شادی و گرایش‌های دینی در ایران پس از انقلاب

مطالعات جامعه شناختی ایران

مقاله 6، دوره 3، شماره 8، خرداد 1392، صفحه 95-120   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسن محدّثی گیلوایی؛ الهام قربانی ساوجی^*

چکیده

این مقاله محصول پژوهشی درباره‌ی نسبت دین و شادی در ایران پس از انقلاب است که با هدف بررسی موانع بروز رفتار شادمانه به‌ویژه رفتارهای شاد جمعی در ایران پس از انقلاب انجام گرفته است. همواره بروز رفتارهای جمعی شاد با فرهنگ، آداب و رسوم، عرف و قوانین حاکم بر آن جامعه متناسب بوده است. از آن‌جایی‌که یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در زند‌گی اجتماعی ایرانیان، تفکّرات و گرایشات دینی بوده است، در این مقاله نسبت شادی و تفکّر دینی مسلّط در ایران پس از انقلاب ارزیابی می‌گردد. در این پژوهش از نوعی سنخ‌شناسی در چارچوب نظری بهره­ برده­ایم که گرایش‌های دینی موجود در ایران معاصر را به سه گرایش محافظت‌گرایی دینی، ترمیم­گرایی دینی، و بازسازی­گرایی دینی تقسیم کرده است. در بخش یافته­های تحقیق با تکیه بر روش اسنادی مجموعه­ی کتب، مقالات و آرای صاحب­نظران در حوزه­ی دین و نیز فتاوای مراجع تقلید در باب مظاهر شادی، مطالعه و دسته­بندی شده است. بررسی آرای برخی از مهم‌ترین صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه­ی دین و نیز فتاوای مراجع تقلید شیعه­ی ایرانی که در سه دهه­ی اخیر در خصوص شادی دیدگاه‌هایی را ارائه نموده­اند، در دستور کار بوده است. یافته­های تحقیق نشان­‌دهنده‌ی آن است که گرایش محافظت‌گرایی دینی به‌عنوان گرایش مسلّط در ایران پس از انقلاب ارزیابی شده است. این گرایش دینی با نگاهی منفی به شادی و محرّک‌های آن، موجب محدود شدن رفتارهای شادمانه در جامعه شده است. محافظت‌گرایان اصل را بر نفی رفتارهای اجتماعی شادمانه می­گذارند و عموماً این­گونه رفتارها را برنمی­تابند. در مقابل گرایش ترمیم­گرایی نگاهی مشروط به شادی دارد و شادی را به‌نحوی نسبی مورد تأیید قرار می­دهد. آنان قیودی را برای بروز شادی مطرح می‌کنند. امّا بازسازی‌گرایان دینی نگاهی مثبت به بروز رفتارهای شادمانه دارند. بازسازی‌گرایان اصل را بر تأیید و ترویج شادی و رفتارهای شادمانه می‌گذارند.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: شادی؛ رفتار شادمانه؛ محافظت گرایی دینی؛ ترمیم گرایی دینی؛ بازسازی گرایی دینی