نقد و بررسی واژگان و فرایندهای واجی در اشعار ظهیر فاریابی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 1، دوره 9، شماره 34، فروردین 1393، صفحه 9-31   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حجت الله بهمنی مطلق¹؛ یدالله بهمنی مطلق²؛ ملیحه دانایی³

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق

²دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

³دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر

چکیده

زبان مهمترین وسیله­ی ارتباطی انسان و پایه­ی همه­ی نهادهای اجتماعی و پدیده­ای است که در هر زمان در حال تغییر و تحول است. تحولات واجی از قدیمترین ایام تا کنون مورد توجه زبانشناسان بوده است. در آغاز رواج زبان فارسی دری هنوز تلفظ بسیاری از کلمات و املای آنها صورت ثابت و واحدی پیدا نکرده بود، لذا یک کلمه به صورتهای گوناگون تلفظ و نوشته می­شد. مطالعه­ی دیوان ظهیر فاریابی(متوفی به سال 598)، شاعر با ذوق و مشهور قصیده و غزل در قرن ششم هجری، از منظر واژگان به دلیل وسعت دامنه­ی لغات، فراوانی و دگرگونیآنها، محور اصلی این مقاله است. این امر علاوه بر اینکه واژه­ها و ترکیبات بسیاری را در اختیار ما قرار می­دهد که برغنای زبان فارسی افزوده­اند، رمز موفقیت شاعران گذشته را نیز از نظر تأثیرگذاری بر مخاطبان و کسب شهرت و اعتبار بازگو می­کند. در شعر ظهیر فاریابی، برخی از مختصات زبانی سبک خراسانی با اندکی تغییر - افزایش لغات عربی و کاهش قابل توجه کاربرد لغات مهجور کهن- به خدمت گرفته شده است. با توجه  به اینکه برخی از ویژگیهای سبک خراسانی و همچنین برخی از مختصات سبک عراقی در اشعار او به چشم می­خورد، می­توان سبک او را بینابین نامید.

کلیدواژه‌ها

ظهیر فاریابی؛ شعر؛ واژگان؛ فرایند واجی

مراجع

      ابن اسفندیار کاتب، محمد بن حسن.(1320). تاریخ طبرستان، به تصحیح عباس اقبال، تهران.

     ارباب، سپیده.(1391).  بررسی و طبقه­بندی دشواژه­های رایج فارسی در تداول عامه، نشریه پژوهشهای زبان­شناسی تطبیقی، سال دوم، شماره 4، پاییز و زمستان 91، صص 107- 124.

     باقری، مهری.(1383). مقدمات زبانشناسی، تهران: نشر قطره ،چاپ هفتم.

     همو.(1391). تاریخ زبان فارسی،تهران: نشر قطره، چاپ شانزدهم.

     بهار، محمد تقی.(1376). سبک شناسی، 3 ج،تهران: انتشارات مجید، چاپ نهم.

     دولتشاه سمرقندی.(1382). تذکره الشعر، به اهتمام ادوارد براون، تهران: انتشارات اساطیر.

     شمیسا، سیروس.(1379). سبک شناسی شعر،تهران:  انتشارات فرودس.

     صفوی، کورش.(1383). از زبانشناسی به ادبیات، ج2 شعر،تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ دوم.

     صفا، ذبیح الله.(1378). تاریخ ادبیات ایران، ج2، تهران: انتشارات فردوس.

     عبادیان، محمد.(1386). درآمدی بر سبک و سبک شناسی در ادبیات،تهران: جهاد دانشگاهی تهران.

     عوفی، محمد.(1335). لباب الالباب، به کوشش سعید نفیسی، تهران: هرمس.

     فرشید ورد، خسرو.(1388). دستور مفصل امروز، تهران: اتشارات سخن.

     محجوب، محمد جعفر.(بی تا). سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: انتشارات فردوس و جامی، چاپ اول.

     ناتل خانلری، پرویز.(1382). تاریخ زبان فارسی، ج 1 و 2، تهران: فرهنگ نشر نو.

     هدایت، رضاقلی خان.(1382). مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: انتشارات امیرکبیر.

     ظهیرفاریابی، طاهر بن محمد.(1381). دیوان ظهیر الدین فاریابی، به تصحیح امیر حسین یزدگردی، به اهتمام اصغردادبه، تهران: انتشارات قطره.