پیشینه دانش پزشکی و علوم عقلی در ایران (به روایت متون ادب فارسی و عربی)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 2، شماره 6، اسفند 1389، صفحه 83-103   

نویسنده

سید احمد حسینی کازرونی

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بوشهر

چکیده

ایرانیان، سهم بزرگی در پیشرفت علوم به ویژه دانش­های عقلی، پزشکی، داروسازی و پیراپزشکی در دوران پیش از اسلام و بعد از داشته­اند. وجود دانشگاه­های علوم پزشکی جندی شاپور اهواز و «ریو اردشیر» (بوشهر فعلی) در آن زمان، حکایت از آن دارد که در زمان ساسانیان، ایرانیان، عنایت خاصی به تدوین علوم عقلی داشته­اند.
آثار پزشکی ایرانی، یکی از منابع مهم پزشکی در جهان اسلام به شمار می­رفته و علل اصلی تأثیر ایرانیان در نقل و تدوین و نشر علوم عقلی در تمدن اسلامی را می­توان به شرح زیر خلاصه کرد:
1ـ تسلّط ایرانیان در علم و ادب و قدرت­یابی آنان در دستگاه خلفای عبّاسی.
2ـ مبارزات مذهبی ایرانیان و علل نگرانی خلفا در نقل فلسفه و علوم عقلی.
3ـ آشنایی ایرانیان به دانش­های مختلف بشری از جمله طب و ریاضیات و فنون ترجمه.
 

کلیدواژه‌ها

پزشکی؛ علوم عقلی؛ بیرونی؛ ابن سینا؛ رازی

مراجع

1- اخبار الحکمای قفطی

2- التّطرق بالطّب الی السّعادۀ.

3- الفهرست، ابن ندیم، 1348 قمری، ج 1،چ مصر/ به اهتمام رضا تجّدد، 1350،تهران.

4- المعالجات البقراطیه، ابوالحسن احمد بن محّمد طبری ترنجی. 

5- ایران در زمان ساسانیان، 1318، آرتور کریستن سن، چ دوم.

6- ایرانیان و انتقال علم به جهان اسلام، دلیسی اولیری، ترجمه احمد آرام.

7- تاریخ ادبیات ایران، دکتر ذبیح­الله صفا، ج دوم، 1338، چ اوّل، تهران، ابن سینا.

8- تاریخ ادبیات در ایران، دکتر ذبیح­الله صفا، ج اوّل، 1338، چ اوّل، تهران، ابن سینا.

9- تاریخ طبّ ایران و خلافت شرقی، الگود.

10- خدای­نامه، کلیلک و دمنک، ترجمه­ی عربی ابن مقفّع.

11- دام­پزشکی و پزشکی ایران، ج 2.

12- دانش­نامه­ی پزشکی، مقدّمه، حکیم میسری.

13- دیوان اشعار ناصرخسرو قبادیانی، به تصحیح نصرالله تقوی، 1335، اصفهان، کتاب فروشی تأیید.

14- سنی ملوک الارض، چ برلین.

15- سیر ملوک العجم، ابن مقفّع (ترجمه­ی خدای نامه­ی فارسی)

16- شاه­نامه­ی فردوسی به کوشش دکتر سعید حمیدیان، 1382، چ اوّل، تهران، قطره.

17- طبقات الطّب، ج 2.

18- عیون الاخبار، ابن قتیبه.

19- عیون الانباء، ابن ابی اصیبعه.

20- فردوسی الحکمه (تألیف در سال 236 قمری).

21- فهرست کتاب خانه­ی مجلس، ج 2.

22- فهرست کتاب­های رازی،

23- فیلسوف ری، محمّدبن زکریای رازی، دکتر مهدی محقّق.

24- قانون ابن سینا، کتاب 2.

25- قصص و حکایات المرضی، مایرهوف، (ترجمه)، دکتر محمود نجم­آبادی.

26- کلیله و دمنه­ی بهرام­شاهی، مجتبی مینوی، 1344، چ دانشگاه تهران.

27- مجمل التّواریخ.

28- مجموعه­ی متون و مقالات در تاریخ و اخلاق پزشکی در اسلام و ایران.

29- مروج الذّهب، ج 1، چ مصر.

30- معجم­الادبا، یاقوت حموی، ج 4 و 5 و 13.

31- معجم­البلدان، یاقوت حموی، 1967 میلادی، ج 2، لایپزیک.

32- مقدّمه ابن خلدون، العبر و دیوان المبتدا و الخبر ابن خلدون.

33- مقدّمه نامه ارسطو درباره­ی هنر شعر، به قلم سهیل افنان.

 

مقالات منتشر شده در نشریات

1- درآمدی بر تاریخ علم پزشکی در اسلام و ایران، دکتر مهدی محقّق، روزنامه­ی اطلاعات، 28/11/1388، شماره­ی 24689، ص 6.

2- علم پزشکی در اسلام و ایران، دکتر مهدی محقّق، روزنامه­ی اطلاعات، 6/8/1388، شماره­ی 24602، ص 6.

3- میراث پزشکی ایران و هند، دکتر مهدی محقّق، روزنامه­ی اطّلاعات، 8/12/1384، شماره­ی 23574، ص 6.