درهم تنیدگی تناسبات تخییلی در یک بیت خاقانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 9، دوره 5، شماره 16، شهریور 1392، صفحه 173-192   

نویسنده

فاضل عباس زاده

مربی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد پارس آباد مغان - ایران.

چکیده

شاعران برای رسیدن از زبان عادی به زبانی متعالی و ادبی، ناگزیر به گریز از هنجارهای زبان متداول و آویختن به دامن خیال هستند. ایهام و انواع آن به عنوان یکی از ابزارهای زیبا شناختی و تخییم در خیمه­ی خیال، پویاترین دست­مایه­ی زبان شعری خاقانی شروانی است، که ابرام در این امر موجب شده، از یک سو یکی از مؤلفه­های دشواری شعر او و از سویی یکی از زیبایی­های حصری و فردی ژرفا بخش و ابهام آفرین هنری او محسوب شود. هدف ما در این پژوهش، نشان دادن درهم تنیدگی تناسبات هنری و شبکه­های ایهامی در محور افقی    هم­نشینی واژگان یک بیت از قصیده­ی عبرت آموز "ایوان مداین" و تشریح معانی اسطوره­ای بیت با توجه به بستر منسجم در محور عمودی شعر می­باشد، که خاقانی به عنوان معلم اخلاق در کلیت این قصیده به خصوص در بیت مورد بحث توانسته است در لایه­های زیرین شعر به تمامی انسان­ها غور اندیشی عبرت آموزی را تعلیم دهد.

کلیدواژه‌ها

خاقانی؛ درهم تنیدگی تخییلی؛ ایهام؛ تناسبات هنری؛ ابهام

مراجع

1. آقاسی، گیورگیسو پادماگریان، الکساندر، (1347)، حماسۀ جاوید دلاوران ساسون (ترجمه)، سلسله آثار تحقیقی و باستانی پیک.
2. آیدنلو، سجاد، (1389)، بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی، فصل­نامه تخصصی پیک نور، دانشگاه پیام نور، شماره 1، تابستان: 5-36.
3. استعلامی، محمد،(1387)، نقد و شرح قصاید خاقانی براساس تقریرات بدیع الزمان فروزانفر، تهران: زوار.
4. ایگلتون، تری، (1390)، پیش درآمدی بر نظریه­ی ادبی، ترجمه­ی عباس مخبر، تهران: مرکز، چ ششم.
5. برزگر خالقی، محمد رضا، ومحمدی، محمد حسین، (1389)، مرثیه خوان مداین، تهران: زوار.
6. -----------، (1387)،  شرح دیوان خاقانی، تهران: زوار.
7. خاقانی شروانی، بدیل بن علی، (1380)، دیوان خاقانی با مقدمه­ی استاد بدیع الزمان روزانفر به کوشش منصور، جهانگیر، تهران: نگاه.   
8. دزفولیان، کاظم و عباسی، علی، (1384)، «بهبود زبان فارسی از نظر ادبی»، تهران: پژوهش­نامه­ی علوم انسانی، شماره­های 45 و 46: 56.
9. دهخدا، علی اکبر، (1343) لغت­نامه، مجلدات مختلف، تهران: دانشگاه تهران.
10. رامپوری، غیاث الدین محمدبن جلال الدین بن شرف الدین، غیاث اللغات، تصحیح دبیر سیاقی، سید محمد، تهران: کانون معرفت.
11. زریاب خویی، عباس، (1374)، آیینه جام، چ دوم، تهران: علمی.
12. زمردی، حمیرا، (1387) نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، تهران: زوار.
13. سجادی، ضیاالدین، ایهام و تناسب در شعر خاقانی و حافظ، تهران: مجله­ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 80 : 100 و 99.
14. شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1386)، قلندریّه در تاریخ، تهران: سخن. 168.
15. شیری، قهرمان، (1390)، ابهام ادبی، فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال سوم، شماره 2، پاییز و زمستان:16.
16. علوی مقدم، مهیار، (1377)، نظریه­های نقد ادبی معاصر، تهران: سمت.
17. فتوحی، محمود، (1387)، ارزش ادبی ابهام از دو معنایی تا چند لایگی معنا، مجله­ی زبان و ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، شماره­ی 62، سال شانزدهم، پاییز: 17 و 37.
18. فرشیدورد، خسرو، (1363)، درباره ادبیات و نقد ادبی، ج2، تهران: امیر کبیر.
19. کیا، خجسته، (1375)، قهرمانان بادپا در قصّه­ها و نمایش­های ایرانی، تهران: مرکز.
20. کزازی، میرجلال الدین، (1380)، گزارش دشواری­های دیوان خاقانی، تهران: مرکز. چ دوم.
21. ماهیار، عباس، (1388)، مالک ملک سخن، تهران: سخن. چ اول.
22. محمد حسین خلف تبریزی، (1375)، برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
23. محمدی،علی، (1387)، ابهام در شعر فارسی، رخسار اندیشه، به کوشش ابراهیم خدایار، تهران: دانشگاه تربیت مدرس:561.
24. معین، محمد، (1364)، فرهنگ فارسی،6 جلدی، تهران: امیر کبیر.
25. منوچهری دامغانی، (1375)، دیوان، به کوشش دبیر سیاقی، سید محمد، تهران: زوار. چ دوم.
26. مولوی، جلال الدین محمد بلخی، (1379)، مثنوی معنوی، مطابق نسخه­ی تصحیح شده­ی رینولد نیکلسن، تهران: آذر.
27. نظامی عروضی سمرقندی، احمدبن عمر، (1374)، گزینه­ی چهار مقاله­ی نظامی عروضی، انتخاب و شرح معین الدینی، فاطمه، تهران: قطره.
28. نظامی، الیاس بن یوسف، (1387)، خمسه نظامی، بر اساس چاپ مسکو – باکو، تهران: هرمس. چ دوم.
29. هدایت، صادق، (1342)، نیرنگستان، تهران: امیر کبیر.