سیری در معراج‌نامه‌ها و سفرنامه‌های شهودی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 2، شماره 3، خرداد 1389، صفحه 79-109   

نویسندگان

قدمعلی سرامی¹؛ سلمان ساعدی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد زنجان

²مربّی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد سنندج

چکیده

جُستار حاضر پیرامون مسأله‌ی معراج است که با هدف بررسی تحلیلی و تطبیقی معراج‌نامه‌های موجود در ادبیّات فارسی و ترجمه‌ها انجام شده است. انگیزه، تاریخ، کیفیّت، نوع و تحلیل علمی و عقلانی این پدیده توسط صاحب‌نظران، نیز بازتاب معراج در متون ادبی و عرفانی، سفر روحانی چند شخصیّت مسلمان و غیر مسلمان، نظیر بایزید بسطامی، زرتشت، بودا، دانته و میلتون مورد بحث این مقاله است. همچنین موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:
ویژگی‌های قهرمانان این پدیده (از لحاظ مرتبه‌ی فکری و روحی)، همراهان آنان در مراحل سفر، زمان وقوع، مکان‌ها و شخصیّت­هایی که می‌بینند، پاداش و کیفر و دلایل دنیایی و معنوی آن، علّت عقلانی عادلانه بودن پاداش­ها و عذاب­ها، مقصد نهایی مسافران این سفر معنوی است.
نتایج به دست آمده از بحث، به ترتیب اهمّیّت در پایان یادآوری شده است. موضوع معراج و معراج‌نامه‌ها در تاریخ بشر –که درک و خلق آن تاکنون نیز ادامه دارد- یک نوع ادبی فرعی و تلفیقی بوده و از دیدگاه نوع‌شناسی ادبی، به گونه‌ای مستقل، مورد نقد و بررسی قرار نگرفته است.
 

کلیدواژه‌ها

برزخ؛ بهشت؛ دوزخ؛ سفر؛ سیر؛ شخصیّت­های فرامادّه

مراجع

1. ایزدپناه، مهرداد، 1381، آشنایی با ادیان هند، چ اول، تهران، محور.

2. ایزوتسو، توشیهیکو. صوفیسم و تائوییسم، ترجمه‌ی محمّدجواد گوهری، چ اول، 1387، تهران، روزنه.

3. تالبوت، مایکل. جهان هولوگرافیک، ترجمه‌ی داریوش مهرجویی، چ ششم، 1387، تهران، هرمس.

4. جینز، جولیان. خاستگاه آگاهی در فروپاشی ذهن دو جایگاهی، مترجم خسرو پارسا و همکاران، چ دوم، 1388، تهران، آگاه.

5. دانته آلیگری. کمدی الهی، (دوزخ)، ترجمه‌ی دکتر فریده‌ی مهدوی دامغانی، چ سوم، 1380، تهران، تیر.

6. -----. کمدی الهی، ج دوم (برزخ) و ج سوم (بهشت)، ترجمه‌ی شجاع‌الدّین شفا، چ هشتم، 1378، تهران، امیرکبیر.

7. ژینیو، فیلیپ. ارداویراف‌نامه، ترجمه و تحقیق دکتر ژاله آموزگار، چ اوّل، 1379، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

8. سجّادی، سیّد جعفر. فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل، تهران 1379.

9. عطّار نیشابوری. فریدالدّین، مصیبت‌نامه، تصحیح تیمور برهان لیمودهی، چ اوّل، 1383، تهران، سنایی.

1. عفیفی، دکتررحیم. ارداویراف‌نامه، چ دوم، 1372، تهران، توس.

11. فولادوند، محمّد مهدی. قرآن کریم با ترجمه‌ی فارسی، نشر دارالقرآن کریم، تهران 1377.

12. کومن، فرانتس. آیین پر راز و رمز میترایی، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، چ اوّل، 1380، تهران، بهجت.

13. مولوی، جلال‌الدّین محمّد. مثنوی معنوی، به کوشش بهاء ‌الدّین خرّمشاهی، چ اوّل، 1375، تهران، ناهید.

14. میبدی، رشیدالدّین. کشف‌الاسرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، ج 5، چ دوم، 1357، تهران، امیرکبیر.

15. میلتون، جان. بهشت گمشده، ج 1 و 2، ترجمه‌ی فریده‌ی مهدوی دامغانی، چ اوّل، 1381، تهران، تیر.

16. نظامی گنجوی، ابو محمّد ابن یوسف. مخزن‌الاسرار، به کوشش برات زنجانی، چ اوّل، 1374، تهران، دانشگاه.

17. هجویری، علی بن عثمان جلابی، کشف‌المحجوب، تصحیح د. ژوکوفسکی، چ پنجم، 1376، تهران، طهوری.