نقد و بررسی آراء نحویان درباره لفظی یا معنوی بودن اضافه مصدر

مطالعات نقد ادبی

مقاله 2، دوره 9، شماره 34، فروردین 1393، صفحه 32-52   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی صابری¹؛ طیبه سادات حسینی²

¹دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

توجه به این نکته که اضافه مصدر به معمولش لفظی است یا معنوی در ترکیب نحوی جمله‌ها اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا در بسیاری موارد برای مشخص کردن اعراب واژگان، دانستن این مسأله ضروری و اجتناب ناپذیر است. در این مقاله پس از بررسی دیدگاه نحویان موافق و مخالف، به این نتیجه رسیدیم که اضافه مصدر به معمولش معنوی است و منظور از اصطلاح نحوی «عدم انفصال»، قرارنگرفتن ضمیر میان مضاف و مضاف‌إلیه است. همچنین اگر تابعی، جز عطف، برای معمولِ مصدرِ مضاف آورده شود، دو حالت اعرابی (جر و تبعیت از محل متبوع) برای تابع جایز است، اما اگر تابع عطف باشد بهتر است تنها مجرور شود و محل اعرابی دیگری برای آن درنظر گرفته نشود.

کلیدواژه‌ها

فاعل؛ مصدر؛ اضافه لفظی؛ اضافه معنوی

مراجع

ازهری، خالد بن عبد الله. (2000).شرح التصریح علی التوضیح أو التصریح بمضمون التوضیح فی النحو، (به کوشش: محمد باسل عیون السود). بیروت: دارالکتب العلمیة.

ابن درید، ابی ‌بکر ‌محمد‌ بن ‌الحسن ‌‌الأزدی.(2010). جمهرة اللغة. بیروت: دار صادر.

ابن عقیل، بهاء الدین عبدالله. (1380).شرح ابن عقیل،به کوشش: محمد محیی الدین، قم: منشورات سید الشهداء.

ابن هشام، (2005).شذور الذهب فی معرفة کلام العرب،بتحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبة العصریة.

همو، (1994). قطر الندی و بل الصدی،شرح: محیی الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبة العصریة للطباعة و النشر.

همو، (1972).مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، به کوشش: مازن المبارک، محمد علی حمة الله، سعید الأفغانی، بیروت: دار الفکر.

ابن یعیش، ابن‌علی. (بی‌تا).شرح المفصل،به کوشش: مشیخة الأزهر، مصر: ادارة الطباعة المنیریة.

امرؤالقیس.(2001). دیوان، به کوشش: غرید الشیخ، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.

بعلی، محمد بن ابی الفتح. (2002). الفاخر فی شرح جمل عبدالقاهر،به کوشش: الدکتور ممدوح محمد خسارة، کویت: السلسلة التراثیة.

جرجانی، عبدالقاهر. (1386). العوامل،ترجمه سید علی حسینی، قم: انتشارات دارالعلم.

حسن، عباس. (1384). النحو الوافی. تهران: انتشارات ناصر خسرو.

زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر. (2001). الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل،بیروت: دار احیاء التراث العربی.

همو. (1995). النموذج،به کوشش: د.یسریة محمد إبراهیم حسن، مصر: جامعة الأزهر.

سیبویه.(1404). الکتاب، قم: نشر ادب الحوزة.

سیوطی، جلال الدین بن عبد الرحمن بن ابی بکر. (1998). همع الهوامع فی شرح جمع الجَوامع،به کوشش: احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.

شرتونی، رشید. (1384). مبادیء العربیة فی الصرف و النحو، قم: مؤسسه انتشارات دارالعلم.

صابری، علی. (1389).آموزش دستور زبان عربی به شیوه کاربردی، تهران: انتشارات شرح.

صافی، محمود. (1412). الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه، قم: انتشارات مدین.

صبان، محمد علی. (1362). حاشیة الصبان علی شرح الاشمونی، قم: منشورات الرضی، منشورات زاهدی.

طبرسی، ابو علی فضل بن حسن. (1997). مجمع البیان فی تفسیر القرآن،به کوشش: ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.

طبیبیان، سید حمید. (1378). برابرهای دستوری در عربی و فارسی (صرف و نحو)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

غلایینی، شیخ مصطفی. (1993). جامع الدروس العربیة،به کوشش: عبد المنعم خفاجه،بیروت: منشورات المکتبة العصریة.

کاظم، کاظم ابراهیم. (بی‌تا). النحو الکوفی (مباحث فی معانی القرآن للفراء)،بی‌جا: عالم الکتب.

یازجی، نجاة بنت عبدالرحمان علی. (بی‌تا). آراء سیبویه النحویة فی شرح الفیة بن ابن معطی لإبن القوّاس، مکة المکرمة: نشر الفصیلة.