تبار، 1387: 173)، که هم چگونگی احساس مردم را در برمی­گیرد و هم نحوه‌ عملکرد آن­ها را(al, 2006: 2.Huppert et).

کییز، در سال 1998، مولفه‌های شکوفایی اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی، همبستگی اجتماعی و پذیرش اجتماعی را به عنوان ابعاد سلامت اجتماعی مطرح نمود.

از نظر کییز هیچ ادبیات تحقیقی روی سلامت اجتماعی دربعد فردی وجود ندارد. لذا وی دریک تحلیل عاملی گسترده پیشنهاد می­دهد که سلامت اجتماعی افراد از پنج جزء زیر تشکیل شده است:

1. یکپارچگی اجتماعی^[5]: به معنی ارزیابی فرد از کیفیت روابط متقابلش در جامعه و گروه­های اجتماعی است، افراد سالم احساس می­کنندکه بخشی از جامعه هستند، بنابراین یکپارچگی اجتماعی گستره­ای است که مردم احساس می­کنند با دیگران وجه مشترکی دارند و به جامعه و گروه­های اجتماعی تعلق دارند. این مفهوم در برابر بیگانگی و انزوای اجتماعی سیمن و آگاهی طبقاتی مارکس قرار می­گیرد(Keyse, 1998: 122).

2. مشارکت اجتماعی^[6]:سهمداشت اجتماعی بیانگر ارزیابی فرد از ارزش اجتماعی خود است. کسانی که سطح مطلوبی از این بعد را دارا هستند، اعتقاد دارند که عضو مهمی در اجتماع هستند و چیزهای ارزش­مندی برای ارائه به دیگران دارند. سهمداشت اجتماعی نشان دهنده آن است که چگونه و تا چه حد مردم احساس می­کنند که آن­چه آن­ها در جهان انجام می­دهند برای جامعه مهم و ارزش­مند است و به عنوان کمک اجتماعی تلقی می­شود(Keyes & Shapiro, 2004: 5).

3. پذیرش اجتماعی^[7]: تفسیر فرد از جامعه و ویژگی­های دیگران است. افرادی که دارای این بعد از سلامت اجتماعی هستند، اجتماع را به صورت مجموعه­ای از افراد مختلف درک می­کنند و دیگران را با همه نقض­ها و جنبه­های مثبت و منفی­ای که دارند، می­پذیرند و به دیگران به عنوان افراد با ظرفیت و مهربان، اعتماد و اطمینان دارند(Ibid: 7).

4. پیوستگی اجتماعی^[8]: اعتقاد به این­که اجتماع قابل فهم، منطقی و قابل پیش­بینی است. افرادی که از نظر اجتماعی سالم‌اند؛ نه تنها درباره نوع جهانی­که در آن زندگی می­کنند، بلکه هم­چنین راجع به آن­چه اطراف­شان رخ می­دهد علاقمند بوده و احساس می­کنند قادر به فهم وقایع اطراف­شان هستند. این مفهوم درمقابل بی‌معنایی در زندگی است و درحقیقت درکی که فرد نسبت به کیفیت، سازمان‌دهی و اداره دنیای اجتماعی اطراف خود دارد.

5. شکوفایی اجتماعی^[9]: عبارت است ازارزیابی پتانسیل­ها ومسیر تکامل جامعه و باور به این­که اجتماع در حال یک تکامل تدریجی است و توان­مندی­های بالقوه‌ای برای تحول مثبت دارد. این افراد به آینده جامعه امیدوارند و معتقدند که خود و دیگران از پتانسیل­هایی برای رشد اجتماعی بهره‌مند هستند و جهان می‌تواند برای آن­ها و دیگران بهتر شود(Ibid: 67).

 

مبانی نظری سلامت اجتماعی

سلامت در طول سده­ها از یک مفهوم انفرادی، به صورت یک هدف جهانی و در برگیرنده کیفیت زندگی در آمده است. عموماً دو رویکرد متفاوت در تعریف سلامت وجود دارد که عبارتند از:

- رویکرد بیماری محور: این رویکرد با حضور و عدم حضور بیماری در مقوله­های مختلف جسمانی و روانی محدود شده است از این منظر سلامتی حالتی است که علایم بیماری در فرد وجود نداشته باشد و سلامت هدف نهایی پزشکی بود. در این دیدگاه نقش عوامل تعیین­کننده زیست محیطی، اجتماعی و روان­شناختی نادیده گرفته می­شد. هم­چنین این الگو در حل بسیاری از مسایل اساسی بهداشتی انسان از جمله اعتیاد، بیماری‌های روانی و ... نارسا بوده است(سجادی و دیگری، 1384: 247).

- رویکرد سلامتی محور که در آن سلامت را به عنوان حالت برخورداری از درجه بالایی از بهزیستی تعریف می­کنند. طبق نظریه سلامتی، فردی سالم فرض می­شود که درجات عالی شاخص‌های سلامت را دارا باشد(Diaz, 2007: 6 Blanco &).

 

نظریه نقشی در مورد سلامت روانی و اجتماعی

در این نظریه به دو جنبه روانی و اجتماعی توجه شده است. در جنبه اجتماعی تأثیر عواملی مثل نظام سازمانی و کارگاهی و شرایط محیط کار مورد توجه است. که همان شرایط بیرونی رضایت از شغل را شامل می‌شود. جنبه روانی به انتظارات و توقعات فرد توجه دارد. احساس فرد از موقعیت شغلی و فعالیت‌هایش در انجام مسؤلیت‌های محوله و ایفای نقش خاص به‌عنوان عضوی از اعضای جامعه میزان رضایت فرد از شغلش را تعیین می‌کند. رضایت کلی نتیجه این دو جنبه است(شفیع‌آبادی، ۱۳۷۲ :۱۲۶).

 

فرضیه‌های تحقیق

1. بین میزان منزلت اجتماعی- اقتصادی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.

2. بین نوع پایگاه اجتماعی و اقتصادی با میزان سلامت اجتماعی دبیران تفاوت وجود دارد.

3. بین میزان سلامت اجتماعی دبیران زن و مرد تفاوت وجود دارد.

4. بین میزان سرمایه اجتماعی دبیران با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.

5.  بین میزان اعتماد اجتماعی با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.

6. بین میزان مشارکت اجتماعی دبیران با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.

7. بین میزان حمایت اجتماعی دبیران با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.

8. بین  میزان رضایت شغلی دبیران با سلامت اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.

 

انواع متغیرها

متغیرهای پیش­بین: پایگاه اجتماعی- اقتصادی، منزلت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، حمایت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، رضایت شغلی دبیران.

متغیر ملاک: سلامت اجتماعی دبیران.

تعریف مفاهیم

مدل چند وجهی کییز در مورد سلامت اجتماعی

کییز ابعاد سلامت اجتماعی را با در نظر گرفتن الگوی سلامت مطرح می‌کند. در واقع مدل چند وجهی کییز ازسلامت اجتماعی شامل پنج جنبه می‌شود که میزان کارکرد بهینه افراد را در عملکرد اجتماعی‌شان معلوم می‌کند. این 5 عنصر عبارتند از:

یکپارچگی اجتماعی: ارزیابی فرد از کیفیت روابطش در جامعه.

سهم داشت اجتماعی: بیانگر ارزیابی فرد از ارزش اجتماعی خود است.

پذیرش اجتماعی: بیانگر درک فرد از خصوصیات و صفات افراد جامعه به عنوان یک کلیت است.

شکوفایی اجتماعی: بیانگر ارزیابی فرد از مسیر حرکت جامعه و پتانسیل‌های آن است.

پیوستگی اجتماعی: بیانگر فهم فرد از کیفیت، سازمان بندی و طرز کار جهان اجتماعی است.

 

تعاریف مفهومی سلامت اجتماعی

سلامت اجتماعی به نوعی بهداشت روانی، فردی و اجتماعی گفته می­شود که در صورت تحقق آن شهروندان دارای انگیزه و روحیه شاد بوده و در نهایت، جامعه شاداب و سلامت خواهد بود. در واقع زندگی سالم محصول تعامل اجتماعی بین انتخاب­های فردی از یک سو و محیط اجتماعی و اقتصادی احاطه کننده افراد از سوی دیگر است. گلداسمیت سلامت اجتماعی را «ارزیابی رفتارهای معنی­دار مثبت و منفی فرد در ارتباط با دیگران» تعریف می­نماید و آن را یکی از اساسی­ترین شاخص­های سلامت هر کشوری معرفی می‌کند، که منجر به کارا بودن فرد در جامعه می­گردد(Larson, 1993: 285). داشتن تفکرات اجتماعی صحیح و برخورداری فرد از ذهنیت مثبت نسبت به جامعه برای داشتن زندگی اجتماعی بهتر، اولین و مهم‌ترین مرحله از سلامت اجتماعی می­باشد که متاسفانه توجه کافی به آن نشده است.

 

متغیر سرمایه اجتماعی

اصطلاحی است­که گاه درمعنای وسیع به کار می‌رود و ثروت اجتماع و حتی درآمد از آن برمی‌آید و گاه در معنای محدود که منابع و تجهیزات غیر فردی و غیر خصوصی را شامل می‌شود جیمز کلمن^[10] سرمایه اجتماعی را به وسیله کارکردش تعریف نموده است. به نظر او سرمایه اجتماعی هنگامی ایجاد می‌شود که روابط میان اشخاص به شیوه‌ای تغییر یابد که کنش را آسان سازد. بنابراین سرمایه اجتماعی عبارت است از قدرت و توانایی مردم برای برقراری ارتباط با هم(سعادت، 1385: 176). از دیدگاه پیر بوردیو^[11] سرمایه اجتماعی حاصل جمع منابع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه بادوامی از روابط نهادی شده بین افراد و به عبارت ساده‌تر عضویت در یک گروه می‌باشد(Fild , 2003: 15).

تعریف عملیاتی: سرمایه اجتماعی را براساس سنت تفهیمی و مفهوم کنش از دیدگاه ماکس وبر در سه مقوله دسته‌بندی کرده‌ایم: نقش کنش در شکل‌دهی سرمایه اجتماعی که منجر به اعتماد متقابل بین اشخاص­که ناشی از پیوند اجتماعی است به برقراری ارتباط با افراد مورد اعتماد می‌شود حال اگر اعتماد اجتماعی بین افراد به وجودآید موجب وجود یک سری گره‌های اجتماعی مشترک می‌شود و موجب بوجود آمدن اهداف مشارکت‌آمیز می‌شود در این صورت رفتارافراد قاعده‌مند و قابل پیش‌بینی و نظارت و حمایت اجتماعی سایرین را می‌طلبد.

 

متغیر منزلت اجتماعی

واژه "Status" در لغت به‌معنی مقام، منزلت، شان، پایگاه، مرتبه، رتبه؛ وضع وموقعیت به ‌کار می‌رود. (فرهنگ معاصر، 1385: 1666). مقام و منزلت اشاره است به پایگاه و نقشی که کاملاً معین می‌شود به طور مقتدرانه تضمین می‌شود بصورت جدا از اشخاصی­که شاغل و مجری آنند به رسمیت شناخته می‌شود برای وبر مقام در برگیرنده پایگاهی است که از سوی یک مرجع ایجاد و تضمین می‌شود. وبر منزلت را برآوردی مثبت یا منفی از احترام و اعتبار و پرستیژ پذیرفته شده ازسوی افراد و جامعه و موقعیت‌ها تعریف کرده است(گولد، 1376: 795).

تعریف عملیاتی: منزلت اجتماعی براساس دو شاخص مورد بررسی قرار گرفته است:

الف) اعتبارو پرستیژ شغل معلمی.

ب) علاقه‌مندی به شغل معلمی بر اساس افزایش سن.

 

متغیر پایگاه اجتماعی

به طور کلی پایگاه اجتماعی عبارت است از: ارزشی که یک گروه برای یک نقش اجتماعی قائل است و ارزش یک چیز وقتی ب‌دست می‌آیدکه نسبت آن با چیزهای دیگر معلوم شود و به بیان دیگر رتبه‌بندی صورت گیرد. هرگاه اعضای یک گروه در تعیین ارزش یک تن یا یک گروه دیگر یا نقش‌های آن، موافق موازین خود، هم‌داستان شوند، می‌گوییم به ارزش‌گذاری اجتماعی پرداخته‌اند و هنگامی که یک نقش اجتماعی مورد ارزش‌گذاری اجتماعی قرار گیرد، "پایگاه اجتماعی" آن نقش معلوم می‌گردد(اگبرن و دیگری، 1350: 155).

 

 

 

متغیر پایگاه اقتصادی

پایگاه اقتصادی (Economic Status)که با میزان ثروت سنجیده می‌شود، تنها یک بعد از پایگاه اجتماعی را می‌رساند، عوامل دیگر، چون نژاد، نسب، مذهب و فرهنگ است­که در دانش اجتماعی، نظامی خاص مبتنی بر نابربری اجتماعی و رده‌بندی گروه‌ها و افراد بر حسب سهم آنان از دستاوردهای مطلوب و حائز ارزش اجتماعی است. ماهیت این دستاوردها درتمامی جوامع یکسان نیست. اما معمولاً قدرت، ثروت و پایگاه مطمح نظر است. اشکال عمده قشربندی اجتماعی را کاست، طبقه اجتماعی، نظام مراتب (Estates) و نظام فئودالی می‌دانند(ساروخانی، 1370: 731).

پارسونز معتقد است که قضاوت­های ذهنی دیگران، قشرهای اجتماعی را تعیین می­کند. بنابراین اشخاص با فضیلت­ و متصدیان ارجمندترین مشاغل از پایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند. پارسونز به طبقه‌بندی وضعیت­های اجتماعی­ که در آن‌ها مجموعه­ای ازصفات و مشاغل، مستعد دریافت ارزش بیشتری نسبت به صفات و مشاغل دیگر هستند، می­پردازد(کوزر، 1988: 17).

انسان­ها در رابطه با پایگاه اجتماعی- اقتصادی متفاوتی که دارند از نظر سلامت هم از یکدیگر متمایز می‌شوند. شواهد درمورد ارتباط بین پایگاه اجتماعی- اقتصادی و سلامتی به چین، یونان و مصر برمی­گردد(Graham ,2001:6).

تعریف عملیاتی:پایگاه اجتماعی- اقتصادی در این تحقیق در سه طبقه پایین، متوسط، بالا، طبقه‌بندی شده‌اند.

شاخص‌های پایگاه اجتماعی- اقتصادی مساوی است با:

سطح تحصیلات، حقوق و مزایای دریافتی، اموال و دارایی، طبقه اقتصادی و ... .

 

متغیر حمایت اجتماعی

عبارت از: از ارزشیابی­ها یا ارزیابی­های فرد از این­که تا چه حد یک تعامل یا الگوی تعاملاتی برای وی سودمند است(رستگارخالد، 1384: 136).

کاپلان (1974) به گسترش مفهوم حمایت اجتماعی به عنوان محافظی در برابر بیماری‌ها پرداخت. به نظروی ارتباطات بین فردی باتسهیل رفتارهای بهداشتی موجب بهبود بیماری می‌شوند وحمایت اجتماعی از طریق افزایش عواطف مثبت، حرمت نفس و رفتارهایی که موجب ارتقاء سطح سلامتی می‌گردند و به طور غیرمستقیم با کاهش شدت حوادث استرس‌آمیز زندگی در رابطه است.

تعریف عملیاتی: حمایت اجتماعی افراد در سه مقوله دسته‌بندی شده است:

بر اساس درجه شدت: خانواده، خویشاوندان، دوستان، همسایگان، همکار فرهنگی تقسیم شده است.

1. حمایت عاطفی و احساسی  2. حمایت مالی 3. حمایت اطلاعاتی.

 

متغیر اعتماد اجتماعی

اعتماد اجتماعی، دلالت بر انتظارات و تعهدات اکتسابی وتائید شده به لحاظ اجتماعی­که افراد نسبت به یکدیگر و نسبت به سازمان‌ها و نهادهای مربوط به زندگی اجتماعی شان دارند(غفاری، 1380: 99).

اعتماد در زبان فارسی مترادف با تکیه کردن، واگذاشتن کار به کسی، اطمینان، وثوق، باور و اعتقاد به کار گرفته می‌شود(عمید، 1369: 201).

به عقیده گیدنز، درجوامع پیش از مدرن اعتماد از نوعی پای­بندی چهره­دار و مبتنی برهم حضوری بوده است. درحالی که درعصر مدرنیته و جهان مدرن امروزی وضعیت این چنین نیست. اعتماد غیرشخصی به دیگران ناشناس ناشی از ماهیت رشد یابنده نظام‌های انتزاعی می­باشد. وجه عمده اعتماد در دوران مدرنیته، پای­بندی بی‌چهره­ای است که در نظام­های تخصصی معنا پیدا می­کند(ریتزر، 1386: 768.(

تعریف عملیاتی: اعتماد اجتماعی در این تحقیق در سه مقوله مورد بررسی قرار گرفته است:

1. اعتماد به افراد غریبه: با صحبت کردن، بدی ندیدن، ندادن اطلاعات و ... .

2. اعتماد به گروه‌ها از قبیل: خانواده، اقوام، دوستان نزدیک، همسایگان، دانش‌آموزان، همکاران، مدیر، کارمندان اداره، افراد مختلف کارمندان ادارات مختلف و ... .

3. اعتماد به افرادی که هر روز با آن­ها در ارتباط هستید: همکاران، مدیر، کارمندان اداره و ... .

 

متغیر مشارکت احتماعی

مشارکت (Participation) به‌معنی به ‌کار گرفتن منابع شخصی به ‌منظور سهیم شدن در یک اقدام جمعی است(محسنی، 1383 :112-111).

مکتب کارکردگرایی (Functionalism)؛ این مکتب توجه خود را به نقش‌ها و کارکردهایی معطوف می‌داردکه مشارکت افراد یا گروه‌ها درجامعه موجب پدید آمدن آن‌ها می‌شود. ازنظر طرف­داران این مکتب عملکرد یا فونکسیونی که مشارکت گروه یا طبقه خاصی را در جامعه به‌ وجود می‌آورد، حائز اهمیت است. زیرا در نتیجه این کارکردها، نظام اجتماعی می‌تواند به حیات خود ادامه دهد و انسجام اجتماعی و وفاق جمعی را پدید آورد. در این مکتب، نقشی که هر جزئی از ساخت اجتماعی در رابطه با کل در جهت یکپارچگی ایفا می‌کند، حائز اهمیت است.

تعریف عملیاتی: مشارکت اجتماعی در این تحقیق در یک مقوله دسته­بندی قرار گرفته است:

شرکت در تصمیم‌گیری‌های محله، شرکت در راهپیمایی‌ها، بازدید از نمایشگاه‌های مختلف، شرکت در رویدادهای اجتماعی، باشگاه ورزشی، شرکت در انتخابات و رای‌گیری‌های شرکت در انجمن اولیاء و مربیان و بسیج، شرکت در انجمن علمی و فرهنگی و ... .

 

 

متغیر حمایت اجتماعی

هر ارتباطی که فرد در زندگی خود برقرار می­کند شامل حمایت­هایی است که از خانواده، دوستان و یا جامعه دریافت می­کند و همه این­ها مستقیماً سلامت او را تحت تاثیر قرار می­دهند.

تعریف عملیاتی:حمایت اجتماعی افراد در سه مقوله دسته‌بندی شده است:

بر اساس درجه شدت: خانواده، خویشاوندان، دوستان، همسایگان، همکار فرهنگی تقسیم شده است.

1. حمایت عاطفی و احساسی  2. حمایت مالی 3. حمایت اطلاعاتی.

 

متغیررضایتشغلی

 به نگرش کلی فرد در باره شغلش اطلاق می‌شود کسی که رضایت شغلی‌اش در سطح بالایی باشد به کارش نگرش مثبت دارد و بالعکس(شایان­مهر، 1377: 281).

نظریه‌ای که توسط "‌اسمیت‌" و همکاران، فرضیه اختلاف ارائه شده است آنان اثبات کردند که رضایت شغلی می‌تواند به وسیله اختلاف بین انگیزش کارشاغل‌ها و مشوق‌های ارائه شده توسط سازمان، توضیح داده شود. معلمان با عمل خود، بین عملکرد مورد انتظار و پاداش‌های ناحیه آموزشی، رابطه‌ای پیش‌بینی می‌کنند. اگر در مقابل عملکرد آنان، پاداش وجود نداشته باشد، نتیجه آن مختلف خواهد بود. معلمان درجستجوی توضیح چنان اختلافی، دقت ادراک خود را مورد سئوال قرارمی‌دهند. اصلاح ادراکات، موجب تغییرعقاید آنان به منظور سازگاری با تفاوت‌های مشاهده شده می‌گردد. چنان تغییری شامل تغییر ملازم در پاسخ عاطفی به شغل یعنی، تغییر در میزان رضایت شغلی می‌شود.

تعریف عملیاتی:رضایت شغلی در این تحقیق در چهار مقوله دسه‌بندی کرده‌ایم:

متغیر مورد سنجش: میزان رضایت افراد از نقش‌های گوناگونی که در سازمان ایفا می‌کند به ویژه:

الف) رضایت از محتوای واقعی کاری که انجام می‌دهند. ب) رضایت از این که به صورت گروهی کار می‌کنند. ج) رضایت از کار در سازمان. د) رضایت از احساس امنیت شغلی و فرصت تحرک.

 

روش تحقیق

تحقیق حاضر ازنظر هدف یک مطالعه کاربردی و ازنظر زمان مطالعه مقطعی و از نظر گردآوری داده­ها یک بررسی پیمایشی می­باشد.

 

جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه‌گیری

جامعه­آماری این پژوهش،­ کلیه دبیران مدارس شهرستان آذرشهرکه 332 نفر اعم از زن ومرد می‌باشند. که با استفاده از فرمول کوکران حجم جامعه آماری 180 نفر محاسبه شده است.

طی­ بررسی­ مشخص شد در کل شهرستان (آذرشهر و ممقان) 14 مدرسه راهنمایی دخترانه، 14 آموزشگاه راهنمایی پسرانه، 9 تا دبیرستان پسرانه و 9 دبیرستان دخترانه بود که جدول فراوانی به تفکیک جنسیت و مقطع تدریس در زیر آمده است که از این 46 مدرسه حدود 13 مدرسه به صورت خوشه‌ای انتخاب و میان آنان پرسشنامه توزیع شد. 

 

جدول  شماره (1): آمار دبیران شهرستان آذرشهر به تفکیک زن و مرد

دبیرستان			راهنمایی			جمع کل
زن	مرد	کل دبیرستان	زن	مرد	کل راهنمایی	332
91	92	183	76	73	149

 

جدول شماره (2):  فراوانی به تفکیک مقطع تدریس زن و مرد

جنسیت	فراوانی	)مقطع تدریس) راهنمایی	(مقطع تدریس) دبیرستان
زن	91	41	50
مرد	89	40	49
کل	180	81	99

فرمول کوکران شماره (1):

12n=Nt2×pqNd2+t2pq">

12n=332×1.962×0.5×0.5332×0.052+1.9620.5(0.5)=178~180">

در این فرمول:

                      332=N کل جامعه آماری

                       5/0=p نسبت صفت (سلامت)در جامعه  

                        5/0=q خطای قابل قبول 

                        5/0=d دقت برآورد

                      96/1 =t ضریب اطمینان  

ابزارجمع‌آوری ‌اطلاعات‌ در این‌ پژوهش پرسشنامه می‌باشد. در این تحقیق برای اندازه‌گیری متغیرها از پرسشنامه سلامت اجتماعی کییز و پرسشنامه سرمایه اجتماعی و پایگاه اجتماعی- اقتصادی و رضایت شغلی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش با استفاده از آمار توصیفی و آمار استنباطی به وسیله SPSS نسخه 18 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و با توجه به سطح سنجش متغیرها از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه، آزمون t مستقل، ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.

 

اعتبار و پایایی ابزار تحقیق

اعتبار به مطابقت داده‌های جمع‌آوری شده پژوهشگر با دنیای واقعی اشاره دارد. برای تهیه روایی پرسشنامه ابتدا پرسشنامه اعتبار تنظیم و در اختیار تعدادی از صاحب­نظران قرار گرفت و پس از استخراج نظرات ایشان پرسشنامه، اصلاح نهایی گردید.

 هم­چنین برای سنجش روایی متغیر وابسته، ازاعتبار سازه استفاده شد. اعتبارسازه با رابطه برقرار کردن بین وسیله اندازه‌گیری وچارچوب کلی نظری جهت تعیین این نکته­که تاچه حد وسیله اندازه‌گیری مفاهیم و پیش­فرض‌های نظریه به کار گرفته شده را منعکس می‌کند، سروکار دارد. تکنیک گردآوری اطلاعات دراین مطالعه از طریق استفاده از ابزار پرسشنامه می‌باشد برای این منظور بعد از تهیه پرسشنامه مقدماتی، آزمون مقدماتی از 30 نفر انجام و با تهیه پرسشنامه نهایی، اقدام به مراجعه به پاسخگویان و نمونه آماری شد و بر اساس چارچوب نظری و پیشینه از سوالات بسته- پاسخ استفاده شده است.

برای بررسی پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است. با توجه به این­که ضرایب آلفای کرونباخ بزرگ­تر ازمقدار استاندارد 7/0 است که در جدول (3) مقدار پایایی هریک از گویه­ها گزارش شده است. نتیجه می‌گیریم پرسشنامه از پایایی درونی خوبی برخوردار است.

 

جدول شماره (3): پایایی پرسشنامه

متغیرها	تعداد
سرمایه اجتماعی	92/0
مشارکت اجتماعی	879/0
اعتماد اجتماعی	814/0
حمایت اجتماعی	833/0
رضایت شغلی	727/0
سلامت اجتماعی	716/0

 

یافته­های تحقیق

نتایج توصیفی براساس متغیرهای کمی و کیفی توضیح داده می‌شوند که همه متغیرها رتبه‌بندی شده هستند.

از کل نمونه مورد بررسی، 6/50 درصد زن و 4/49 درصد مرد هستند.

ازکل نمونه مورد بررسی، 4/9 درصد 30 سال و کمتر، 2/12 درصد 31-35 سال، 6/25 درصد 36-40 سال، 2/32 درصد 41-45 سال، 8/17 درصد 46-50 سال و 8/2 درصد بالای 50 سال سن دارند.

از کل نمونه مورد بررسی، سابقه خدمت 9/8 درصد 5 سال و کمتر، 6/15 درصد 6-10 سال، 0/10 درصد 111-15 سال، 1/21 درصد 16-20 سال، 1/35 درصد 21-25 سال و 4/9 درصد بالای 25 سال است.

از کل نمونه مورد بررسی، 10 درصد مجرد و 90 درصد متاهل هستند.

از کل نمونه مورد بررسی، سطح تحصیلات 1/1 درصد دیپلم، 3/23 درصد فوق دیپلم، 1/66 درصد لیسانس و 4/9 درصد فوق لیسانس و بالاتر است.

از کل نمونه مورد بررسی، مقطع تدریس 45 درصد راهنمایی و 55 درصد متوسطه و پیش دانشگاهی است.

از کل نمونه مورد بررسی، پایگاه اجتماعی و اقتصادی 15 درصد پایین، 6/69 درصد متوسط و 6/15 درصد بالا است.

میانگین سنی نمونه برابر 35/40، کمترین سن برابر 25 و بزرگ­ترین سن برابر 60 سال است. 

میانگین منزلت اجتماعی برابر 29/6، کمترین مقدار برابر 2 و بزرگ­ترین مقدار برابر 10 است.

 میانگین سرمایه اجتماعی برابر 47/176، کمترین مقدار برابر 112 و بزرگ­ترین مقدار برابر 237 است. 

میانگین مشارکت اجتماعی برابر 12/32، کمترین مقدار برابر 10 و بزرگ­ترین مقدار برابر 49 است. 

   میانگین اعتماد اجتماعی برابر 48/73، کمترین مقدار برابر 54 و بزرگ­ترین مقدار برابر 94 است. 

میانگین حمایت اجتماعی برابر 96/44، کمترین مقدار برابر 23 و بزرگ­ترین مقدار برابر 66 است.

میانگین رضایت شغلی برابر 21/79، کمترین مقدار برابر 56 و بزرگ­ترین مقدار برابر 101 است. 

میانگین سلامت اجتماعی برابر 36/142، کمترین مقدار برابر 123 و بزرگ­ترین مقدار برابر 163 است. 

 

- رابطه بین میزان منزلت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی دبیران

براساس اطلاعات جدول ضریب همبستگی­پیرسون برابر 117/0 وسطح معنی‌داری آزمون برابر 119/0 است. یعنی بین منزلت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. بین منزلت اجتماعی معلمان با مولفه‌ انسجام اجتماعی رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد.

 

جدول شماره (4): آزمون همبستگی پیرسون برای منزلت اجتماعی باسلامت اجتماعی

		سلامت اجتماعی	مولفه انسجام اجتماعی	مولفه پذیرش اجتماعی	مولفه مشارکت اجتماعی	مولفه شکوفایی اجتماعی	مولفه پیوستگی اجتماعی
منزلت اجتماعی	ضریب همبستگی	117/0	**489/0	039/0-	082/0	062/0-	043/0-
	سطح معنی‌داری	119/0	000/0	605/0	276/0	406/0	566/0
	تعداد	180	180	180	180	180	180

 

- تفاوت بین میزان پایگاه اجتماعی- اقتصادی با میزان سلامت اجتماعی دبیران

میانگین سلامت اجتماعی در دبیران دارای پایگاه اجتماعی و اقتصادی پایین برابر 63/144، در پایگاه متوسط برابر 23/142 و در پایگاه بالا برابر 75/140 و سطح معنی‌داری برابر 259/0 است. یعنی بین سلامت اجتماعی دبیران و پایگاه اجتماعی و اقتصادی دبیران رابطه معنی‌داری وجود ندارد.

 

جدول شماره (5): جدول توصیفی آنالیز واریانس برای رابطه پایگاه اجتماعی و اقتصادی با سلامت اجتماعی

	پایگاه اجتماعی و اقتصادی	تعداد	میانگین	انحراف معیار	مقدار F	سطح معنی‌داری
سلامت اجتماعی	پایین	27	63/144	052/9	361/1	259/0
	متوسط	125	23/142	355/8
	بالا	28	75/140	728/10
مولفه انسجام اجتماعی	پایین	27	70/31	103/4	260/1	286/0
	متوسط	125	71/32	619/3
	بالا	28	29/33	153/4
مولفه پذیرش اجتماعی	پایین	27	67/31	246/3	394/1	251/0
	متوسط	125	46/30	695/3
	بالا	28	21/30	910/3
مولفه مشارکت اجتماعی	پایین	27	26/26	625/2	029/1	360/0
	متوسط	125	99/25	220/2
	بالا	28	39/25	699/2
مولفه شکوفایی اجتماعی	پایین	27	48/29	735/3	892/0	412/0
	متوسط	125	67/28	521/3
	بالا	28	14/28	735/4
مولفه پیوستگی اجتماعی	پایین	27	41/26	331/3	966/2	054/0
	متوسط	125	02/25	031/3
	بالا	28	39/24	765/3

 

- مقایسه میزان سلامت اجتماعی دبیران بر اساس جنسیت

میانگین سلامت اجتماعی دردبیران زن برابر 89/142 و دردبیران مرد 82/141 برابر وسطح معنی‌داری برابر 42/0 است در نتیجه بین میزان سلامت اجتماعی دبیران زن و مرد تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.

 

 

 

 

 

جدول شماره (6): آزمون  tمستقل برای مقایسه سلامت اجتماعی معلمان زن و مرد

متغیر وابسته	جنسیت	تعداد	میانگین	انحراف معیار	آزمون لوین
					آماره F	سطح معنی‌داری	آماره t	درجه آزادی	سطح معنی‌داری
سلامت اجتماعی	زن	91	89/142	975/8	337/0	563/0	808/0	178	420/0
	مرد	89	82/141	795/8
مولفه انسجام اجتماعی	زن	91	81/32	406/3	597/5	019/0	583/0	020/170	561/0
	مرد	89	48/32	148/4
مولفه پذیرش اجتماعی	زن	91	78/30	654/3	037/0	847/0	664/0	178	507/0
	مرد	89	42/30	708/3
مولفه مشارکت اجتماعی	زن	91	20/26	281/2	635/0	427/0	492/1	178	137/0
	مرد	89	67/25	425/2
مولفه شکوفایی اجتماعی	زن	91	33/28	688/3	139/0	710/0	380/1-	178	169/0
	مرد	89	10/29	814/3
مولفه پیوستگی اجتماعی	زن	91	42/25	190/3	062/0	803/0	194/1	178	234/0
	مرد	89	84/24	268/3

 

- رابطه بین میزان سرمایه اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان

ضریب همبستگی پیرسون برابر 074/0 و سطح معنی‌داری آزمون برابر 322/0 است. یعنی بین سرمایه اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد.

بین سرمایه اجتماعی معلمان با مولفه‌ انسجام اجتماعی رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد.

 

جدول شماره (7): آزمون همبستگی پیرسون برای سرمایه اجتماعی و سلامت اجتماعی

		سلامت اجتماعی	مولفه انسجام اجتماعی	مولفه پذیرش اجتماعی	مولفه مشارکت اجتماعی	مولفه شکوفایی اجتماعی	مولفه پیوستگی اجتماعی
سرمایه اجتماعی	ضریب همبستگی	074/0	**497/0	049/0-	050/0	123/0-	069/0-
	سطح معنی‌داری	322/0	000/0	511/0	508/0	099/0	360/0
	تعداد	180	180	180	180	180	180

 

- رابطه بین میزان مشارکت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان

ضریب­همبستگی پیرسون برابر 148/0 وسطح معنی‌داری­ آزمون برابر 047/0 است. یعنی بین مشارکت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد.

 

جدول شماره (8): آزمون همبستگی پیرسون برای مشارکت اجتماعی و سلامت اجتماعی

		سلامت اجتماعی	مولفه انسجام اجتماعی	مولفه پذیرش اجتماعی	مولفه مشارکت اجتماعی	مولفه شکوفایی اجتماعی	مولفه پیوستگی اجتماعی
مشارکت اجتماعی	ضریب همبستگی	*148/0	**422/0	084/0	119/0	131/0-	010/0
	سطح معنی‌داری	047/0	000/0	263/0	113/0	080/0	890/0
	تعداد	180	180	180	180	180	180

 

- رابطه بین میزان اعتماد اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان

ضریب همبستگی پیرسون برابر 043/0 و سطح معنی‌داری آزمون برابر 568/0 است. یعنی بین اعتماد اجتماعی معلمان بامیزان سلامت اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. بین اعتماد اجتماعی معلمان با مولفه‌ انسجام اجتماعی رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد.

 

جدول شماره (9): آزمون همبستگی پیرسون برای اعتماد اجتماعی و سلامت اجتماعی

		سلامت اجتماعی	مولفه انسجام اجتماعی	مولفه پذیرش اجتماعی	مولفه مشارکت اجتماعی	مولفه شکوفایی اجتماعی	مولفه پیوستگی اجتماعی
اعتماد اجتماعی	ضریب همبستگی	043/0	**451/0	068/0-	005/0-	083/0-	084/0-
	سطح معنی‌داری	567/0	000/0	367/0	942/0	269/0	261/0
	تعداد	180	180	180	180	180	180

 

-رابطه بین میزان حمایت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان     

ضریب همبستگی پیرسون برابر 003/0 و سطح معنی‌داری آزمون برابر 965/0 است. یعنی بین حمایت اجتماعی معلمان بامیزان سلامت­اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. بین حمایت اجتماعی معلمان با مولفه‌ انسجام اجتماعی رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد.

جدول شماره (10): آزمون همبستگی پیرسون برای حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی

		سلامت اجتماعی	مولفه انسجام اجتماعی	مولفه پذیرش اجتماعی	مولفه مشارکت اجتماعی	مولفه شکوفایی اجتماعی	مولفه پیوستگی اجتماعی
حمایت اجتماعی	ضریب همبستگی	003/0	**336/0	*150/0-	020/0	126/0-	086/0-
	سطح معنی‌داری	965/0	000/0	045/0	792/0	092/0	254/0
	تعداد	180	180	180	180	180	180

- رابطه بین میزان رضایت شغلی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان

ضریب همبستگی پیرسون برابر 153/0 و سطح معنی‌داری آزمون برابر 04/0 است. یعنی بین رضایت شغلی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد.

 

جدول شماره (11): آزمون همبستگی پیرسون برای رضایت شغلی و سلامت اجتماعی

		سلامت اجتماعی	مولفه انسجام اجتماعی	مولفه پذیرش اجتماعی	مولفه مشارکت اجتماعی	مولفه شکوفایی اجتماعی	مولفه پیوستگی اجتماعی
رضایت شغلی	ضریب همبستگی	*153/0	**509/0	002/0	086/0	066/0-	057/0
	سطح معنی‌داری	040/0	000/0	974/0	253/0	376/0	447/0
	تعداد	180	180	180	180	180	180

 

بحث و نتیجه‌گیری

نتیجه فرضیه اول نشان داد که بین منزلت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. گراهام مطرح می‌کند که سلامتی فرد به عنوان یک موضوع مهم نتیجه شرایط اجتماعی- اقتصادی است و به طور غیرمستقیم از منزلت فرد تاثیر می‌پذیرد. نتیجه این فرضیه با نظریه گراهام سازگاری ندارد و در راستای آن نمی‌باشد. شاید علت این موضوع در ادراک جامعه از منزلت اجتماعی باشد. اگر در جامعه‌ای ارزش‌های کاذب ایجاد شده و منزلت بر اساس آن­ها تعریف شود، طبیعتاً نتایج متفاوتی حاصل خواهد شد.

نتیجه فرضیه دوم نشان داد که بین پایگاه اجتماعی و اقتصادی باسلامت اجتماعی دبیران رابطه  معنی‌داری وجود ندارد. باباپور و طوسی (1387) نشان دادند که متغیرهای جنسیت و وضعیت اقتصادی تاثیری در سلامت اجتماعی افراد ندارد. گراهام مطرح می‌کند که سلامتی فرد به عنوان یک موضوع مهم نتیجه شرایط اجتماعی- اقتصادی است. افرادی که از لحاظ اجتماعی- اقتصادی در شرایط بهتری قرار دارند، به دلیل توانایی دسترسی به امکانات بهداشتی بهتر در وضیعت مطلوبی قرار می‌گیرند و در مقابل افراد متعلق به طبقات پایین جامعه از سلامتی نامطلوب خود رنج می‌برند به باور وی عواملی که باعث می‌شوند تغییرات در وضیعت اقتصادی- اجتماعی برسلامتی افراد تاثیر بگذارند درسه مقوله عوامل مادی، رفتاری و روانی- اجتماعی قرار می‌گیرد.

نتیجه فرضیه سوم نشان داد که بین میزان سلامت اجتماعی دبیران زن و مرد تفاوت معنی‌داری وجود ندارد. این فرضیه در راستای تحقیق باباپور و طوسی (1387) بوده و با تحقیق لاروچ (1998) همخوانی همسو نمی‌باشد. لاروچ (1998) به این نتیجه رسید که زنان دانشجو به نحو معنی‌داری در ابعاد تغذیه، روابط بین فردی، مسئولیت‌پذیری در مقابل سلامت و سبک زندگی ارتقاء دهنده سلامت رفتار بهتری از مردان داشتند. باباپور و طوسی (1387) نشان دادند که متغیرهای جنسیت و وضعیت اقتصادی تاثیری در سلامت اجتماعی افراد ندارد.

نتیجه فرضیه چهارم نشان داد که بین سرمایه اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. نتیجه این فرضیه با نتایج پژوهش‌های انجام شده همسو نمی‌باشد. در تمام تحقیقات موجود در پیشینه، بین سرمایه اجتماعی و سلامت اجتماعی رابطه وجود دارد. عزت­اله سام‌آرام (1388) نشان داده‌اند که رابطه مستقیمی بین افزایش ناامنی اجتماعی و کاهش میزان سلامت اجتماعی درجامعه وجود دارد و امکان تحقق اهداف پلیس جامعه محور در جامعه‌ای با افراد دارای سلامت اجتماعی بالا به دلیل سهولت مشارکت اجتماعی و افزایش اعتماد بیشتر است. غلامحسین قائدی و حمید یعقوبی (1386) نشان دادند که وجوه مختلف سرمایه اجتماعی پیش‌بینی­ کننده‌های بهتری برای رضایت‌مندی از زندگی و بهزیستی روان‌شناختی و اجتماعی هستند. لی و همکارانش (2004) نشان دادند که دانشجویانی که از سطح بالایی ازسرمایه اجتماعی برخوردارند، فشارهای روانی و استرس فرهنگ‌پذیری کمتری دارند.

نتیجه فرضیه پنجم نشان داد که بین مشارکت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد. نتیجه این تحقیق در راستای تحقیق تباردرزی (1386) می‌باشد. تباردرزی (1386) نشان دادکه بین متغیر سلامت اجتماعی با عضویت در انجمن‌ها و مشارکت رابطه معنی‌دار وجود دارد. در واقع فرد هرچقدر دراجتماع حضور داشته باشد به همان اندازه ازسلامت اجتماعی بالایی برخوردار می‌شود.

نتیجه فرضیه ششم نشان داد که بین اعتماد اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. نتیجه این فرضیه با یافته‌های سام آرام (1388) همسو نمی‌باشد. سام آرام (1388) نشان دادکه رابطه مستقیمی بین افزایش ناامنی اجتماعی وکاهش میزان سلامت اجتماعی درجامعه وجود دارد و امکان تحقق اهداف پلیس جامعه محور در جامعه‌ای با افراد دارای سلامت اجتماعی بالا به دلیل سهولت مشارکت اجتماعی و افزایش اعتماد بیشتر است.

نتیجه فرضیه هفتم نشان داد که بین حمایت اجتماعی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. نتیجه این فرضیه با یافته‌های قائدی و یعقوبی (1386) و لی و همکارانش(2004) همسو نمی‌باشد. قائدی و یعقوبی(1386) نشان دادندکه وجوه مختلف حمایت اجتماعی ادراک شده پیش­بینی کننده‌های بهتری برای رضایت­مندی اززندگی و بالانس عاطفی در دختران نسبت به پسران هستند. و بهزیستی روان­شناختی و اجتماعی در دختران بیشتر به وسیله حمایت اجتماعی از خانواده و در پسران بیشتر به وسیله حمایت اجتماعی از دوستان پیش‌بینی می‌شود. لی و همکارانش (2004) نشان دادند که دانشجویانی که از سطح بالایی از حمایت اجتماعی برخوردارند، فشارهای روانی و استرس فرهنگ‌پذیری کمتری دارند.

نتیجه فرضیه هشتم نشان داد که بین رضایت شغلی معلمان با میزان سلامت اجتماعی آنان رابطه مستقیم معنی‌داری وجود دارد. نتیجه این فرضیه با یافته‌های سام آرام (1389) همسو می‌باشد. سام آرام (1389) نشان دادکه میزان سلامت اجتماعی برمیزان رضایت شغلی کارکنان شرکت لیزینگ ایران خودرو موثر است. رضایت شغلی از عوامل تاثیرگذار برسلامت احتماعی است. هرچقدر میزان رضایت شغلی افراد بالاتر باشد به همان میزان سلامت اجتماعی افراد افزایش می‌یابد.

 

منابع

باباپور، ج. (1388). بررسی نقش عوامل تعیین کننده در سلامت اجتماعی دانشجویان دانشگاه تبریز. فصلنامه علمی- پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز. سال چهارم. شماره 16.

بیرو، آ. (1370). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: ب، ساروخانی. تهران: کیهان.

رستگارخالد، ا. (1384). گسترش نقش زنان در جهت حمایت‌های شغلی و اجتماعی. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره 6، شماره4.

سام­آرام، ع. (1388). بررسی رابطه سلامت اجتماعی و امنیت اجتماعی با تاکید بر رهیافت پلیس جامعه محور. فصلنامه علمی پژوهشی انتظام اجتماعی. سال اول، شماره اول.

سجادی، ح؛ و دیگری. (1384). شاخص‌های سلامت اجتماعی. مجله علمی آموزشی اقتصادی- سیاسی. شماره 207.

شایان­مهر، ع. (1377). دایره­المعارف تطبیقی علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان. کتاب اول.

شفیع آبادی، ع. (1376). راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه­ای. رشد.

عبدالله­تبار، ه؛ و دیگران. (1387). بررسی سلامت اجتماعی دانشجویان. فصلنامه رفاه اجتماعی. شماره 30 و 31.

عمید، ح. (1369). فرهنگ لغت فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ هشتم.

قائدی، غ؛ و دیگری. (1387). رابطه بین ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و ابعاد بهزیستی اجتماعی دانشجویان. مجله ارمغان دانش. دوره 13، شماره 2.

کوئن، ب. (1376). درآمدی به جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر توتیا.

کوزر، ل. (1373). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: علمی.

گولد، ج؛ و دیگری. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. م، ج، زاهدی­مازندرانی. تهران: انتشارات مازیار.

گیدنز، آ. (1384). پیامدهای مدرنیت. مترجم: م، ثلاثی. تهران: نشر مرکز.

 محسنی، م؛ و دیگری. (1382). مشارکت اجتماعی در ایران. تهران: آرون.

نیک­ورز، ط. (1389). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با میزان سلامت اجتماعی دانشجویان. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید باهنر کرمان.

Blanco, Amalio Diaz, Dario. (2007). social order and mental health. a social well-being approach. Autonoma university of Madrid, psychologe in spain, vol.11(5).

Callaghan, Lisa. (2008). Social Well-Being in Extra Care Housing: An Overview of the Literature, personal social service research unit,established at the universityof kent an Canterbury.

Cicognani. Elvira Pirini, Claudia Keyes, Corey Joshanloo, Mohsen Rostami, Reza Nosratabadi, Masoud. (2007). Social Participation, Sense of Community and socialwell Being: A Study on American, Italian and Iranian University Students, Springer Science+Business Media B.V. pp97-112.

Fild, John. (2003). social capital.published by Routledge, London, UK.

Herzong, A. R: ofstedal, M. B Wheeler, L. M. (2002). Social Engagement and its Relationship to health, clinical Geriatric Medicine, 18(3), ix.

Huppert. Felicia Marks. nicclark. Andrewetal. (2006). personal and social well-being modul for the European socialsurvey. Round3.

Keyes, C.L.M. (2004). Complete Mental Health: An Agenda For The 21; Century. Washington. 

 Keyes, Corey Lee. M Shapiro, Adam. (2004). social well-being in the united states: A Deive Epidemiology.

Keyes, Corey Lee. M. (1998). social well-being, social Psychology Quarterly. vol.61, N.2, pp121-190.

Larson, James. (1993). the measurement of social well-being, social Indicators Research 28, pp285-296.

lydon and chvalier. (2001). fstimates of the effect of wages satisfacatoin department of economics university of warwick Coventry.

Shapiro, Adam Keyes, Corey Lee. M. (2007). Marital Status and Social Well-Being: Are the Married Always Better Off? Springer Science+Business Media B.V.

World Health organization (WHO).(1979). Health for all, Sr. No5.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1. عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. تبریز- ایران.

[2]. عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان. زنجان- ایران.

.[3] دانش‌آموخته کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

^[4]. World Health Organization

      ^1. Social Actualization

^2. Social Contribution

^3. Social Integration

^4. Social Coherence

  ^5. Social Acceptance

 

      ^1. Coleman

2^. Bourdieu

 

مراجع

باباپور، ج. (1388). بررسی نقش عوامل تعیین کننده در سلامت اجتماعی دانشجویان دانشگاه تبریز. فصلنامه علمی- پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز. سال چهارم. شماره 16.

بیرو، آ. (1370). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: ب، ساروخانی. تهران: کیهان.

رستگارخالد، ا. (1384). گسترش نقش زنان در جهت حمایت‌های شغلی و اجتماعی. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره 6، شماره4.

سام­آرام، ع. (1388). بررسی رابطه سلامت اجتماعی و امنیت اجتماعی با تاکید بر رهیافت پلیس جامعه محور. فصلنامه علمی پژوهشی انتظام اجتماعی. سال اول، شماره اول.

سجادی، ح؛ و دیگری. (1384). شاخص‌های سلامت اجتماعی. مجله علمی آموزشی اقتصادی- سیاسی. شماره 207.

شایان­مهر، ع. (1377). دایره­المعارف تطبیقی علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان. کتاب اول.

شفیع آبادی، ع. (1376). راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه­ای. رشد.

عبدالله­تبار، ه؛ و دیگران. (1387). بررسی سلامت اجتماعی دانشجویان. فصلنامه رفاه اجتماعی. شماره 30 و 31.

عمید، ح. (1369). فرهنگ لغت فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ هشتم.