هیجان‌خواهی و وابستگی نوجوانان به اینترنت

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 4، دوره 5، شماره 20، اسفند 1391، صفحه 63-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زینب خانجانی¹؛ سعیده اکبری²

¹دانشیار دانشگاه تبریز

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانش آموخته کارشناسی‌‌ارشد رشته روانشناسی، تبریز، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه هیجان‌خواهی نوجوانان دبیرستانی با اعتیاد آنها به اینترنت در شهر تبریز انجام گرفته است. به همین منظور از میان دانش‌آموزان دبیرستانی نواحی پنجگانه تبریز 384 نفر به روش تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند. به منظور جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه‌های استاندارد هیجان‌خواهی زاکرمن[1] و اعتیاد اینترنتی یانگ[2] استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که بین هیجان‌خواهی با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد و بین زیر مقیاس حادثه جویی با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی و بین تجربه جویی، ملال پذیری و بازداری زدایی با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت وجود دارد. همچنین نتایج حاصل از رگرسیون نشان داد که ملال پذیری و بازداری زدایی پیش‌بینی مناسبی برای اعتیاد به اینترنت می‌باشند.
 
 



[1] - Zukerman sensation seeking test


[2] - Internet addiction test

کلیدواژه‌ها

: اعتیاد به اینترنت؛ هیجان خواهی؛ نوجوان

اصل مقاله

 

 

 

 

 

هیجان‌خواهی و وابستگی نوجوانان به اینترنت

 

دکتر زینب خانجانی[1]  سعیده اکبری[2]

 

 

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه هیجان‌خواهی نوجوانان دبیرستانی با اعتیاد آنها به اینترنت در شهر تبریز انجام گرفته است. به همین منظور از میان دانش‌آموزان دبیرستانی نواحی پنجگانه تبریز 384 نفر به روش تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند. به منظور جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه‌های استاندارد هیجان‌خواهی زاکرمن[3] و اعتیاد اینترنتی یانگ[4] استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که بین هیجان‌خواهی با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد و بین زیر مقیاس حادثه جویی با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی و بین تجربه جویی، ملال پذیری و بازداری زدایی با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت وجود دارد. همچنین نتایج حاصل از رگرسیون نشان داد که ملال پذیری و بازداری زدایی پیش‌بینی مناسبی برای اعتیاد به اینترنت می‌باشند.

 

 

 

 

 

 

واژگان کلیدی: اعتیاد به اینترنت، هیجان خواهی، نوجوان

مقدمه:

استفاده از فناوری و تکنولوژی‌های نوین یکی از جلوه‌های آشکار دنیای پیش‌روست. اینترنت[5] نیز به عنوان یکی از ابعاد نوپای این فن آوری­های جدید جهان معاصر، نقش به سزایی در تغییر و تحول زندگی افراد جامعه دارد. اینترنت به دلیل محیطی خیلی بزرگ‌تر از سایر محیط‌ها، طرح موضوع‌های شگفت‌انگیز، خلق صحنه ‌های اعجاب‌آور، طرح موضوع‌های پر تحرک، ماجراجویانه، جذاب، تلاش برای پاسخ دادن به هیجان جویی، تنوع‌طلبی و ارائه اطلاعات بدون هیچ سقفی، فرد را برای مدت طولانی‌تری جذب می‌کند (گروهل^[6]، 1999).

امروزه این فناوری نقش مهمی در زندگی کودکان و نوجوانان ایفا می­کند و این نقش، به سرعت در حال افزایش است به طوری که تعداد کودکان 17-12 سال که کامپیوتر را در منزل استفاده می‌کنند از 48% در سال 1996 به 70% در سال 2000 صعود کرده است. استفاده از اینترنت نیز از 15% به 52% در این دوره 5 ساله افزایش پیدا کرده است. سرعت انتشار اینترنت 9 برابر سریع‌تر از رادیو، 4 برابر سریع‌تر از کامپیوترهای شخصی و سه برابر سریع‌تر از تلویزیون بوده است (شیلد و بهارمن^[7]، 2000).

با وجود مزایای گسترده‌ی اینترنت، قانون‌گذاران و مسئولین امور آموزشی، به وجود آمدن تأثیرها منفی آن، بخصوص استفاده‌ی افراطی از اینترنت، مسایل و مشکلات فیزیکی و روانشناختی مرتبط، و عواقب زیانبار آن بر افراد قابل ملاحظه‌ای را هشدار داده‌اند (برنر[8]، ایگر[9] و راتربرگ[10]، گرینفیلد[11]، گریفیتیس[12]، کروت[13]، پاترسون[14]، لوند مارک[15]، کیسلر[16]، موکوپادهایا[17] و شرلیز[18]، یونگ[19]، به نقل از لین[20] و تسایی[21]، 2002). اعتیاد اینترنتی[22] اصطلاح وسیعی است که تنوع گسترده ای از رفتارها و مشکلات مربوط به کنترل وسواس و انگیزش را در بر می گیرد. مانند تمامی انواع اعتیادهای دیگر، اعتیاد اینترنتی نوعی اختلال و بی نظمی روانی ـ اجتماعی با مشخصه‌هایی چون عمل (نیاز به افزایش زمان لازم برای کسب مطلوبیت برابر با زمان‌های اولیه استفاده)، علایم کناره‌گیری (به ویژه اضطراب، بی حوصلگی)، اختلالات عاطفی (افسردگی، تند خویی، بدخلقی) و از هم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی (کاهش و یا فقدان روابط اجتماعی به لحاظ کمّی یا کیفی) است (امیدوار و صارمی، 1381). اساساً مسئله اصلی این است که چرا برخی افراد به اینترنت وابسته می‌شوند و این وابستگی شکل اعتیاد به خود می‌گیرد. چه چیزهایی فرد را در برابر این اختلال، مستعد و آسیب‌پذیر می‌سازد.

"اعتیاد اینترنتی به گستره وسیعی از مشکلات رفتاری وکنترل انگیزه استفاده از اینترنت اشاره دارد. اعتیاد اینترنتی به عنوان یک رفتار وسواسی یا آرزوی برقراری پیوند، یا شاید حتی نمودی از انتقال و یا بازتاب روابط موضوعی[23] و یا رفع نیاز قلمداد می‌شود" (معیدفر، حبیب‌پورگتابی و گنجی، 1384).

گلدبرگ اختلال اعتیاد به اینترنت را نوعی اختلال رفتاری که به عنوان مکانیسم مواجهه مورد استفاده قرار می‌گیرد و از معیارهای وابستگی به مواد DSM-IV گرفته شده است، می‌داند (سول[24]، شل[25]، کلین[26]، 2003).

به نظر می­رسد که یکی از عواملی که می­تواند در وابستگی به اینترنت نقش داشته باشد، هیجان­خواهی است. یافته‌ها نشان می‌دهند افرادی که بازی‌های کامپیوتری انجام می‌دهند، در حال بازی هیجان‌زده می‌شوند و شاید جهت یافتن این انگیزش‌ها و تحریکات بیشتر، این بازی‌ها را تکرار کنند. همچنین هیجان (تازگی[27]) خواهی یکی از ویژگی‌های برجسته نوجوانان است (فارلی و کاکس[28]، 1971، نیوکام و مک‌گی[29]، 1991) و بیشتر با رفتارهای خطرناک و هیجان برانگیز، از قبیل استفاده از مواد (دونوهیو[30] و همکاران، 1999)، رانندگی در حال مستی (جونا[31]، 1997)، شیرجه و سقوط آزاد (زاروسکی[32]، ماروسیک[33]، بونجواک و وکوساو[34]؛ به نقل از لین و تسایی، 2002) مرتبط است. جستجو در اینترنت یا بیشتر فعالیت‌های آنلاین، به طور گسترده به عنوان تجربه تکنولوژی برتر ارزیابی می‌شود. از اینرو می‌تواند به عنوان نوعی هیجان‌خواهی مطرح شود.

از آنجا که به وسیله اینترنت می‌توان با پدیده‌های بسیار متنوع، جدید و بدیع مواجه شد و تا حدودی حس تنوع‌طلبی و فرار از یکنواختی را ارضا ساخت، در نتیجه می‌تواند اینترنت موضوع وابستگی افراد هیجان خواه و تنوع طلب شود. به عبارت دیگر این سؤال اساسی را مطرح می‌سازد که آیا افراد هیجان خواه که دارای ویژگی‌های تنوع‌طلبی و هیجان‌جویی و تحریک طلبی هستند، مستعد وابستگی به اینترنت هستند؟

یافته‌های لین و تسایی (2000) در مورد رابطه هیجان‌خواهی با اعتیاد به اینترنت در نوجوانان تایوانی نشان داد که وابستگان به اینترنت به طور معناداری نسبت به غیروابستگان به اینترنت نمرات بالاتری در هیجان‌خواهی و عدم بازداری به دست آورده‌اند، یافته‌های لاوین[35] و همکارانش (2000)، نشان داد که وابستگان به اینترنت امتیاز کمتری در زمینه ماجراجویی و هیجان‌خواهی نسبت به افراد غیروابسته کسب کردند. پژوهش حاضر در نظر دارد به این سؤال پاسخ دهد که آیا بین هیجان‌خواهی و وابستگی نوجوانان به اینترنت رابطه وجود دارد؟

از دیدگاه رفتاری- شناختی نشانه‌های اختلال اعتیاد اینترنتی شامل افکار وسواسی دربارۀ اینترنت، کنترل تکانۀ ضعیف، ناتوانی در متوقف کردن استفاده از اینترنت و مهم‌تر از همه این باور است که اینترنت تنها دوست فرد است. علاوه بر این در موقعی که تماس برقرار نیست به فکر اینترنت بودن، تماس گرفتن بعدی را پیش بینی کردن و صرف مخارج زیاد دربارۀ اینترنت و کارهای مربوط به آن نیز نشانه‌های دیگر این اختلال هستند. مشکل عمده دیگر جداکردن فرد از دوستان خود به نفع دوستان اینترنتی است و در نهایت نوعی احساس گناه، دربارۀ استفاده از اینترنت و دروغ گفتن به دوستان دربارۀ وقت صرف شده و به صورت سرّی نگهداشتن آن، نشانه‌های دیگر این اختلال هستند. این افراد در حالیکه می‌دانند کارشان از نظر اجتماعی مورد پسند نیست، نمی توانند آن را متوقف کنند چرا که به طور خودکار به خودارزشی کم‌تر و در نتیجه نشانه‌های بیشتر می‌انجامد (امیدوار و صارمی، 1381).

در زمینۀ سبب‌شناسی اعتیاد به اینترنت از دیدگاه رویکرد شناختی- رفتاری، اعتقاد بر این است که اختلال از مشکل شناختی فرد همراه با رفتارهایی که یا پاسخ غیرسازشی را حفظ می‌کند یا شدت آن را افزایش می‌دهد، ناشی می‌شود. به نظر دیویس (1999) اگر چه نشانه‌های مسلط، اختلال عاطفی و رفتاری است اما نشانه‌های شناختی، در واقع تأثیر فراوانی دارند و می‌توانند نشانه‌های رفتاری و عاطفی را ایجاد نمایند نه برعکس (همان منبع).

در نظریه شناختی[36] «اختلال اعتیاد به اینترنت» برآمده از شناخت‌های معیوب و یا پردازش معیوب شناختی است و درمان آن مبتنی بر تصحیح فرایند شناخت‌های معیوب است (دیویس[37]، 2001؛ بک، 1995؛ یانگ، 1999).

یکی از الگوهای رایج در زمینۀ توجیه و تغییر رفتار در زمینه تشخیص، پیگیری و درمان اختلال اعتیاد به اینترنت، الگوی نظری گروهول (1999) است. در شکل (1) نظریه گروهول (1999) ترسیم شده است.

 

 

 

 

مرحلۀ اول

 

مرحلۀ دوم

 

 

مرحلۀ سوم

 

مرحله چهارم

 

 

 

شکل (1) الگوی نظری گروهول (1999)

علت کلیدی در اینترنت و موضوعات وابسته به آن تقویتی است که فرد دریافت می‌کند. اولین باری که فرد از اینترنت استفاده می‌کند با پاسخ‌های آن مورد تقویت قرار می‌گیرد و باعث ادامۀ آن فعالیت می‌شود، سپس به اجرای آن فعالیت برای بدست آوردن همان پاسخ‌ها شرطی می‌شود. این نوع شرطی‌سازی ممکن است به جنبه‌های وابسته به آن، مثلاً صدای رایانه، احساس لمس صفحه کلید و مانند آن نیز گسترش یابد. این تقویت کننده‌های ثانویه نیز به نوبه خود به عنوان نشانه ای برای رشد نشانگان اعتیاد و حفظ نشانگان همراه آن عمل می‌کنند (گروهول، 1999).

هیجان‌خواهی برای ربط دادن حوادث با یکدیگر ارایه می‌شود. یکی از دلایل مهم به این مسئله، از این حقیقت نشأت می‌گیرد که این یک فعالیت تقویتی متقابل است، بدین معنا که اگر پیامد یک عمل مانند یک جنایت، باعث اثر مثبت در فرد مجرم شود دوست دارد که آن را تکرار کند (تریمپوپ^[38]، کییر^[39]، کیرکالدی^[40]، 1999). طبق نظریه «ماروین زاکرمن»^[41] هیجان‌خواهی تحت عنوان نیاز به تجارب و احساس‌های گوناگون، پیچیده، بدیع و بی‌سابقه و تمایل به خطر جویی تعریف شده است (امیدوار و صارمی، 1381).

زاکرمن (1979) هیجان‌خواهی را به عنوان دلیلی برای خصیصه تمایل به داشتن هیجان و تجربیات جدید و تمایل به خطرپذیری توصیف کرد. هیجان‌خواهی به شکل مستعد بودن برای انجام رفتارهای مختلفی همچون مصرف مواد، خشونت، سکس، سقوط آزاد، ورزش‌های رزمی، کوهنوردی و انجام بازی‌های کامپیوتری، ظاهر می‌شود.

هیجان‌خواهی، صفتی که ویژگی آن جستجوی هیجان‌ها و تجربۀ متنوع، تازه، پیچیده و شدید و تمایل به خطرهای جسمانی، اجتماعی، قانونی، و مالی به خاطر خود این تجربه‌هاست (زاکرمن، 1994).

هیجان‌خواهی، «نیاز به گوناگونی، تازگی و مجموعه‌ای از احساس‌ها و تجربه‌ها و رضایت به خطرهای روانی و فیزیکی و اجتماعی به منظور رسیدن به چنین تجربیاتی است» (زاکرمن[42]، نقل از هاوکینز[43] و همکاران، 1992).

برای صفت کلی هیجان‌خواهی چهار عامل یا مؤلفه تعیین شده است این عوامل عبارتند از:

الف- حادثه جویی[44]: تمایل به درگیر شدن در فعالیت های جسمانی شامل عناصری از سرعت، خطر، تازگی و گریز از جاذبه است.

ب- تجربه جویی[45]: جستجو برای تجربه‌های جدیدی از طریق مسافرت، موسیقی، هنر و شیوۀ زندگی خودانگیخته و ناهماهنگی با وجود تشابهی که مردم به آنها گرایش دارند.

ج- بازداری زدایی[46]: نیاز به جستجوی رهایی در فعالیت‌های اجتماعی، بازداری نشدن با توسل به الکل یا بدون آن.

د- ملال پذیری[47]: اجتناب از تجربه تکرار، کار عادی یا یکنواخت با اشخاص قابل پیش‌بینی و در صورت قرارگرفتن اجباری در معرض چنین تجربه‌هایی، واکنش عدم رضایت بیقرارانه نشان دادن (همان منبع).

زاکرمن (به نقل از هاوکینز و همکاران[48]، 1992) اشاره کرده است که از نظر زیست شناختی، هیجان خواهی با فعالیت مونوآمین اکسید(MAO) در پلاکت های خون، مرتبط است که به نوبۀ خود، ارتباط آن را با مصرف الکل رفتار ضد اجتماعی و جرم، سیگار کشیدن و سوء مصرف مواد و کج رفتاری ثابت شده است.

لاوین و همکارانش (2000)، در پژوهشی 342 نفر از دانشجویان دوره لیسانس با فرهنگ‌های متفاوت را در ایالات متحده بررسی کردند، در این مطالعه 43 نفر بعنوان وابسته به اینترنت معرفی شدند طبق نتایج آنها وابستگان به اینترنت امتیاز کمتری در زمینه ماجراجویی و هیجان‌خواهی نسبت به افراد غیر وابسته کسب کردند.

کااو و سو[49](2006)، پژوهشی تحت عنوان شیوع اعتیاد به اینترنت در بین نوجوانان چینی و بررسی شیوع و ویژگی‌های روانشناختی در ارتباط با اعتیاد به اینترنت انجام دادند. میانگین سنی 19-15 سال بود، 64 دانش‌آموز به عنوان اعتیاد به اینترنت و 64 نفر تحت عنوان افراد بهنجار تشخیص داده شدند. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که میزان استفاده از اینترنت 88% بود و میزان وقوع اعتیاد 4/2% است. گروه معتاد به اینترنت امتیازات بالایی در مقیاس روان نژندی و روان‌پرشی داشتند. این گروه در مقیاس کنترل نسبت به زمان، ارزش زمان و وقت و کارایی وقت امتیاز کمتری بدست آوردند. در مقایسه با گروه کنترل، گروه دارای اعتیاد به اینترنت، امتیازات بالایی در راهبردهای مقابله‌ای، بیش‌فعالی، مشکلات کلی و رفتارهای اجتماعی کسب کردند. پژوهش کااو و سو نشان می‌دهد که اعتیاد به اینترنت در بین نوجوانان چینی بالاست.

غلامعلی‌‌لواسانی، رحمانی و حجازی (1389)، پژوهشی تحت عنوان رابطه وابستگی به اینترنت با هیجان‌خواهی و پنج عامل بزرگ شخصیت در دانشجویان دانشگاه تهران انجام دادند، بدین منظور 179 نفر از دانشجویان (109 دختر، 70 پسر) در مقطع کارشناسی به روش نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. یافته‌ها نشان داد که بین وابستگی به اینترنت با نمره کل هیجان‌خواهی و نیز زیرمقیاس‌های بازداری زدایی و حساسیت به کسالت رابطه معنی‌دار مثبت (P<0.1) وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون همزمان نشان داد که با حضور همزمان تمام متغیرهای پیش‌بین، می‌توان 24% تغییرات وابستگی به اینترنت را تبیین کرد.

فایده عملی پژوهش حاضر که می‌تواند به پیشگیری و نیز مداخله در خصوص اعتیاد به اینترنت، متناسب با سطح هیجان‌خواهی افراد منجر شود. چنانچه مشخص شود بین اعتیاد به اینترنت و هیجان‌خواهی رابطه وجود دارد، می توان به منظور پیشگیری از اعتیاد در افراد مستعد (افرادی که دارای ویژگی‌های روان شناختی آماده‌ای برای اعتیاد به اینترنت هستند) آنها را تشویق به شرکت در جلسات مشاوره نموده و ضمن ایجاد بینش نسبت به چنین آمادگی شخصیتی و هیجانی، آنها را با پدیدة اعتیاد به اینترنت و زیان‌های آن آگاه ساخته و توصیه‌هایی مبنی بر استفاده محدود از اینترنت به آنها داشت.

با این تفاصیل هدف اصلی این پژوهش پاسخ به این سؤال می‌باشد که سهم زیرمؤلفه‌های هیجان‌خواهی در تبیین وابستگی به اینترنت در نوجوانان چقدر است؟

در کل، بررسی اینکه هیجان‌خواهی و وابستگی به اینترنت در نوجوانان چگونه با یکدیگر در ارتباطند، یک موضوع مناسبی است.

 

روش پژوهش:

جامعة آماری و حجم نمونه:

جامعة آماری پژوهش حاضر شامل کلیه نوجوانان دبیرستانی شهر تبریز در سال 90 می‌باشد. از این جامعه آماری، 384 نفر بر اساس جدول مورگان به روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند از دو ناحیه شهر تبریز 12 مدرسه و از هر مدرسه یک کلاس و از هر کلاس تعدادی از دانش‌آموزان به صورت تصادفی به عنوان نمونه‌آماری انتخاب شدند.

آزمون اعتیاد اینترنتی یانگ: پرسشنامه استاندارد شده اعتیاد اینترنتی که توسط کیمبرلی یانگ در سال 1998 ساخته شده است. این پرسشنامه شامل 20 آیتم در مقیاس 5 درجه­ای لیکرت از نمره صفر (هرگز) تا نمره پنج (همیشه) است. وضعیت کاربران براساس امتیاز 20 تا 39 (کاربرطبیعی)، 40 تا 69 (اعتیاد خفیف) و 70 تا 100 (اعتیاد شدید) به اینترنت مشخص می‌شود.

در تحقیق علوی و همکاران (1388) با ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه برابر با 88/0 محاسبه شد که برای عوامل پنجگانه به ترتیب 81/0، 73/0، 75/0، 74/0 و 62/0 بود. برای تعیین اعتبار درونی پرسشنامه از روش تنصیف استفاده شد. در این روش با استفاده از نمرات زوج و فرد کردن سؤالات و همچنین محاسبه ضریب همبستگی، 72/0 بدست آمد (01/0 P<). برای تعیین اعتبار بیرونی از روش بازآزمایی استفاده شد و ضریب همبستگی 82/0 به دست آمد (01/0P<). در تحقیق حاضر نیز محقق، همسانی درونی آزمون را با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه کرد که برابر 92/0 بود؛ که نشان دهندة همسانی بالای آزمون می‌باشد.

آزمون هیجان‌خواهی: ماروین زاکرمن[50] پرسشنامه 40 ماده‌ای به نام مقیاس[51] استاندارد هیجان‌خواهی در سال 1978 طراحی کرده است که شامل چهار مؤلفه حادثه جویی، تجربه جویی، بازداری زدایی و ملال پذیری می‌باشد. این آزمون که پس از حذف سؤال‌های نا مرتبط به 30 سؤال تقلیل یافت و روی دانشجویان ایرانی هنجاریابی شد که هر سؤال در دو قسمت الف و ب در نظر گرفته شده است که از آزمودنی‌‌ها خواسته شد پس از خواندن هر سؤال قسمتی را که (الف) یا (ب) به آن تمایل دارند، انتخاب نمایند. بالاترین نمره در این آزمون 30 و پایین‌ترین نمره صفر می‌باشد. نمره بالاتر از 15 نشان دهنده هیجان‌خواهی بالا است (سلطانی، فولادوند و فتحی آشتیانی، 1388).

در پژوهش سلطانی، فولادوند و فتحی آشتیانی (1388) آلفای کرونباخ کل پرسشنامه 74/0 و برای عامل‌ها به ترتیب 53/0، 61/0،62/0 و 67/0 بدست آمد. در این پژوهش پایایی مربوط به زیر مقیاس‌های هیجان خواهی به این ترتیب محاسبه شد: تجربه طلبی (63/0)- ماجراجویی (63/0)- ملال پذیری (75/0) و گریز از بازداری (66/0).

یافته‌ها:

در این بخش ابتدا یافته‌های توصیفی شامل فراوانی‌ها، میانگین‌ها و نمرات استاندارد ارائه شده و سپس تحلیل داده‌ها ارائه می‌شود.

جدول شماره(1) آماره‌های توصیفی (فراوانی‌ها، میانگین‌ها، انحراف استانداردها،...) زیر مؤلفه‌های هیجان‌خواهی و اعتیاد به اینترنت

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	ضریب کجی	حداقل	حداکثر
اعتیاد به اینترنت	384	31/22	66/19	077/1	0	100
تجربه جویی	384	64/3	58/1	128/0	0	8
ماجراجویی	384	25/6	32/2	407/0-	0	10
ملال پذیری	384	70/3	65/1	277/0	0	9
گریز از بازداری	384	09/2	17/1	252/0	0	5
هیجان خواهی	384	69/15	16	140/0-	0	29

با توجه به اطلاعات جدول شماره (1) ملاحظه می‌شود که ماجراجویی با (25/6) بیشترین میزان و گریز از بازداری با (09/2) کمترین میزان مؤلفه هیجان خواهی می‌باشند.

جدول شماره(2) ماتریس همبستگی بین هیجان خواهی و زیر مؤلفه‌های آن با اعتیاد به اینترنت

متغیر	اعتیاد به اینترنت
هیجان خواهی	144/0= r 005/0= p
حادثه جویی	097/0- = r 048/0= p
تجربه جویی	136/0= r 008/0= p
گریز از بازداری	255/0= r 001/0= p
ملال پذیری	209/0= r 001/0= p

مطابق اطلاعات جدول شماره (2) ملاحظه می‌شود که از بین زیر مؤلفه‌های هیجان خواهی، زیر مؤلفه ماجراجویی با اعتیاد به اینترنت رابطه ضعیف دارد و زیر مؤلفه‌های تجربه جویی، ملال‌پذیری و گریز از بازداری با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت دارند و ارتباط آنها با اعتیاد به اینترنت در سطح 01/0 معنی‌دار است.

 

جدول (3): نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام جهت پیش بینی متغیر ملاک (اعتیاد به اینترنت) براساس مؤلفه‌های چهارگانه متغیر پیش بینی کننده (هیجان‌خواهی)

مدل	ضریب همبستگی R	ضریب تبیین R2	ضریب تبیین تعدیل شده	خطای استاندارد (S.E)
1- بازداری زدایی	255/0	065/0	062/0	043/19
2- ملال پذیری	301/0	091/0	086/0	803/18
3- حادثه جویی	334/0	112/0	105/0	608/18

 

جدول (4): تحلیل واریانس رگرسیون چندمتغیری گام به گام برای پیش بینی متغیر ملاک

مدل	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	آزمون F	سطح معنی‌داری
1- رگرسیون	9609	1	09/96	49/26	000/0
باقیمانده	3/138527	382	63/362
مجموع	3/148136	383
2- رگرسیون	13/13423	2	56/6711	98/18	000/0
باقیمانده	2/134713	381	57/353
مجموع	3/148136	383
3- رگرسیون	27/16556	3	75/5518	93/15	000/0
باقیمانده	131580	380	26/346
مجموع	3/148136	383

 

جدول (5): ضرایب رگرسیون برای پیش بینی متغیر ملاک

متغیر	خام	بتای استاندارد	t	p
بازداری زدایی	201/4	251/0	988/4	001/0
ملال پذیری	894/1	159/0	227/3	001/0
حادثه جویی	253/1-	148/0-	008/3-	003/0

جهت تبیین اعتیاد اینترنتی از روی عوامل چهارگانه هیجان خواهی طبق آزمون رگرسیون چند گانه انجام شده و بر اساس اطلاعات جدول (3) ملاحظه می‌شود که عامل گریز از بازداری در گام اول، عامل ملال پذیری در گام دوم و عامل حادثه جویی در گام سوم در مجموع به میزان 112/0=2R میزان اعتیاد اینترنتی را تبیین می‌کنند و مطابق اطلاعات جدول شماره (5) مقدار 938/15F= و 001/0p= که نشان دهنده یک‌طرفه بودن جهت رابطه بین متغیرها می‌باشد. همچنین طبق اطلاعات جدول شماره (5) ضرایب استاندارد نشان می‌دهد که ضرایب بتاها به ترتیب متعلق به عامل گریز از بازداری است (251/0 = )، سپس ملال پذیری (159/0= ) و در نهایت حادثه جویی (148/0- =) است. مؤلفه تجربه جویی به علت تأثیر بسیار ناچیز و کمتر از 05/0 تاثیرگذار در اعتیاد به اینترنت دانش‌آموزان نیست و تبیین کننده آن نمی‌باشد.

بحث و نتیجه گیری

نخستین یافته پژوهش حاضر آشکار ساخت که بین تجربه جویی با اعتیاد به اینترنت، رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد. یعنی با افزایش تجربه‌جویی در فرد، احتمال گرایش به سوی اعتیاد به اینترنت افزایش می‌یابد. این یافته پژوهش حاضر با تحقیق انجام گرفته مشابه همسو است (سلطانی، فولادوند و فتحی آشتیانی، 1388). ویژگی‌های تجربه جویی شامل: جستجو برای تجربه‌های جدید از طریق مسافرت، موسیقی، هنر و شیوة زندگی خود انگیخته و ناهماهنگی با وجود تشابهی که مردم به آنها گرایش دارند، می‌باشد. این ویژگی‌ها توجیه کننده احتمالی اعتیاد به اینترنت و تجربه جویی است. به نظر می‌رسد که چون افراد با ویژگی‌های تجربه جویی مایل به کسب تجربه‌های جدید و متنوع می‌باشند، بیشتر احتمال دارد وقت خود را در اینترنت سپری کنند و در نتیجه به آن وابسته شوند. دومین یافته پژوهش حاضر حاکی از آن بود که بین بازداری زدایی با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد. این یافته پژوهش حاضر با تحقیقات انجام گرفته قبلی (سلطانی، فولادوند و فتحی آشتیانی، 1388 و لین و تسایی،2000) همسو می‌باشد. بنظر می‌رسد که افراد دارای هیجان‌خواهی بالا از طریق رفتار بی بند و بارانه (سهل‌انگارانه) که شامل فعالیت‌های خطرناک، شیوه غیرمتعارف زندگی، و عدم پذیرش یکنواختی می‌باشد، بر روی نیاز برای تجارب جدید و متنوع تمرکز می‌کنند. بازداری زدائی میل به رها کردن خود از قید و بندهای اجتماعی به خاطر لذت جویی است و استفاده مداوم از جهان مجازی امکان فرار از حدود اجتماعی را بدون سرزنش اطرافیان و یا تنبیه قانون فراهم می‌سازد. یکی دیگر از یافته‌های پژوهش حاضر آشکار ساخت که بین ملال پذیری با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. حساسیت نسبت به یکنواختی و ملال، بیزاری از هر گونه کار یکنواخت است. یکنواختی در کار، تکرار تجربه یا مواجه شدن با افراد کسالت‌آور. وقتی که اوضاع تغییر نمی‌کند، آدم حساس نسبت به یکنواختی بی‌قرار و بی‌تحمل می‌شود و بر روی نیاز برای تجارب جدید و متنوع تمرکز می‌کند و اینترنت می‌تواند یکی از راه‌های رفع این نیازها باشد. یافته حاضر با دو تحقیق مشابه انجام گرفته (سلطانی، فولادوند و فتحی آشتیانی، 1388 و لین و تسایی،2000) همسو می‌باشد. جستجو در اینترنت یا بیشتر فعالیت‌های آنلاین، به طور گسترده به عنوان تجربه تکنولوژی برتر ارزیابی می‌شود. از اینرو می‌تواند به عنوان نوعی هیجان‌خواهی مطرح شود. از آنجا که از طریق اینترنت می‌توان با پدیده‌های بسیار متنوع، جدید و بدیع مواجه شد و تا حدودی حس تنوع‌طلبی و فرار از یکنواختی را ارضاء ساخت، در نتیجه اینترنت می‌تواند موضوع وابستگی افراد هیجان خواه و تنوع طلب شود. نتایج مربوط به رگرسیون نشان می‌دهد که عامل بازداری زدایی در گام اول، عامل ملال‌پذیری در گام دوم و عامل حادثه‌جویی در گام سوم در مجموع به میزان 112/0R²=، میزان اعتیاد اینترنتی را تبیین می‌کنند، این یافته پژوهش با تحقیق (غلامعلی لواسانی، رحمانی و حجازی 1389)، همسو می‌باشد. نتایج نشان داد که یافته‌های این پژوهش باید با توجه به محدودیت‌های آن مورد توجه قرار گیرد. محدودیت اول، ماهیت همبستگی مطالعه حاضر نتیجه‌گیری علی در مورد یافته‌های آن را دشوار می‌سازد. محدودیت دوم، استفاده از ابزارهای خودسنجی در پژوهش حاضر است. محدودیت سوم، اجرای آن بر روی گروه نوجوانان دبیرستانی می‌باشد. با توجه به این محدودیت‌ها پژوهش‌های آتی می‌توانند با بررسی نقش زیر مؤلفه‌های هیجان‌خواهی در اعتیاد به اینترنت با استفاده از روش‌هایی مانند مدل معادلات ساختاری به روشن شدن نقش علی این متغیرها در ایجاد و تداوم اعتیاد به اینترنت کمک کنند. همچنین اجرای مشابه این پژوهش بر روی گروه‌های تحولی دیگر مانند جوانان و کودکان و مقایسه نتایج آنها با یافته‌های پژوهش حاضر می‌تواند مفید فایده قرار گیرد.

منابع

امیدوار، احمد و صارمی، علی‌اکبر. (1381الف)، «توصیف، سبب‌شناسی، پیشگیری، درمان و مقیاس‌های سنجش اختلال اعتیاد به اینترنت». مشهد: تمرین.

امیدوار، احمد و صارمی، علی‌اکبر. (1381ب)، «اعتیاد به اینترنت». مشهد: تمرین.

سلطانی، مهری؛ فولادوند، خدیجه و فتحی آشتیانی، علی. (1388)، «رابطه هویت و هیجان‌خواهی با اعتیاد اینترنتی»، مجله علوم رفتاری، دوره 4، شماره 3 ص197-191.

غلامعلی لواسانی، مسعود؛ رحمانی، سوده و حجازی، الهه. (1389)، «رابطه وابستگی به اینترنت با هیجان‌خواهی و پنج عامل بزرگ شخصیت در دانشجویان دانشگاه تهران»، مجله پژوهش‌های کاربردی روانشناختی، سال اول، شماره 1، پاییز 1389، ص 87-73.

معید فر، س، حبیب پور گتابی، ک. و گنجی، ا. (1384)، «اعتیاد اینترنتی علل و پیامدهای آن». فصلنامه رسانه. 16 (3). ص 67.

Beck, J. S. (1995). Cognitive therapy: Basics and beyond. New York: Guilford.

Brenner, V. (1996). An initial report on the online assessment of Internet addiction: The First days of the Internet usage survey. [Online] availab.

F. Cao and L. Su (2006), Internet addiction among Chinese adolescents: Prevalence and psychological features. Deparment of psychiatry, the second Xiangy a Hospital, china Accepted for publication 26 september.

Davis, S., Smith, B. Rodrigue, K., & Pulvers, K. (1999). An examination of internet usage on two college compuses. College student journal, 33, 257-260.

Davis, R. A. (1999). A cognitive- beahavioral model for pathological Internet use (PIU). Catalyst. http://vitoriapoint.com/PIU.htm.

Davis, R. A. (2001). A cognitive- behavioual model of pathological internt use. Computers in Human Behavior, 17, 187-195.

Donohew, R. L., Hoyle, R. H., Clayton, R. R., Skinner, W. F., Colon, S. E., & Rice, R. E. (1999). Sensation seeking and drug use by adolescents and their friends: models for marijuana and alcohol. Journal of studides on Alcohol, 60(5), 622-631.

Egger, O., & Rauterberg, M. (1996). Internet addiction disorder [Online]. Available: http://www.ifap.bepr Eysenk, H. (1978). Sex, violence, and the media. London: Maurice- Temple-Smith.

Farley, F. H., & Cox, S. O. (1971). Stimulus –seeking motivation in adolescents as a function of age and sex. Adolescence, 6,207-218

Grohol. J. (1999). Internet Addiction Guide. http://Psychcentral, com/netaddiction/.

Greenfield, D. N. (2000). Psychological characteristics of compulsive Internet use: a preliminary analysis, Cyber psychology and Behavior, 5(2), 403-412.

Griffiths, M. (1998). Internet addiction: Does it really exist? In Gackenbach, J. (Ed.), Psychology and the Internet: Intrapersonal, interpersonal, and traspersonal implications (pp. 61-75). San Diego, CA: Academic Press.

Howkins, D, Catalano, F, & Miller, J. (1992).Risk and protective factor for Akohol and other Drug Problems in adolescence and early adulthood. Psychological bulletin, 112, Vo1.

Jonah, B. A. (1997). Sensation seeking and risky driving a review and synthwsis of the literature. Accident Analysis and Prevention, 29(5), 651-665.

Lavin, M., Marvin, k., Mclarney, A., Nola, V., & Scott, L. (2000). Sensation seeking and collegiate vulnerability to Internet dependence. Cyber Psychology and Behavior, 2(5), 425-430.

Lin, S. S. J& Tsai, C. C, (2000). internet addiction of Taiwanse adolescents an in – depth interview study paper presented at the 107^th annual convention of the American Psychological Association, Washing ton, DC.

Lin, S.S.J. & Tsai, C.C., (2002). An analysis of attitudes towarl computer networks and internet addiction. Paper presented at the 106th annual convention of the American Psychological Assoociation, Boston, MA.

Newcom, M., & McGee, L. (1991),Influence of sensation seeking on general deviance and specific problem Behaviors from adolescence to young adulthood. Journal of Personality and Social Psychology, 61(4), 614-628.

Shields M. K, Beharman R. E. (2000). Children and computer technology: Anulysis and recommendations. The future of children and computer technology.

Soule, L. C., Shell, L. W., Kleen, B. A. (2003), Exploring internet addiction: demographic characteristics and stereotypes of heavy internet users. TheJournal of Computer Information Systems, Vol. 44 pp.1-64.

Trimpop R. M.; Kerr J. H.; Kirkcaldy B. (1999). Comparing personality constructs of risk-taking behavior. Personality and IndividualDifferences, Volume 26, Number 2, February, pp. 237-254(18).

Young, K. S. (1999). Internet Addication: Symptoms, Evaluation and Treatment, in L. Vande Creek 7 Jakson (Eds). Innovations in clinical practice: A source Book, 17, 19-31.

Young, K.S. (1996a). Internet addiction survey. [Online] Available at

     http://www.pitt.edu/~ksy/survey.htm

Young, K.S. (1996b). Psychology of computer use: XL. Addictive use of the internet: A case study that breaks the stereotype. Psychological Reports, 79, 899-902.

Zuckerman, M. (1979). Sensation seeking: Beyond the optimal level of arousal. Hillsdale, New Jersey: LEA.

Zuckerman, M. (1994). Behavioral expressions and biosocial bases of Sensation seeking. Newyork: Cambridge university press.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1- دانشیار دانشگاه تبریز

2- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانش آموخته کارشناسی‌‌ارشد رشته روانشناسی، تبریز، ایران.

[3] - Zukerman sensation seeking test

[4] - Internet addiction test

[5]. Internet

[6]. Grohol

[7]. Shilds and Beharman

[8]. Brenner

[9]. Egger

[10]. Rauterberg

[11]. Greenfield

[12]. Griffiths

[13]. Kraut

[14]. Patterson

[15]. Lund mark

[16]. Kiesler

[17]. Mukophyay

[18]. Scherlis

[19]. Young

[20]. Lin

[21]. Tsai

[22]. Internet addiction

[23]. Object relations

[24]. Soule LC

[25]. Shell LW

[26]. Kleen Ba

[27]. Novelty

[28]. Farley & Cox

[29]. Newcom & McGee

[30]. Donohew

[31]. Jonah

[32]. Zarevski

[33]. Marusic

[34]. Bunjevac & Vukosav

[35]- Lavin

[36]. Cognitive Theory

[37]- Davis , Beck & Young

[38]. Trimpop

[39]. kerr

[40]. kirkaldy

[41]. Marvin Zuckerman

[42]. Zukerman

[43]- Howkins

[44]. Thrill and adventure

[45]. Experience seeking

[46]. Disinhibition

[47]. Bordom susceptibility

[48]. Hawkins

[49]. F. Coa and L. Su

[50] - Marvin Zukerman

[51] - sensation seeking scale

مراجع

امیدوار، احمد و صارمی، علی‌اکبر. (1381الف)، «توصیف، سبب‌شناسی، پیشگیری، درمان و مقیاس‌های سنجش اختلال اعتیاد به اینترنت». مشهد: تمرین.

امیدوار، احمد و صارمی، علی‌اکبر. (1381ب)، «اعتیاد به اینترنت». مشهد: تمرین.

سلطانی، مهری؛ فولادوند، خدیجه و فتحی آشتیانی، علی. (1388)، «رابطه هویت و هیجان‌خواهی با اعتیاد اینترنتی»، مجله علوم رفتاری، دوره 4، شماره 3 ص197-191.

غلامعلی لواسانی، مسعود؛ رحمانی، سوده و حجازی، الهه. (1389)، «رابطه وابستگی به اینترنت با هیجان‌خواهی و پنج عامل بزرگ شخصیت در دانشجویان دانشگاه تهران»، مجله پژوهش‌های کاربردی روانشناختی، سال اول، شماره 1، پاییز 1389، ص 87-73.

معید فر، س، حبیب پور گتابی، ک. و گنجی، ا. (1384)، «اعتیاد اینترنتی علل و پیامدهای آن». فصلنامه رسانه. 16 (3). ص 67.

Beck, J. S. (1995). Cognitive therapy: Basics and beyond. New York: Guilford.

Brenner, V. (1996). An initial report on the online assessment of Internet addiction: The First days of the Internet usage survey. [Online] availab.

F. Cao and L. Su (2006), Internet addiction among Chinese adolescents: Prevalence and psychological features. Deparment of psychiatry, the second Xiangy a Hospital, china Accepted for publication 26 september.

Davis, S., Smith, B. Rodrigue, K., & Pulvers, K. (1999). An examination of internet usage on two college compuses. College student journal, 33, 257-260.

Davis, R. A. (1999). A cognitive- beahavioral model for pathological Internet use (PIU). Catalyst. http://vitoriapoint.com/PIU.htm.

Davis, R. A. (2001). A cognitive- behavioual model of pathological internt use. Computers in Human Behavior, 17, 187-195.

Donohew, R. L., Hoyle, R. H., Clayton, R. R., Skinner, W. F., Colon, S. E., & Rice, R. E. (1999). Sensation seeking and drug use by adolescents and their friends: models for marijuana and alcohol. Journal of studides on Alcohol, 60(5), 622-631.

Egger, O., & Rauterberg, M. (1996). Internet addiction disorder [Online]. Available: http://www.ifap.bepr Eysenk, H. (1978). Sex, violence, and the media. London: Maurice- Temple-Smith.

Farley, F. H., & Cox, S. O. (1971). Stimulus –seeking motivation in adolescents as a function of age and sex. Adolescence, 6,207-218

Grohol. J. (1999). Internet Addiction Guide. http://Psychcentral, com/netaddiction/.

Greenfield, D. N. (2000). Psychological characteristics of compulsive Internet use: a preliminary analysis, Cyber psychology and Behavior, 5(2), 403-412.

Griffiths, M. (1998). Internet addiction: Does it really exist? In Gackenbach, J. (Ed.), Psychology and the Internet: Intrapersonal, interpersonal, and traspersonal implications (pp. 61-75). San Diego, CA: Academic Press.

Howkins, D, Catalano, F, & Miller, J. (1992). Risk and protective factor for Akohol and other Drug Problems in adolescence and early adulthood. Psychological bulletin, 112, Vo1.

Jonah, B. A. (1997). Sensation seeking and risky driving a review and synthwsis of the literature. Accident Analysis and Prevention, 29(5), 651-665.

Lavin, M., Marvin, k., Mclarney, A., Nola, V., & Scott, L. (2000). Sensation seeking and collegiate vulnerability to Internet dependence. Cyber Psychology and Behavior, 2(5), 425-430.

Lin, S. S. J& Tsai, C. C, (2000). internet addiction of Taiwanse adolescents an in – depth interview study paper presented at the 107^th annual convention of the American Psychological Association, Washing ton, DC.

Lin, S.S.J. & Tsai, C.C., (2002). An analysis of attitudes towarl computer networks and internet addiction. Paper presented at the 106th annual convention of the American Psychological Assoociation, Boston, MA.

Newcom, M., & McGee, L. (1991),Influence of sensation seeking on general deviance and specific problem Behaviors from adolescence to young adulthood. Journal of Personality and Social Psychology, 61(4), 614-628.

Shields M. K, Beharman R. E. (2000). Children and computer technology: Anulysis and recommendations. The future of children and computer technology.

Soule, L. C., Shell, L. W., Kleen, B. A. (2003), Exploring internet addiction: demographic characteristics and stereotypes of heavy internet users. TheJournal of Computer Information Systems, Vol. 44 pp.1-64.

Trimpop R. M.; Kerr J. H.; Kirkcaldy B. (1999). Comparing personality constructs of risk-taking behavior. Personality and IndividualDifferences, Volume 26, Number 2, February, pp. 237-254(18).

Young, K. S. (1999). Internet Addication: Symptoms, Evaluation and Treatment, in L. Vande Creek 7 Jakson (Eds). Innovations in clinical practice: A source Book, 17, 19-31.

Young, K.S. (1996a). Internet addiction survey. [Online] Available at

     http://www.pitt.edu/~ksy/survey.htm

Young, K.S. (1996b). Psychology of computer use: XL. Addictive use of the internet: A case study that breaks the stereotype. Psychological Reports, 79, 899-902.

Zuckerman, M. (1979). Sensation seeking: Beyond the optimal level of arousal. Hillsdale, New Jersey: LEA.

Zuckerman, M. (1994). Behavioral expressions and biosocial bases of Sensation seeking. Newyork: Cambridge university press.