طنز تعلیمی بایزید و فضای کارناوال

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 5، شماره 15، خرداد 1392، صفحه 137-154   

نویسندگان

محمد استوار نامقی^{* 1}؛ اسماعیل عبدی مکوند²

¹دانشگاه فرهنگیان نیشابور ـ ایران دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی

²دانشگاه آزاد اسلامی: واحد اهواز- ایران

چکیده

نگرشی کوتاه به متون تعلیمی بیان می‌کند که حکایت‌های عرفانی  بایزید مانند فضای کارناوال پر از تصاویری است که بیانگر براندازی و محو مرزبندی‌هاست. از ویژگی‌های کارناوالی، برهم زدن ارزش‌ها و هنجارهای پذیرفته شده از سوی نهادهای برتری‌جو است. بدیهی است این هنجارشکنی، شامل نهادهای دینی، فرهنگی، اجتماعی می‌شود. نگارندگان برآنند تا با استفاده از این نظریه، چند حکایت بایزید را بررسی کنند و روش حکایت پردازی او را که برمبناهای کارناوالی و مبتنی بر میزان مرزبندی میان «خود» و« دیگری» است، بازخوانی نمایند. در این روش، میزان مرزبندی، به کم‌ترین حد می‌رسد. بایزید با استفاده از ظرافت‌های زبانی، تک‌صدایی حاصل از هنجارهای پذیرفته شده را ریشخند می‌کند و با تداخل صداها و استفاده از تمام توان واژه‌ها، هرگونه تک‌روی را به سخره می‌گیرد که نتیجۀ آن محو تمایز ایدئولوژی‌ها و آفرینش طنز عرفانی است.
 

کلیدواژه‌ها

بایزید؛ طنز عرفانی؛ کارناوال؛ ادبیات تعلیمی

مراجع

1-  استعلامی، محمد. (1362). بایزید و جنید. برگزیده از: تذکره الاولیا. چاپ3. تهران: انتشارات امیرکبیر.

2-      احمدی، بابک. (1386). ساختار و تأویل متن. چاپ 9. تهران: مرکز.

3-      اصلانی، محمدرضا. (1385). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. چاپ1.تهران: کاروان.

4-  باختین، میخاییل. (1387). تخییل مکالمه­ای. ترجمۀ رؤیا پورآذر. چاپ1. تهران: نشر نی.

5-  تودوروف، تزوتان.(1377). منطق گفتگویی میخاییل باختین. ترجمۀ داریوش کریمی. تهران: مرکز.

6-  حسینی کازرونی، سیّداحمد.(1390). طنز گونه­های ادب فارسی و انواع آن. فصل­نامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی. سال چهارم، شماره اول، شماره پیاپی 11، تهران.

7-      حلبی، علی اصغر.(1364). مقدمه­ای بر طنز وشوخ طبعی در ایران. تهران: پیک.

8-      دهخدا،علی اکبر. لغتنامۀ دهخدا.

9-  سهلگی، محمدبن علی.(1383). دفتر روشنایی، ترجمۀ شفیعی کدکنی.چاپ 1.تهران: انتشارات سخن.

10- شریفی، شهلا؛ سریرا کرامتی یزدی.(1389). «معرفی نظریۀ انگارهی معنایی طنز و بررسی ایرادات آن بر مبنای داده­های زبان فارسی». فصلنامۀ پژوهش­های زبان وادبیات تطبیقی.شمارۀ 2.صص89-109.

11- شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1372). مفلس کیمیافروش. تهران: سخن.

12- ــــــــــــــــــــــ. (1383). نوشته بر لب دریا. تهران: سخن.

13- ــــــــــــــــــــــ. (1372). تازیانه­های سلوک. تهران: آگاه.

14- صدر، رؤیا.(1380). بیست سال با طنز. تهران: هرمس.

15- عسگری خانقاه، اصغر و علیرضا حسن­زاده.(1381). فوتبال و فردیت فرهنگ­ها، نامه علوم اجتماعی، شماره 19.

16- عطار نیشابوری، فریدالدین.(1370). تذکره الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. چاپ6. تهران: زوار.

17- فولادی، علیرضا.(1386). طنز در زبان عرفان. قم: فراگفت.

18- کاسب،عزیزالله.(1366). چشم انداز تاریخی هجو. ناشر: مؤلف.

19- محمدی، کاظم.(1389). بایزید بسطامی. ناشر: طرح نو.

20- محمدی کله سر، علیرضا؛ محمد علی خزانه دارلو.(1390). «درآمدی بر طنزعرفانی با نگاهی انتقادی به پژوهش­های حوزۀ طنز» فصلنامۀ متن پژوهی ادبی. شمارۀ 48. صص65-99.

21- مشرف، مریم.(1382). نشانه شناسی تفسیرعرفانی. تهران: ثالث.

22- _______. (1385).«هنجارگریزی­های اجتماعی در زبان صوفیه» دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران.      شماره­های52-53. صص135-149.

23- میرصادقی، میمنت.(1373). واژه­نامه هنر شاعری، تهران: مهناز.

24- نویا، پل.(1377). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: نشردانشگاهی.