شناخت الگوهای همدید مؤثر بر دوره های ترسالی و خشکسالی در ایران مرکزی

جغرافیای طبیعی

مقاله 2، دوره 8، شماره 29، آذر 1394، صفحه 19-40   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

مهران فاطمی^{* 1}؛ کمال امیدوار²؛ مهدی نارنگی فرد¹؛ خداکرم حاتمی بهمن بیگلو³

¹دانشجوی دکترا جغرافیا طبیعی آب و هواشناسی، دانشگاه یزد، ایران

²استاد گروه جغرافیا طبیعی آب و هواشناسی، دانشگاه یزد، ایران

³دانشجوی دکترا جغرافیا طبیعی آب و هواشناسی، دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

هدف اصلی این پژوهش شناخت الگوهای گردش جوی، مسبب ایجاد دورههای خشکسالی و مرطوب است. به این منظور دورههای خشکسالی و ترسالی طی دوره آماری 99 ساله در سطح 6 ایستگاه همدید ایران مرکزی مشخص شد. سپس با استفاده از تحلیل مؤلفه مبنا به روش ماتریس همبستگی و دوران آن به روش واریمکس بر روی دادههای ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 099 هکتوپاسکال و فشار سطح دریا به شناسایی عناصر اصلی تشکیل دهنده جریانهای جوی پرداخته شد. در ادامه با کاربرد تحلیل خوشهای به روش پیوند وارد بر روی نمرههاو مؤلفهها الگوهای گردشی موجود خشکسالی و ترسالی شناسایی گردید. بررسی مؤلفه اصلی دوره خشکسالی نشان داد بیش از 14 درصد واریانس دادههای ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 099
هکتوپاسکال با گسترش کمارتفاع جنب قطبی به عرضهای پایین همراه است که باعث جنوبی شدن مناطق پرارتفاع از قبیل پرارتفاع سیبری شده و زبانه پرارتفاع یا پرفشار بر روی منطقه پژوهش تشکیل میشود که با ریزش هوای سرد، صافی هوا و بدون ابرناکی همراه بوده و باعث ایجاد پایداری، کمی بارش و بروز رخداد خشکسالی میشود. نتایج تحلیل مؤلفهی اصلی دورهی ترسالی نشان داد مؤلفهی نخست با بیشترین درصد ظهور نقش اصلی در میان الگوهای گردشی دارد که گام منفی آن بیانگر پرفشار قطبی و سیبری است که دارای دو الگوی چشم گاوی جداگانه میباشند و باقیمانده مؤلفهها با توجه به گامهای منفی و مثبت کانونها نشان دهنده ناپایداریهای جوی است که از سمت دریای مدیترانه و دریای سیاه و دریای سرخ به درون منطقه رخنه میکنند و باعث رخداد ترسالی میشوند.

کلیدواژه‌ها

خشکسالی؛ ترسالی؛ تحلیل مؤلفه مبنا؛ تحلیل خوشهای؛ ایران مرکزی

مراجع

1- ابراهیمی خوسفی، محسن، درویش­زاده، روشنک، متکان، علی اکبر و داوود عاشورلو (1389): بررسی خشکسالی در مناطق خشک مرکزی ایران با استفاده از تصاویر ماهواره­ای با تکیه بر شاخص‌های گیاهی (مطالعه موردی: شیرکوه یزد)، علوم محیطی، سال هفتم، شماره 4، صص 72-59.

2- احمدی، محمود، نصرتی، کاظم، سلکی، هیوا (1392): خشکسالی و ارتباط آن با رطوبت خاک (مطالعه موردی: کبوتر آباد اصفهان)، جغرافیا (فصل­نامه علمی  پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دوره 11، شماره 38، صص 77-91.

3- بابایی فینی، ام السلمه، فتاحی، ابراهیم (1393): طبقه بندی الگوهای سینوپتیکی بارش زا در سواحل دریای خزر، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، سال 46، شماره 1، صص 19-42.

4- حلبیان، امیرحسین، حسینعلی پورجزی، فرشته (1391): شناسایی شرایط همدید بارش­های حدی و فراگیر در کرانه­های غربی خزر با تأکید بر الگوهای ضخامت جو، جغرافیا و پایداری محیط، سال دوم، شماره 3، صص 101-122.

5- علیجانی، بهلول، جعفرپور، زین­العابدین، علی­اکبری بیدختی، عباس، مفیدی، عباس (1386): تحلیل سینوپتیکی الگوهای گردشی بارش­های موسمی جولای 1994 در ایران، نشریه علوم جغرافیایی، سال 7، شماره 10، صص 7-38.

6- علیجانی، بهلول، خسروی، محمود، اسمعیل نژاد، مرتضی (1389): تحلیل همدیدی بارش سنگین ششم ژانویه 2008 در   جنوب­شرق ایران، پژوهش­های اقلیم شناسی، سال اول، شماره 3 و 4، صص 1-12.

7- فتاحی، ابراهیم و محمد باقر بهیار (1390): بررسی الگوهای سینوپتیکی خشکسالی­های فراگیر در استان چهارمحال و بختیاری، تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره 101، صص 79-100.

8- مسعودیان، سید ابوالفضل(1385): زیج سی ساله الگوهای گردشی تراز میانی جو ایران، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره  پنجم، 21-1.