بررسی رابطة مهارت‌های اجتماعی با سازگاری زناشویی زنان شاغل تبریز

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 4، دوره 2، شماره 3، مرداد 1388، صفحه 73-90   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

کامران صداقت¹؛ نازلی پورلطف‌الهی²

¹عضوهیئت علمی پژوهشکده علوم اقتصادی تهران.

²کارشناسی‌ارشد رشته‌ جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد‌اسلامی واحد تبریز.

چکیده

 با توجه به این­­­که خانواده یک نهاد اصلی و مهم می­باشد حفظ پایه­های آن در سلامت روانی و رفتاری زوجین بسیار مهم می­باشد. و فقدان مهارت­های ارتباطی و توانایی­های عاطفی، روانی و اجتماعی افراد را در مواجهه با مشکلات و مسائل آسیب­پذیرنموده و آن­ها را درمعر­ض انواع اختلالات روانی، اجتماعی و رفتاری قرارمی­­­دهد. از این ر­و یکی از راه­های پیشگیری از بروزمشکلات زناشویی آموزش مهارت­های اجتماعی است.           
در این تحقیق هدف اصلی، تعیین رابطه بین مهارت­های اجتماعی و سازگاری زناشویی زنان شاغل تبریز می­­باشد. اهداف اختصاصی آن تعیین رابطه بین مهارت­های رفتاری و شناختی، میزان استقلال­طلبی زنان، سن زنان و براساس آشنایی قبل از ازدواج (متغیر مستقل) با میزان رضایت زناشویی (متغیر وابسته) می‌باشد. چارچوب نظری آن را نظریه­های فریمو، نای، گازدا، گاتمن،  مارکس، انگلس و روشه تشکیل می­دهند.
روش:  روش تحقیق پیمایشی است. جامعه آماری آن  زنان 55-20 ساله شهر تبریز و حجم نمونه آن 381  نفر و شیوه نمونه­­­گیری،  طبقه­­ای­متناسب می­باشد. ابزار تحقیق پرسش­نامه است­که برای سؤال­های مهارت­های اجتماعی از پرسش­­نامه محقق ساخته و برای سنجش متغیرملاک (سازگاری زناشویی ) از پرسش­نامه اسپاینر استفاده شده است. برای ارائه نتایج از روش­ها وآماره‌های توصیفی و نیز برای آزمون فرضیه‌ها از ضریب همبستگی پیرسون،Ttest ، استفاده شد و تجزیه و تحلیل داده‌ها با نرم افزار spss انجام گردید.
یافته­های تحقیق:رابطه معنی­دار بین متغیرهای مهارت­های اجتماعی (رفتاری- شناختی) استقلال­طلبی زنان، سابقه آشنایی قبل از ازدواج، سن زنان و سازگاری زناشو­یی وجود دارد. سازگاری زناشویی زنان شاغل، بیش از هر متغیر دیگری از متغیر مهارت­های شناختی زوجین، متأثر می­باشد. آخرین عامل تأثیرگذار استقلال­طلبی زنان می­باشد. 

کلیدواژه‌ها

: سازگاری زناشویی؛ مهارت‌ها‌ی رفتاری و شناختی؛ زنان شاغل؛ استقلال‌طلبی؛ عوامل-فردی

اصل مقاله

 

 

 

 

 

بررسی رابطة مهارت­های اجتماعی با سازگاری
زناشویی زنان شاغل تبریز  

 

دکترکامران صداقت[1]

نازلی پورلطف­الهی[2]

 

چکیده

 با توجه به این­­­که خانواده یک نهاد اصلی و مهم می­باشد حفظ پایه­های آن در سلامت روانی و رفتاری زوجین بسیار مهم می­باشد. و فقدان مهارت­های ارتباطی و توانایی­های عاطفی، روانی و اجتماعی افراد را در مواجهه با مشکلات و مسائل آسیب­پذیرنموده و آن­ها را درمعر­ض انواع اختلالات روانی، اجتماعی و رفتاری قرارمی­­­دهد. از این ر­و یکی از راه­های پیشگیری از بروزمشکلات زناشویی آموزش مهارت­های اجتماعی است.           

در این تحقیق هدف اصلی، تعیین رابطه بین مهارت­های اجتماعی و سازگاری زناشویی زنان شاغل تبریز می­­باشد. اهداف اختصاصی آن تعیین رابطه بین مهارت­های رفتاری و شناختی، میزان استقلال­طلبی زنان، سن زنان و براساس آشنایی قبل از ازدواج (متغیر مستقل) با میزان رضایت زناشویی (متغیر وابسته) می‌باشد. چارچوب نظری آن را نظریه­های فریمو، نای، گازدا، گاتمن،  مارکس، انگلس و روشه تشکیل می­دهند.

روش:  روش تحقیق پیمایشی است. جامعه آماری آن  زنان 55-20 ساله شهر تبریز و حجم نمونه آن 381  نفر و شیوه نمونه­­­گیری،  طبقه­­ای­متناسب می­باشد. ابزار تحقیق پرسش­نامه است­که برای سؤال­های مهارت­های اجتماعی از پرسش­­نامه محقق ساخته و برای سنجش متغیرملاک (سازگاری زناشویی ) از پرسش­نامه اسپاینر استفاده شده است. برای ارائه نتایج از روش­ها وآماره‌های توصیفی و نیز برای آزمون فرضیه‌ها از ضریب همبستگی پیرسون،Ttest ، استفاده شد و تجزیه و تحلیل داده‌ها با نرم افزار spss انجام گردید.

یافته­های تحقیق:رابطه معنی­دار بین متغیرهای مهارت­های اجتماعی (رفتاری- شناختی) استقلال­طلبی زنان، سابقه آشنایی قبل از ازدواج، سن زنان و سازگاری زناشو­یی وجود دارد. سازگاری زناشویی زنان شاغل، بیش از هر متغیر دیگری از متغیر مهارت­های شناختی زوجین، متأثر می­باشد. آخرین عامل تأثیرگذار استقلال­طلبی زنان می­باشد.

واژگان کلیدی: سازگاری زناشویی، مهارت­ها­ی رفتاری و شناختی، زنان شاغل، استقلال­طلبی، عوامل­فردی.

 

مقدمه و بیان مسأله

هاکینز رضایت­مند­­ی زناشویی را احساسات عینی ازخشنودی،  رضایت و لذت تجربه شده توسط زن و شوهر موقعی­­که تمام جنبه­های ازدواج­شان را در نظر بگیر­ند، تعریف می­­کند. طبق تعریف فردی رضایت­مندی زناشویی در واقع نگرش مثبت و لذت­بخش است که زن و شوهر از جنبه­های مختلف روابط زناشویی دارند(زرین­صدف، 1387: 39).

با توجه به این­­که خانواده یک نهاد اصلی و مهم می­­باشد حفظ پایه­های آن در سلامت روانی و رفتاری زوجین بسیار مهم می­باشد به همین خاطر فقدان مهارت­ها و توانایی­های عاطفی، روانی و اجتماعی افراد را در مواجهه با مشکلات و مسائل آسیب­پذیر نموده و آن­ها را در معرض انواع اختلال­های روانی، اجتماعی و رفتاری قرار می­دهد. از این رو یکی از راه­های پیشگیری از بروز مشکلات زناشویی آموزش مهارت­ها­­ی اجتماعی است.

بنابراین در زمینه خانواده و تربیت فرزندان وکودکان، روابط زناشویی و تحقیق درباره این­که چگونه بگوییم رفتارکنیم و بیندیشیم که حرف­های درست، خلاق و سالم ما را بچه­ها و افرادخانواده گوش کنند، مهارت­های اجتماعی کمک می­کند.  به­ خصوص یکی از عوامل بسیار مهم مشکلات زناشویی را در فقدان «ارتباط مؤثر» باید جستجوکرد.

از این مباحث می­­­توان نتیجه گرفت مهارت­های ارتباطی به فردکمک می­کند تا بتواندکلامی و غیرکلامی و مناسب با فرهنگ، خود را بیان کند.  بدین­ معنی­که فرد بتواند نظرها، عقاید، خواسته­ها،  نیازها و هیجان­های خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی نماید. و این توانایی به ایجاد روابط دوستانه کمک می­کند و در سلامت روانی و اجتماعی،  روابط گرم­ خانوادگی به عنوان یک منبع مهم، حمایت اجتماعی و قطع روابط ­اجتماعی ناسالم نقش مؤثردارد.

سازگاری زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر در بیشتر مواقع احساس خوشبختی و رضایت از هم دیگر دارند. سازگاری در ازدواج از طریق علاقه ­متقابل، مراقبت از یکدیگر، پذیرش، درک ­یکدیگر و ارضای نیازها ایجاد می­شود(سین­ها و ماکرجک؛ به نقل از قائمیان، 1388).

درباره سازگاری زناشویی دیدگاه­ها و نظریه­های مختلفی وجودارد بعضی­ها می­گویند موفقیت در ازدواج بستگی به قدرت رؤیا دارد، بستگی به این داردکه تاچه اندازه به عشق متعهد هستید. جمعی دیگر موفقیت روابط صمیمانه را به بخت و اقبال نسبت می­دهند، جمعی دیگرهم به شور واشتیاق و به وجود علایق و یا ارزش­های مشترک اشاره می­کنند. بعد از بررسی صدها رابطه به این نتیجه رسیدیم که کسانی در روابط صمیمانه خود موفق می­شوندکه از مهارت­های ویژه­ای برخوردارند. به این نتیجه رسیدیم که روابط پایا و پردوام را زوج­هایی تحقق می­بخشندکه بامهارت­های میان­ شخصی آشنایی دارند: مانندگوش دادن پویا، ارتباط روشن، مذاکره، برخورد مناسب با خشم و چیزهای دیگر. اگر در یک رابطه زناشویی این مهارت­ها وجود داشته باشند می­تواند دستمایه شادی و درغیر این­ صورت منبع بزرگ رنج و تألم باشد(مک­کی و دیگری، 1379: 6).

افزایش روزافزون طلاق در دنیای­کنونی،  هر چند­که در مقیاسی کمتر،  متأسفانه جامعه فعلی ما را نیز در برگرفته است و نارضایتی زن و شوهر از یکدیگر و نیز از هم­گسیختگی کانون­های گرم بسیاری از خانواده­ها و تأثیرهای سوء این جدایی بر افراد خانواده نیاز به رسیدگی و رفع این مشکل را مطرح ساخته است.

 عوامل زیادی وجود دارندکه بر تصمیم­های مربوط به طلاق تأثیر می­­­گذارند. زوج­­ها هم نیازهای شخصی و هم تأثیرهای اجتماعی، فرهنگی را با خود به درون ازدواج می­­آورند. با وجود این ممکن است که مشکلات رابطه­ای زمینه ­ساز اصلی همه مسائل باشند(برنشتاین و برنشتاین، 1377: 28). پس از سال­ها رشد کند، درمان خانواده و به ویژه زناشویی درمانی،  بر اساس نظریه­های متنوع علمی به جایگاه شایسته خود در درمان­های روان­شناختی رسیده­ است و به عنوان شیوه­های مؤثر و کار ساز در کاهش مشکلات خانوادگی، میان فردی، روابط زن و شوهر یا مشکلات زناشویی مورد تأیید صاحب­نظران قرارگرفته است.گرچه مشاوره مسائل خانوادگی و مشکلات بین زن و شوهر سابقه­ای بسیار طولانی و نزدیک به یک قرن دارد، اما در سه دهه اخیر، با تلاش نظریه­پردازان متخصصان روان ­درمانی و علوم ­رفتار­ی و دیگر افرادی که بر اهمیت مسائل مربوط به انسان و از جمله خانواده توجه و تأکید داشته­اند نظریه­ها و شیوه­های مؤثر جدیدی برای رفع یا کاهش مسائل میان ­فردی در خانواده ارتقای نقش­ارتباطی­مناسب، بسط پیوستگی و ادراک خانواده نسبت به نیازهای عاطفی یکدیگر و رشد و در نهایت، تمامیت خانواده مطرح شده است(همان: 11).

مهارت­های اجتماعی که به آن مهارت­های ارتباطی و روابط بین ­فردی گفته می­شود عبارت است از توانایی برقراری روابط فردی با دیگران، به نحوی­­که از نظر جامعه قابل قبول، ارزش­مند و منطبق برعرف و درعین حال برای شخص، خانواده و جامعه سودمند بوده و بهره­های دو جانبه داشته باشد. یکی از نشانه­های سلامت روانی اجتماعی وجود همین ارتباط­های اجتماعی است. داشتن روابط گرم و صمیمی با انسان­های دیگر منبع ایمنی و اعتماد، راحتی و آسایش هر انسان، سازمان و جامعه­ای است(سلیمان­زاده، 1388: 18). 

  سازگاری زناشویی وضعیتی است­که درآن زن و شوهر در بیشتر مواقع احساس خوشبختی و رضایت از همدیگر دارند. سازگاری در ازدواج از طریق علاقه ­متقابل، مراقبت از یکدیگر، پذیرش، درک ­یکدیگر و ارضای نیازها ایجاد می­شود(سین­ها و ماکرجک؛ به نقل از قائمیان، 1388).

در این تحقیق سازگاری زناشویی در سه بعد بررسی شده است: (رفتاری- شناختی - عاطفی) رویکرد رفتاری: (داشتن مهارت­های ارتباطی مؤثر، شرکت در امور تفریحی به طور مشترک، بحث آرام، اخذ تصمیم­­های مهم به طور مشترک، شیوه رفتار مناسب با خانواده همسر، همکاری،  قدردانی، سازش، توانایی مقابله با استرس­ها و بحران­ها و ...). رویکردشناختی :(شناخت هیجان­های خود و همسر، آگاهی داشتن از احساسات و نیازهای همسر، آگاهی از تحریف­های شناختی مثل اعتماد متقابل، و آشنایی با مهارت­های حل مسئله و ...) رویکرد عاطفی: (توانایی برقراری رابطه دوستانه و عاشقانه، ابراز علاقه و بوسیدن همسر، همدلی و صمیمیت با همسر، تبادل افکار مهیج  و ...).

 

مبانی نظری

فریمودر راستای دیدگاه نظریه­پردازان  روابط­ فردی، معتقد است که تعار­ض­های درون روانی حل ناشده خانواده مبدأ، کماکان در روابط صمیمی کنونی با  همسر یا فرزندان  برون­ریزی یا تکرار می­شوند. در حقیقت  فریمو (1981) مدعی است که کوشش (زوجین) برای حل تعارض درونی ازطریق روابط بین ­فردی (مثلاًَ، انتقاد شدید شوهر از همسر به خاطر نا­­توانی در کنار آمدن با انتظارهای شدیداً نامتناسب شوهر) کانون اصلی انواع گرفتاری­هایی است­که در ازدواج­ها و خانواده­های نا آرام مشاهده می­­شود. فریمو با کاوش این پدیده­ها از طریق مفاهیم روان­پویشی و سیستمی میان  عوامل شخصی و اجتماعی نوعی ارتباط مفهومی بر قرار می­سازد(گلدنبرگ و گلدنبرگ، 1388: 152). یکی از نظریه­های مهم در زمینه ازدواج و خانواده که توجیه مناسبی برای روابط رضایت­بخش و بالعکس می­باشد،  نظریه مبادله اجتماعی نای است. او این نظریه پاداش­ها وهزینه­های موجود در تعامل­­ها را مورد توجه قرار می­دهد، افراد به دنبال مبادلات پاداش­ دهنده هستند و تلاش کمتری را برای حفظ هزینه­ها در مقایسه با پاداش­ها می­کنند. اکثرمطالعه­ها در موردکیفیت تصمیم­­­­گیری در خانواده، توجیه علت و چگونگی تصمیم­­­­گیری ازاین نظریه­ها استفاده نمود­ه­اند. این نظریه به این مطلب اشاره داردکه هرکس منبع پول دانش، استعداد، عاطفه و ... داردکه برای پاداش مناسب با دیگران از این منابع استفاده می­­کند. چنین منابعی می­تواند منبع قدرت در تصمیم­­گیری زوجین باشد. نظریه مبادله اجتماعی به طور گسترده­­ای برای کمک به زوجین در موقعیت­های تعارض استفاده می­شود. اثر درمان­های موفق زناشویی برحداکثرسازی جنبه­های پاداش دهنده روابط و به حداقل رساندن موانع تأکید می­کند (زرین صدف، 1384: 54).

گازدا اعتقاد دارد اجتماعی نشدن هر فرد دستاورد مهارت­های ارتباطی اوست که پیشتر آموخته است. سطح برخورداری افراد از این نوع مهارت­ها می­تواند فراتر رود. افراد دارای توان بالقوه گسترده­ای  برای درک و فهم و مورد احترام واقع شدن، محبت، راستگویی، گشاده­رویی و ارتباط بیشتر با دیگران هستند. با برخورداری از پیکره­ای دانش نظری الگوهای مناسب و فرصت­های بی­شماری برای تجربه کردن،  فرایند تکامل جنبه­های انسانی به میزان شایانی می­تواند تسریع شود(سلیمان­زاده، 1388: 19). بر مبنای تحقیق­های گاتمن (1979) ثبات و رضایت زناشویی ازتوانا­یی زوج­ها در رفع تعارض­هایی که در همه ارتباط­ها ایجاد می­شود نتیجه می­­گیرد این مسئله در تعادل بین رفتار­های مثبت و منفی واقع شده است.  روش گاتمن در بررسی رفتارهای  زناشویی محدود به روش پرسش­نامه­ای نمی­شود وی علاوه بر روش پرسش­نامه­ای از روش مشاهده مستقیم (قرار دادن زوج­ها در شرایط معمول تعار­ض­ها و تمایل­ها و ثبت رفتار آن­ها) و مصاحبه نیز به خوبی استفاده می­کند و سپس نتایج حاصله از روش­هایی که خود به دست­آورده را با خود گزارشگری­های زوج­ها ترکیب می­کند و نتیجه به دست آمده را گزارش می­کند.گاتمن مکالمه­ها و رفتار­­­های زوج­ها را در یک دامنه هیجانی از قبیل نفرت، تحقیر،کج خلقی و تصدیق، درجه­بندی وکدگذاری می­کند. به نظرگاتمن زوج­های رضامند تعامل­­های مثبت­شان بیشتر از تعامل­­های منفی­شان است. و ثبات زناشویی زمانی بیشتر است­که نسبت رفتارهای مثبت به منفی کمتر از یک به پنج است. این زوج­ها تعارض­های چهره و رفتاری مثبت بیشتری را در تعامل­های­شان به نمایش می­­­گذارند(پارکر، 2002،  به نقل از مهبد، 1388). یکی از مفاهیم محوری در نظریه بافت­نگرکه توسط نگی مطرح شده است،  عبارت است ازضوابط اخلاقی ارتباط براساس این مفهوم، انصاف و عدالت میان اعضای خانواده امری است پرنوسان که در آن علایق رفاهی هرعضو از سوی دیگران به رسمیت شناخته می­شود. برای نمونه زوجین باید نوعی بده بستان متقارن به وجود­ آورندکه حقوق و مسئولیت­های هرکدام را در برابر دیگری متعادل ساخته و از این رهگذر بنای ارتباطی آنان حفظ شده و ادامه یابد. در مواقعی­که نیازهای طرفین متعارض هستند، چیزی­­­که در هر رابطه گریزناپذیر است، آنان باید بتوانند صادقانه و آزادانه بر سر این اختلاف به توافق برسند به صورتی که عدالت و انصاف در آن رابطه مجموعاً حفظ شود. عواملی­­که مسیر شکل و آزادی عمل خانواده را تعیین می­­کنند عبارتند از: عدالت و نزاکت ملاحظه نیازهای تمامی اعضای خانواده وفاداری، برابری، دوسویگی و تقابل ­مهربانی و مسئولیت. هدف اصلی درمان بافت­نگر بهبود قابلیت ارتباطی اعضای خانواده و متعادل­سازی پرداخت­های عاطفی و تبادلات اعضای خانواده است. ویژگی خانواده­های برخوردار از کارکرد کارآمد عبارت است از توانایی توافق و مذاکره بر سر نابرابری­ها و خصوصاً توانایی حفظ احساس انصاف و مسئولیت در تعامل­هایی که با یکدیگر دارند(گلدنبرگ وگلدنبرگ، 1388: 63).

  در رابطه با استقلال­طلبی زنان از نظریه­های مارکس و انگلس و روشه استفاده شده است، تابعیت زنان نه از ماهیت زیست­شناختی­شان که تغییر­ناپذیر انگاشته می­­شود، بلکه از تنظیم­های اجتماعی سرچشمه می­گیرد که سا بقه­­­ای آشکار و قابل پیشگیری دارد و مبنای رابطه­­ای تابعیت زنان در خانواده گذاشته شده است،  نهادی­که به درستی از نام لاتینی خدمتکار برگرفته شده است، زیرا خانواده  به همان­­سان که در جوامع پیچیده وجود دارد در واقع چیزی نیست جز نظامی از نقش­های مسلط و تحت­تسلط. ویژگی­های اساسی خانواده در جوامع­ غربی این است که بر محور یک زوج  زن و شوهر و فرزندان­شان در چهارچوب یک خانوار واحد ساخته شده است؛ پدرتبارانه است، یعنی تبار و مالکیت از طریق خط نسبی مردانه انتقال می­یابد، پدرسالارانه است. یعنی اقتدار دردست رئیس و مرد خانواراست، در چارچوب چنین نهادی، به ویژه مانند خانواده طبقه متوسط که زنان در بیرون خانه شغلی ندارند و در نتیجه ازاستقلال اقتصادی محرومند، زنان جزو متعلقات یا دارایی­های شخصی شوهرشان به شمارمی­­آیند(ریتزر، 1387: 480).  به نظر روشه همراه با دگرگونی­هایی که در ساخت وکارکرد خانواده درجامعه­ مدرن صورت­گرفته، موجب ­شده که پایگاه اجتماعی زنان نیز دگرگون شود.  صنعت و شهرنشینی به زنان این فرصت را داده است­که در خارج از خانه به اشتغال بپردازند. هم­چنین محیط شهری به زنان قبل از ازدواج و ضمن آن کمک کرده است. و در جوامع سنتی به دلیل سلطه­­ی مردسالاری و فقدان فرصت­های مناسب آموزشی برای زنان، آن­­ها از بیسوادی بیشتری نسبت به مردان رنج می­برند(روشه، 1377: 232).

        

فرضیه تحقیق

بین مهارت­های رفتاری زوجین و سازگاری زناشویی رابطه وجود دارد.

بین مهارت­های شناختی زوجین و سازگاری زناشویی رابطه وجود دارد.

بین میزان استقلال­طلبی زنان و سازگاری زناشویی رابطه وجود دارد.

بین سن زنان و سازگاری زناشویی رابطه وجود دارد.

سازگاری زناشویی زنان شاغل براساس آشنایی قبل ازازدواج متفاوت است.

 

روش تحقیق

این تحقیق از نوع پیما­یشی می‌باشد.

 

جامعه آماری، نمونه آماری و شیوه نمونه­گیری

جامعه آماری تحقیق حاضر را زنان 55-20 سال شهر تبریز تشکیل می­دهد که تعداد آن­ها با مراجعه به سال­ نامه آماری سال 1385،  برابر با 44939  نفر بوده است. حجم نمونه مورد نظر را با استفاده از فرمول کوکران به دست آورده­ایم­که  حجم نمونه برابر 381 نفر می­باشد.

 

 

ابزار اندازه‌گیری

برای سنجش رابطه بین متغیرها در تحقیق حاضر از پرسش­نامه استفاده شد که در مجموع ا ز 52 تشکیل شده بود. 5 سوال اول مربوط به سوال­های زمینه­ای و 27 سوال  مربوط به متغیر وابسته از پرسش­نامه آماده (اسپاینر) و20 سوال آن مربوط به سوال­های متغیر مستقل که توسط محقق ‌ساخته شده استفاده شد. پرسش­ها به صورت سئوال­های بسته و باز و در مقیاس‌های اسمی، فاصله­‌ای و رتبه‌ای طرح گردیدند و در نهایت برای سنجش متغیرهای مستقل و وابسته با احتساب مجموع نمرات برای هر شخص در رابطه با متغیرهای ذکر شده از طیف لیکرت استفاده شده است.

 

 تعیین اعتبار (Validity) ابزار پژوهش و قابلیت اعتماد (Reliability)

درتحقیق حاضر از انواع موجود اعتبار، اعتبار صوری استفاده شده است. پرسش­نامه بعد از طراحی در اختیار متخصصین و اساتید علوم اجتماعی و تعدادی از دانشجویان کارشناسی‌ارشد قرار داده شد و نظرهای آنها در مورد تک‌تک گویه‌ها جمع‌آوری گردید و در طرح نهایی پرسش­نامه اعمال گردید و پس از رفع نقایص و نارسایی‌های موجود در پرسش­نامه، برای گردآوری داده‌ها استفاده گردید. برای اندازه‌گیری قابلیت اعتماد آن نیز از تکنیک آلفای کرونباخ استفاده شده است که مقدار آلفای محاسبه شده برای هریک از مفاهیم بیش از 6/0 به دست آمده است. پایایی سوال­های مربوط به سازگاری زناشویی در زنان مورد مطالعه 9493/0=α به دست آمده است.

جدول شماره (1): پایایی سوال­های سازگاری زناشویی

متغیر	تعداد	میانگین	واریانس	کواریانس	همبستگی	ضریب آلفا
سازگاری زناشویی	27	4469/3	6226/1	6641/0	4131/0	9493/0

 

   روش تجزیه و تحلیل داده­ها

تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS 11 انجام شده است. آزمون­های فرضیه اول، دوم، سوم که در سطح فاصله­ای- فاصله­ای است از (ضریب همبستگی پیرسون) آزمون فرضیه چهارم در سطح فاصله­ای رتبه­ای از (آزمون ضریب همبستگی پیرسون) آزمون فرضیه پنجم که در سطح فاصله­ای- اسمی دوحالته می­باشد از (Ttest) استفاده شده است.

 

یافته‌های تحقیق

           جدول شماره ( 2): توزیع فراوانی مربوط به متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق

مهارت­های رفتاری	متغیر	فراوانی	درصد	درصد معتبر
	بد (25- 0)	1	0.3	0.3
	ضعیف (50- 25)	15	3.9	3.9
	متوسط (75- 50)	184	48.3	48.3
	خوب (100- 75)	181	47.5	47.5
	کل	381	100.0	100.0
مهارت­های شناختی	بد (25- 0)	19	5.0	5.0
	ضعیف (50- 25)	86	22.6	22.6
	متوسط (75- 50)	208	54.6	54.6
	خوب (100- 75)	68	17.8	17.8
	کل	381	100.0	100.0
استقلال­طلبی	بد (25- 0)	188	49.3	49.3
	ضعیف (50- 25)	115	30.2	30.2
	متوسط (75- 50)	57	15.0	15.0
	خوب (100- 75)	21	5.5	5.5
	کل	381	100.0	100.0
سازگاری زناشویی	خیلی کم (20- 0)	7	1.8	1.8
	کم (40- 20)	16	4.2	4.2
	متوسط (60- 40)	60	15.7	15.7
	زیاد (80- 60)	182	47.8	47.8
	خیلی زیاد (100- 80)	116	30.4	30.4
	کل	381	100.0	100.0
آشنایی قبل ازازدواج	بله	155	40.7	40.7
	خیر	226	59.3	59.3
	کل	381	100.0	100.0

 

جدول شماره(3): آماره­های توصیفی مربوط به متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	ضریب کجی	حداقل	حداکثر
سن زنان	381	41/34	31/7	47/0	20	53
مهارت­های رفتاری	381	95/74	25/12	705 0 /0-	13/18	100
مهارت­های شناختی	381	38/61	49/17	443 0 /0-	09/9	045/95
استقلال­طلبی	381	37/32	09/23	731/0	0	100
سازگاری زناشویی	381	97/69	98/16	200/1-	51/4	205/99

 

همبستگی بین سازگاری زناشویی و سن زنان مورد مطالعه

بین این دو متغیر رابطه معکوس وجود دارد، یعنی هر چه قدر سن فرد بالاتر می­رود، از میزان سازگاری زناشویی وی کاسته می­شود. در بررسی رابطه سن ومیزان سازگاری زناشویی، ازآزمون همبستگی پیرسون استفاده شدکه باتوجه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون (156/0-) می­توان گفت که بین دو متغیر،  همبستگی وجود دارد.

 

 

جدول شماره (4):رابطه بین میزان سن زنان وسازگاری زناشویی

1	-.156	ضریب همبستگی پیرسون	سازگاری زناشویی
-.156	1	ضریب همبستگی پیرسون	سن

 

مقایسه تفاوت سازگاری زناشویی بر اساس آشنایی قبل از ازدواج

 (آزمون T-Test)، نشان می­دهد. مقدار 738/F=. دارای سطح معنی­داری 391/0p= است از این­ رو، به لحاظ آماظی بین میانگین این دو گروه، تفاوت معنی­داری وجود دارد. پس بین آشنایی قبل از ازدواج و سازگاری زناشویی در زنان مورد مطالعه، تفاوت معنی­داری وجود دارد.

جدول شماره (5 ): آماره­های توصیفی آزمون تی تست متغیرهای
 آشنایی قبل از ازدواج و سازگاری زناشویی

خطای معیار میانگین	انحراف معیار	میانگین	تعداد	آشنایی قبل از ازدواج
1.269	15.802	72.36	155	بله	سازگاری زناشویی
1.170	17.591	68.34	226	خیر

جدول شماره (6 ): آزمون تی­تست  دو گروه مستقل متغیر آشنایی
قبل از ازدواج و سازگاری زناشویی زنان مورد مطالعه

T-Test برای بررسی میانگین­ها
تفاوت انحراف	اختلاف میانگین	سطح معنی­داری دو دامنه	درجه آزادی	t	سطح معنی داری	آماره F
1.761	4.01	.023	379	2.279	.391	.738	با فرض برابری واریانس­ها		سازگاری زناشویی
1.726	4.01	.021	352.667	2.325			با فرض نابرابری واریانس­ها

همبستگی بین مهارت­های رفتاری زوجین و میزان سازگاری زناشویی

از آن جا ­که سازگاری زناشویی و نیز مهارت­های رفتاری زوجین در مقیاس فاصله­ای سنجیده شده­اند، بنابراین از ضریب همبستگی پیرسون استفاده کردیم و نیز با توجه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون (361/0) می­توان گفت که بین دو متغیر، همبستگی مثبت و مستقیم وجود دارد، یعنی هرچه قدر مهار­ت ­رفتاری فرد بیشتر باشد، میزان سازگاری زناشویی وی نیز افزایش می­­یابد.

 

جدول شماره (7): رابطه بین میزان مهارت­های رفتاری زوجین با سازگاری زناشویی

.361	1	ضریب همبستگی پیرسون	سازگاری زناشویی
.000	.	سطح معنی داری یک دامنه
1	.361	ضریب همبستگی پیرسون	مهارت­های رفتاری زوجین
.	.000	سطح معنی داری یک دامنه

 

همبستگی بین مهارت­های شناختی  زوجین و میزان سازگاری زناشویی

برای بررسی رابطه بین سازگاری زناشویی زنان مورد مطالعه و میزان مهارت­های شناختی آن­ها، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است­که با توجه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون (438/0) می­توان گفت که بین دو متغیر همبستگی مثبت وجود دارد. به عبارتی، هرچه قدر مهارت­های شناختی زوجین بیشتر باشد، میزان سازگاری زناشویی آن­ها نیز افزایش می­یابد.

جدول شماره (8): رابطه بین میزان مهارت­های شناختی زوجین با سازگاری زناشویی

مهارت­های شناختی زوجین	سازگاری زناشویی
.438	1	ضریب همبستگی پیرسون	سازگاری زناشویی
.000	.	سطح معنی داری یک دامنه
1	.438	ضریب همبستگی پیرسون	مهارت­های شناختی زوجین
.	.000	سطح معنی داری یک دامنه

همبستگی بین میزان استقلال­طلبی و میزان سازگاری زناشویی

برای بررسی رابطه سازگاری زناشویی و میزان استقلال­طلبی زنان مورد مطالعه، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. سطح معنی­داری (000/0) نشان می­دهد که بین دو متغیر مذکور، رابطه­ی معنی­دار و مستقیم وجود دارد و نیز با توجه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون (218/0) می­­توان گفت بین سازگاری زناشویی و استقلال­­طلبی زنان، همبستگی مثبت وجود دارد. یعنی هرچه میزان استقلال زنان در نمونه مورد نظر، بیشتر باشد و از توان تصمیم­گیری بالایی برخوردار باشند، میزان سازگاری زناشویی آن­ها نیز افزایش می­یابد.

جدول شماره (9): رابطه بین میزان استقلال­طلبی زنان و سازگاری زناشویی

میزان استقلال طلبی زنان	سازگاری زناشویی
.218	1	ضریب همبستگی پیرسون	سازگاری زناشویی
.000	.	سطح معنی داری یک دامنه
1	.218	ضریب همبستگی پیرسون	میزان استقلال­طلبی زنان
.	.000	سطح معنی داری یک دامنه

 

بحث و نتیجه­گیری

رابطة مهارت­­های اجتماعی (فرضیه­های رفتاری- شناختی ) با میزان سازگاری زناشویی زنان موردمطالعه درارتباط با این فرضیه­ها، تلفیقی از نظریه­های هومنز،گازدا،  نگی،  فریمو،  نای وگاتمن استفاده شده که همگی بر نقش مهارت­های اجتماعی در زندگی تأکیدکرده­اند و بر این باور بوده­اندکه همین کنش­های متقابل است که جامعه را می­سازد و هرکس این مهارت­ها را آموزش دیده باشد در آینده فردی اجتماعی خواهد بود. از نظر بوزورمنی- نگی در بین  زوجین باید نوعی بده بستان متقارن به وجود آورندکه حقوق و مسئولیت­های هرکدام را در برابر دیگری متعادل ساخته و از این رهگذر بنای ارتباطی آنان حفظ شده و ادامه یابد. و از دیدگاه هومنز، رفتار اجتماعی به عنوان یک تبادل فعالیت ملموس یا غیرملموس وکم و بیش پاداش دهنده یا غرامت­آمیز میان دست کم دو شخص، می­باشد. هومنز معتقد بودکه انسان­ها اجتماعی­اند و بخش چشمگیری از وقت­شان را درکنش ­متقابل با همدیگر صرف می­کنند. هومنز در قضایای بنیادی خودکه همین قضایا مبنای نظریه تبادلی­اش را درباره رفتار اجتماعی تشکیل می­­­دهند. تأکید بر این نظریه داردکه هر رفتاری که پاداش بیشتری برای فرد به دنبال داشته باشدکه و یا آن فرد معتقد باشدکه چنین پاداشی در انتظار اوست احتمال این­که آن رفتار از فرد سر بزند بیشترخواهد بود(ریتزر، 1374: 424).

فریمو نیز در راستای دید­گاه نظریه­پردازان روابط فردی معتقد است که تعارض­های درون روانی حل ناشده خانواده­ مبدأ کماکان در روابط صمیمی کنونی با همسر یا فرزندان برون­ریزی یا تکرار می­شوند. در حقیقت  فریمو (1981) مدعی است که کوشش زوجین برای حل تعارض درونی از طریق  روابط بین­فردی (مثلاً) انتقاد شدید شوهر از همسر به خاطر ناتوانی در کنار آمدن با انتظارهای شدیداَ نامتناسب شوهر کانون اصلی انواع گرفتاری­هایی است که در ازدواج­ها و خانواده­های نا آرام مشاهده می­شود. فریمو با کاوش این پدیده­ها از طریق مفاهیم روان­پویشی و سیستمی  میان عوامل شخصی واجتماعی نوعی ارتباط مفهومی برقرارمی­­سازد(گلدنبرگ وگلدنبرگ، 1388: 152).

از نظر نای یکی از نظریه­های مهم در زمینه ازدواج وخانواده که توجیه مناسبی برای روابط رضایت­بخش و بالعکس می­باشد،  نظریه مبادله اجتماعی نای است. او این نظریه پاداش­ها و هزینه­های موجود در تعامل­ها را مورد توجه قرار می­دهد، افراد به دنبال مبادلات پاداش ­دهنده هستند و تلاش کمتری را برای حفظ هزینه­ها درمقایسه با پاداش­ها می­کنند(زرین صدف، 1384: 54).

گاتمن هم در مورد تعامل­های زناشویی این نتیجه را مطرح ساخت که وقتی  مکالمه­ها و رفتار­های زوج­ها را در یک دامنه هیجانی از قبیل نفرت، تحقیر،کج خلقی و تصدیق، درجه­بندی وکد­گذاری می­شوند زوج­های رضامند تعامل­های مثبت­شان بیشتر از تعامل­های منفی­شان است. الگوی تبادل اجتماعی تعامل زناشویی چنین می­پنداردکه وقتی افراد روابطی صمیمانه برقرار می­کنند فقط تا زمانی­که رابطه به اندازه کافی با توجه به پاداش­ها و هزینه­ها رضایت­بخش باشد آن را حفظ می­نماید(تیپوت وکلی، 1959؛ به نقل از مهبد، 1388). نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون برای سنجش فرضیه رابطه بین میزان مهارت­های شناختی و رفتاری و سازگاری زناشویی،  نشان می­دهد بین متغیرهای مهارت­های رفتاری و سازگاری زناشویی و هم­چنین بین مهارت­های شناختی و سازگاری زناشویی همبستگی مثبت وجود دارد. به عبارتی،  هر چه قدر مهارت­های شناختی و رفتاری فرد بیشتر باشد، میزان سازگاری زناشویی آن­ها نیز افزایش می­یابد. و نتایج تحقیق حاضر همسو با یافته­های رضازاده (1387)، هدی برازنده و همکاران (1383)، مهررضا (1386)، حاجی ابول­زاده (1381)، شعبانی (1385)، مهررضا و همکاران (1387 )، فتحی و همکاران (1383)، کارنی (1997)، برادبوری (2000 )، شارلین و همکاران (2000 )، جانسون (2005 )است.

رابطه بین میزان استقلال­طلبی زنان با میزان سازگاری زناشویی زنان مورد مطالعه در این فرضیه از نظریه­های مارکس و انگلس و روشه استفاده شده است. به نظرمارکس و انگلس اقتدار در دست مرد خانوار است درچارچوب چنین نهادی به ­ویژه مانند خانواده طبقه متوسط که زنان در بیرون خانه شغلی ندارند و در نتیجه از استقلال اقتصادی محرومند زنان جزو متعلقات یا دارائی­های شخصی شوهرشان به شمار می­آیند. به نظر روشه همراه با دگرگونی­هایی که در ساخت وکارکرد خانواده درجامعه مدرن صورت­گرفته، موجب شده که پایگاه اجتماعی زنان نیز دگرگون شود. صنعت و شهرنشینی به زنان این فرصت را داده است­که در خارج از خانه به اشتغال بپردازند. هم­چنین محیط شهری به زنان قبل از ازدواج و ضمن آن کمک کرده است. و درجوامع سنتی به دلیل سلطه­ی مردسالاری و فقدان فرصت­های مناسب آموزشی برای زنان، آن­ها از بیسوادی بیشتری نسبت به مردان رنج می­برند(روشه، 1377: 232).  بر اساس نتایج آزمون همبستگی پیرسون، بین سازگاری زناشویی و استقلال­طلبی زنان،  همبستگی مثبت وجود دارد. بنابراین بین استقلال زنان و میزان سازگاری زناشویی رابطه معناداری وجود دارد.

مقایسه سازگاری زناشویی براساس سابقه آشنایی قبل از ازدواج زنان مورد مطالعه یافته­های حاصل از این فرضیه، همسو با یافته­های احمدی و همکاران (1384)، موحد و همکاران (1385) می­باشد و قابل کاربرد به جامعه آماری می­باشد. بنابراین رابطه معنی­دار بین سابقه آشنایی قبل از ازدواج و میزان سازگاری زناشویی وجود دارد. یعنی کسانی­که سابقه آشنایی قبل از ازدواج داشته­اند میزان سازگاری زناشویی بیشتراست.

رابطه بین سن زنان و میزان سازگاری زناشویی زنان مورد مطالعه سن به دلایل متعدد می­­تواند نقش تعیین­کننده­ای در سازگاری زناشویی زوجین داشته باشد. زیرا افراد در سنین مختلف نیازمندی­های متفاوتی دارند و از توان متفاوتی برای برآوردن نیازهای خود برخوردارند و قریحه آن­ها در طول عمرمتحول می­شود. در این پژوهش رابطه معنی­دار بین سن زنان و میزان سازگاری زناشویی وجود دارد.

 

پیشنهادهای پژوهشی

1-          ارتقای سطح آگاهی زنان  نسبت به کسب مهارت­های رفتاری و شناختی و اعمال آن­ها در زندگی زناشویی.

2-           شناسایی عوامل کاهش­ دهنده رضایت زناشویی.

3-       سنجش میزان سازگاری زناشویی از طریق عوامل دیگری ازجمله ویژگی­های شخصیتی، هوش هیجانی، گرایش­های مذهبی،  نقش عوامل اقتصادی و ... .

4-          شناسایی عواملی­که باعث می­­شوند استقلال مالی و فکری  زنان، علی­الخصوص زنان شاغل در حد بسیار پایین باشد.

 

پیشنهاد­های کاربردی

1-    آموزش مهارت­های همسرگزینی و شیوه­های موفقیت در زندگی زناشویی از طریق کتب درسی در دبیرستان­ها و مراکز دانشگاهی.

2-      فراهم­کردن امکانات آموزشی رایگان به منظورآشنایی با مهارت­های رفتاری و ارتباطی با همسر برای جوانانی­که در آستانه ازدواج قرارگرفته­اند.

3-         ایجاد فضاهای ورزشی و تفریحی مخصوص بانوان که بتوانند روحیه شادکامی را در زندگی حفظ کنند.

 

منابع

برنشتاین، ف و برنشتاین، م. (1377). شناخت و درمان اختلاف­های زناشویی (زناشویی درمانی). مترجم: ح، سهرابی. تهران: انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا.

روشه،گ. (1377). تغییرات اجتماعی. مترجم: م، وثوقی. تهران: انتشارات نی.

   ریتزر، ج. (1387). نظریه جامعه­شناسی در دوران معاصر. مترجم: م، ثلاثی. تهران: انتشارات علمی. 

   زرین­صدف، ا. (1387). بررسی رابطه هوش هیجانی و رضایت زناشویی بین دانشجویان دانشگاه آزاد ساری.
   پایان­نامه کارشناسی ­ارشد رشته روان­شناسی.

سلیمان زاده، ع. (1388). بررسی رابطه بین مهارت­های اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان متوسطه شهرستان ملکان. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه­شناسی.

قائمیان اسکویی، آ. (1388). بررسی رابطه تیپ­های شخصیتی و شیوه­های حل تعارض بین­ فردی با سازگاری زناشویی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. پایان­نامه کارشناسی ­ارشد رشته روانشناسی عمومی.

گلدنبرگ، ا وگلدنبرگ، ه. (1388). خانواده درمانی. مترجم: ح، حسین­شاهی و دیگران. تهران: انتشارات روان.

مک­کی، م و فانینگ، پ و پالگ، ک. (1379). رابطه مؤثر (مهارت­­های زناشویی). مترجم: م، قراچه­داغی. تهران: انتشارات راسرار دانش.

مهبد، ن. (1388). بررسی ویژگی­های شخصیتی و رضایت زناشویی زوجین شهرتبریز.  پایان­نامه کارشناسی ­ارشد رشته روانشناسی عمومی.

 

 

---

[1] - عضوهیئت علمی پژوهشکده علوم اقتصادی تهران.

[2] - کارشناسی­ارشد رشته­ جامعه­شناسی دانشگاه آزاد­اسلامی واحد تبریز. 

 E-mail: [e-mail]

 

 

مراجع

برنشتاین، ف و برنشتاین، م. (1377). شناخت و درمان اختلاف­های زناشویی (زناشویی درمانی). مترجم: ح، سهرابی. تهران: انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا.

روشه،گ. (1377). تغییرات اجتماعی. مترجم: م، وثوقی. تهران: انتشارات نی.

   ریتزر، ج. (1387). نظریه جامعه­شناسی در دوران معاصر. مترجم: م، ثلاثی. تهران: انتشارات علمی. 

   زرین­صدف، ا. (1387). بررسی رابطه هوش هیجانی و رضایت زناشویی بین دانشجویان دانشگاه آزاد ساری.
   پایان­نامه کارشناسی ­ارشد رشته روان­شناسی.

سلیمان زاده، ع. (1388). بررسی رابطه بین مهارت­های اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان متوسطه شهرستان ملکان. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه­شناسی.

قائمیان اسکویی، آ. (1388). بررسی رابطه تیپ­های شخصیتی و شیوه­های حل تعارض بین­ فردی با سازگاری زناشویی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. پایان­نامه کارشناسی ­ارشد رشته روانشناسی عمومی.

گلدنبرگ، ا وگلدنبرگ، ه. (1388). خانواده درمانی. مترجم: ح، حسین­شاهی و دیگران. تهران: انتشارات روان.

مک­کی، م و فانینگ، پ و پالگ، ک. (1379). رابطه مؤثر (مهارت­­های زناشویی). مترجم: م، قراچه­داغی. تهران: انتشارات راسرار دانش.

مهبد، ن. (1388). بررسی ویژگی­های شخصیتی و رضایت زناشویی زوجین شهرتبریز.  پایان­نامه کارشناسی ­ارشد رشته روانشناسی عمومی.