مطالعه‌‌ هوش‌ فرهنگی و عوامل مرتبط با آن (استفاده از رسانه‌ها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی) در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

بری‌خجسته, فریبا; عباس زاده, محمد

همایش سردبیران نشریات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

سامانه یکپارچه نشریات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

تعداد نشریات	418
تعداد شماره‌ها	9,991
تعداد مقالات	83,502
تعداد مشاهده مقاله	76,929,616
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	53,999,406

مطالعه‌‌ هوش‌ فرهنگی و عوامل مرتبط با آن (استفاده از رسانه‌ها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی) در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 1، دوره 5، شماره 16، آبان 1391، صفحه 7-28 اصل مقاله (1005.23 K)

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فریبا بری‌خجسته¹؛ محمد عباس زاده²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات.

²گروه علوم سیاسی ، دانشکدۀ علوم سیاسی ، دانشگاه تبریز ، تبریز ، ایران

چکیده

از آنجائیکه هوش فرهنگی مهمترین توانمندی است که میتوان برای مواجهه مناسب با موقعیتهای چندفرهنگی به کار گرفت. هوش فرهنگیکمک میکند با درک سریع و صحیح مولفههای فرهنگی مختلف، رفتاری متناسب با هریک از آنها بروز دهیم. مطالعه حاضر سعی دارد هوشفرهنگی دانشجویان را با عوامل مرتبط با آن که عبارتند از: استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی بررسی کند. روش تحقیق پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی است. از نظر شیوه گردآوری اطلاعات و دادهها، از گونه پژوهشهای پیمایشی است. با توجه به سنجش رابطه بین متغیرهای پیشبین و ملاک از نوع همبستگی میباشد. با در اختیار داشتن تعداد کل جامعه آماری، برای تعیین حجم نمونه از جدول مورگان، 375 نفر محاسبهگردیده است. برای جمعآوری دادههایلازم جهت آزمون فرضیههایتحقیق، ازپرسشنامه استاندارد هوش فرهنگی و پرسشنامههای محقق ساخته در مورد میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی میباشد استفاده گردیده است و هوش فرهنگی متغیر ملاک که دارای ابعادی چون فراشناختی، شناختی، انگیزشی و رفتاری میباشد و متغیرهای پیشبین تحقیق شامل میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی وسرمایه اجتماعی میباشد. برای تجزیه و تحلیل دادهها آزمون ضریب همبستگی پیرسون و آزمون کولموگروف اسمیرنوف و رگرسیون خطی چندگانه در نرم افزار آماریSPSS استفاده شده است. در این پژوهش پایایی به وسیله روش آلفای کرونباخ به دست آمده است. یافتههای تحقیق نشان داد که میزان استفاده از رسانهها با تمامی ابعاد هوش فرهنگی به جز بعد شناختی رابطه مثبت و معنیداری دارد. هویت مذهبی با چهار بعد هوش فرهنگی رابطه مثبت و مستقیمی دارد. سرمایه اجتماعی با بعد فراشناختی، انگیزشی و رفتاری رابطه منفی و معکوسی دارد ولی با بعد شناختی هوش فرهنگی رابطهای مثبت و مستقیمی دارد.

کلیدواژه‌ها

هوش فرهنگی؛ هویت مذهبی؛ سرمایه اجتماعی و میزان استفاده از رسانه‌ها

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال چهارم، شماره شانزدهم، پائیز 1391

ص ص 28-7

مطالعه هوش فرهنگی و عوامل مرتبط با آن (استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی) در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

فریبا بریخجسته^{^[1]}

دکتر محمد عباسزاده^{^[2]}

تاریخ دریافت مقاله:27/6/1393

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:13/8/1393

چکیده

واژگان کلیدی: هوش فرهنگی، هویت مذهبی، سرمایه اجتماعی و میزان استفاده از رسانهها.

مقدمه

هوش فرهنگی دامنه جدیدی از هوش است که ارتباط بسیار زیادی با محیطهای کاری متنوع دارد. هوش فرهنگی به افراد اجازه میدهد تا تشخیص دهند دیگران چگونه فکر میکنند و چگونه به الگوهای رفتاری پاسخ میدهند در نتیجه موانع ارتباطی بین فرهنگی را کاهش و به افراد قدرت مدیریت تنوع فرهنگی میدهند(هادیزادهمقدم، 1386: 30). هوش فرهنگی به افراد اجازه میدهد تا تشخیص دهند دیگران چگونه فکر می‌کنند و چگونه به الگوهای رفتاری پاسخ می‌دهند و به افراد قدرت مدیریت تنوّع فرهنگی می‌دهد. درمحیط‌های کاری متنوّع قرن حاضر، لازم است اضطراب‌های ناشی از شوک فرهنگی و اختلالات و پیامدهای ناشی از تعارض‌های فرهنگی به نحو مطلوب اداره شود. برای این منظور، به سازگاری و تعدیل مؤثر فرهنگ‌ها نیاز است. «هوش فرهنگی» سازگاری سریع با موقعیت‌های جدید و راحت‌تر عمل کردن با توجه به شرایط محیطی است(فیاضی و دیگران، ‌1385: 41).

هوش فرهنگی کمک میکند با درک صحیح مولفههای فرهنگی مختلف، رفتاری متناسب با هر یک از آنها بروز دهیم. بسیاری از کارشناسان معتقدند که برای این امر باید توانایی مهمی را دارا بود و آن هوش فرهنگی است. از آن جایی که بسیاری از سازمانهای قرن 21، چند فرهنگی هستند میتوان انواع انسانها با فرهنگهای متفاوت را مشاهده نمود. این در حالیست که ممکن است در یک کشور محصولی طراحی، در 10 کشور تولید و در بیش از صد کشور به فروش برسد. این واقعیت سبب پویایی فراوانی روابط در محیطهای چند فرهنگی شده است، به نحوی که تفاوت در زبان، قومیت، ارزشها، هنجارها و در یک بیان فرهنگهای متفاوت میتواند به عنوان منابع تعارض بالقوه ظهور کند و درصورت نبود درک صحیح، توسعه روابط مناسب را با مشکل مواجه سازد(قادری، 1387: 29.(

یکی از مفاهیم نوینی که میتواند چهارچوبی تحلیلی را در اختیار اندیشمندان و پژوهشگران حوزههای مختلف علمی به ویژه علوم انسانی قرار دهد، مفهوم هوش فرهنگی است. این مفهوم برگرفته از نظریه هوشهایچندگانه^{^[3]} هواردگاردنر^{^[4]} در 1983 است، هر چند خود وی مستقیماً از این اصطلاح بهره نبرده است. مروری بر ادبیات مرتبط با هوش فرهنگی نشان میدهد این مفهوم هرچه بیشتر در هزاره سوم میلادی طرح شده و عمومیت یافته که میتواند به عنوان نیازی برای بشر امروزی و به بیان بهتر برای گروههای اجتماعی با زمینههای فرهنگی متفاوت قلمداد شود(یزدخواستی وهمکاران، 1390: 162-133 ).

یکی از موضوعاتیکه مورد توجه مسئولین دانشگاهها و موسسات آموزشی میباشد این استکه بدانند رسانهها چه تاثیری برهوش فرهنگی دانشجویانی که از فرهنگهای مختلف میباشند داشته و چه رابطهای بین آنها وجود دارد از این رو این مسئله به چالشی بسیار مهم برای مسئولان تبدیل شده است که چگونه بتوانند افراد مختلف با پیشینههای فرهنگی مختلف را در کنار هم قرار دهند. بنابراین محیطهای آموزشی امروز، نیاز به افرادی دارد که به فرهنگهای مختلف آشنا باشند و بتوانند با افراد سایر فرهنگها ارتباط مناسب برقرار کنند. برای این منظور، افراد نیاز به هوش فرهنگی دارند. توانایی فرد برای تطبیق با ارزشها، سنتها و آداب و رسوم متفاوت از آن چه به آنها عادت کرده است و کار کردن در یک محیط متفاوت فرهنگی، معرف هوش فرهنگی است(قادری، 1387: 29).

اگر ما دانشگاه و یا موسسات آموزشی را به عنوان یک جامعه بدانیم و دانشجویان را نمایندگان مردم جامعه بدانیم در آن صورت با توجه به نظر لرنر هر قدر مردم با وسایل ارتباط جمعی پیوند محکمتری یابند، به همان نسبت نیز گرایش به ارزشهای مطلوب و نامطلوب جامعه در ذهن آنان افزایش مییابد. پس وسایل ارتباط جمعی هم عامل نشان دهنده گرایش انسانها به ارزشهای مطلوب و هم نامطلوب اجتماعی است(ساروخانی، 1367: 45). امروزه، اکثر دانشگاهها، سازمانها و افراد، هوش فرهنگی را یک مزیت رقابتی و قابلیت استراتژیک میدانند. در محیط، هوش فرهنگی اهرم مورد نیاز مسئولان تلقی میشود و به منزله چسبی استکه میتواند درمحیط متنوع، انسجام و هماهنگی ایجادکند. افراد دارای هوش فرهنگی بالا، قادرند اثر قابل توجهی بر استراتژیهای رسانهای برای دانشجویان داشته باشند(تان، 2004: 150)^{^[5]}.

در واقع منظور از این تحقیق را میتوان: تعیین میزان هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد واحد تبریز و عوامل مرتبط با آن است. به بیان دقیقتر بین میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی با هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد واحد تبریز چه رابطهای وجود دارد؟ کدام یک از عوامل نقش پر رنگی دارد؟

پیشینه نظریتحقیق

هوش فرهنگی دامنه جدیدی از هوش است که ارتباط بسیار نزدیکی با محیطهای کاری متنوع دارد. هوش فرهنگی به افراد اجازه میدهد تا تشخیص دهند دیگران چگونه فکر میکنند و چگونه به الگوهای رفتاری پاسخ میدهند، در نتیجه موانع ارتباطی بین فرهنگی راکاهش داده و به افراد قدرت مدیریت تنوع فرهنگی میدهد. از این رو هوش فرهنگی به طور فزایندهای در دنیای رقابتی امروز اهمیت یافته است. افرادی با هوش فرهنگی پایین ممکن است قادر به ارتباط با همکارانشان از همان فرهنگ با فرهنگهای دیگر نباشند و در نتیجه در کسب و کارشان دچار مشکل شوند. مدیران و سرپرستانی که تاثیر فرهنگهای بینالمللی و شرکتی را در تصمیمگیری و تصمیمسازی نادیده میگیرند در تلاش برای بهبود کیفیت با شکست مواجه خواهند شد، مگر این که بهبود و توسعه را با توسعه فرهنگ همگام سازند (خوشبخت، 1390: 48).

با درک فرهنگ خودمان میتوانیم برای درک زمینههای توافق یا عدم توافق، مقایسههای ابتدایی با دیگران به عمل آوریم. دانش کسب شده در این مسیر یکی از گامهای ضروری برای تبدیل شدن به فردی با هوش فرهنگی است(کاوه، 1388: 22).

فیاضی(1385) هوش فرهنگی را، توانایی افراد برای رشد شخصی از طریق تداوم یادگیری، شناخت بهتر میراثهای فرهنگی، آداب و رسوم، ارزشهای گوناگون و رفتار موثر با افرادی با پیشینه فرهنگی و ادراک متفاوت تعریف کرده است. گلمن^{^[6]} در مورد تأثیر ضریب هوشی معتقد است که بهره هوشی تعیین کننده پیشرفتهای علمی و موفقیتهای حرفهای است ولی سهم آن در موفقیت تنها حدود ۲۰ درصد است. تلاش برای شناسایی سایر عوامل موثر بر موفقیت حرفهای موجب ورود واژههای هوش عاطفی و هوش فرهنگی به ادبیات مدیریت شد؛ هرچند هنوز کسی به طور دقیق نمیتواند بگوید سهم هوشعاطفی و فرهنگی در پیشرفت افراد چه قدر است(رحیمزاده، 1386: 26-19).

انگ، ونداین و که^{^[7]} هوشفرهنگی را شامل چهار مؤلفه به صورت زیر مطرح میکنند:

1. مؤلفه فراشناختی هوش فرهنگی: روشی است که یک فرد تجارب بین فرهنگی را از آن طریق استدلال میکند. این عنصر هوش فرهنگی، فرآیندی را مورد توجه قرار میدهد که افراد برای به دست آوردن و فهم دانش فرهنگی به کار میگیرند. یک مثال برای این مورد وقتی است که فرد مفاهیم و تصاویر ذهنی خویش را بر اساس یک تجربه واقعی که با انتظاراتش هماهنگ نبوده، تعدیل میکند (عسکری وزیری، 1391: 53).

2. مؤلفه شناختی هوشفرهنگی: شناخت یک فرد در مورد شباهتها و تفاوتهای فرهنگها است و دانش عمومی در مورد فرهنگها (برای مثال اطلاعاتی در مورد اعتقادات و باورهای مذهبی و معنوی و ارزشها و باورها درمورد کار، زمان، ارتباطات خانوادگی، آداب و رسوم و زبان) را انعکاس میدهد(همان، 1391).

3. مؤلفه انگیزشی هوشفرهنگی: اطمینان و اعتماد فرد به اینکه قادر است خود را با فرهنگ جدید تطبیق دهد. مؤلفه انگیزشی هوشفرهنگی، حجم وجهت انرژی افراد برای تعامل مؤثر در فرهنگ جدید را نشان میدهد. بعد انگیزشی هوش فرهنگی شامل سطحی که در آن افراد در مورد تواناییهای خود در تعاملات میان فرهنگی اطمینان و اعتماد دارند و میزان گشودگی^{^[8]} برای تجربه تعامل با مردم سایر فرهنگها و میزان رضایتی که از آن تعاملات در خود مییابند، میباشد.

4. مؤلفه رفتاری: قابلیت فرد برای نمایش اعمال کلامی و غیرکلامی مناسب در تعامل با افرادی از فرهنگهای مختلف را نشان میدهد(ارلی و موسا کوفسکی، 2004). این عنصر هوشفرهنگی بر روی این تمرکز میکند که افراد در شرایطی که در فرهنگ جدید قرار میگیرند چگونه عمل میکنند اعمال آشکار فرد و هوش فرهنگی رفتاری، به توانایی فرد برای انجام واکنش مناسب اشاره دارد(همان، 1391).

توماس و اینکسون(2003) دراثر خود با نام "هوش فرهنگی: مهارتهای افراد برای تجارت جهانی" تعریف خود از هوش فرهنگی را با ذکر زیربناها و اجزای سازنده آن مطرح میکنند. به نظر آنان هوشفرهنگی مشتمل برفهم و درک بنیانهای تعامل بین فرهنگی، توسعه دادن رویکردی خلاقانه و منعطف به تعاملهای بین فرهنگی و درنهایت ایجاد مهارتهای سازگاری و نشان دادن رفتارهایی استکه میتوان آنها را در موقعیتهای بینفرهنگی یا چند فرهنگی اثر بخش دانست.

هوش فرهنگی: هوشی که نشان دهنده توانایی افراد در مواجهه موثر با جنبههای فرهنگی محیط میباشد و به وسیله تستهای هوش فرهنگی اندازهگیری میشود(مشبکی و دیگری، 1385: 45).

هوش فرهنگی رها از فرهنگ است و اشاره به مجموعهای کلی و همه جانبه از تواناییهایی دارد که مربوط به موقعیتهایی است که با تنوع فرهنگی توصیف میشود. برخلاف اشکال دیگر هوش، که از نقطه تقاطع فرهنگها تنزل پیدا میکنند، هوش فرهنگی شکاف موجود در انتقال مفاهیم را از یک فرهنگ به فرهنگ دیگر از میان برمیدارد(آنگ و همکاران، 2007: 102).

در تحقیق حاضر یکی از عوامل مرتبط با هوش فرهنگی، میزان استفاده از رسانهها میباشد. برخی چون کلاپر برخود وسایل تاکید نموده، با این مفهوم تمامی وسایل ارتباطی را در نظر میآورندکه موجبات پیدایی ارتباط غیر شخصی بین گوینده و شنوندگان و یا بینندگان را فراهم میسازند. با این معیار، وسایلی چون رادیو، کتاب، سینما، تلویزیون و هر وسیله ارتباط غیر شخصی در این محدوده جای میگیرند و فقط گفتگوهای شخصی ازآن خارج میگردد. شریف برای وسایل ارتباطجمعی، گستردگی،تنوع وتعدد مشتریان و هم ابعاد زمانی را مطرح میسازند. به زعم آنان، وسایل ارتباط جمعی ابزاری هستند که میلیونها انسان را در یک آن و یا در فاصله زمانی بسیار اندک، زیر پوشش میگیرند. بدینسان، وسایل ارتباط جمعی نه تنها موجبات انتقال پیام را به تودههای عظیم، فراتر از مرزهای ملی و طبقاتی فراهم میسازند، بلکه انفجار زمان و مکان را موجب می شوند. با ایجاد امکان حفظ پیام، بقاء اندیشه را سبب میشوند. هارولد لاسول وظایفی چند، نظیر مراقبت از محیط و ایجاد همبستگی بین اجزای گوناگون جامعه را در پاسخ به محیطیکه درآن انتقال میراث فرهنگی از نسلی به نسل دیگر صورت میگیرد به عنوان وظیفههای اصلی ارتباط جمعی تلقی میکند(ساروخانی، 1371: 83).

نظریه تزریقی، مصداق الگوی تاثیر مطلق محتوای رسانهای بر نگرش و رفتار مخاطبان است. این نظریه گویای آن استکه پیامهای رسانهای به طور یکسان و یکنواخت به همه مخاطبان میرسد و تاثیری مستقیم و فوری بر جای میگذارد. به عبارتی، نظریه تزریقی وسایل ارتباط جمعی را دارای تاثیری مطلق، مستقیم و فوری برمخاطب میداند. رسانهها نه تنها به تغییر نگرش مردم بلکه به تغییر رفتار آنها نیز قادر هستند. نظریه تزریقی نشات گرفته از نظریه رفتارگرایی یا الگوی محرک- پاسخ در روانشناسی است که در اوایل سده بیستم انگاره مسلط بود(همان، 1371).

نظریه یادگیری اجتماعی آلبرت باندورا(1986) است که به طور ویژه با ارتباط جمعی در ارتباط است. بر اساس این نظریه، انسانها بیشتر آن چه را که برای راهنمایی و عمل در زندگی نیاز دارند، صرفاً از تجربه ومشاهده مستقیم یاد نمیگیرند، بلکه عمده آنها به طور غیرمستقیم و به ویژه ازطریق رسانههای جمعی آموخته میشود. ادعای اصلی باندورا این است که بیشتر رفتارهای آدمی به صورت مشاهده رفتار دیگران و ازطریق الگوبرداری یاد گرفته میشود. خلاصه اینکه، رسانههای رسانههای جمعی به خصوص رسانههای تصویری، منبع اصلی یادگیری اجتماعی هستند(مک کوایل، 1382: 493).

مارشال مکلوهان، یکی از صاحبنظران مطرح ارتباطات معتقد است. رسانهها مهمترین عنصر تجلی ارتباطات انسانی هستند، در هرگونه تعریفیکه از آنها وجود دارد، یاخود فرهنگ هستند یا انتقال فرهنگ را برعهده دارند. تمام رسانهها بنابر ویژگی برخورداری از مخاطبین انبوه و امکان گسترش شبکه ارتباطی، استعداد جهانیشدن دارند. یکی دیگر از عوامل مرتبط با هوش فرهنگی، سرمایه اجتماعى^{^[9]} است، اگر چه مفهومى نوین و نوپا در عرصه مطالعات اجتماعى است، اما این مفهوم ریشه در روابط اجتماعى نوع بشر دارد. پاتنام محور اصلى دربحث سرمایه اجتماعى را ارزشهاى حاصله ازشبکههاى اجتماعى مىداند. این ارزشها جمعى است، مردم با آن آشنا هستند و تمایل دارند در روابط اجتماعى آنها را به ظهور رسانده و در تعاملات آنها را به کار گیرند(ساروخانى، 1371: 83).

فوکویاما روشهاى عمدهاى راکه ازطریق آن هنجارهاى اجتماعى همچون تعاون، اعتماد ویا قانونمدارى مىتواند ایجاد شود. بنابراین سرمایه اجتماعى به عنوان مفهومى جدید درکنار دیگر انواع سرمایه حداقل در سطحى برابر با آنها داراى اهمیت است و با مؤلفههایى همچون: اعتماد، صداقت، مشارکت، قانونمدارى، همکارى و مساعدت با دیگران، تعاون، ایثار و همدلى قابل شناسایى است(توسلى، 1379: 11).

به نظرکلمن عوامل ساخت سرمایه اجتماعی از هار دسته زیرخارج نیست: 1. عوامل نهادی 2. عوامل خودجوش 3. عوامل بیرونی 4. عوامل طبیعی(صبورى، 1377: 462).

بوردیو با تأکید بر رابطه دیالکتیکى میان ساختار و عاملیت، واقعیات اجتماعى را با"ساختارگرایى ساختگرایانه" و یا "ساختارگرایى تکوینى" جهتگیرى نظرى تحت عنوان تبیین مىنماید. اندیشههاى اجتماعى و دیدگاههاى نظرى بوردیو تحت تاثیر دو استاد برجسته شکل گرفت .البته بوردیو میگوید: سرمایه اجتماعى به صرف عضویت درگروه به فرد تعلق مىگیرد و در برگیرنده روابط اجتماعى ارزشمند میان آدمهاست .بوردیو در تفسیر انواع سرمایه براى عوامل اجتماعى (انسان و یا نهاد اجتماعى زمینه قدرت) سیاست را از همه مهمتر مىبیند. به ترتیبى که سلسله مراتب روابط قدرت و زمینه سیاسى ساختار همه زمینههاى دیگر را تعیین مىکند)اخترمحققی، 1385: 12). گلن لورى^{^[10]}اقتصاددان به تعبیر کلمن براى اولینبار اصطلاح سرمایه اجتماعى را دردهه هفتاد براى توصیف مشکل توسعه اقتصاد درون شهرى به کار بردند. به اعتقاد لوری سرمایه اجتماعى، مجموع منابعى است که در ذات روابط خانوادگى و در سازمان اجتماعى جامعه وجود دارد و براى رشد شناختى یا اجتماعى کودک یا جوان سودمند است. این منابع براى افراد مختلف متفاوت است و مىتواند مزیت مهمى براى کودکان و نوجوانان در رشد سرمایه انسانىشان باشد(کلمن، ١٣٧٧: 459). یکی دیگر ازعوامل مرتبط با هوشفرهنگی، هویت مذهبی است. تاجفل در تئوری هویت اجتماعی خود، از هویت مذهبی چنین تصویری داده است، میزان شناخت فرد از تعلق و ارتباطش نسبت به دینی خاص و پیامدهای ارزشی مثبتی که فرد برای این تعلق و ارتباط قائل است و بالاخره احساسات خاص فرد نسبت به آن دین و نسبت به دیگرانی که مثل او رابطهای مشابه با آن دین دارند. به بیان دیگر هویت دینی عبارت است از: تعریف شخص از خود براساس داشتن تعلق نسبت به دینی خاص به همراه ملاحظات ارزشی و احساس مرتبط با آن(ساروخانی، 1378: 83).

پیشینه تجربی تحقیق

1. درپژوهشی از عسکری وزیری(1391) با موضوع بررسی هوش فرهنگی، مولفهها و راهبردهای آن با رویکرد اسلامی، نتایج به دست آمده بیانگر آن است که هوش فرهنگی تاثیر مثبت و معنیداری روی هویت مذهبی و اسلامی دارد. 2. در پژوهشی از یزد خواستی و همکاران(1390) با موضوع رابطه تماسهای بین فرهنگی و هوشفرهنگی، نشان میدهد که تماسهای بین فرهنگی میتوانند به طور قابل ملاحظهای به افزایش هوش فرهنگی افراد و گروههای اجتماعی چون دانشجویان منجر شود، بر این مبنا تماسهای مجازی که از طریق رسانههای جمعی بین فرهنگهای مختلف به وقوع میپیوندد با احتمال بیشتری میتوانند نقش مخربی در هوش فرهنگی داشته باشند. رسانههایی که با تمرکز بر خبرهایی که هرچند احتمالاً از ارزش خبری بالایی برخوردارند اما نشاندهنده واقعیت زندگی اجتماعی نیستند میتوانند در تضعیف هوش فرهنگی نقش بازی کند. 3. در پژوهشی از خواجه نوری و همکاران(1393)، با موضوع بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی با هویت اجتماعی جوانان شهر بندرعباس است. این تحقیق به روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام گرفته است. شیوه نمونهگیری، تصادفی سهمیهای چند مرحلهای و حجم نمونه 406 نفر بوده است. در ابتدا مطالعات پیشین بررسی شده و سپس با استفاده از نظریه گیدنز، جنکینز و بوردیو فرضیات تحقیق به آزمون گذاشته شد. لازم به ذکر است که متغیرسرمایه اجتماعی به عنوان متغیرمستقل شامل میزان ارتباطات اجتماعی، صمیمیت اجتماعی، حمایت اجتماعی و مشارکت اجتماعی بوده و متغیر سرمایه فرهنگی نیز با سنجش میزان مصرف کالاهای فرهنگی به طور عینی و مهارتها و تواناییهای علمی، تحصیلی و فرهنگی و سطح تحصیلات سنجیده شده است. بر اساس نتایج رگرسیون چندمتغیره، چهار متغیرِ مشارکت مذهبی- سنتی، مشارکت فرهنگی-مدنی، مسافرت خارج، و صمیمیت اجتماعی وارد معادله شده و در مجموع 5/47 درصد از تغییرات متغیر هویت اجتماعی را تبیین کرده است. 4. در پژوهشی از محمدرضا عباسی، سید بهنام علویمقدم، اشرف زهرهوند(1393)، با موضوع بررسی میزان هویت دینی بین دانشآموزان مقطع متوسطه (ناحیه یک شهر ری)، روش پژوهش پیمایشی و شیوه گردآوری دادهها پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تمام دانشآموزان مقطع متوسطه ناحیه یک شهر ریکه با استفاده از جدول لین تعداد 400 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین شدند. نمونهگیری به شیوه نمونهگیری خوشهای با سطح خطای 05/0 و ضریب اطمینان 95% است. در این پژوهش با توجه به مفهوم هویت دینی که چند بعدی است، دانش دینی و اعمال (فرائض) دینی سنجیده شده است. نتایج آزمون تاوکندال و شدت ضریب d سامرز نشان میدهد که بین متغیر وابسته و متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی، اعمال (فرائض) دینی به ترتیب 23/0، 20/0، 29/0، 03/0-، 13/0 بوده است. نتایج گام بهگام نیز نشان دادکه متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی واعمال دینی تاثیرگذارترین عوامل گرایش به هویت دینی میباشند. 5. در پژوهشی از مظفر غفاری و لطفعلی خانی(1392) با موضوع ارتباط سرمایه اجتماعی و هوش فرهنگی با عملکرد تحصیلی دانشجویان علوم پزشکی میباشد. این پژوهش توصیفی همبستگی بر روی 322 نفر از دانشجویان دانشگاه های آزاد و دولتی دانشگاه بناب و مراغه در 1392 که به روش خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند، انجام گردید. برای گردآوری دادهها از پرسشنامه کاتارزینا پاژاک و هوش فرهنگی انگ و همکاران استفاده شد. نتیجه این شد که بین عملکرد تحصیلی دانشجویان با سرمایه اجتماعی و همچنین با مولفههای فراشناختی، شناختی، انگیزشی و رفتاری هوش فرهنگی همبستگی مثبت و مستقیم وجود دارد.

6. ون داین(2005) در تحقیقی دیگر در بین 338 دانشجوی بازرگانی رابطه بین شخصیت افراد و چهار عامل هوش فرهنگی را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که وجدانگرایی با بعد فراشناختی هوش فرهنگی ارتباط معنیداری دارد، شادابی و ثبات عاطفی با جنبه رفتاری هوش فرهنگی در ارتباط است، برونگرایی با ابعاد دانش، انگیزش و رفتار ارتباط معنیداری دارد و مهمترین نتیجه این که گشودگی در کسب تجربه یکی از مهمترین ویژگیهای شخصیتی است که با هر چهار بعد هوشفرهنگی ارتباط مثبت دارد. 7. تحقیق اسکاردیبول و همکارانش به تحلیل تاثیر همسالان مدرسهای بر میزان مصرف رسانهای جوانان در کاتالونیای اسپانیا پرداخته و به طور مشخص روی زمانی که صرف تماشای برنامههای تلویزیونی، انجام بازیها و گشت و گذار اینترنتی میشود، تاکید و تمرکز داشتهاند. نتایج تحقیق آنها نشان داده که مصرف همسالان، تاثیر معنیداری بر استفاده از اینترنت و انجام بازیها دارد(اسکاردیبول، 2012: 154). 8. کنث داولر^{^[11]} از دانشگاه آلبانی، در سال 2003، به بررسی رابطه بین میزان مصرف رسانهای و نوع نگرش مردم نسبت به جرائم اجتماعی پرداخته است. وی با این فرض که رسانه، جهت دهنده افکار عمومی درخصوص مسائل اجتماعی است، تاثیر رسانه چند و چون آن را در این جهتدهی به چالش میکشد. در تجزیه و تحلیل دادهها از رگرسیون OLS بهره جسته و به این نتایج رسیده است که آنهایی که بیشتر بیننده برنامههای وحشتناک هستند از ارتکاب جرم میپرهیزند و میترسند اما ارتباط ضعیفی بین آن بوده است(داولر، 2003: 120). 9. موسا کوفسکی، الین دارلی، کریستوفر، عملکرد برتر: هوش فرهنگی(2003) پژوهش نویسندگان این مقاله روی دو هزار مدیر از شصت کشور نشان میدهد توانایی بیشتر مدیران در وجوه سهگانه هوش فرهنگی به یک میزان نیست. آنان راههایی برای ارزیابی این توانایی را یافتهاند و به کسانی که نیاز به کمک دارند آموزشهای خاص میدهند. به عقیده آنان، هرکس به اندازه مناسبی هوشیاری، انگیزه و آمادگی داشته باشند، میتواند هوش فرهنگی خود را افزایش دهد. 10. ونداین، انگ و کُه، در پژوهشی به اندازهگیری هوش فرهنگی و میزان تاثیر آن برسازگاری، تصمیمگیری، انطباق فرهنگی و عملکرد وظیفهای پرداختهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که ابعاد هوش فرهنگی با هر کدام از این متغیرها ارتباط دارد(ونداین، 2005: 39).

مدل تحلیلی تحقیق

فراشناختی

شناختی

انگیزشی

رفتاری

مشارکت اجتماعی

انسجام

اعتماداجتماعی

روزنامه

رسانههای جدید الکترونیک

کتاب

فیلم

رسانههای الکترونیک

غیر مکتوب

مکتوب

فرضیههای تحقیق

1. بین استفاده از رسانهها با عامل فراشناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

2. بین استفاده از رسانهها با عامل شناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

3. بین استفاده از رسانهها با عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

4. بین استفاده از رسانهها با عامل رفتاری هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

5. بین سرمایه اجتماعی با عامل فراشناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

6. بین سرمایه اجتماعی با عامل شناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

7. بین سرمایه اجتماعی با عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

8. بین سرمایه اجتماعی با عامل رفتاری هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

9. بین هویت مذهبی با عامل فراشناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

10. بین هویت مذهبی با عامل شناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

11. بین هویت مذهبی با عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

12. بین هویت مذهبی با عامل رفتاری هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

روششناسی تحقیق

روشتحقیق پژوهش حاضر پیمایشی است. باتوجه به سنجش رابطه بین متغیرهای پیشبین و ملاک از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماری این پژوهش را دانشجویان دانشگاه آزاد واحد تبریز در رشتههای مختلف دانشگاهی، تشکیل میدهند که در سال تحصیلی 93-1392 که تعداد آن‌ها برابر با 24762 نفر میباشد که از این تعداد 10762 نفر دختر و 14000 نفر پسر هستند و برای جمعآوری دادههای لازم جهت آزمون فرضیههای تحقیق، از پرسشنامه استاندارد هوش فرهنگی و پرسشنامه محقق ساخته در خصوص میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی وسرمایه اجتماعی استفاده گردیده است. دراین پژوهش پایایی ابزار اندازهگیری به وسیله روش آلفای کرونباخ به دست آمده است. دامنه آلفای کرونباخ از صفر تا یک میباشد که در این ضریب، صفر بیانگر عدم پایایی گویهها و یک پایایی کامل گویهها است(صادقزاده، 1388: 65).

جدول شماره (1): آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق

مولفههای تحقیق آلفای کرونباخ

هوش فرهنگی 822 /0

استفاده از رسانه 717/0

هویت مذهبی 719/0

سرمایه اجتماعی 740/0

آلفای کل 738/0

تعریف متغیرهای تحقیق

هوش فرهنگی

هوش فرهنگی را ارلی و انگ(2003)^{^[12]} این گونه تعریف کردهاند: توانایی یک فرد در راستای موفقیتآمیز با محیطهای فرهنگی جدید که معمولاً با بافت فرهنگی خود فرد ناآشنا است. هوش فرهنگی دارای سه عامل میباشد که عبارتند از:

1. عامل فراشناختی هوشفرهنگی:

بدین معنی است که فرد چگونه تجربیات فرهنگی را درک میکند. عامل بیانگر فرایندهایی است که افراد برای کسب و درک دانش فرهنگی به کار میبرند. عامل فراشناختی هوش فرهنگی شامل تدوین استراتژی پیش از برخورد میان فرهنگی، بررسی مفروضات در حین برخورد و تعدیل نقشههای ذهنی در صورت متفاوت بودن تجارب واقعی ازانتظارات پیشین است(انگ و همکاران^{^[13]}، 2007: 105).

2. عامل شناختی هوشفرهنگی:

بیانگر درک فرد از تشابهات و تفاوتهای فرهنگی است و دانش عمومی و نقشههای ذهنی وشناختی فرد از فرهنگهای دیگر را نشان میدهد. جنبههای دانش هوش فرهنگی مشتمل برشناخت سیستمهای اقتصادی قانونی، هنجارهای تعامل اجتماعی، عقاید مذهبی، ارزشهای زیباییشناختی و زبان دیگر است (ارلی و انگ، 2003: 49).

3. عامل انگیزشی هوشفرهنگی:

عامل انگیزشیبه افراد کمک میکند در مقابل موانع پایدار باشند تا بتوانند خود را با فرهنگ دیگران سازگار سازند، مشکلترین و مبهمترین جزء میباشد. همچنین بیانگر علاقه فرد به آزمودن فرهنگهای دیگر و تعامل با افرادی از فرهنگهای مختلف است. این انگیزه شامل ارزش درونی افراد برای تعاملات چند فرهنگی و اعتماد به نفس است که به فرد اجازه میدهد در موقعیتهای فرهنگی مختلف به صورت اثربخش عمل کند(انگ و همکاران، 2007: 109).

4. عامل رفتاری هوش فرهنگی:

قابلیت فرد برای سازگاری با آن دسته از رفتارهای کلامی و غیرکلامی را در برمیگیرد که برای برخورد با فرهنگهای مختلف مناسب هستند و مجموعهای از پاسخهای رفتاری را شامل میشود که در موقعیتهای مختلف به کار میآیند و متناسب با یک تعامل خاص یا موقعیت ویژه از قابلیت اصلاح و تعدیل برخوردارند(ارلی و موساکوفسکی^{^[14]}، 2004: 139).در پژوهش حاضر از طریق پرسشنامه استاندارد هوش فرهنگیکه توسط مرکز مطالعات هوش فرهنگی در سال 2005 منتشر شده است سنجیده میشود (قادری، 1387: 29).

رسانهها

رسانههای همگانی، وسایل و ابزاری هستند که بین جمع و جمع یا فرد و جمع ایجاد ارتباط مینمایند (ساروخانی، 1378: 83). در تعریف عملیاتی از سنجههای شش بعدی اعم از این که چه قدر وقت خود را به تماشای تلویزیون میپردازند؟ چند تا در روز پیام با موبایل ارسال و دریافت دارد؟ چه قدر وقت را در اینترنت میگذرانند؟ و غیره.

هویت مذهبی

آن عبارت است از: تعریف شخص از خود بر اساس داشتن تعلق نسبت به دینی خاص به همراه ملاحظات ارزشی و احساس مرتبط با آن(همان، 1378). پرسشنامه محقق ساخته یک سنجه شش بعدی است که شامل ابعاد چهارگانه اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی به سنجش دینداری میپردازد.

سرمایه اجتماعی

آن چیزی است که با سرمایه جامعه پدید آمده و مورد استفاده همگان است نظیر راههای ارتباطی، تجهیزات انتقال پیام و ...(ساروخانی، 1371: 81). در این پژوهش به سه بعد از سرمایه اجتماعی پرداخته میشود، که شامل: اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی. در تعریفی که جانسون از اعتماد میکند اعتماد، ایجاد ارتباط با دیگری و درخواست پذیرش و حمایت آشکار ازدیگران، خود تکمیلی درروابط و انطباق با انتظارات دیگران است. جانسون عناصرتشکیل دهنده اعتماد را صراحت، سهیمکردن، پذیرش، حمایت، تمایلات همکاریجویانه و رفتار مبتنی بر اعتماد میداند، اعتماد اجتماعی را میتوان حسن ظن فرد نسبت به سایر اعضای جامعه تعریف کرد که این امر موجب گسترش و تسهیل روابط اجتماعی فرد با آنها میشود(امیرکافی، 1380: 27). در تعریف عملیاتی از سنجههای شش بعدی استفاده شده که شامل اعتماد بر دوستان، آشنایان و افراد خانواده، سازمانها و کارکنان ادارات و غیره. از دیدگاه جامعهشناختی، همبستگی پدیدهای استکه براساس آن درسطح یک گروه یا یک جامعه اعضا به یکدیگر وابسته و به طور متقابل نیازمند یکدیگر هستند این امر مستلزم طرد آگاهی و نفی اخلاقی مبتنی بر تقابل و مسئولیت نیست بلکه دعوت به احراز وکسب این ارزشها و احساس الزام متقابل است(آلن بیرو، 1370: 400). انسجام و همبستگی اجتماعی به وسیله مواردی از جمله، گرایش اعضا به یکدیگر، تعامل اعضا با یکدیگر، وحدت اعضا، توافق اعضا برای پیشبرد اهداف، توافق اعضا برای عمل کردن قوانین و بخشنامهها وکمک کاری اعضا به یکدیگر ... که به وسیله سنجه شش بعدی مورد سنجش قرار میگیرد. مشارکت اجتماعی در معنای وسیع در بردارنده انواع کنشهای فردی وگروهی به منظور دخالت در تعیین سرنوشت خود وجامعه و تاثیر نهادن برفرایندهای تصمیمگیری مربوط به امورعمومی است(سلیمانپور اصل، 1389: 79). تعریف عملیاتی مشارکت اجتماعی در این پژوهش در دو بعد مد نظر است:

- مشارکت رسمی شامل عضویت در پایگاه بسیج دانشجویی، عضویت در انجمنهای علمی دانشگاه و عضویت در کار گروههای دانشگاهی و مراسمات دانشگاهی.

- مشارکت غیر رسمی خیرخواهانه مثل کمک به دانشجویانی که از نظر مالی ضعیفاند، شرکت در جشن عاطفه، کمک بلاعوض به دوستان، شرکت در مراسمهای مذهبی، فرهنگی و هنری در دانشگاه، کمک مالی به برگزاری مراسم مذهبی، فرهنگی و هنری در دانشگاه، شرکت در نماز جماعت که این شاخصها به وسیله سنجه شش بعدی مورد سنجش قرار میگیرد(حسینپور اصل، 1388: 95).

یافتهها

پس از بررسی فرضیههای تحقیق، حال به تاثیر میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی بر روی ابعاد هوش فرهنگی میپردازیم. به این منظور از رگرسیون چندگانه استفاده کردهایم که با استفاده از نرمافزار SPSS اجرا شده است. به این منظور از رگرسیون چندگانه به روش همزمان (Enter) استفاده کردهایم. درجدول شماره (2) جدول آنالیز واریانس وضرایب رگرسیونخطی چندگانه تاثیر همزمان میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی به عنوان متغیرهای مستقل بر روی بعد فراشناختی هوشفرهنگی به عنوان متغیر وابسته را آوردهایم. مشاهده میشودکه رگرسیون خطی چندگانه در سطح اطمینان 95% معنیدار است (083/45=, F05/0<Sig). با توجه به مقادیر تنها میزان استفاده از رسانه و هویت مذهبی دارای تاثیر معنیدار مستقیم روی بعد فراشناختی هوش فرهنگی هستند. مقدار R نشانگر این است که 7/26% از تغییرات بعد فراشناختی به عنوان متغیر وابسته به وسیله هویت مذهبی و میزان استفاده ازرسانه به صورت همزمان تبیین میگردد. همچنین معادله رگرسیونی را میتوان به صورت زیر نوشت:

(میزان استفاده از رسانه)(436/0)+(هویت مذهبی)(542/0)= بعد فراشناختی

جدول شماره (2): نتایج رگرسیون خطی چندگانه میزان استفاده از
رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی بر روی بعد فراشناختی هوش فرهنگی

مدل		ضرایب غیر استاندارد		ضرایب استاندارد	تی	Sig.	F	Sig
مدل		بی	انحراف استاندارد	بتا	تی	Sig.	F	Sig
	عدد ثابت	453/0-	524/0		864/0-	388/0	083/45	00/0
	میزان استفاده از رسانه	436/0	048/0	405/0	102/9	00/0	083/45	00/0
	هویت مذهبی	542/0	080/0	310/0	781/6	000/0	R²	دوربین واتسون
	سرمایه اجتماعی	133/0	085/0	071/0	561/1	119/0	267/0	018/2

در جدول شماره (3)، جدول آنالیز واریانس و ضرایب رگرسیون خطی چندگانه تاثیر همزمان میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی به عنوان متغیرهای مستقل بر روی بعد شناختی هوش فرهنگی به عنوان متغیر وابسته را آوردهایم. مقدار R نشانگر این است که 7/29% از تغییرات بعد شناختی به عنوان متغیر وابسته به وسیله هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی به صورت همزمان تبیین میگردد. (سرمایه اجتماعی)(546/0)+(هویت مذهبی)(525/0)= بعد شناختی

جدول شماره (3): نتایج رگرسیون خطی چندگانه میزان استفاده از رسانهها،
هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی بر روی بعد شناختی هوشفرهنگی

مدل		ضرایب غیر استاندارد		ضرایب استاندارد	تی	Sig.	F	Sig
مدل		بی	انحراف استاندارد	بتا	تی	Sig.	F	Sig
	عدد ثابت	355/0-	347/0		024/1-	307/0	313/52	00/0
	میزان استفاده از رسانه	037/0-	032/0	051/0-	166/1-	244/0	313/52	00/0
	هویت مذهبی	525/0	053/0	445/0	926/9	00/0	R²	دوربین واتسون
	سرمایه اجتماعی	546/0	056/0	434/0	706/9	00/0	297/0	926/1

در جدول شماره (4) جدول آنالیز واریانس و ضرایب رگرسیون خطی چندگانه تاثیر همزمان میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی به عنوان متغیرهای مستقل بر روی بعد انگیزشی هوش فرهنگی به عنوان متغیر وابسته را آوردهایم. نتیجه میگیریم که تنها میزان استفاده از رسانه و هویت مذهبی دارای تاثیر معنیدار مستقیم روی بعد فراشناختی هوشفرهنگی هستند و معادله رگرسیونی را میتوان به صورت زیر نوشت: (هویت مذهبی)(472/0)+(میزان استفاده از رسانه)(399/0)= بعد انگیزشی

جدول شماره (4): نتایج رگرسیون خطی چندگانه میزان استفاده از رسانهها،
هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی بر روی بعد انگیزشی هوشفرهنگی

مدل		ضرایب غیر استاندارد		ضرایب استاندارد	تی	Sig.	F	Sig
مدل		بی	انحراف استاندارد	بتا	تی	Sig.	F	Sig
	عدد ثابت	487/0	550/0		885/0	376/0	197/33	00/0
	میزان استفاده از رسانه	399/0	050/0	366/0	941/7	00/0	197/33	00/0
	هویت مذهبی	472/0	084/0	267/0	619/5	000/0	R²	دوربین واتسون
	سرمایه اجتماعی	069/0	089/0	37/0	773/0	44/0	212/0	122/2

در جدول شماره (5) جدول آنالیز واریانس و ضرایب رگرسیون خطی چندگانه تاثیر همزمان میزان استفاده از رسانهها، هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی به عنوان متغیرهای مستقل بر روی بعد فراشناختی هوش فرهنگی به عنوان متغیر وابسته را آوردهایم و معادله رگرسیونی را میتوان به صورت زیر نوشت:

(هویت مذهبی)(899/0)+(میزان استفاده از رسانه)(137/0)+083/1-= بعد رفتاری

(سرمایه اجتماعی)(228/0)+

جدول شماره (5): نتایج رگرسیون خطی چندگانه میزان استفاده از رسانهها،
هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی بر روی بعد رفتاری هوش فرهنگی

مدل		ضرایب غیر استاندارد		ضرایب استاندارد	تی	Sig.	F	Sig
مدل		بی	انحراف استاندارد	بتا	تی	Sig.	F	Sig
	عدد ثابت	083/1-	427/0		536/2-	012/0	69.328	00/0
	میزان استفاده از رسانه	137/0	039/0	146/0	519/3	000/0	69.328	00/0
	هویت مذهبی	899/0	065/0	590/0	796/13	000/0	R²	دوربین واتسون
	سرمایه اجتماعی	228/0	069/0	140/0	285/3	001/0	359/0	442/0

پژوهش حاضر را درقالب 12 فرضیه درنظر گرفتهایم وبرای اثبات یا رد فرضیهها از آزمونهای آماری ذیل استفاده شده است: الف) آزمون کولموگروف اسمیرنوف ب) ضریب همبستگی پیرسون ج) رگرسیون خطی چندگانه به همراه آزمونهای بررسی مناسب بودن مدل.

برای تجزیه و تحلیل دادههای پرسشنامه و جهت تائید یا رد فرضیهها از آمار استنباطی استفاده شده است. به همین منظور برای تعیین نرمال یا غیرنرمال بودن دادهها از آزمون شاپیرو- ویلک و آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده کردیم و از آن جا که سطح معنیداری برای تمام متغیرها بیشتر از 05/0 میباشد، پس با اطمینان 95% همه متغیرهای مورد بررسی از توزیع نرمال پیروی میکنند. در نتیجه برای تائید یا رد فرضیه های تحقیق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده کردیم.

- بین استفاده از رسانهها و عامل فراشناختی هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزادتبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج بدست آمده بین دومتغیر استفاده از رسانهها و عامل فراشناختی هوش فرهنگی همبستگی 42/0= rبا سطح معنیداریکمتر از 05/0 است نتیجه میشود همبستگی بین دو متغیر معنیدار میباشد. یعنی هرچه میزان استفاده از رسانهها بیشتر شود عامل فراشناختی هوشفرهنگی مثبت میشود.

- بین استفاده از رسانهها و عامل شناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیراستفاده از رسانهها وعامل فراشناختی هوشفرهنگی همبستگی 03/0-=r با سطح معنیداری بیشتر از 05/0 است نتیجه میشود همبستگی بین دو متغیر معنیدار نمیباشد.

- بین استفاده از رسانهها و عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر استفاده از رسانهها و عامل انگیزشی هوشفرهنگی همبستگی 79/0=r با سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر میزان استفاده از رسانهها و عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم وجود دارد.

- بین استفاده از رسانهها و عامل رفتاری هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر استفاده از رسانهها و عامل رفتاری هوش فرهنگی همبستگی 175/0=r با سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر میزان استفاده از رسانهها و عامل رفتاری هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم وجود دارد.

- بین هویت مذهبی و عامل فراشناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر هویت مذهبی و عامل فراشناختی هوش فرهنگی همبستگی 313/0=r با سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر هویت مذهبی و عامل فراشناختی هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم وجود دارد.

- بین هویت مذهبی و عامل شناختی هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر هویت مذهبی و عامل شناختی هوش فرهنگی همبستگی 342/0=r با سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر هویت مذهبی و عامل شناختی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم وجود دارد.

- بین هویت مذهبی و عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریزرابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر هویت مذهبی و عامل انگیزشی هوش فرهنگی همبستگی 276/0=r با سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر هویت مذهبی و عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم وجود دارد.

- بین هویت مذهبی و عامل رفتاری هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر هویت مذهبی و عامل رفتاری هوش فرهنگی همبستگی 565/0= rبا سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر هویت مذهبی و عامل رفتاری هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم وجود دارد.

- بین سرمایه اجتماعی و عامل فراشناختی هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و عامل فراشناختی هوشفرهنگی همبستگی 001/0-=r با سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی و عامل فراشناختی هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز دارای رابطهای معکوس میباشد.

- بین سرمایه اجتماعی وعامل شناختی هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزادتبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و عامل شناختی هوش فرهنگی همبستگی 331/0=r با سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی و عامل شناختی هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم وجود دارد.

- بین سرمایه اجتماعی و عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و عامل انگیزشی هوش فرهنگی همبستگی 026/0-= rبا سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی و عامل انگیزشی هوش فرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز دارای رابطهای معکوس میباشد.

- بین سرمایه اجتماعی وعامل رفتاری هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه وجود دارد.

طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و عامل رفتاری هوش فرهنگی همبستگی 003/0= rبا سطح معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی و عامل رفتاری هوشفرهنگی دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز رابطه مستقیم ضعیف وجود دارد.

جمعبندی و نتیجهگیری

نتایج مطالعه حاضر نشان دادکه همه ابعاد هوش فرهنگی به جز بعد شناختی بامیزان استفاده از رسانه رابطه مستقیم دارد، تمامی ابعاد آن با هویت مذهبی رابطه معنیداری دارد و با سرمایه اجتماعی در بعد فراشناختی و شناختی رابطه مستقیم است. طبق نظر ارلی و انگ(2003)، دو چارچوب عمومی انگیزشی وجود داردکه برای درک بعد انگیزشی به کارمیرود: خودکارآمدی^{^[15]} و خود انطباقی^{^[16]}. باندورا خود کارآمدی را به عنوان "باور به توانایی یک فرد برای سازماندهی و اجرای مجموعه اعمالی که برای دستیابی به اهداف مشخصی مورد نیاز است "تعریف کرده است(چن، 2002: 381). پاتنام سرمایه اجتماعى را مجموعهاى ازمفاهیمى مانند اعتماد، هنجارها وشبکهها مىداندکه موجب ایجاد ارتباط و شارکت بهینه اعضاى یک اجتماع شده و درنهایت منافع متقابل آنان را تامین خواهدکرد .ازنظر وى اعتماد و ارتباط متقابل اعضا در شبکه، به عنوان منابعى هستندکه در کنشهاى اعضاى جامعه موجود است. درتحقیق حاضرکه سرمایه اجتماعی با هوشفرهنگی سنجیده شده است رابطه خیلیضعیف یا تقریباً رابطهای وجود ندارد. فوکویاما با تکیه برمفهوم سرمایه اجتماعى تلاشدارد تا این نوع سرمایه را که بعداجتماعى دارد به وضعیت بخش فرهنگى جوامعمدرن متصل نماید .فوکویاما معتقداست هنجارهاى غیررسمى متقابل که بار ارزشى دارد تولید کننده سرمایه اجتماعى و به دنبال آن سرمایه اجتماعى زاینده اعتماد وجامعه مدنى و بالاخره هماهنگى و انجام بهرهاىکه نصیب سیستمهاىکلان اجتماعى مىشود. اومعتقد است، برخلاف سیاستگذارى اقتصادى یاحتى سازماندهى نهادهاى اقتصادى، سرمایهاجتماعى را نمىتوان به آسانى ازطریق دولت ایجاد کرد و یا به آن شکل بخشید در تحقیق حاضر که سرمایه اجتماعی با هوش فرهنگی سنجیده شده است رابطه خیلی ضعیف یا تقریباً رابطهای وجود ندارد و تنها با بعد شناختی هوش فرهنگیکه همان درک فرد ازتشابهات و تفاوتهایفرهنگی است رابطه مثبت و معنیدار است. اریکسون تصور مىکندکه بحران هویت مهمترین مسئلهاى استکه روانشناسى معاصر با آن رو به روست. براى اینکه یک حسهویت مناسب رخ دهد، شخص به حمایت افراد با اهمیتى مانند اعضاى خانواده، خویشاوندان، دوستان نزدیک و غیره نیازمند است و جامعه نقش مهمى را در رشد مىکند. در تحقیق حاضر طبق این نظریه هویت مذهبی فرد با تمامی ابعاد هوش فرهنگی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد، یعنی هر قدر فرد از نظر هویت مذهبی بالا باشد به همان اندازه هوش فرهنگی بالایی دارد. فالى هوانگ در مطالعه خود اعتماد اجتماعى را کلید درک سرمایه اجتماعى و آن را مهمترین عنصر براى تبیین جوهره سرمایه اجتماعى نشان مىدهد و اطلاعات بیشتر ارزیابى و حساعتماد مردم را بالا مىبرد .از جریانهاى اطلاع رسانى تودهاى مىتوان به روزنامهها، رادیو و شبکههاى اجتماعى اشارهکرد. تحقیق حاضر با این نظریه همسو و در راستای آن میباشد. نظریه تزریقی که مصداق الگوی تاثیر مطلق محتوای رسانهای برنگرش و رفتار مخاطبان است. به عبارتی، نظریه تزریقی وسایل ارتباطجمعی را دارای تاثیری مطلق، مستقیم و فوری بر مخاطب میداند. رسانهها نه تنها به تغییر نگرش مردم بلکه به تغییر رفتار آنها نیز قادر هستند. در تحقیق حاضر مطابق این نظریه استفاده از رسانهها با هوش فرهنگی رابطه مستقیمی دارد یعنی با استفاده ازرسانهها تمامی ابعاد هوش فرهنگی در افراد به جز بعد شناختی رشد مییابد، لذا باید میزان استفاده از رسانهها در جامعه افزایش یابد. نظریه یادگیری اجتماعی آلبرت باندورا (1986) است که به طور ویژه با ارتباط جمعی در ارتباط است. بر اساس این نظریه، انسانها بیشتر آن چه را که برای راهنمایی و عمل در زندگی نیاز دارند، صرفاً از تجربه و مشاهده مستقیم یاد نمیگیرند، بلکه عمده آنها بطور غیر مستقیم و به ویژه ازطریق رسانههای جمعی آموخته میشود. خلاصه اینکه، رسانههای جمعی به خصوص رسانههای تصویری، منبع اصلی یادگیری اجتماعی هستند. تحقیق حاضر با این نظریه همسو میباشد چون افراد علاوه بر رسانهها میتوانند ازمشاهده رفتار دیگران مسائلی را یاد بگیرند که باعث افزایش یا کاهش هوشفرهنگی آنان شود. انسان بااستفاده از هویت مذهبی و سرمایه اجتماعی که در خود، خانواده و جامعه دارد میتواند در یادگیری او نقش داشته باشد و مارشال مک لوهان یکی از صاحبنظران مطرح در ارتباطات معتقد است رسانهها مهمترین عنصر تجلی ارتباطات انسانی هستند، در هر گونه تعریفی که از آنها وجود دارد، یا خود فرهنگ هستند یا انتقال فرهنگ را بر عهده دارند. تمام رسانهها بنا بر ویژگی برخورداری از مخاطبین انبوه و امکان گسترش شبکه ارتباطی، استعداد جهانی شدن دارند. نتایج تحقیق ما علاوه برنظریات فوق با یافتههای تحقیقاتیکه درپیشینه تجربی ذکر شد(عسکری وزیری(1391)- یزدخواستی و همکاران(1390)- مظفر غفاری و لطفعلیخانی(1392)- خواجهنوری و همکاران(1393)- محمدرضا عباسی، سیدبهنام علوی مقدم(1393)- ون داین(2005)- اسکاردیبول و همکاران (2012)- کنت داولر(2003)- موساکوفیسکی و همکاران (2003)- ونداین، انگ و که(2007)- کرون(2007) کاملاً همسو میباشد. مثلاً در پژوهشی از یزدخواستی و همکاران(1390) با موضوع رابطه تماسهای بین فرهنگی و هوشفرهنگی، نشان میدهدکه تماسهای بینفرهنگی میتوانند به طور قابل ملاحظهای به افزایش هوش فرهنگی افراد و گروههای اجتماعی چون دانشجویان منجر شود، بر این مبنا تماسهای مجازی که از طریق رسانههای جمعی بین فرهنگهای مختلف به وقوع میپیوندد با احتمال بیشتری میتوانند نقش مخربی درهوش فرهنگی داشته باشند. رسانههاییکه با تمرکز بر خبرهایی که هر چند احتمالاً از ارزش خبری بالایی برخوردارند اما نشان دهنده واقعیت زندگی اجتماعی نیستند میتوانند درتضعیف هوش فرهنگی نقش بازی کند. درتحقیق ما نتایج به دست آمده با نتایج حاصله در این تحقیق مطابقت دارد چون میزان استفاده از رسانهها با تمامی ابعاد هوش فرهنگی به جز بعد شناختی آن رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد.

پیشنهادها

هر تحقیق علمی علاوه برانجام رسالت خود، ضرورتاً نیاز به ارائه طریق و پیشنهادها در مورد موضوع مطالعه و موارد مشابه است تا راهنما و چراغ راه دیگر افراد علاقمند که احتمالاً در آینده درآن راه قدم گذاشته و یا نتایج به دست آمده را استفاده نمایند. بر این اساس پیشنهادات ذیل ارائه میگردد:

1. با توجه به یافتههای این تحقیق، سرمایه اجتماعی دانشجویان خیلی ضعیف میباشد و سرمایه اجتماعی با همه ابعاد هوش فرهنگی رابطهای ندارد یا خیلی ضعیف است بنابراین باید این مورد تقویت گردد و تک تک ما در این امر مهم سهیم هستیم، امروزه این امرمسلم است که رسیدن به توسعه، تنها با وجود سرمایه اجتماعى شکل مىگیرد .کشورهای جهانسوم جامعههای درحال گذار با چالشهایی روبرو هستند که این چالشها تغییرات و دگرگونیهایى در جامعه ایجاد میکند .در بسیارى از کشورهاى غربى مردم براى جزئىترین مسایل اشتراکى جامعه، گروه و انجمن تشکیل مىدهند. اما در کشورهای جهان سوم کم بودن این ارتباطات و البته کارایى نامطلوب قابل توجه است. بنابراین مشارکت و تعامل در بین مردم به خصوص دانشجویان که نوعی سرمایههای کشور هستند بیشتر شود تا جامعه روبه رشد رود.

2. باتوجه به یافتههای این تحقیق، باید هوشفرهنگی افراد جامعه بالاخص دانشجویان تقویت گردد. هوش فرهنگی مهمترین توانمندی است که میتوان برای مواجهه مناسب با موقعیتهای چند فرهنگی به کار گرفت. هوشفرهنگی کمک میکند با درک سریع و صحیح فرهنگهای مختلف، رفتاری متناسب با هر یک از آنها بروز دهیم. انسان به طور ذاتی در تعامل با دیگران نیازهای خود را بر طرف ساخته و گذران امور می‌کند. اثرآن به حدی استکه بدون آن، زندگی لنگ می‌شود واین ارتباطینزدیک با سرمایه ‌اجتماعی دارد. از این ‌رو شناخت عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی با هوش فرهنگی رابطه مستقیمی دارد.

3. پیشنهاد میگردد در آینده چنین تحقیقی دربین دانشجویان دانشگاه دولتی نیز انجام گیرد تا یافتههای این تحقیق با آن مقایسه شود و نقاط ضعف و قوت دانشجویان دانشگاه آزاد با دانشگاه دولتی مورد بررسی قرار گیرد.

منابع

اخترمحققی، م. (1385). سرمایه اجتماعی. نشر مولف.

امیرکافی، م. (1380). اعتماد اجتماعی و عوامل موثر بر آن. نمایه پژوهش، شماره18.

اینکسن، د. (2003). هوش فرهنگی. ترجمه: ن، میرسپاسی و دیگران. ناشر: انتشارات میثاق.

بیرو، آ. (1370). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: ب، ساروخانی. تهران: کیهان.

فوکویاما، ف. (1379). پایاننظم-سرمایهاجتماعىوحفظآن. غ، توسلى. تهران: نشرجامعه ایرانیان.

حسینپور اصل، م. (1388). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و رضایت شغلی کارکنان گمرک آذربایجانغربی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.

خوشبخت، آ. (1390). تاثیر هوش فرهنگی بر اثر بخشی مدیران. مطالعه موردی شرکت گاز آذربایجانغربی، پایاننامه مدیریت صنعتی، دانشگاه آزاد واحد تبریز.

رحیمزاده، (1386). http://imh blogfa.com.

سلیمانپور اصل، م. (1389). مطالعه رابطه بین نظام ارزشها و میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه پیام نور میاندوآب. فصلنامه زن و مطالعات خانواده. سال دوم، شماره 8.

ساروخانی، ب. (1367). جامعهشناسی وسایل ارتباط جمعی. تهران: انتشارات روزنامه اطلاعات.

ساروخانی، ب. (1378). درآمدی بر دایرهالمعارف علوم اجتماعی. تهران: کیهان.

ساروخانی، ب. (1371). جامعه‌شناسی ارتباطات. تهران: انتشارات اطلاعات.

صادقزاده، م. (1388). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و میزان رفاه اجتماعی شهروندان شهر میانه. پایاننامه گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد تبریز.

صبوری، م. (1377). بنیاد نظریههای اجتماعی. تهران: نشر نی. چاپ دوم.

عسکریوزیری، ع. (1391). بررسی هوش فرهنگی، مؤلّفه‌ها و راهبردهای آن در سازمان با رویکرد اسلامی. سال دوم، شماره اول.

فیاضی، م؛ و دیگران. (1385). هوش ‌فرهنگی، نیاز مدیران در قرن تنوع. ماهنامه تدبیر. سال هفدهم، شماره 172.

قادری، م. (1387). www.wikipedia.org.

کاوه، پ. (1388). هوش فرهنگی، رویارویی با تفاوتها. عصر مدیریت. سال چهارم، شماره شانزدهم و هفدهم مهر 89.

کلمن، ج. (1377).بنیادهاىنظریهاجتماعى. ترجمه: م، صبورى. تهران: نشر نى.

مشبکی، ا؛ و دیگران. (1385). هوش فرهنگی اکسیر موفقیت مدیران در کلاس جهانی. چهارمین کنفرانس بینالمللی مدیریت. تهران.

مککویل، د. (1382). درآمدی بر نظریه ارتباط جمعی. ترجمه: پ، اجلالی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.

هادیزاده مقدم، ا؛ و دیگران. (1386). بررسیرابطهبینهوشفرهنگیواثربخشیگروهی. www.jobportal.ir.

یزدخواستی، گ؛ و دیگران. (1390). رابطه تماسهای بین فرهنگی و هوش فرهنگی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره چهارم، شماره 2.

Ang, S. Dyne; L. V. (2007). Inc Conceptualization of cultural Intelligence, In Soon Ang. New york: M. E. Sharpe.

Chen, Gilad; et al. (2002). Simultaneous Examination of the Antecedents and Consequences of Efficacy Beliefs at Multiple Levels of Analysis. Human performance, 15 (4). P.p: 381-409.

Crown, K. A. (2007). The Relationshipe Among social Intelligence, Emotional Intelligence, Cultural Intelligence and Cultural Exposure. Dissertation For the degree of doctor of philosophy.

Dowler, K. (2003). Media consumption and public attitudes toward crime and justice: the relationship between fear of crime, punitive attitudes, and perceived police effectiveness, Department of Criminal Justice California State University at Bakersfield. Journal of Criminal Justice and Popular Culture. 10 (2). P.p: 109-126.

Early, C., Mosakowski, E. (2004). Cultural intelligence. Harvard Business Review, P.p: 139-146.

Early, P. C., Ang, S. (2003). Cultural intelligence: Individual interactions. Stanford, C A.

Escardı´bul, Josep- Oriol & Mora, Toni & Villarroya, Anna. (2012). Peer effects on youth screen media consumption in Catalonia (Spain). J Cult Econ- Fries, Patrick.

Tan, J. S. (2004). Developing cultural intelligence at work. stanford, CA: Stanford University Press.

Van Dyne, Lin- Ang, Soon. (2005). Cultural Intelligence: An Essential Capability for Individuals in Contemporary Organizations. Global Edge. Msu. Edu.

1. دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات. E- mail: faribabarry@yahoo.com

2. دانشیار جامعهشناسی دانشگاه تبریز، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز- ایران.E- mail: m.abbaszadeh2014@gmail.com

^1. Multiple Intelligences Theory

2. Gardner, H.

^1. Tan (2004)

^1.Goleman

^2. Van Dyne & Koh

^1.Openness

^1. Social Capital

^1. Glean loury

^1. Kenneth Dowler

1^. Early & Ang

^2. Ang & et.al.

^1.Earley & Mosakowfski; 2004

^1. Self- efficacy

^2.Self consistency

مراجع