بنیادگرایی اسلامی و پست مدرنیزم

مطالعات جامعه شناختی ایران

مقاله 4، دوره 3، شماره 8، خرداد 1392، صفحه 57-74   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

بهروز مرادی^*

چکیده

یکی از پدیده های فعال در جهان امروز به ویژه در جوامع مسلمان نشین؛ بنیادگرایی اسلامی است. این پدیده، رویکردی فعال در جهان اسلام است که در برابر مدرنیسم غربی قد علم کرده و ارزشها و باورهای مسلط مدرنیستی که به جوامع مسلمانان ورود پیدا کرده اند را به چالش کشیده است. از سوی دیگر پست مدرنیسم نیز یکی دیگر از رویکردهای نظری مسلط ازجمله در جامعه شناسی و فلسفه ی امروز است که در نقطه ی مقابل ارزشها و جامعه ی مدرن (مدرنیته) ظهور کرده است. پست مدرنیسم مبانی بنیادین مدرنیسم را مورد انتقاد و نفی قرار می دهد و چنین مطرح می کند که دوران مدرن به پایان خود رسیده و زمان آن فرا رسیده که مدرنیسم اعتراف کند که در تحقق وعده های خود مبنی بر ساختن جهانی آباد، آزاد و مطلوب برای بشریت ناکام گردیده است. پست مدرنیستها حتا معتقدند که عقل و علم و سایر ارزشها و تکیه گاههای اصلی مدرنیسم و جهان مدرن توانایی تحقق وعده های داده شده را ندارند. هم بنیادگرایان مسلمان و هم پست مدرنیستها در ضدیت با مدرنیسم اشتراکات فراوان دارند و داشتنِ مواضعِ شبیه به همِ آنها در ضدیت با مدرنیسم، این مسئله را به ذهن متبادر می سازد که بنیادگرایی اسلامی پدیده ای پست مدرن است. هدف این پژوهش که در آن از روش کتابخانه ای و تطبیقی بهره گرفته شده؛ بررسی همین مسئله است. نتیجه ای که این پژوهش به آن رسیده این است که علیرغم داشتن اشتراکات قابل توجه در مواضع ضدمدرنیستی این دو پدیده، اما آنها در هدف، چشم انداز، ارایه ی بدیل برای مدرنیسم، اصول اعتقادی، تنظیم رابطه با گذشته، حال و آینده، با هم اختلاف نظرهای اساسی دارند. به همین علت بنیادگرایی اسلامی را نمی توان پدیده ای پست مدرن دانست.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: بنیادگرایی اسلامی؛ پست مدرنیسم؛ مدرنیسم؛ ارزشهای مدرن؛ اسلام