بررسی مقایسه‌ای اثر بخشی آموزش شناختی و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر منبع کنترل دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 4، دوره 5، شماره 19، مهر 1391، صفحه 59-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسن صبوری‌مقدم¹؛ زهرا ابوالفتحی²؛ رحیم بدری¹

¹عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه تبریز.

²کارشناس ارشد روانشناسی عمومی

چکیده

پژوهش حاضر که با هدف بررسی مقایسه‌ای اثر بخشی آموزش شناختی و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر منبع کنترل دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، با استفاده از طرحی شبه آزمایشی از نوع پیش آزمون، پس آزمون و گروه کنترل انجام شده است. بدین منظور300 دانشجو به صورت نمونه در دسترس انتخاب شدند. سپس آزمون منبع کنترل را به عنوان پیش آزمون اجرا شد. 45 نفر از دانشجویانی که بیشترین نمره منبع کنترل بیرونی را به دست آورده بودند انتخاب و به صورت تصادفی ساده به سه گروه 15 نفری شامل گروه کنترل و گروه آزمایشی آموزش شناختی و گروه آزمایشی اصلاح رفتار، تقسیم شدند. به گروه دریافت کننده آموزش شناختی طبق برنامه هشت جلسه یک ساعته تحت آموزش شناختی به صورت گروهی قرار گرفتند و گروه اصلاح رفتار هشت جلسه نیم ساعته با استفاده از بازی رایانه‌ای یک موقعیت تغییر رفتار ایجاد شد ولی گروه کنترل هیچ متغیر مستقلی دریافت نکرد. سپس هر سه گروه مجدداً از طریق ابزارهای سنجشی که در مرحله پیش آزمون استفاده شده بود، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر که با استفاده از نرم افزار SPSS با استفاده از تحلیل کواریانس و آزمون تعقیبی LSD مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، نشان داد که آموزش شناختی و همچنین اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای) باعث افزایش منبع کنترل درونی می‌شود. اما نتایج کلی پژوهش حاکی از آن است که آموزش شناختی در افزایش منبع کنترل درونی مؤثرتر از اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای) بوده است.

کلیدواژه‌ها

آموزش شناختی؛ اصلاح رفتار؛ منبع کنترل؛ بازی‌های رایانه‌ای

اصل مقاله

 

 

 

 

 

بررسی مقایسه‌ای اثر بخشی آموزش شناختی و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر منبع کنترل دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

 

زهرا ابوالفتحی[1]

دکتر حسن صبوری‌مقدم[2]

 

تاریخ دریافت مقاله: 10/08/1390

تاریخ پذیرش نهایی مقاله: 12/07/1391

 

دکتر رحیم بدری[3]

چکیده

پژوهش حاضر که با هدف بررسی مقایسه‌ای اثر بخشی آموزش شناختی و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر منبع کنترل دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، با استفاده از طرحی شبه آزمایشی از نوع پیش آزمون، پس آزمون و گروه کنترل انجام شده است. بدین منظور300 دانشجو به صورت نمونه در دسترس انتخاب شدند. سپس آزمون منبع کنترل را به عنوان پیش آزمون اجرا شد. 45 نفر از دانشجویانی که بیشترین نمره منبع کنترل بیرونی را به دست آورده بودند انتخاب و به صورت تصادفی ساده به سه گروه 15 نفری شامل گروه کنترل و گروه آزمایشی آموزش شناختی و گروه آزمایشی اصلاح رفتار، تقسیم شدند. به گروه دریافت کننده آموزش شناختی طبق برنامه هشت جلسه یک ساعته تحت آموزش شناختی به صورت گروهی قرار گرفتند و گروه اصلاح رفتار هشت جلسه نیم ساعته با استفاده از بازی رایانه‌ای یک موقعیت تغییر رفتار ایجاد شد ولی گروه کنترل هیچ متغیر مستقلی دریافت نکرد. سپس هر سه گروه مجدداً از طریق ابزارهای سنجشی که در مرحله پیش آزمون استفاده شده بود، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر که با استفاده از نرم افزار SPSS با استفاده از تحلیل کواریانس و آزمون تعقیبی LSD مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، نشان داد که آموزش شناختی و همچنین اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای) باعث افزایش منبع کنترل درونی می‌شود. اما نتایج کلی پژوهش حاکی از آن است که آموزش شناختی در افزایش منبع کنترل درونی مؤثرتر از اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای) بوده است.

 

واژگان کلیدی: آموزش شناختی، اصلاح رفتار، منبع کنترل، بازی‌های رایانه­ای.

مقدمه

از جمله مباحث ویژه و مهم که در حوزه روانشناسی شخصیت مطرح می‌شود، توانایی افراد در توجیه موفقیت‌ها و شکست‌های خود می‌باشد. مشاهده‌ی تفاوتی که افراد در برداشت‌هایشان از میزان کنترلی که برزندگی شان دارند، سال‌هاست که توجه روانشناسان را به خود جلب کرده است. جولیان راتر^[4] برای اولین بار این مفهوم شخصیتی را منبع کنترل[5] نامید. او منبع کنترل را چنین تعریف می‌کند: «چنانکه فرد پاداش را به تلاش و رفتار نسبت ندهد و آن را نتیجه تصادف، شانس و سرنوشت تلقی کند یا آن را حاصل نیروهای غیرقابل پیش بینی تصور کند این تفسیر تابع اعتقاد به منبع کنترل بیرونی است و برعکس وقتی فرد عقیده داشته باشد که بین ویژگی‌های نسبتاً ثابت شخص و پاداش رابطه وجود دارد، این تفسیر به منبع کنترل درونی برمی‌گردد» (به نقل از خداپناهی، 1385، ص 168).

با این توضیح می‌توان به اهمیت موضوع،(منبع کنترل درونی) پی برد. در این خصوص می‌توان به تحقیقات کالیندو^[6] و همکاران،(2010) در مورد موفقیت‌های شغلی افراد دارای منبع کنترل درونی اشاره کرد. امروزه تحقیقات نشان داده افراد دارای منبع کنترل درونی عزت نفس بسیار بالایی دارند و انگیزه آنها برای اقدام به فعالیت و تأثیرگذاری بر محیط‌شان، بسیار بالاست؛ برعکس افرادی که منبع کنترل بیرونی دارند از اعتماد به نفس پایینی در مورد توانایی خودشان برای تأثیرگذاری روی محیط دارند و مسئولیت‌پذیری آنها در مورد زندگی خود، بسیار پایین است (به نقل از پیاتک^[7] و پینگر^[8]، 2010).

چگونه می‌توان درجات بیشتری از درونی بودن(منبع کنترل) را در افراد ایجاد نمود؟ این پرسش اساسی است که ذهن محققین بسیاری از جمله پژوهشگران این تحقیق را به خود مشغول داشته و به بررسی بیشتر برانگیخته است. پیشینه تحقیق مانند نظریه راتر، (شولتز[9] و شولتز، 1387) و نظریه واینر[10]، (کریمی، 1388)، گویای آن است که منبع کنترل به نوعی تحت تأثیر عوامل شناختی نظیر نگرش‌ها، باورها و عقاید فردی می‌باشد. لازم به ذکر است که منبع کنترل افراد براساس یادگیری و تجارب فرد نیز در جریان رشد ایجاد می‌شود. و اینکه چون منبع کنترل مبتنی بر شناخت و ادراکات فرد از زندگی است، لذا می‌توان آن را مجدداً ارزیابی کرد و تغییر داد.

یکی از راهبردهایی که روانشناسان بویژه روانشناسان شناختی نظیر بک[11] (1989، به نقل از بلک برن و دیویدسن، 1374) و برنز[12] (1385)، در زمینه اصلاح افکار و عقاید نادرست بکار برده‌اند استفاده از آموزش‌ها و درمان‌های شناختی است. ازطریق درمان‌های شناختی به بازسازی سازه‌های شناختی افراد پرداخته و برنحوه ادراکات و تفسیرهای فرد از رویدادها و وقایع و رفتارهای فرد تأثیر می‌گذارد(به نقل از بلک برن و دیویدسن، 1374).

از جمله پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده می‌توان به پژوهش‌های پری و همکارانش(2005) و پری[13] و‌هال،^[14](2006) اشاره کرد که نشان دادند مداخلات روانشناختی، به افزایش حس کنترل و عملکرد تحصیلی بهتر، هم در بین دانشجویان در شرایط کنترل شده ی آزمایشگاه و هم در بین دانشجویان در شرایط کلاس‌های واقعی منجر شده است (به نقل از رویتیگ[15] و همکاران، 2004).

طالب‌پور و همکارانش (1381)، و همچنین کرمی‌نیا و همکاران (1384)، در تحقیقی برروی گروهی از آزمودنی به این نتیجه رسیدند که انجام مداخلات روانشناختی نظیر استفاده از روش آموزش شناختی می‌تواند به افزایش نمرات منبع کنترل درونی در افراد منجر شود.

در تحقیقی دیگر توسط کلانتری و جمعی از همکاران (1380)، با عنوان تأثیر آموزش بازسازی شناختی برکاهش درماندگی آموخته شده، به این نتیجه رسیدند که آموزش شناختی در کاهش درماندگی مؤثر بوده است و همچنین این آموزش (بازسازی شناختی)، اسناد درونی رویدادهای مثبت را نیز افزایش می‌دهد.

ازسوی دیگر، رفتارگرایان با تاکید بر جنبه های آشکار رفتارونیزعوامل محیطی مؤثربررفتار، اعتقاد دارند که تغییرشرایط تقویتی محیط میتواند عادات رفتاری ونیز عادات فکری وباورهای فردراتحت تأثیرقراردهد. در دیدگاه راترنیز از مفروضه های اصلی در خصوص منشاء منبع کنترل، محیط و تقویت کننده های بیرونی (براساس نظریه شرطی عاملی) است و او اذعان نموده است که منبع کنترل درونی و بیرونی افراد ریشه در تجارب عملی (موفقیت یا شکست) آنها دارد. بنابراین محققین در این پژوهش جهت تغییرمنبع کنترل و افزایش درجات منبع کنترل درونی به غیر از روش آموزش شناختی، از روش اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای) و فراهم نمودن موقعیت موفقیت استفاده نموده است. همانطور که قبلاً به آن اشاره کردیم منبع کنترل افراد براساس یادگیری و تجارب فرد در جریان رشد ایجاد می‌شود و طبق نظریه احساس کارایی بندورا^[16] که رابطه نیرومندی با مفهوم منبع کنترل راتر دارد، سابقه رفتار فرد یکی از علت‌های به وجود آمدن عقاید کارایی هست. افراد در نتیجه موفقیت‌های گذشته خودشان در اجرا کردن رفتاری خاص، از احساس کارایی فعلی خویش آگاه می‌شوند (ریو^[17]، 1385).

سلیگمن نیز^[18]، براین اعتقاد است که مؤثر بودن اعمال بر نتایج یا در کنترل داشتن نتایج، باعث دست زدن به فعالیت و مقابله با افسردگی می‌شود (سلیگمن، 1388). سلیگمن همچنین معتقد است بازی و کاوشگری بیشترین میزان چیرگی را به همراه می‌آورد، زیرا مستلزم چرخه‌ای از پسخوراند مثبت است. هرگاه فرد بتواند با موفقیت، یک شی یا مهارت تازه را تحت کنترل بگیرد، سعی می‌کند دست به اعمالی تازه بزند و برای گسترده تر کردن چیرگی خود تلاش کند. این کار به نوبه خود به موفقیت منجر می‌شود که خود منبع مهمی از احساس چیرگی و تسلط داشتن است، و حتی ممکن است موجب کاوش بیشتری شود. سلیگمن در مورد بازی‌های کامپیوتری براین اعتقاد هست که کامپیوتر به لحاظ میزان و سرعت پردازش اطلاعات، تحولی انقلابی است و در زمینه چیرگی می‌تواند بسیار ارزشمند باشد و می‌گوید شکّی نیست که کامپیوتر، ابزاری آموزشی است؛ اما برخلاف رادیو و تلویزیون و سینما، کامپیوتر‌ها و بازی‌های کامپیوتری به دلیل ماهیت تعاملی خود، همزمان باعث چیرگی نیز می‌شود (همان منبع). به گفته گرین‌فیلد^[19] (1984، به نقل از گانتر، 1383)، توان بازی‌های رایانه‌ای از احساس کنترلی سرچشمه می‌گیرد که این بازی‌ها در بازیکنان جوان بر می‌انگیزد.

از جمله پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام گردیده می توان به پژوهش‌های اشمیتز[20] و اسکینر[21] (1993)، اشاره کرد آنها برای دانستن اینکه آیا منبع کنترل خصیصه و ویژگی ثابتی در شخصیت ماست یا اینکه مبتنی بر موفقیت یا شکست رویدادهای زندگی افراد است، درتحقیقی به این نتیجه رسیدند که تشویق و دادن بازخورد مثبت صرف نظر از نتیجه کار وی، و به خاطر سخت کوشی افراد باعث درونی شدن منبع کنترل افراد می‌شود.به طور کلی آنها نشان دادند منبع کنترل افراد براساس تجارب قبلی و بازخوردها تغییر می‌کند.

لگرسکی^[22] و همکارانش (2006)، در یک تحقیقی به این نتیجه رسیدند که منبع کنترل افراد بیکار و اخراج شده از کارشان بعد از یکسال که در طول آن با شکست‌های پی در پی مواجه شده بودند تغییر می‌کند و بیرونی بودن منبع کنترل شان افزایش پیدا می‌کند.

کاپس^[23] و تامسون^[24] (2006)، نیز در تحقیقی، تأثیر بازی‌های رایانه‌ای را در مقایسه با پسخوراند زیستی، برروی منبع کنترل نشان دادند که هر دو به یک اندازه موجب افزایش منبع کنترل درونی در بین نوجوانان تبهکاری که دستگیر شده بودند، گردیده است.

دنی[25] و استاینر[26] (2009)، پژوهشی در مورد موفقیت ها و شکست‌های ورزشی دانشجویان و تأثیر آن بر روی منبع کنترل، انجام داده است و به این نتیجه رسیده است که موفقیت‌های ورزشی باعث درونی کردن منبع کنترل دانشجویان و برعکس شکست ورزشی آنها باعث بیرونی تر شدن منبع کنترل در بین دانشجویان می‌شود. نتایج معنی‌دار این تحقیق تأکید می‌کند که موفقیت با منبع کنترل درونی همبستگی دارد.

اما پژوهشی که توسط ولف[27] (2011)، روی دانشجویان سال اول روانشناسی انجام داد حاکی از آن است که بازخورد مثبت در تغییر منبع کنترل تأثیری ندارد. او در یک گروه آزمایشی با استفاده از یک آزمون هوش بازخورد مثبت و در گروه آزمایشی دیگر باز خورد منفی ایجاد کرد و در گروه گواه هیچ بازخوردی به آزمودنی ها ارائه نداد. او بعد از پس تست آنها دریافت که بین گروه ها هیچ تفاوت معنی داری وجود ندارد. ولی او به روندی از تغییر منبع کنترل در گروهی که بازخورد مثبت به آزمودنی ها داده بودند اشاره کرده است. با مطالب عنوان شده محقق برآن است تاتأثیرهرکدام از روش ها را بررسی کرده ودو روش شناختی ورفتاری رابایکدیگرمقایسه کندونتایج پژوهش حاضرنشان خواهد داد که آیاایجاد یک موقعیت و شرایط عملی برای افرادی با منبع کنترل بیرونی که پس از هرتلاش به موفقیت و پاداش میرسند می‌توانند باورهای آنها را درونی تر کند واحساس خودمختاری وخودکارآمدی بیشتری ایجاد نماید یا از طریق آموزش شناختی که سعی درتغییرمستقیم شناختوارهاوباورهای فرد دارد، باورهای این افراد در مورد منبع کنترل درونی تر میشود.مشخص شدن این امر که آموزش شناختی یا اصلاح رفتاری با موقعیت موفقیت کدامیک اثر بخشی بیشتری برروی منبع کنترل خواهند داشت می‌توان در طرح ریزی برنامه‌های آموزشی، درمانی و نیز اجتماعی راهگشا باشد.

 

فرضیه‌های تحقیق:

1- آموزش شناختی باعث افزایش منبع کنترل درونی، خواهد شد.

2- اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) باعث افزایش منبع کنترل درونی، خواهد شد.

 

سؤال تحقیق:

1- آیا میزان اثر بخشی دو روش آموزش شناختی و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر افرایش منبع کنترل درونی دانشجویان دختر دانشگاه آزاد تبریز تفاوت دارند؟

 

روش شناسی تحقیق:

از آنجا که هدف پژوهش حاضر تعیین مقایسه­ای اثر بخشی آموزش شناختی و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر منبع کنترل دانشجویان دختر می باشددرنتیجه طرح مورد استفاده شبه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل می‌باشد.جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان دختر در مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد تبریز در سال تحصیلی90-89 می‌باشد. با دامنه سنی بین 18 تا 23 سال با میانگین سنی 20 سال است. روش نمونه گیری در این پژوهش، در دو مرحله انجام گرفت. در مرحله اول 300آزمودنی با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس، انتخاب و در مرحله دوم 45 نفراز آزمودنی هایی که نمره منبع کنترل بیرونی بالایی بدست آورده بودند بصورت تصادفی ساده (به روش قرعه کشی)، انتخاب و به سه گروه 15 نفری (دوگروه آزمایش و یک گروه کنترل) تقسیم شده‌اند.

 

روش اجرای پژوهش:

برای گردآوری اطلاعات مورد نظر برای پژوهش حاضر، ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه منبع کنترل راتر بود.این پرسشنامه بر روی کلیه آزمودنیها اجرا و پس از اجرای پیش آزمون و انتخاب آزمودنی مورد نظر (نمره 12 و بالاتردر آزمون منبع کنترل راتر)، افراد به 3 گروه کنترل و آزمایش به صورت تصادفی تقسیم شدند و پس از اجرای پیش آزمون مرحله آموزش شناختی به مدت 8جلسه یک ساعته و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای)به مدت 8جلسه 30دقیقه ای به صورت هفتگی در گروه‌های آزمایشی اجرا گردید. اجرای این برنامه مداخله­ای تقریبا دو ماه به طول انجامید. البته باید اشاره کرد که در گروه آزمایشی آموزش شناختی به دلیل ریزش، 8 آزمودنی و خارج شدن قبل از اتمام جلسات، دوباره 10 نفر به صورت نمونه در دسترس انتخاب و دوباره جلسات آموزش شناختی اجرا گردید و از بین 10 نفر، 8 نفر به صورت تصادفی انتخاب و جایگزین افراد غایب در گروه آزمایش آموزش شناختی شده اند. و در موردگروه کنترل در این مدت هیچ عمل آزمایشی صورت نگرفت.

بعد از اتمام مرحله مداخله ای، مرحله پس آزمون، با استفاده از همان پرسشنامه منبع کنترل راتر اجرا گردید. به این صورت که دو هفته پس از اجرای دوره‌های مداخله‌ای مجددا پرسشنامه منبع کنترل بر روی کلیه آزمودنی ها در گروه‌های آزمایش و کنترل اجرا گردید.

 

ابزارهای تحقیق:

پرسشنامه منبع کنترل راتر:

مقیاس منبع کنترل راتر یک پرسشنامه خود سنجی است، شامل 29 گویه و هر گویه دارای دو جمله به صورت الف و ب است. آزمودنی باید از بین دو جمله که یکی عقیده بیرونی ودیگری عقیده درونی است، یک جمله را انتخاب نماید نمره برش برای این مقیاس 12 است. بنابراین همه آزمودنی­هایی که نمره 12 یا بیشتر بگیرند، دارای منبع کنترل بیرونی و آزمودنی هایی که نمره‌ای کمتر از 12 بگیرند، دارای منبع کنترل درونی هستند (به نقل از صبوری مقدم، 1372).

در خصوص اعتبار این پرسشنامه تحقیقات گسترده‌ای صورت گرفته است. راتر در سال 1996، مطالعات زیادی را به روش بازآزمایی انجام داده و میزان اعتبار آزمون را بین 49/0 تا 83/0 گزارش داده است (به نقل از شمس، 1378). پایایی و روایی این مقیاس در پژوهش‌های بین فرهنگی مختلف نیز بسیار رضایت بخش گزارش شده است. مقدار ضریب پایایی برای نمونه‌های ایرانی نیز با روش کودریچاردسون 56/0 بدست آمده است. اما در تحقیق حاضر علیرغم استاندارد بودن پرسش نامه پایایی آن مجددا محاسبه که توسط ضریب آلفای کروبناخ 71/0 برآورد شده است.

 

برنامه آموزش شناختی:

این برنامه آموزشی توسط پژوهشگران با استفاده از نظریات مختلف روانشناسی مخصوصاً نظریه راتر و نظریه‌های شناختی دیوید برنز وآرون تی بک تنظیم شد. این برنامه 8 جلسه آموزشی بود که به صورت هفتگی به اجرا درآمد. برای کارایی و روایی محتوای برنامه آموزشی از نظر متخصصان استفاده شده و نظر ایشان درخصوص نحوه تنظیم و محتوای مطالب برنامه مد نظرقرار گرفته است. هر جلسه دارای اهداف مشخصی بوده که به شرح زیر می باشد:

جلسه اول: توضیح اهداف تشکیل جلسات توسط درمانگر، توضیح در مورد باورها و شناختواره‌ها و تأثیر آن بر رفتار و درخواست از اعضا برای معرفی خود

جلسه دوم: بحث درخصوص نحوه شکل‌گیری افکار و شناسایی افکار غیرمنطقی

جلسه سوم: بحث درخصوص تعلیم و تربیت، تاریخچه زندگی افراد، میزان کنترل و محدودیت و یا استقلالی که اعضاء از سوی والدین تجربه کرده‌اند.

جلسه چهار: بحث در خصوص نقش افراد در موفقیت‌ها و شکست‌هایشان

جلسه پنجم: بحث درخصوص شانس، تأثیر عوامل بیرونی قابل کنترل و غیرقابل کنترل

جلسه ششم: بحث در خصوص جبر، اختیار، تقدیر، سرنوشت، اهداف قابل دسترس و اهداف غیرقابل دسترس

جلسه هفتم: بحث در خصوص تأثیرات مثبت اعمال کنترل، ایجاد حس موفقیت و اعتمادبنفس

جلسه هشتم: جمع‌بندی و اظهار نظر اعضاء در مورد گروه و تغییر باورها

در تمامی جلسات، درمانگر باتوجه به هدف آموزشی-درمانی گروه، فعال بوده و سعی درکشاندن مباحث به سمت تغییرباور اعضاء از منابع کنترل بیرونی، تشویق، ترغیب اعضاء جهت استقلال، خودمختاری و افزایش حس کارآمدی داشت.

 

برنامه اصلاح رفتار (بااستفاده از بازی‌های کامپیوتر):

استفاده از یک نوع بازی رایانه­ای(بازی هوش رابرت استرنبرگ) برای ایجاد موقعیت موفقیت و تقویت، که کوتاه مدت بوده و 8 جلسه‌ی 30 دقیقه­ای به صورت هفتگی اجرا شد. برای این گروه آزمایشی، بازی‌ها به گونه‌ای انتخاب شده است که پاسخ درست و غلط برای خود آزمودنی مشخص نبوده و آزمونگر بعد از هر مرحله با توجه به برنامه عنوان شده، به آزمودنی اطلاع می‌داد که آیا عملکرد آزمودنی در حد معیار بوده است و در آن مرحله موفق بوده یا خیر. هر چه جلسات رو به آخر می‌رفت بر تعداد اظهارات موفقیت در خصوص عمکرد آزمودنی افزوده می‌شد به گونه‌ای که احساس موفقیت، حس کارآمدی و داشتن کنترل بر عملکرد آزمودنی افزایش بیابد. این روند برای 15 آزمودنی این گروه به شکل یکسان اجرا شد.

جدول1. خلاصه­ای از برنامه اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای)

بازی	پسخوراند	جلسه­­ اول	جلسه دوم	جلسه سوم	جلسه چهارم	جلسه پنجم	جلسه ششم	جلسه هفتم	جلسه هشتم
Modality effect	پسخوراند موفقیت	5	6	8	11	14	16	18	20
Brown-Peterson
Position error	پسخوراند شکست	15	14	12	9	6	4	2	0
Suffix effect

 

یافته‌های پژوهش

 

فرضیه اول: آموزش شناختی بر افزایش منبع کنترل درونی آزمودنی‌های گروه آزمایش، در مقایسه با گروه گواه، تأثیر مثبت دارد. برای تحلیل آماری داده های مربوط به این فرضیه و با توجه به استفاده از پیش آزمون و پس آزمون در این پژوهش، برای کنترل اثر پیش آزمون از روش تحلیل کوواریانس وبرای مقایسه دو به دو گروه ها از آزمون تعقیبیLSD استفاده شده است.

مطابق اطلاعات جدول (2) تحلیل کواریانس بین گروهی یک طرفه وجدول (3) آزمون تعقیبی، برای اثربخشی آموزش شناختی بردرونی تر شدن منبع کنترل دانشجویان اجرا شد. بعد از تعدیل نمره ها قبل از مداخله، تفاوت معنی دار بین دو گروه (آزمایش و گواه)، در نمره های منبع کنترل پس از مداخله در آنها وجود داشت (000/0= p). و مطابق نمودار (1) نیزآموزش شناختی باعث افزایش منبع کنترل درونی آزمودنی‌های گروه آزمایش، در مقایسه با گروه کنترل شده است.

 

نمودار1. تفاضل نمرات منبع کنترل پیش و پس از عمل آزمایش در دو گروه کنترل و آزمایش

 

فرضیه دوم : اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای) باعث افزایش منبع کنترل درونی آزمودنی‌های گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه خواهد شد.برای تحلیل آماری داده های مربوط به این فرضیه و با توجه به استفاده از پیش آزمون و پس آزمون در این پژوهش، برای کنترل اثر پیش آزمون از روش تحلیل کوواریانس وبرای مقایسه دو به دو گروه ها از آزمون تعقیبیLSD استفاده شده است.

مطابق اطلاعات جدول (2) تحلیل کواریانس بین گروهی یک طرفه وجدول(3)آزمون تعقیبی، برای اثربخشی مداخله اصلاح رفتار بردرونی ترشدن منبع کنترل اجرا شد. بعد از تعدیل نمره ها قبل از مداخله، تفاوت معنی دار بین دو گروه (آزمایش و گواه)، در نمره های منبع کنترل پس از مداخله در آنها وجود داشت (035/0).و مطابق نمودار (2) اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه­ای) باعث افزایش منبع کنترل درونی آزمودنی‌های گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شده است.

نمودار2. تفاضل نمرات منبع کنترل پیش و پس از عمل آزمایش در دو گروه کنترل و آزمایش

 

آزمون سوال تحقیق: برای تحلیل آماری داده های مربوط به سوال تحقیق و با توجه به استفاده از پیش آزمون و پس آزمون در این پژوهش، برای کنترل اثر پیش آزمون از روش تحلیل کوواریانس وبرای مقایسه دو به دو گروه ها از آزمون تعقیبیLSD استفاده شده است.

مطابق اطلاعات جدول (2) تحلیل کواریانس بین گروهی یک طرفه و جدول (3) آزمون تعقیبی، برای بررسی مقایسه ای اثربخشی آموزش شناختی واصلاح رفتار بردرونی شدن منبع کنترل اجرا شد. بعد از تعدیل نمره های قبل از مداخله، تفاوت معنی دار بین دو گروه آزمایش، در نمره های پس از مداخله در نمره های منبع کنترل آنها وجود داشت (02 0/)0= p. و مطابق نمودار (3) آموزش شناختی باعث افزایش منبع کنترل درونی آزمودنی ها در مقایسه با گروه اصلاح رفتار (با استفاده از بازی رایانه‌ای) شده است.

نمودار3. تفاضل نمرات منبع کنترل پیش و پس از عمل آزمایش در دو گروه آزمایش

    

 

جدول 2. نتایج تحلیل کوواریانس نمرات پس آزمون منبع کنترل دانشجویان درسه گروه آزمایشی و گواه

شاخص ها منابع	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	معنی داری	مجذور اتا
پیش آزمون (متغیر هم تغییر)	101/19	1	101/19	765/1	191/0	041/0
متغیر مستقل (گروهای آزمایش و گواه)	88/364	2	44/182	859/16	000/0	45/0
خطا	69/443	41	82/10
کل	12832	45

 

 

گروه 1	گروه 2	تفاضل میانگین	خطا	سطح معنی داری	سطح اطمینان برای تفاضل میانگین
					حد پایین	حد بالا
اصلاح رفتار کنترل	آموزش شناختی	288/4- 976/6-	262/1 207/1	002/0 000/0	836/6- 414/9-	740/1- 538/4-
آموزش شناختی کنترل	اصلاح رفتار	288/4 688/2-	262/1 230/1	002/0 035/0	740/1 173/5-	836/6 203/0-
آموزش شناختی اصلاح رفتار	کنترل	976/6 688/2	207/1 230/1	000/0 035/0	538/4 203/0	414/9 173/5

جدول3. آزمون LSD برای مقایسه­ی دو به ­دو گروه­ها

 

بحث و نتیجه گیری

بر اساس یافته‌های بدست آمده از این پژوهش و ارتباط آن با مطالعات و تحقیقات قبلی می­توان به بحث و تحلیل در مورد فرضیات و سوالی که در پژوهش حاضر طرح شده اند پرداخت.

 

فرضیه اول: در رابطه با فرضیه اول، یافته‌های پژوهش بیانگر این است که آموزش شناختی تأثیر معنی‌داری بر افزایش نمرات منبع کنترل درونی دانشجویان گروه آزمایش، در مقایسه با گروه گواه داشته‌ است.

این یافته باوجود تحقیقات تجربی اندک همسو با تحقیقاتی است که معتقدند مداخلات شناختی مانند آموزش شناختی و بازآموزی اسنادی موجب افزایش منبع کنترل درونی می‌شود. به عنوان مثال به تحقیق پری و همکارانش(1996، به نقل از رویتیگ و همکاران، 2004) در مورد تغییرمنبع کنترل و پژوهش پری وهال (2006) درخصوص بازآموزی اسنادی، تحقیق کلانتری و همکاران (1380) و طالب‌پور و همکاران (1381)و کرمی و همکاران(1384) در مورد تأثیر آموزش شناختی بر منبع کنترل می‌توان اشاره کرد.

با توجه به نتایج تحقیقات مذکور و یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که انجام مداخله‌های روانشناختی می‌تواند در جهت افزایش درجات منبع کنترلی درونی مؤثر باشد و با اشاره به نظریه یادگیری اجتماعی راتر، (شولتز^[28] و شولتز، 1387) و نظریه اسناد واینر^[29]، (کریمی، 1388)، که معتقدند منبع کنترل به نوعی تحت تأثیر عوامل شناختی نظیر نگرش‌ها، باورها و عقاید فردی می‌باشد، و منبع کنترل مبتنی بر شناخت و ادراکات فرد از زندگی است، لذا می‌توان آن را با اصلاح شناخت‌واره‌هاو باورها مجدداً ارزیابی کرد و تغییر داد. همانطور که قلی‌پور و همکارانش(1387)، نشان دادند، نقش عوامل شناختی و تغییر شناختی برروی منبع کنترل می تواند با افزیش درونی بودن با عث افزایش سازگاری فرد گردد.

همچنین نتیجه پژوهش حاضر همسو با تحقیقات ذکر شده، در خصوص اثر بخشی مداخله شناختی، نشان می‌دهد که چگونه منبع کنترل به عنوان یک باور می‌تواند دستخوش تغییر قرار بگیرد و آموزش‌ها و همچنین فرصتها و داده‌های محیطی بر روی شکل گیری یا تغییر آن مؤثر می‌باشد. همچنین نتیجه بدست آمده حاکی از اثر بخشی جلسات گروهی و متأثر شدن افراد از یکدیگر و تغییر باورهایشان تحت تأثیر بیان و گزارش تجربه سایر افراد می‌باشد. بنابراین در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان درجات بیشتری از درونی بودن منبع کنترل را در افراد ایجاد نمود باید گفت انجام مداخلات روانشناختی نظیر استفاده از آموزش شناختی می‌تواند به افزایش نمرات منبع کنترل درونی در افراد منجر شود. همچنین این یافته،همسو با تحقیقات انجام شده (شهیدی وجان نثاری)،می تواند تاکیدی برنقش واهمیت آموزش درتغییر باورهای فرد باشد و اینکه ساده‌ترین و سریع‌ترین راه تغییر باورها بایستی در قالب برنامه‌های آموزش شناختی طرح‌ریزی شود.

فرضیه دوم: نتیجه فرضیه دوم نشان داد که اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های  رایانه‌ای) باعث درونی کردن منبع کنترل در دانشجویان گروه آزمایش، در مقایسه با گروه گواه شده است. این یافته با مطالعات انجام شده در خصوص تأثیر موفقیت یا شکست برمنبع کنترل، به جز پژوهش ولف (2011) که خود بر نتیجه تحقیقش اطمینان نداشت و خواستار تحقیقات گسترده از سوی محققان بود، هماهنگی دارد. برای مثال پژوهش اشمیتز و اسکینر (1993)، لگرسکی و همکارانش (2006)، دنی و استاینر (2009)، و کاپس و تامسون (2006)، می‌توان اشاره نمود.

همسو با پژوهش های فوق الذکر، نتیجه پژوهش حاضر نیز نشان داد که قرار دادن افراد در موقعیت هایی که عملکردشان نتایج مثبت به همراه دارد و گویای پیشرفت و موفقیت می‌باشد می‌تواند در باور آنها در مورد داشتن کنترل مؤثر بوده و احساس داشتن کنترل آنها را افزایش دهد. این نتایج همچنین تأکید کننده فرضهای اصلی در دیدگاه یادگیری اجتماعی راتر(شولتز وشولتز،1387) در خصوص منشاء منبع کنترل به عنوان یک باور است و همانگونه که راتر اذعان نموده منبع کنترل درونی یا بیرونی افراد ریشه در تجارب عملی (موفقیت یا شکست) آنها دارد و ایجاد موفقیت و رخ دادن موقعیت‌های پیروزی می‌تواند منبع کنترل درونی افراد را افزایش داده و بالعکس.با توجه به اینکه منبع کنترل افراد براساس یادگیری و تجارب فرد در جریان رشد ایجاد می‌شود و طبق نظریه احساس کارایی بندورا(ریو،1385)، سابقه رفتار فرد یکی از علت‌های به وجود آمدن عقاید کارایی هست،می توان پی برد که چگونه افکاروباورها تحت تأثیر موقعیت ها قرار می گیرد واحساس خود مختاری وحس خودکارآمدی با افزایش موقعیت های موفقیت، می تواند افزایش یابد.

همانطور که سلیگمن (سلیگمن،1388)، معتقد است بازی و کاوشگری بیشترین میزان چیرگی را به همراه می‌آورد، زیرا مستلزم چرخه‌ای از پسخوراند مثبت است،خود تایید کننده این فرضیه است که یک بازی رایانه‌ای می تواند با ایجاد موقعیت موفقیت حس کنترل را به کار بران خود انتقال دهدو برای تغییر باور می توان به شکل عملی و رفتاری اقدام نمود.

سؤال تحقیق: بررسی مقایسه‌ای اثر بخشی آموزش شناختی و اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر منبع کنترل دانشجویان دختر، سوالی است که موضوع اصلی تحقیق می‌باشد. مقایسه دو روش شناختی و رفتاری و تعیین میزان اثر بخشی هر کدام از روش ها و مقایسه آنها همیشه برای پژوهشگران مهم بوده است. برای مثال مطالعاتی در خصوص مقایسه این دو روش در موضوعاتی چون اضطراب و افسردگی صورت گرفته است و پژوهشگران مؤثر بودن روش شناختی را در تحقیقات خود به اشاره کرده اند. دورهام وتوروی (1991، به نقل از بلک برن و دیویدسون، 1374)، شناخت درمانی را با رفتار درمانی بر روی افسردگی افراد مقایسه نموده اند که نتایج تحقیقاتشان حاکی از آن بود که شناخت درمانی مؤثر تر از رفتار درمانی است. همچنین پژوهش بوتلر و همکارانش (1995، به نقل از بلک برن و دیویدسون، 1374)، نیز روش درمانی شناختی را با روش‌های رفتاری بر اضطراب منتشر مقایسه نموده و مؤثر بودن روش شناختی از روش رفتاری را نشان داده است. و در این تحقیق نیز مؤثر بودن روش شناختی از روش رفتاری با نبود پیشینه تحقیقی در زمینه منبع کنترل به نشان داده شده است. و محقق به این نتیجه رسیده است که روش شناختی مؤثرتر از روش رفتاری در افزایش درونی کرد منبع کنترل بوده است. به عبارت دیگر آموزش شناختی بیشتر از اصلاح رفتار (با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای) بر منبع کنترل دانشجویان و درونی کردن آن مؤثر واقع شده است.در این مورد می توان به لازاروس (1981)،اشاره کرد که معتقد است روش های درمان شناختی برعکس روشهای رفتاری کل شخصیت فرد را در نظر می گیرد و آن را ارزیابی و درمان می کند بنابراین هماهنگ با نظریه لازاروس می توان گفت روش شناختی از روش رفتاری مؤثر تر است.همچنین می توان این فرضیه را مطرح کرد که پرسشنامه راتر یک ابزار خود گزارشی است و بیش از آنکه رفتاری را بسنجد، باورهای فرد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد، بنابراین آنچه را که می سنجد به روش شناختی نزدیک تر است.

 بر اساس یافته های این تحقیق موارد زیر پیشنهاد می گردد:

1) با توجه به یافته­های پژوهش مبنی بر اثر بخشی روش­های آموزش شناختی، پیشنهاد پژوهش حاضر استفاده از روش­های آموزش شناختی در مراکز مشاوره دانشجویی در قالب کارگاه­های آموزشی، جلسات مشاوره گروهی جهت تغییر منبع کنترل آنهاست.

2) با عنایت به یافته­های پژوهش مبنی بر اثر بخشی موقعیت موفقیت رایانه­ای بر منبع کنترل پیشنهاد می شود در مدارس و مراکز آموزشی از این روش جهت فرآهم نمودن پسخوراند مثبت برای فراگیران فرآهم شود.

منابع

برنز، دیوید (1385)، از حال بد به حال خوب، ترجمه مهدی قراچه­داغی، (1990)، تهران، آسیم.

بلک برن، ایوی. ماری و دیویدسن، کیت. ام. (1374)، شناخت درمانی افسردگی و اضطراب. ترجمه حسن توزنده جانی (1989)، مشهد، آستان قدس رضوی.   

خداپناهی، محمد کریم (1385)، انگیزش و هیجان، تهران، انتشارات سمت.

ریو، جان مارشال (1385)، انگیزش و هیجان، ترجمه یحیی سیدمحمدی (2005)، تهران، ویرایش.

 سیف، علی اکبر (1388)، تغییر رفتار و رفتار درمانی: نظریه­ها و روش‌ها. تهران: دوران.

 سلیگمن، مارتین ای. پی. (1388)، کودک خوش بین. ترجمه فروزنده­داورپناه. (1995). تهران: رشد.

 شمس، قاسم (1378)، رابطه بین درون گرایی و برونگرایی و منبع کنترل با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع راهنمایی شهر تهران، پایان‌نامه‌کارشناسی‌ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه اصفهان.

شولتز، دوران و شولتز، پی. (1387)، نظریه­های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی(2005)، تهران، ویرایش.

شهیدی، شهریار و جان نثاری، نرجس (1388)، اثرات آموزش بر نگرش دانشجویان به سالمندان، فصلنامه پژوهشهای روانشناختی، سال هفتم، شماره2-1،ص 78.

صبوری مقدم، حسن (1372)، تأثیر منبع کنترل و امکان مهار استرس و عملکرد و یادگیری فرد، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی، دانشگاه علوم پزشکی ایران.

صبوری مقدم، حسن و براهنی، محمد نقی (1376)، تأثیر منبع کنترل و امکان مهار استرس بر عملکرد یادگیری فرد، فصلنامه پژوهش‌های روانشناختی، دوره 4، شماره4و3، ص 51.

طالب پور، اکبر، نوری، ابوالقاسم، مولوی، حسین (1381)، تأثیرآموزش شناختی بر مسند گذاری، انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شاهد، مجله روانشناسی، شماره 1، بهار1381، ص 18-27.

قلی پور، آرین، پیران نژاد، علی، فاخری کوزه کنان، سمیرا، قلی پور، فتانه (1387)، تبیین عوامل شناختی منبع کنترل، درماندگی اکتسابی در نهاد های آموزشی، نشریه دانشور رفتار، شماره33، ص15.

کرمی­نیا، رضا، سلیمی، حسین، امیری، ماندانا و میرزمانی، محمود. (1384)، بررسی تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد منطقی- عاطفی بر منبع کنترل و پیشرفت تحصیلی دانشجویان، فصلنامه تحقیقات علوم رفتاری، شماره 2، پاییز و زمستان، ص 61- 68.

کریمی، یوسف (1388)، روانشناسی اجتماعی، تهران، نشر ارسباران.

کلانتری، مهرداد، مولوی، حسین و جعفری، داوود (1380)، اثر بخشی آموزش بازسازی شناختی بر کاهش درماندگی آموخته شده دانش­آموزان پسر، تازه­های علوم شناختی، شماره 4، بهار و تابستان، ص10-15.

گانتر، بری (1383)، اثر بازی‌های ویدیوئی و رایانه­ای بر کودکان، ترجمه سیدحسن­ پورعابدی نایینی (1997)، تهران، جوانه رشد.

 

Caliendo, M., cobb-clark, D. &Uhlendorff, A. (2010), Locus of control and Job search strategies, Working Paper.

Denny, k., & Steiner, H. (2009), External and internal Factors influencing happiness in elite collegiate athletes, Child psychiatry Human Development, 40, 55-72.

kappes,B.M.&ThomPson, D.L.(2006), Biofeedback vs. Video games: Effects on impulsivity, locus of control and selfconcept with incarcerated juveniles, Journal of clinical Psychology,5,698-706.

Lazarus, A. (1981), the practice of muli modal therapy, NewYork: Donnelly and sonsinc.

Legerski, E. M., cornwall. k. &, M, N, Brock. (2006), changing Locus of control: steelworkers Adjusting to Forced unemployment, Journal of soial Forces, 84, 1521-1536.

Perry, R. P., Hall, N.C. &Ruthig, J. C.(2005), Perceived (academic) control and scholastic attainment in higher education, Handbook of theory and research. The Netherlands, Springer.

Perry, R. P. &Hall, N. (2006), Attributional Retraining, Journal of classroom Learning, 270-288.

Piatek, R. & Pinger, P. (2010), maintaining (Locus of) control? Assessing the impact of noncognitive skills on education decisions and wages, University of Konstanz, 31, 10-11.

 Ruthig, J., Perry, R. &Hall, N.C. (2004), Optimism and Attributional Retraining: Longitudinal Effects on Academic chievement. Test Anxiety, and voluntary course withdrawal in college students, Jurnal of Applied social Psychology, 34,709-730.

Schmitz, B. & skinner, E. (1993), Perceived control, effort, and academic performance: Interindividual, intraindividual and multivariate time series analyses, Journal of personality and social Psychology, 64, 1010-1028

Wolfe, J. F. (2011), The Effects of Perceived success or Failure on locus of control orientation in college students, Department of psychology, university of Minnesota Duluth, 4, 11-16.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1. کارشناس ارشد روانشناسی عمومی.

2. عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه تبریز.

3. عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه تبریز.

[4]. Julian Rotter

[5]. locus of control

[6]. Caliendo

[7]. Piatek

[8]. Pinger

[9]. Schultz

[10]. Weiner

[11]. Beck

[12]. Burns

[13]. Perry

[14]. Hall

[15]. Ruthig

[16]. Bandura

[17]. Reeve

[18]. Seligman

[19]. Greenfield

[20]. Schmitz

[21]. Skinner

[22]. Legerski

[23]. Kappes

[24]. Thompson

[25]. Denny

[26]. Steiner

[27]. Wolfe

[28]. Schultz

[29]. Weiner

مراجع

برنز، دیوید (1385)، از حال بد به حال خوب، ترجمه مهدی قراچه­داغی، (1990)، تهران، آسیم.

بلک برن، ایوی. ماری و دیویدسن، کیت. ام. (1374)، شناخت درمانی افسردگی و اضطراب. ترجمه حسن توزنده جانی (1989)، مشهد، آستان قدس رضوی.   

خداپناهی، محمد کریم (1385)، انگیزش و هیجان، تهران، انتشارات سمت.

ریو، جان مارشال (1385)، انگیزش و هیجان، ترجمه یحیی سیدمحمدی (2005)، تهران، ویرایش.

 سیف، علی اکبر (1388)، تغییر رفتار و رفتار درمانی: نظریه­ها و روش‌ها. تهران: دوران.

 سلیگمن، مارتین ای. پی. (1388)، کودک خوش بین. ترجمه فروزنده­داورپناه. (1995). تهران: رشد.

 شمس، قاسم (1378)، رابطه بین درون گرایی و برونگرایی و منبع کنترل با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع راهنمایی شهر تهران، پایان‌نامه‌کارشناسی‌ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه اصفهان.

شولتز، دوران و شولتز، پی. (1387)، نظریه­های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی(2005)، تهران، ویرایش.

شهیدی، شهریار و جان نثاری، نرجس (1388)، اثرات آموزش بر نگرش دانشجویان به سالمندان، فصلنامه پژوهشهای روانشناختی، سال هفتم، شماره2-1،ص 78.

صبوری مقدم، حسن (1372)، تأثیر منبع کنترل و امکان مهار استرس و عملکرد و یادگیری فرد، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی، دانشگاه علوم پزشکی ایران.

صبوری مقدم، حسن و براهنی، محمد نقی (1376)، تأثیر منبع کنترل و امکان مهار استرس بر عملکرد یادگیری فرد، فصلنامه پژوهش‌های روانشناختی، دوره 4، شماره4و3، ص 51.

طالب پور، اکبر، نوری، ابوالقاسم، مولوی، حسین (1381)، تأثیرآموزش شناختی بر مسند گذاری، انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شاهد، مجله روانشناسی، شماره 1، بهار1381، ص 18-27.

قلی پور، آرین، پیران نژاد، علی، فاخری کوزه کنان، سمیرا، قلی پور، فتانه (1387)، تبیین عوامل شناختی منبع کنترل، درماندگی اکتسابی در نهاد های آموزشی، نشریه دانشور رفتار، شماره33، ص15.

کرمی­نیا، رضا، سلیمی، حسین، امیری، ماندانا و میرزمانی، محمود. (1384)، بررسی تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد منطقی- عاطفی بر منبع کنترل و پیشرفت تحصیلی دانشجویان، فصلنامه تحقیقات علوم رفتاری، شماره 2، پاییز و زمستان، ص 61- 68.

کریمی، یوسف (1388)، روانشناسی اجتماعی، تهران، نشر ارسباران.

کلانتری، مهرداد، مولوی، حسین و جعفری، داوود (1380)، اثر بخشی آموزش بازسازی شناختی بر کاهش درماندگی آموخته شده دانش­آموزان پسر، تازه­های علوم شناختی، شماره 4، بهار و تابستان، ص10-15.

گانتر، بری (1383)، اثر بازی‌های ویدیوئی و رایانه­ای بر کودکان، ترجمه سیدحسن­ پورعابدی نایینی (1997)، تهران، جوانه رشد.

 

Caliendo, M., cobb-clark, D. &Uhlendorff, A. (2010), Locus of control and Job search strategies, Working Paper.

Denny, k., & Steiner, H. (2009), External and internal Factors influencing happiness in elite collegiate athletes, Child psychiatry Human Development, 40, 55-72.

kappes,B.M.&ThomPson, D.L.(2006), Biofeedback vs. Video games: Effects on impulsivity, locus of control and selfconcept with incarcerated juveniles, Journal of clinical Psychology,5,698-706.

Lazarus, A. (1981), the practice of muli modal therapy, NewYork: Donnelly and sonsinc.

Legerski, E. M., cornwall. k. &, M, N, Brock. (2006), changing Locus of control: steelworkers Adjusting to Forced unemployment, Journal of soial Forces, 84, 1521-1536.

Perry, R. P., Hall, N.C. &Ruthig, J. C.(2005), Perceived (academic) control and scholastic attainment in higher education, Handbook of theory and research. The Netherlands, Springer.

Perry, R. P. &Hall, N. (2006), Attributional Retraining, Journal of classroom Learning, 270-288.

Piatek, R. & Pinger, P. (2010), maintaining (Locus of) control? Assessing the impact of noncognitive skills on education decisions and wages, University of Konstanz, 31, 10-11.

 Ruthig, J., Perry, R. &Hall, N.C. (2004), Optimism and Attributional Retraining: Longitudinal Effects on Academic chievement. Test Anxiety, and voluntary course withdrawal in college students, Jurnal of Applied social Psychology, 34,709-730.

Schmitz, B. & skinner, E. (1993), Perceived control, effort, and academic performance: Interindividual, intraindividual and multivariate time series analyses, Journal of personality and social Psychology, 64, 1010-1028

Wolfe, J. F. (2011), The Effects of Perceived success or Failure on locus of control orientation in college students, Department of psychology, university of Minnesota Duluth, 4, 11-16.