بررسی منابع نوین درآمدی شهرداری‌ها

تحقیقات حقوقی بین المللی

مقاله 1، دوره 6، شماره 22، اسفند 1392، صفحه 1-28   

نویسندگان

پریسا آل اسحاق¹؛ مهدی هداوند^{* 2}

¹دانشجوی دوره دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

²استادیار دانشگاه غیر انتفاعی ارشاد دماوند

چکیده

امروزه دیگر در دنیا به شهرداری به عنوان پیمان کاری بزرگ که می بایست برخی از فعالیتهای عمرانی و خدماتی شهر را انجام دهد، نگریسته نمی شود . بلکه
شهرداری مؤسسه ای مدنی و برخاسته از مردم است که وظیفه فعالیت به سمت توسعه پایدار شهری و توسعه انسانی را بر عهده دارد.. به همین دلیل است که
شهرداری ها باید در کنار فعالیتهای سنتی و مرسوم خود به فعالیتهای فرهنگی، بهزیستی و زیست محیطی بپردازند. درکشور ای ران، شهرداری به عنوان نهادمحلی
وبرخاسته ازمتن مردم منطقه، متولی اصلی اداره امورخدماتی، عمرانی ونوسازی شهری، ناچاراست درقبال ایفای وظایف قانونی خود، به دلیل عدم وابستگی مالی به
دولت وبودجه عمومی، به طرق مختلف وبرپایه قانون، عوایدی راکسب وبه مصرف امورموردنظربرساند .این در حالی است که این نهاد در عین استقلال مالی از لحاظ
سیستم نظارتی، در وضعیت بینابینی قرار داردو از استقلال کافی برخوردار نیست. موضوع درآمدهای شهرداری مقولهی بسیار مهمی است چرا که اگر شهرداری درآمد
داشته باشد خدمات بهتری می تواندارایه دهد، و در نتیجه ارایهی خدمات بهتر، استقلال شهرها از حکومت مرکزی اتفاق می افتد. اهمیت این موضوع در آن است که
اساساً زمینه ای نیز برای تمرین دموکراسی باشد
.
تاقبل ازسیاست خودکفایی شهرداری هادر ایران مندرج درقانون بودجه سال 1362 ، بیشتردرآمدشهرداری هامبتنی برمنابع
دولتی بود، ولی درپی سیاست های تعدیل اقتصادی، سهم پرداخت های مالی دولت به شهرداری هاکاهش جدی یافت. رشدسریع جمعیت شهری به همراه واگذاری برخی
 
ازوظایف دولت به شهرداری ها (که انتظارمی روددر آینده وظایف بیشتری نیزبه شهرداری هاواگذارشود)، موجب افزایش شدیدنیازهای مالی شهرداری هاشده است. بخشی
 
از این نیازهاراازطریق مالیات های محلی، وجوه انتقالی ازدولت مرکزی ودیگرمنابع درآمدی شان برآورده می کنند. اما این منابع درآمدی نمی توانندتمام نیازهای سرمایه
 
گذاری وعمرانی شهرداری هاراپوشش دهند. از اینرو، در این روندشهرداری هابرای تأمین منابع مالی موردنیازبه دنبال یافتن منابع جدیدی بودندولی متأسفانه به علت اقتصاد
 
ضعیف و بیمار ایران، چندان موفق نبودندولی این مسأله مانع از روی آوردن شهرداری هابه بازارهای مالی ومشارکت بابخش خصوصی به منظورتجهیزمنابع مالی نشد. در
 
مجموع این نهاد محلی تمام تلاش خودر را برای کسب منابع جدید و عدم وابستگی به منابع سنتی به عمل آورد، می توان گفت در سال های اخیر، شهرداری هاایران پا به
 
عرصۀ نوینی در زمینهی کسب منابع درآمدی گذاشته اند.
 
 

کلیدواژه‌ها

منابع مالی؛ شهرداری‌ها؛ حکومت محلی؛ منابع نوین؛ مدیریت؛ توسعۀ پایدار شهری

اصل مقاله

مقدمه

توسعه ی اقتصادی، هدف اصلی هرکشوردرجهت بهبودسطح استانداردزندگی می باشدوتوسعه ی شهرهابه عنوان

مجموعه ای که یک کشورراتشکیل می دهند، ازمنابع مهم توسعه محسوب می شود . شهرداری

1

به عنوان ، یکی

ازنهادهای مردمی است که وظیفه ی خدمت رسانی به شهرنشینان برای تأمین خواسته های اولیه زندگی شهرنشینی

 

وپس ازآن تلاش برای رسیدن به شهری توسعه یافته را بر اساس ماده 55 قانون شهرداری ها به عهده دارد . طی

 

چنددههی اخیر، باتوسعه سریع شهرهاورشدبیرویه جمعیت وبزرگ شدن محدوده های شهری، ابعادوحجم وظایف

 

شهرداری ها، چندین برابرشده است.

 

درواقع، امروزه شهرداری هادراکثرکشورهای توسعه یافته به عنوان یکی ازانواع دولت های محلی، دراداره ی

 

شهرهاوعرضه ی کالاهاوخدمات عمومی محلی، نقش مهم وبرجسته ای به عهده دارند.

 

معرفی منابع نوین درآمدی، می توانددرپایداری توسعه ی شهری نقش مهمی ر اایفاکند، که ازمبانی مهم آن می توان

 

به چگونگی تأمین درآمدشهرداری هابه عنوان رکن اصلی مدیریت شهری اشاره کرد . زندگی شهرنشینی امروزی،

 

هزینههای بسیاربالایی برای شهرداری هاداردوهرروزبه آن افزوده می شود. ادارهی مطلوب شهرهاوارایه ی خدمات

 

مناسب به شهروندان وهدایت پروژه های عمرانی مستلزم دستیابی به منابع درآمدپایدار و جدیداست.

 

افزایش درآمدشهرداری هادر ایران، مستلزم افزایش کارایی در روش های فعلی کسب درآمد یاجستجوی منابع

 

جدیددرآمدی است. اگرچه از زمان تصویب قانون خودکفایی درآمدی شهرداری ها، تلاش هایی برای تأمین درآمد

 

واستقلال آنهاازدولت انجام شده است، ولی این تلاش هاچندان مؤثرنبوده است.

 

وجودبیش از 60 درصدازجمعیت کشوردرشهرها، بالاتربودن نرخ رشد جمعیت شهری نسبت به نرخ

 

رشدجمعیت ملی واختصاص درصدبسیاربالایی از ارزش افزوده واشتغال کشوربه شهرها ، نشان ازجایگاه

 

اقتصادشهری دراقتصاد ایران دارد. رشدجمعیت مهاجرواردشده به شهرهادرکناررشدطبیعی جمعیت، اهمیت

 

شهرهادراقتصادراروزبه روزبیشترمیکند. ارتقای سطح انتظارات مردم ازشهرداری ها،گسترش دامنه ی فعالیت دولتهای

 

شهری ومحلی وتشدید مشکلات ناشی ازافزایش جمعیت شهری مثل بیکاری، حاشیه نشینی، آلودگی های زیست

 

محیطی، کمبودمسکن، معضلات ترافیکی ومعضلات اجتماعی واقتصادی، نیازبه گسترش منابع مالی

 

شهرداری هارابیشترمی کند. تأمین منابع مالی، راهی جزافزایش کارایی روش های قبلی وجستجوی منابع

 

جدیددرآمدی، پیشروی شهرداری هانخواهدگذاشت. افزایش کارایی مستلزم گذشت زمان، تعامل بااقتصاد جهانی،

 

استفاده ازشیوه های مدرنتروافزایش درنسبت نیروهای تخصصی کل نیروهای شهرداری است.

 

فقدان درآمدکافی برای شهرداری هانه تنها امکان ارایه ی خدمات مناسب برای مدیریت شهری راکاهش می دهد،

 

بلکه اساساً اجرای تمامی طرحهاوبرنامه های شهری رابامشکل مواجه خواهدساخت.

 

اهمیت این موضوع زمانی بیشترروشن می شودکه بدانیم امروزه بیش از 95 درصدازمنابع مالی شهرداری هاازمحل

 

درآمدهای محلی درون شهرهاتأمین می شودووابستگی شهرداری هابه کمک های بلاعوض دولتی کمتراز 5

 

درصداست.

 

 

"

 

هرچندازبدوتأسیس بلدیه درسال 1286 (ه. ش) وبه دنبال آن درقانون جدیدشهرداری هادرسال 1309 (ه. ش)،

 

1

 

. Municipality

 

قوانینی درزمینه ی تأمین هزینه های شهری وضع شده است، امادرآمدحاصل چندان زیادنبوده ونظام شهری به

کمک های دولتی بسیارمتکی بوده است. درقانون بودجه ی سال 1362 خودکفایی شهرداری هادر یک دوره ی سه ساله

موردتصویب قرارگرفت وشمارش معکوس برای کاهش سهم آنهاازبودجه ی دولت آغازشد.

"

2

 

پیشینه تحقیق

شهرداری تهران ازسال 1387 به منظورآشنایی، طراحی وبه کارگیری ابزارهای نوین تأمین مالی، استفاده از

نهادهای مالی کشوروطراحی الگوهای جذب منابع مالی سرمایه گذاران، هرساله اقدام به برگزاری « قابلیت های مالیه »

سلسله همایش هایی نموده است. مقالات ارایه شده در این همایش هامنبعی قابل توجه جهت محققین علاقه مندبه

بررسی منابع درآمدی شهرداری های این موضوع می باشد. ازکتب منتشرشده در این « شهرداری، مشکلات وراهکارها »

توسعه منابع درآمدی شهرد اری هاوتأمین مالی پروژه ها ی » خصوص نیزمی توان به تألیف مرتضی عزتی که به نام

تألیف عبدالرضاعباسزاده

4و هم چنین « شیوه های افزایش درآمدوکاهش هزینه های شهرداری ها » 3

،کتاب « عمرانی

 

4

 

اشاره نمود. « آشنایی بادرآمدوروش های افزایش آن درشهردار ی ها » کتاب

در یک پژوهش جامع و تخصصی قبل از ورود به موضوع اصلی، انجام بحث های مقدماتی از ملزمات می باشد .

 

این پژوهش نیز از این مؤلفه ی اساسی مستثنی نمی باشد. در گام نخست ارایه ی بینش کلی نسبت به نظام درآمدی

 

شهرداری، و در گام دوم رویارویی و مواجهه با چالشهای پیش رو اعم از حقوقی و اجرایی و در واپسین مرحله ی

 

بررسی عنصر اساسی تضمین کننده تأمین منابع نوین درآمدی شهرداری تحت عنوان استقلال شهرداری و در نهایت

 

ورود به بحث منابع نوین درآمدی شهرداری خواهیم داشت.

 

 

1. چهارچوب نظام درآمدی شهرداری هادر ایران

نظامدرآمدی شهرداری هادر ایران درسه بخش اصلی خلاصه می شود:

الف) روابط مالی دولت وشهرداری: کمک های اعطایی وروابط مالی دولت وشهردار ی هارادرقالب چندسرفصل

اصلی می توان جمع بندی کرد.

-

"

کمک هاازمحل دوازده درهزارگمرکی؛

- سهم شهرداری ازوجوه متمرکز؛

 

- کمک به شهرداری درقالب ردیف های اضافی یاردیف های بودجه ای برای اجرای طرحهای عمرانی؛

 

- کمک به سامانه ترابری همگانی.

 

 

"

5

 

ب) وضع دریافت عوارض محلی به دست شوراها: شوراهای اسلامی شهرهاباوجودتهدیداختیارات قانونی شان

هم چنان تصمیم گیراصلی درخصوص وضع ووصول عوارض محلی برابرتبصره یک ماده 50 قانون مالیات بر ارزش

افزوده شمرده می شوند. نکته این جا است که آیا شور اها به عنوان مرجع تقنینی تصمیمات شهرداری تصمیماتشان

.

2

. سیدعلی، پایتختی اسکویی، علی بشارت، مالیه عمومی ودولت اقتصادی، نشراختر، چاپ دوم 1387 ، ص 68

 

3

 

. نشر نور علم، سال 1387

 

4

 

. انتشارات سازمان شهرداریها ودهیاریهای کشور، سال 1390

 

4

 

. مهندسان مشاوره امونپاد، سال 1381

. سال 1381 ، ص 27 ،« آشنایی بادرآمدوروشهای افزایش آن درشهرداریها » ،

 

 

5

. گروه مهندسان مشاوره امونپاد

 

تحت نظارت دیوان عدالت می باشد یا خیر. استدلالی که در دیوان برای پذیرش این صلاحیت شده ، این است که

چون این نهاد ها نهادهای تقنینی شهرداری ها هستند و در قانون دیوان عدالت اداری اشاره ای به شهرداری ها شده پس

به تبع شهرداری ها تصمیمات شوراهای شهر را در صلاحیت دیوان میدانند.

 

2

 

ج)امکان گرفتن بهای خدمات شهری ازاستفاده کنندگان: ازاختیارات نهادمدیریت شهری وضع ودریافت عوارض

محلی وامکان قیمت گذاری بر بهای خدمات شهری می باشد. اما باید اذعان داشت که این نوع از عوارض شامل آن

گروه اموال عمومی که تحت مدیریت و کنترل شهرداری ها است نمی گردد. وظیفه شهرداری حراست و مراقبت از این

اموال است. مثلا میدانها، پارک ها، خیابانها و (به تعبیر قانون مدنی) مشترکات عمومی. شهرداری وظیفه ی حفاظت و

مراقبت از این دارایی ها را دارد .این تفکیک اهمیت خیلی زیادی دارد چرا که برخی از شهرداری ها وجوهی را تحت

عنوان عوارض حق الارض و غیره از باب استفاده مردم از اموال یا مشترکات عمومی اخذ می کنند این طور به نظر

می رسد. اصولا درآمدهای حاصل از اجاره دادن مشترکات عمومی و اموال عمومی غیر قانونی است یکی از دلایل

مراجعه ی شهرداری ها به این قبیل منابع درآمدی عدم وجود درآمدهای پایدار است.

 

1

 

46 (بااصلاحات بعدی)، به شش طبقه به شرح ذیل تقسیم /4/ درآمدازنظرآیین نامه مالی شهرداری هامصوب 12

می شود:

 

2

 

-1 درآمدهای ناشی ازعوارض عمومی (درآمدهای مستمر)؛ که البته قید این نکته در خصوص عوار ض اعم از

عمومی و اختصاصی ضروری به نظر می رسد که عنوان عوارض را در هیچ کجای قانون اساسی نمی بینید و طبیعی

است که اگر دولت بخواهد با توجه به اصل محترم بودن مالکیت خصوصی و قاعده تسلیط و با توجه به اصل

رایگان بودن خدمات عمومی ، مبالغی را از شهروندان دریافت کند اخذ عوارض نیازمند مجوز قانون اساسی خواهد

بود.

3

آن موضوعی که در قانون اساسی ایران وجود دارد فقط بحث مالیات است که با استناد به آن اخذ مالیات

ومعافیت های مالیاتی می بایست به موجب قانون باشد. شاید بتوان این گونه استدلال نمود که عوارض همان مالیات

 

است بدین دلیل که شهر نیازمند درآمد شهری است و عوارض نوعی از مالیات است که به آن

 

 

"مالیات شهری

"

 

می گویند. در واقع عوارض را می توان نوعی از مالیات های غیر مستقیم به شمار آورد.

 

4

 

-2 درآمدهای ناشی ازعوارض اختصاصی؛

-3 بهای خدمات ودرآمدهای مؤسسات انتفاعی شهرداری؛

-4 درآمدهای حاصل ازوجوه واموال شهرداری؛

-5 کمک های اعطایی دولت وسازمان های دولتی؛

-6 اعانات وکمک های اهدایی اشخاص وسازمانهای خصوصی واموال ودارایی هایی که به طوراتفاقی یابه موجب

قانون به شهرداری تعلق می گیرد. که البته این قبیل درآمدها نیز به دلیل این که ممکن است تالی فساد باشند در

بخش های اجرایی از جمله اموال شبهه ناک می باشند چرا که از سوی بسیاری از مراجع نظارتی مانند سازمان

بازرسی کل کشور محل ایراد می باشند.

2

 

. مهدی، هداوند، حقوق مالیه عمومی شهری، مصاحبه روزنامه شرق، سه شنبه 28 آذر 1391

 

1

 

. همان

.

 

 

2

. حمید، یاری، مروری بر روش های تآمین مالی شهرداری ها، سازمان شهرداری هاودهیاری های کشور 1390 ،ص 133

 

3

 

. اصل پنجاه و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

 

4

 

. مهدی، هداوند، پیشین

 

در مجموع و برای مقایسه شاید به توان نظیر چنین تقسیم بندی را در چهارچوب نظام درآمدی سایر کشورها و

حتی کشورهای پیشرفته نیز پیدا نمود ولی آن چه که حایز اهمیت می باشد کیفیت تقسیم بندی های مزبور می باشد .

به عنوان مثال درآمدی نظیر کمک ها و عواید دولتی شاید در تمامی تقسیم بندی های منابع درآمدی شهرداری ها با شد

ولیکن در کشور پیشرفته ای مانند انگلیس اعانات دولتی به میزان 40 درصدمی باشد ولی این میزان در کشور ایران بعد

از اجرای سیاست خودکفایی به شدت سیر نزولی پیدا کرده است.

2. چالشهای اساسی نظام درآمدی شهرداری ها

یکی ازمهم ترین چالش های پیش روی مدیران شهری ناپایداری منابع درآمدی است. اگرچه ازآغازشکل گیری

شهرداری ها، هیچگاه موضوع تأمین منابع مالی شهرداری ها درقالب نظام کلان اقتصادی کشورتعریف وتبیین

نگردیده، اماباتصویب طرح سیاست خودکفایی شهرداری هادرقالب بودجه ی سالیانه وهم چنین تأکیدبر ای ن موضوع

درقالب قانون برنامه اول توسعه ی جمهوری اسلامی ایران، روندناپایداری منابع درآمدی ش هرداری شدت گرفت

وگرایش به درآمدهای ناپایدارموردت وجه قرار گرفت.

نکته ای که می بایست به آن توجه مبذول داشت عدم تمایل شهروندان به پرداخت عوارض و وجوه قانونی

شهرداری می باشددرمواردی هم که پول های موردنظرپرداخت می شودبیشتربه دلیل ناچاری است. شایدبرخی ازدلایل

عمده این پدیده، نبودشفافیت وارتباطی مناسب میان درآمدهای شهرداری وهزینه های انجام شده درشهرباشد.

 

6

 

عدم دسترسی به بازارهای مالی: شهردار ی هابه علت شکاف روزافزون میان منابع درآمدومخارج، هم اکنون

نیازمندتجهیزمنابع مالی ازراه، روی آوری به بازارهای مالی هستند. متأسفانه درکشورمان به دلیل توسعه نیافتگی

بازارهای مالی، شهرداری هاتاکنون در اندیشه ی بهره گیری مناسب ازامکانات بازارهای مالی نبوده اند.

 

7

 

یکی ازراهکارهادرشرایط کنونی، ورودمستقیم شهرداری هابه بازارهای مالی وپولی وراه اند ازی مؤسسه مالی

واعتباری یابانک است که امکان تجهیزمنابع مالی موردنیازرابرای شهرداری هافراهم کند. هم چنین رجوع به بازارهای

مالی خارجی وبهره جویی ازاوراق مشارکت، موضوعاتی است که ذیلاً بدان خواهیم پرداخت.

3. استقلال مالی شهرداری ها، تضمین کننده منابع جدیددرآمدی

درطول یک دهه گذشته مسئولین نهاد های شهری کشورهای درحال توسعه بافشارروزافزون مشکلات مالی دست

به گریبان بوده اند. این کشورهابه دلیل رشدمداوم جمعیت شهرنشینی، درحال حاضربارشدفزاینده نیازبه خدمات

شهری مواجه اند، درحالیکه توان آنهادرارایه ی این خدمات وامکانات زیربنایی به علت کمبودمنابع مالی به ه یچوجه

کفایت نمی کند. در این راستانهادحاکمیت شهری تنهاباپیاده سازی دواستراتژی می تواندمنابع مالی خودراتأمین کند .

نخستین روش اجرای استراتژی تهاجمی است. در ایران تاکنون درآمدشهرداری براین محوراستواربوده است، که به

طورقطع در این روش اثرگذاری برسایربخش هادرآن نادیده گرفته می شود.

روش دوم، استراتژی تدافعی است که برمحورهای ارتقای بهره وری، مدیریت هزینه هاواستفاده ازپتانسیل بخش

. فصلنامه بررسیهای اقتصادی، 1385 ، شماره 3، ص 22 ،« ارزیابی نظام مالی ودرآمدی شهرداری هادرایران » ،

6

. جعفر، قادری

همایش ،« بررسی چالشهای پیشروی نظام درآمدی شهرداریهای شهرهای جدیدوارایهی راه کارهای رویارویی باآنها » ،

 

 

7

. دانن، جلالی

. مالیه ی شهری، ص 5

 

 

خصوصی پایه گذاری می شود. این استراتژی درمدیریت شهری ایران باآغازبه کارشوراهاتاحدودی عینیت یافته است؛

چراکه فرآیندمدیریت شهری ناشی ازدورهگذاراقتصادی- سیاست. شوراهاموتورمحرک شهرداری هادرجهت بالابردن

توان مدیریتی، برنامه ریزی، فنی واجرایی وسوق دادن آنهابه سمت خودکفایی درشهرهای کشورهستند. خودکفایی

شهرداری هادر ایجادوتأمین منابع جدیددرآمدی ازطریق وصول عوارض قانونی ومالیات ها ی محلی درمحدوده

شهرهاامکانپذیراست. اغلب کارشناسان ومحققین امورشهری به ای ن نکته تأکیدمی کنندکه حل مسایل شهری

درکشورهای روبه رشدتنهاازطریق تقویت سازمانهای محلی به ویژه شهرداری هامیسراست. یکی ازمحور های اصلی

در این ظرفیت سازی، استقلال شهرداری هاازنظرمنابع مالی وعدم وابستگی آنهابه بودجه های عمومی دولتیاست.

استقلال مالی شهرداری هاناشی ازتقویت این تفکراست که نقش دولتهادراجرای برنامه ها ی عمران شهری

بایدتقلیل یافته وازتأمین کننده مستقیم نیازهاوبرطرف کننده کمبودها، به فراهم کننده شرایط وبسترمناسب برای

گسترش فعالیت بخش خصوصی ومشارکت های مردمی تغییر یابد. نیازبه منابع مالی پایداربرای پاسخگویی به تقاضای

ناشی ازروندسریع شهرنشینی از یکسووتأکیدبراستقلال مالی شهرداری ازسوی دیگر، موجب شده تاشناسایی منابع

جدیدبرای افزایش درآمدشهرداری هابه عنوان یکی ازمحورهای استراتژیک موردتوجه کارشناسان و برنامه ریزان

شهری قرارگیرد.

علیرغم آن که دولت همه ساله به منظورشتاب بخشیدن به اجرای طرح های توسعه شهری وفرآیندتوسعه

شهرهاازمحل اعتبارات استانی، تملک دارایی های سرمایه ای وردیف های قانون بودجه نسبت به اختصاص اعتبارات

کمکی به شهرداری هااقدام می نماید، لیکن براساس طرح خودکفایی وخودگردانی مالی، شهرداری هابه منظورانجام

امورجاری وعمرانی خوددرقالب برنامه ها ی کوتاه مدت (بودجه ی یکساله ) ومیان مدت (برنامه ی 5 ساله )

نیازمندکسب درآمدهای محلی می باشند. وصول اینگونه درآمدهادرشهردار ی هابه گونه ای دارای اهمیت است که

قانونگذاردرتبصره ( 1) ماده 1 قانون شهرداری ها، اختیارانحلال شهردار ی هایی که درمحدوده آنهاوصول عوارض

تکافوی هزینههای شهرداری رانمی نماید، به وزارت کشورمحول نموده است، ولی باید دانست که اتکا به این سیستم

قوای شهرداری ها را در ارایه ی خدمات ضعیف می کند. پرواضح است که دستیابی به روش ها ی جدیددرآمدی

ومنابع مالی مطمئن وپایدارنقش بسیارمهم ومؤثری رادر سرعت بخشیدن به توسعه وعمران محدوده های شهری،

ایجادشهرهای آباد، ونهایتاًجلب رضایت شهروندان ایفامی نماید.

4. منابع نوین درآمدشهرداری

منابع نوین منابعی هستندکه باگذشت زمان وباتحولات جامعه وبنابرنیازهای روزافزون جامعه پدیدمی آیند،

درواقع این دسته ازمنابع ابتکاری هستند .یعنی هنگامی که منابع سنتی تکافوی نیازهای جامعه

رانمی کندشهرداری هااقدام به ایجادمنابع جدیدمی کنند. البته در ایران ای ن مسأله کمترجنبه ی ابتکارداردوبیشترتقلیدی

است ازتجاربکشور های موفق در این زمینه، ولی نکته ی حایزاهمیت این است که منابع نوین بیشترجنبه ی مشارکت

خصوصی پیداکرده اند، وحضوروسرمایه گذاری بخشخ صوصی بسیارپررنگ وویژه می باشد. این منابع دارای انواعی

هستند که به ذکر آنها خواهیم پرداخت.

8

B.O.T

الف) قراردادهای

1347 ، متولی اجرای طرح های توسعه ی شهری /9/ شهرداری هابرپایه ی ماده 1 قانون عمران ونوسازی مصوب 7

 

هستند:

 

نوسازی، عمران، اصلاحات اساسی، تأمین نیازمندیهای شهری، احداث اصلاح وتوسعه ی معابر، ایجادپارک ها، »

 

پارکینگ ها، میدانها، حفظ ونگهداری پارک هاوباغ های عمومی موجود،تأمین دیگرتأسیسات موردنیازعمومی، نوسازی

 

محلات ومراقبت دررشدمتناسب وموزون شهرهاازوظایف اساسی شهرداری هااست وشهرداری ها دراجرای وظایف

 

ازدیگرسو این پروژه هادربطن خودازویژگی هایی « پیش گفته مکلف به تهیه برنامه های اساسی ونقشه های جامع هستند

 

برخوردارندکه می توان باتعریف مدل های جدیدامکان سرمایه گذاری ومشارکت بخش خصوصی رادرآن فراهم

 

نمود.

 

یکی ازدغدغه های اساسی مدیران شهری انجام پروژه های شهری است. ضرورت سرعت درانجام پروژه هابه دلیل

 

ارتباط مستقیمی که بازندگی روزمره ی شهروندان پیدامی کنند، همواره محسوس وملموس بوده است. امامتأسفانه به

 

دلایل گوناگونی اجرای پروژه ها، برمبنای زمان بندی وسرعت قابل قبول همواره دچارچالش های جدی بوده وازآن

 

چه که پیش بینی شده، زمانی بسیارطولانیترهزینه ی انجام آن می گردد.

 

یکی ازمهم ترین دلایل آن رامی توان عدم تأمین مالی ووجودجریان مناسب نقدینگی درپروژه نامبرد . توجه به

 

سازوکارهای تأمین مالی پروژه های شهری، به واسطه ی ویژگی های حاکم برآن اهمیت فراوانی دارد . بدین سان،

 

بررسی جایگاه مشارکت درانجام پروژه هاوشیوه ی یه تحقق آن، افزون برفزونی جایگاه ای ن عنصرمهم درفرآیندهای

 

شهری، خواهدتوانست پاسخی درخوربرای چالش تأمین مالی پروژه های شهری بیابد.

 

چیست؟

 

 

 

B.O.T

Transfer

 

 

بهره برداری ) و ) Operate ،( ساخت ) Build : ازسه عنصرکلیدی درست شده است

B.O.T

 

(انتقال).

در اینروشاغل بسته به نوع قرارداد، تأمین مالی، طراحی، ساخت، بهره برداری وگاهی مالکیت پروژه نیزبه منبعی

بیرون ازسازمان کارفرما، واگذارمی شود. اینگونه قراردادهاباهدف انتقال وظایف دولت (وبخش عمومی ) به بخش

خصوصی وبهره برداری ازمنابع مالی این بخش درانجام پروژه های بزرگ وپیچیده، به خصوص پروژه های زیربنایی

وتسهیلات رفاهی وهمگانی پدیدآمده اند.

هزینه ی سنگین سرمایه گذاری اولیه راازدوش دولت وبخش عمومی برداشته وبه جای آن بخش ،

 

B.O.T

 

خصوصی مسئولیت برآمده ازمطالعات، طراحی، ساخت وبهره برداری وهمچنین تأمین مالی همه ی مراحل

رامی پذیرد.

 

9

 

رامی یابدکه دارای امتیازات وانحصاراتی باشدکه

B.O.T

بنابراین زمانی یک پروژه، ظرفیت انجام برمبنای

بتوانددر یک بازه ی زمانی معین، میزان سرمایه گذاری وسودحاصل ازآن ازبرای سرمایه گذارتأمین نماید.

 

شرکت توسعه ی منابع آب » برای نمونه، یکی ازپروژه های اجراشده با ای ن روش، نیروگاه سددزمی باشدکه

 

 

انتقال). )

Transfer بهره برداری) و ) Operate ،( ساخت ) Build .

8

 

کارشناس ارشدمدیریت سیستم، همایش مالیه ی ،«

B.O.T تأمین مالی پروژههای شهری بااستفاده ازروش » ، 9

. سیدمصطفی، رسولی منش

شهری (مشکلات وراه کارها)

 

 

گرفته است.

B.O.T

تصمیم به اجرای پروژه ی نیروگاه به روش « ونیروی ایران

ب) صکوک

 

 

 

2

 

یکی از محدودیت های مهم در حل مسایل شهری وناکارآمدی خدمات رسانی، فقدان منابع مالی کافی است .

ازجمله مهم ترین روش های تأمین مالی استفاده ازابزارهای جدیدمالی اسلامی است. یکی از این ابزارهاکه جایگاه ویژه

ای یافته صکوک می باشد. صکوک ابزاری برای تأمین مالی بانکها، مؤسسات مالی واعتباری وبنگاه ها ی اقتصادی

ازطریق تبدیل به اوراق بهادارکردن دارایی هااست.

"

 

استانداردشماره ی 17 سازمان حسابداری وحسابرسی نهادهای مالی اسلامی صکوک ر ااینگونه تعریف نموده

گواهی های باارزش اسمی یکسان که پس ازاتمام عملیات پذیره نویسی، بیانگرپرداخت مبلغ اسمی مندرج » : است

 

درآن توسط خریداربه ناشراست ودارنده ی آن مالک یک مجموعه ای ازدارایی ها، منافع حاصل ازدارایی هاو یاذینفع یک

 

این استاندارد 14 نوع صکوک برای تأمین مالی بنگاه ها ی «. پروژه یا یک فعالیت سرمایه گذاری خاص می شود

 

اقتصادی رامعرفی نموده است که عبارتنداز:

 

 

"

10

 

1 اوراق سهام.

2 اوراق بهاداراسلامی قرض الحسنه

3 اوراق بهاداراسلامی اجاره.

4 اوراق بهاداراسلامی منفعت.

5 اوراق بهاداراسلامی مشارکت.

6 اوراق بهاداراسلامی استصناع.

7 اوراق بهاداراسلامی مضاربه.

8 اوراق بهاداراسلامی سلف.

9 اوراق بهاداراسلامی مرابحه.

10 اوراق بهاداراسلامی مزارعه.

11 اوراق بهاداراسلامی مسافات.

-12 صکوک مالکیت دارایی

-13 صکوک نماینده ی سرمایه گذاری

درقوانین جمهوری اسلامی ایران ازمجموع اوراق بهادارسرمایه گذاری مالی اسلامی، فقط اوراق مشارکت تعریف

شده است. با این وجودانتشارسایراوراق نیزمی توانددرقالب آن تنظیم شود. در این جابه ذکرمهم ترین اوراق صکوک

خواهیم پرداخت.

ب- 1) اوراق سهام

به طورکلی ازدیدگاه اسلام فعالیتهای اقتصادی انتفاعی پذیرفته شده است. این فعالیت هااگربرخلاف قواعدحاکم

2

. واژه " صک "

به معنای کتاب، نامه و رسید دریافت پول و همچنین به معنای سند و سفته ترجمه شده است. این واژه معرب چک در

فارسی است. اعراب این واژه را توسعه دادند و آن را بر تمامی انواع حوالهها و تعهدها به کار برده اند.

 

تأمین مالی پروژههای شهری با رویکرد پروژه محور » ،

 

 

10

. جواد، حدادی، سید عباس، موسویان ، محمد حسین، صبیحه، فلاح، حامد

. سومین همایش مالیه ی شهری، ص 15 ،« اسلامی

 

 

بربازاراسلامی نباشندمجازتلقی می شوند. اگربنگاههای اقتصادی براساس مشارکت مالی یاکاری دو یاچندنفردرفعالیت

عمل کنند. شرکت تشکیل می شود. درشرکت هرشخص به تناسب آورده خود، سهیم است. اگرآورده هامحاسبه وبه

تناسب آن برای هرفرد، سهمی درنظرگرفته شود، سهامی تشکیل می شود . براساس قانون تجارب جمهوری

اسلامی ایران، شرکت سهامی، شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده ومسؤولیت صاحبان سهام، محدودبه

مبلغی اسمی سهام آنهااست. شرکت هاانواعی دارند . تضامنی (غیرسهامی )، تعاونی، سهامی خاص، سهامی عام،

سهامی تعاونی وماننداینها.

کاربردخاص اوراق سهام برای تأمین مالی شهرداری ها:

1 ایجادشرکت های سهامی عام درجهت انجام وظایف قابل تجاری سازی شهرداری.

2 ایجادتأمین ومؤسسات مالی نظیربانک، بیمه وماننداینهابرای تأمین نیازهای شهرداری وشهر.

-3 تبدیل به ارواق بهادارکردن دارایی های قابل تبدیل به شرکت سهامی درشهرداری هاومؤسسات تابعه.

ب- 2) اوراق بهادارقرض الحسنه

تعریف اوراق قرض الحسنه: اوراق قرض الحسنه، اسنادبهاداری است که برمبنای قراردادقرض بدون

رباوسودمنتشرمی شودوبه موجب آن دارنده اوراق به مبلغ اسمی مندرج درآن ازناشراوراق باشخص (حقیقی یاحقوقی)

پذیرنده رسمی این دین، طلب کاراست وبایددرسررسیدمندرج دراوراق، پرداخت شود.

 

11

 

کاربردهای خاص اوراق قرض الحسنه برای تأمین مالی شهرداری ها:

باعنایت به فرهنگ اسلامی حاکم برجامعه وباتوجه به ماهیت قرض الحسنه واوراق قرض الحسنه ونیزباتوجه به

نوع برخی وظایف شهرداری ها، مانندامورخیریه، بهداشت ونیزتوسعه ی شهری ونظیراینهامی توان امیدداشت مردم

شهرهابرای برخی امورعام المنفعه شهرداری ها (درصورت تبلیغ و ترویج مناسب) بتوان با این روش برخی فعالیتهای

عام المنفعه راتأمین مالی کرد. ازجمله کاربردهای آن برای شهرداری هامی تواندمواردذیل باشد.

1. تأمین مالی ایجادوتوسعه مؤسسات خیریه وانجام امورخیریه، بهداشت، توسعه شهری ونظیراینها ، باتوجه به

فرهنگ مردم، می توان امیدداشت شهرداری هابتوانند (درصورت تبلیغ و ترویج مناسب) با این روش برخی فعالیتهای

عام المنفعه راتأمین مالی کنند.

2. تأمین مالی ایجادوتوسعه مؤسسات خیریه وانجام امورخیر.

3 . ایجادتأسیسات امکانات ومؤسسات موردنیازعامه (مانندبیمارستان، مدرسه، مسجد، مؤسسه ی فرهنگی

وماننداینها)

4. تأمین مالی برخی طرح های ضروری شهری که شهرداری می توانددرآینده نزدیک وجوه آن راتأمین کندباهدف

تسریع دراحداث وبهره برداری.

ب- 3) اوراق بهاداراجاره

تعریف اوراق اجاره: اوراق اجاره اسنادی هستندکه براساس آن دارنده اوراق مالک بخشی از ی ک دارایی

(ملک یاکالای بادوام) است که براساس قرارداداجازه به دیگری واگذارشده است. دارنده متن اسب باسهم ارزشی

11

 

. مهدی، نجفی، بررسی فرآیندتامین مالی ازطریق انتشاراوراق صکوک، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ی معارف اسلامی ومدیریت

. دانشگاه امام صادق، 1385 ، ص 76

 

 

اوراق تحت تملک خودازمنافع اجازه دارایی موردنظربهره منداست وازمبلغ فروشی (دردوره بهره برداری یازمان

اسقاط) متناسب باسهم دارنده اوراق بهاوتعلق می گیرد.

انواع اوراق اجاره:

1. اوراق اجاره عادی 2. اوراق اجاره به شرط تملیک.

ب- 4) اوراق بهادارمضاربه

تعریف اوراق مضاربه: که ازمهم ترین این اوراق هستند؛ اوراق مضاربه اسنادی است که دارنده آن درفعالیتهای

تجاری بنگاه اقتصادی ناشرازطریق مشارکت مالی سهیم است ودرپایان دوره ی مالی به تناسب ارزش مالی برگه

ازکل سرمایه مالی فعال درتجارب موردنظرازسهم سرمایه (درمقابل سهیم عامل به نسبتی که دربرگه قیدشده است )

درسودفعالیت تجاری موردنظر، سهیم است.

انواع اوراق مضاربه: به صورتکلی می توانددارای مختلفی باشد که براساس چنددسته ویژگی، طبقه بندی

می شوند این طبقه بندی هاعبارتنداز:

1.

"

اوراقمضاربه ی خاص (مختص به فعالیت تجاری مشخص) درمقابل اوراق مضاربه ی عام (برای مجموعه ی

فعالیتهای بنگاه تجاری)

 

2. اوراق مضاربه دارای سررسیدمعین درمقابلت اوراق فاقدسررسیدمعین.

 

3. اوراق مضاربه به دولتی درمقابل اوراق مضاربه به شرکتی.

 

 

"

12

 

کاربردهای خاص اوراق مضاربه برای تأمین مالی شهرداری ها:

اوراق مضاربه فقط برای امرمضاربه قابل کاربرداست. از اینجهت شهرداری هاتنهامی توانندازآن برای ایجادوتوسعه

فعالیت فروشگاه های زنجیره ای ومانندآن استفاده کنند.

ب- 5) اوراق سلف

تعریف اوراق سلف: اوراق اسنادی است که به موجب آن دارنده ی برگه ی مالک مقدارمشخصی

ازکالا یادرآمدحاصل ازفروش کالای مشخصی است که تولیدکننده معین در آینده معلوم تولیدمی کند.

-انواع اوراق سلف:

1. دارنده اوراق مالک بخشی ازکالای تولیدی است.

2. دارنده ی اوراق مالک درآمدحاصل ازفروش کالای تولیدی مؤسسه واسط یامؤسسه ی وکیل دارندگان اوراق

است.

کاربردهای خاص اوراق سلف برای تأمین مالی شهرداری ها:

برخی ازفعالیتهایی که شهرداری انجام می دهدقابل فروش به مردم است، اماممکن است اکنون نیازبه تأمین مالی

فعالیت هاداشته باشدومحصول آن در آینده عرضه شود. ای نفعالیت می تواندازطریق اوراق سلف تأمین مالی بشود .

از این جهت ازجملۀکاربرداوراق سلف برای شهردار ی عبارت است از:

اوراق صکوک مضاربه موازی الگویی نوین در تأمین مالی شهرداری ها، همایش مالیه ی شهری، » ،

12

. حجت الله،گودرزی، سعید، احمدی

. ص 17

 

 

تأمین مالی تولیدکالاوخدماتی که محصول آن در آینده توسط شهرداری ومؤسسات تابعه آن

تولیدمی شودوشهروندان خریداران آن هستند. از اینطریق می توان بسیاری ازفعالیتهای شهرداری راکه محصول آن قابل

فروش است تأمین مالی کرد.

ب- 6) اوراق مرابحه

اوراق مرابحه اسنادی است که نشان دهنده بدهی ناشر یاموکل ناشرناشی ازخریدکالایاخ دمت به ارزش

وسررسیدمعین شده مندرج درهربرگه به دارنده آن است.

کاربردهای خاص اوراق مرابحه برای تأمین مالی شهرداری ها:

اوراق مرابحه برای خریدمایحتاج باپرداخت معوق مانندخریداقساطی باخریدغیرنقد (نسیه)

باپرداخت یکجادر آینده به کارمی رود. به این علت می تواندبرای تأمین مالی خریدبسیاری ازنیازهای شهرداری هابه

کاربرده شود. ازجمله:

1. خریدساختمانهاوفضاهای موردنیازشهرداری ومؤسسات تابعه

2. خریدساختمانهاوفضاهای عمومی شهری.

3. خریدابزار، وسایل وتجهیزات ادرای ولوازم موردنیازشهرداری ومؤسسات تابعه.

ب- 7) اوراق بهادارمزارعه

تعریف اوراق بهادارمزارعه: اوراق بهادارمزارعه اسنادی است که به موجب آن دارنده اوراق، مالک سهم مشاع

معین از یک یاچندقطعه زمین زراعی است که براساس قراردادمزارعه برروی آن زراعت می شود. به طورمعمول اوراق

مزارعه توسط یک مؤسسه ی مالی منتشرمی شودووجوه حاصل ازفروش اوراق، صرف خریدزمین (زمین های) زراعی

می شودوپس اززمین (اغلب توسط مؤسسه ی ناشربه عنوان وکیل دارندگان ) براساس قراردادمزارعه به شخصی

(اشخاصی) واگذارمی شودتاپس ازانجام زراعت سهم معین شده ازمحصول توسط وکیل گرفته می شودوبین دارندگان

اوراق تقسیم می شود.

 

13

 

کاربردهای خاص اوراق مزراعه برای تأمین مالی شهرداری ها:

باتوجه به تنوع اوراق موجودوباعنایت به ماهیت ای ن اوراق نمی توان درشهرداری هاانتظارکارخاصی برای

آنهاداشت، مگردرشهرهایی که شهرداری دارای فعالیت کشاورزی و یازمین های زراعی باشد.

ب- 8) اوراق بهادارمساقات

تعریف اوراق بهادارمساقات: اوراق بهادارمساقات اسنادی است که به موجب آن دارنده اوراق، مالک سهم مشاع

معین از یک یاچندقطعه باغ است که براساس قراردادمسافات ازآن بهره برداری می شودبه طورمعمول اوراق مساقات

توسط یک مؤسسه ی مالی منتشرمی شودووجوه حاصل ازفروش اوراق صرف خریدباغ (باغ ها) می شودوسپس باغ

(اغلب توسط مؤسسه ی ناشربه عنوان وکیل دارندگان) براساس قراردادمساقات به شخص (اشخاص)

واگذارمی شودتاپس ازرسیدن محصول، سهم معین شده ازمحصول توسط وکیل گرفته می شودوباکسرهزینه وکالت

بین دارندگان اوراق تقسیم می شود.

تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. «( ابزارهای مالی اسلامی(صکوک » ،

13

. سید عباس،موسویان

 

کاربردهای خاص اوراق مساقات برای تأمین مالی شهرداری ها:

باتوجه به تنوع اوراق موجودوباعنایت به ماهیت این اوراق نمی توان درشهرداری هاانتظارکاربردخاصی برای

آنهاداشت، مگردرشهرهایی که شهرداری دارای باغ های مثمروفعالیتهای باغ دارای باشد.

ج) اوراق مشارکت

انتشاراوراق مشارکت، ازدیگرشیوه های بهره گیری ازکمک ها ی مردمی است . فروش انتشاراوراق مشارکت

و ایجادانگیزه های تشویقی اقتصادی برای خریداران وتضمین بازخرید ای ن اوراق توسط بانکه او یاسازمانهای مالی

گامی صحیح ومطلوب درجهت تأمین مالی شهرداری هاخواهدبود . ارایه ی ای ن اوراق تقریباًدربیشترکشورهاتجربه

گردیده ونتایج موفقیت آمیزی رابه همراه داشته است.

"

در ایران هم اوراق مشارکت طرح نواب توسط شهرداری

تهران بامشارکت شبکه بانکی، انتشاراوراق مشارکت طرح حضرت عبدالعظیم واوراق مشارکت طرح توسعه

 

بازارغرب تبریزازمثال های مشارکت مردم وبخش خصوصی درطرح های زیرساختی شهرداری محسوب می گردد.

 

 

"

14

 

دلیل رونق روزافزون استفاده ازاوراق قرضه شهری، مزایای مختلف این فرآینددرمقایسه باسایرفرآیندهای تأمین

مالی (مانندقرض گرفتن ازبانکها) می باشدکه مهم ترین آنهاعبارتنداز:

ج- 1) قرض گرفتن شهرداری هاازبانک برای پروژه های بزرگ شهری، معمولاًباموانعی مانندتأمین وثیقه قابل قبول

بانک مواجه است؛ ضمن آن که منابع مالی بسیاری ازبانکهابه اندازه این نیست که بتواندسرمایه موردنیازبرای تأمین

مالی پروژه های شهری بسیاربزرگ راتأمین نمایند.

برای بخشی ازشهروندان « اثرات جا نبی مثبت » ج- 2) تسریع درساخت بسیاری ازپروژه های شهری، دارای

خواهدبود؛ مانندشهروندانی که املاکی درمجاورت بافت های فرسوده دارندودراثرنوسازی این بافت هاازافزایش ارزش

املاک خودبرخوردارخواهندشد.

ج- 3) تأمین مالی پروژه های شهری درچارچوب فروش اوراق قرضه شهری، به تقسیم بارمالی پروژه ها درطول

زمان کمک نموده وبه افزایش ثبات وپیشبینی پذیری درهزینه هاودرآمدهای شهرداری هامنجرمی شود.

ج- 4) انتشاراوراق قرضه شهری ومدیریت موفق آن شامل نظم درپرداخت سودعلی الحساب واصل سرمایه

ونیز ایجادقابلیت نقدشوندگی مناسب برای این اوراق، می توانداعتبارمالی شهرداری مربوط ه راافزایش داده وباعث

شودتااوراق قرضه به پروژه های شهری بعدی، بااستقبال بیشترخریداران حقیقی وحقوقی مواجه گردد.

درمناطق مختلف دنیا، شهرداری هاباکسب اعتبارمالی مناسب برای اوراق مشارکت خودتوانستهاندبه انتشار ای ن

اوراق باتاریخ سررسیدهای بلندمدت دست بزنندکه دربرخی مواقع این مدت زمان به 15 سال نیزبالغ می شود.

در ایران در این رابطه رعایت قوانین مختلفی ازجمله قانون صدوراوراق مشارکت، قانون بورس واوراق

بهاداروقانون بانکی الزامی است. جدیدترین تجربه شهرداری تهران درزمینه نوسازی بافت های فرسوده پروژهی امام

علی (ع) است که درمنطقه 15 شهرداری تهران وبافروش اوراق مشارکت شهری به ارزش 4 هزارمیلیاردریال تأمین

اعتبارشد. 25 درصداز این اوراق دردیماه سال 1388 و 75 درصدمابقی درسال آتی آن وبادوره سررسیدسه ساله به

فروش رسیده است. لازم است تادرآمدحاصل از این اوراق بلافاصله وبه صورت مؤثردرپروژه هزینه شودتاموجبات

چهارمین ،« آسیب شناسی حقوقی تأمین منابع مالی پروژههای عمران شهری » ،

14

. سیدعلی، طباطبایی نژاد، سیدمحمد، طباطبایی نژاد

. همایش مالیه شهری. ص 3

 

 

بلااستفاده ماندن از این درآمدرامهیاننماید.

د) خصوصی سازی

شهرداری هااگرچه طبق قانون جزونهادهای عمومی غیردولتی طبقه بندی می شوندومشمول مقررات عام اصل 44

نمی باشند، ولی دلایل اقتصادی متعددی وجوددارندکه ضرورت واگذاری فعالیتهای شهرداری هابه بخش خصوصی

راموردتأکیدقرارمی دهد. علاوه بر این محیط حقوقی فراهم شده ودرسال های اخیرازسوی نهادمدیریت شهری شورای

شهروشهرداری به شدت ازخصوصی سازی حمایت می کنندوبرخی اقدامات اجرایی مربوط به این فرآیندنیزپیش بینی

شده است.

"

 

این مسأله می تواند یک رویکردمثبت درتأمین منابع مالی برای خدمات شهری باشد . در ای ن رویکردهدف ای ن

است که خدمات موردانتظارشهرداری هابه درستی انجام پذیردوشهرداری هاصرفا ی ک مدیریت عالی برانجام ای ن

 

خدمات داشته باشند. حضور این مؤسسات خصوصی که برپایه اصل سودوزیان فعالیت می کنندوعدم اتکابه نظ ام

 

مالی شهرداری موجب این می شودتا این شرکت هابا یک مدیریت درست به سمت جذب درست منابع برای انجام

 

خدمات شهری روند.

 

 

" 15

درواقع هدف نهایی ازتأمین مالی نظام شهری، اجرای خدمتی است که برای شهرداری

تعریف شده است واگربتوان با یک میانبربه این هدف رسید، وضعیت مطلوب تری محقق خواهدشد. این مسأله علاوه

 

بر این موجب کاهش هزینه معاملات نیزمی گردد، زیرابه جای تزریق منابع به سیستم شهرداری وسپس هزینه کردآن

 

ازطریق شرکت های ارایه دهنده خدمات، منابع مستقیماًبه سمت ارایه دهندگان خدمات می رودوشهرداری صرفاًبه

 

عنوان ناظربراجرای خدمت مدیریت دارد. با اینحال ای ن رویه بایستی به درستی درقوانین ومقررات موردتوجه

 

قرارگیرد. درواقع برای این منظوردرابتدالازم است تاقوانین حوزه شهرداریهابه نوعی اصلاح وصراحتاًامکان انجام

 

خدمات شهری ازطریق شرکت هاومؤسسات خصوصی موردپیشبینی قرارگیرد.

 

ه) صندوق مشترک شهرداران

 

مؤسساتی دولتی هستندکه به دولتهای محلی برای سرمایه گزاری (

 

 

MFDs

) صندوق های توسعه شهرداری

درتأسیسات زیربنایی وام می دهند. این صندوق هاکه به عنوان پشتیبان درتأمین اعتبارشهرداری هاعمل می کنند، ابتدابه

 

عنوان مؤسساتی دولتی تشکیل شدندوسپس به واسطه های مالی که فعالیت آنهابراعتبارات شهرداری هامتمرکزاست

 

تبدیل شدند . این مؤسسات به حکومت های محلی وسایرمؤسسات سرمایه گذاردرتأسیسات زیربنایی

 

اعتبارمی دهندوبه عنوان ابزاری سنتی جهت ایجادخودکفایی شهرداری هاعمل می کنند. تأمین بودجه این

 

صندوق هاتوسط بازارهای سرمایه بین المللی وداخلی صورت می گیرد.

 

 

"

 

صندوق توسعه شهرداری هاسرمایه های خودرابه پروژه های سرمایه گذاری حکومت ها ی محلی اختصاص

می دهندوروندی مشابه روندبانک جهانی وبانکهای توسعه منطقه ای دروام های بین الملی برقراراست . تنهاتفاوت

 

آنهابامؤسسات مذکور این است که این صندوق هابیشتربه حکومت های محلی وام داده ودرپروژه های کوچکترسرمایه

 

دبیرانجمن شهرهای متحدودولتهای محلی دفترآسیای غربی بابیان ای ن مطلب « مهمت دومان » گذاری می کنند.

 

 

"

16

 

اولین همایش مالیه ی ،« خصوصی سازی خدمات شهری روشی پایدار در تامین مالی شهرداریها » ،

15

. دانش، جعفری ، سمانه، کریمی

. شهری. ص 5

 

،« ابزارنوین اعتبارمالی درتأمین پروؤژه های شهری وتجارب جهانی مرتبط » ،

 

 

16

. ملیحه، آشنا، مریم، ذبیحی، محمدرضا، لطفعلی پور

. سومین همایش مالیه ی شهرداری، مشکلات وراهکارها، ص 950

 

 

درتاریخ 18 اسفند 1389 مشهد،افزود: صندوق جهانی « صندوق جهانی توسعه شهرها » درنشست راهبردی منطقهای

توسعه ی شهرها یک ابتکارمهم برای دولتهای محلی، شهرداری هاوشهرها است تامهم ترین مسایل مالی خودراحل

کنندوبتوانندخدمات مطلوب به شهروندان ارایه دهند.

می تواند فرصت های خوبی رادراختیارمسؤولان « صندوق جهانی توسعه شهرها » این مقام مسؤول باتأکیدبر اینکه

محلی قراردهد، اظهارداشت: یکی ازمهم ترین اهداف این صندوق این است که با ایجادهمکاری بین شهرهامنابعی راکه

امروزه کمتراستفاده می شوند، ازطریق ایجادارتباط میان توسعه پایدار، عدالت اجتماعی وهمبستگی به جریان بیندازد.

مدیراجرایی صندوق جهانی توسعه شهرهانیزدر ای ن نشست بااشاره به اهمیت نقش شهروندان « آلن لوسو »

اظهارداشت: وقتی اقتصادمحلی موردتوجه است درحقیقت ساکنان شهرهامرکزتوجه هستند، شهروندان عوامل

اساسی شهرهابوده واگرهیچ مشورتی بامردم نداشته باشیم موفق نخواهیم شد، چون ای ن شهروندان هستندکه

هزینه هارامی پردازندو اندوخته های شان سرمایه بانکها است.

وی تصریح کرد: بایدتعریف جدیدی ازپروژه هاارایه دادتاشهروندان درآن مشارکت داشته وپروژه ها ی شهری

رابتوان براساس نیازهای مردم انجام داد.

MFD

 

انواع

 

که درحال حاضردرکشورهای درحال توسعه متداول است به عنوان جانشینی برای کمک

MFD

اولین نوع

زیرنرخ

 

 

MFD

بلاعوض ازمحل سرمایه دولتی به حکومت محلی عمل می کند. این برنامه هاکه سرمایه راازطریق

دروام دادن به

 

 

MFD

بازارتأمین می کنند، اغلب وام های یارانه ای راباکمک ها ی دولتی ادغام می کنند . ای ن نوع

هاازشرایط م طلوب وام ها ی شان بهره

 

 

MFD

بخش های شهرداری دارای یک حق انحصاری هستند . ای ن قبیل

می گیرندتااستانداردهای دقیق تررادرآماده سازی پروژه هابرمقامات محلی تحمیل نموده واولویت های سرمایه گذاری

 

دولتهای مرکزی رادرتعیین پروژه هایی که نیازمندکمک مالی می باشدمدنظرقراردهند.

 

به عنوان پلی دربازاراعتباری خصوصی عمل می کند. آنهامؤسسات مالی رابرای دادن وام ها ی

 

 

MFD

دومین نوع

وام رابانرخ بهره بازاراعطاکرده ووام دهنده گان بخش

 

 

MFD

خصوصی به شهرداری هاآماده می کنند. این نوع

خصوصی را ترغیب می کنندتاریسک اعتباری وام های شهرداری راتقبل نمایند . شهرداری هاانتخاب وآماده سازی

 

پروژه هارابرعهده دارندوبانکهای تجاری تمام بررسی ها ی اعتباری راانجام داده وکلیه ی خطرات بازپرداخت

 

رامی پذیرند.

 

 

نتیجه گیری

برای استفاده از منابع نوین در آمدی در شهرداری ها، آن چه که قبل از فراهم کردن منابع درآمدی حایز اهمیت

می باشد، بستر سازی مناسب برای استفاده از این منابع است. همان طور که تجربه ی طرح خودکفایی شهرداری ها در

سال 1362 به خاطر عدم آماده سازی سازمان وجامعه نشان دهنده ی این مقوله است، برای مطرح کردن طرح های

جدیدباید به تجارب ناموفق و موفق چه در ایران و چه در خارج ایران توجه شود. چرا که ممکن است استفاده از

منبع نوینی در کشوری به دلایل مختلف موفق باشد ولی چه بسا همان منبع برای کشور ایران نه تنها کارآمد نباشد

مضر هم باشد. در کشوری مثل ایران که شهرداری بعد از گذشت سالیان دراز از پیدایش موضوع مالیه شهری هنوز با

چالش مالیات گریزی مردم روبه روست چه بسا که این منابع نوین هم، برای نهادینه شدن در سطح جامعه نیاز به

مرور زمان داشته باشند. بنابراین تا زمانی که این منابع نوین در جامعه نهادینه نشده اند، شهرداری ها نباید به آنها به

عنوان منابع جایگزین بنگرند، چرا که در صورت ناموفق بودن و عدم کسب این منابع، ممکن است از کارایی

شهرداری ها در این فاصله کاسته شود. نکته دیگر به مربوط می شود به مورد غفلت واقع شدن شهرداری ها در مجلس

شورای اسلامی. مجلس شورای اسلامی هیچ وقت به صورت تخصصی به این بحث ورود پیدا نکرده است . قانون

شهرداری فعلی متعلق به سال 1334 می باشد و نکته حایز اهمیت این است که بیش از 80 ماده از قانون مزبور منسوخ

گردیده با وجود چنین شرایطی پیشنهاد می گردد گروهی نسبت به تشکیل قانون جدید و متناسب با وضعیت توسعه

شهرها اقدام نمایند. چرا که وضعیت کنونی نه تنها به نفع شهرداری نمی باشد، بلکه به نفع شهرونداننیز نمی باشد. که

نمونه ی آن تشکیل و ایجادتعدادی شعبه دیگر در دیوان عدالت اداری برای رسیدگی به شکایت علیه شهرداری ها

نشانگروجود چالش و مشکلات عدیده در حوزه ی شهرداری است.

مراجع

بررسی منابع نوین درآمدی شھرداری ھا.........................................................................

١

کتاب

1

 

. پایتختی اسکویی سیدعلی، بشارت علی مالیه عمومی ودولت اقتصادی، نشراختر، چاپ دوم.

سال 1381 ،« آشنایی بادرآمدوروش های افزایش آن درشهرداری ها » ، 2. مهندسان مشاور ه امونپاد

 

3. عباسزاده عبدالرضا، آشنایی بادرآمدوروش های افزایش آن درشهرداری ها، سازمان شهرداری هاودهیاری ها ی

 

. کشور، 1390

 

. 4. عزتی مرتضی، توسعه منابع درامدی شهرداری هاوتامین مالی پروژه های عمرانی، نشرنورعلم، 1387

 

. 5. ولیانی علی محمد، روش های افزایش درآمدوکاهش هزینه های شهرداری، نشربیت الاحزان، قم، 1386

 

. 6. یاری حمید، مروری برروش های تامین مالی شهرداری، سازمان شهرداری هاودهیاری های کشور، 1386

 

مقالات

بررسی منابع درآمدی شهرهای جدیداستان » ، 1. پورشهابی وحید، سارانی سعیدرضا، شمسی دهمرده زاده

دومین همایش مالیه ی شهری. ،« سیستان وبلوچستان

روزنامه شهرآرا، ش 229 ، سال 1389 ،« بررسی چالشهای درآمدی » ، 2. جاودانی، م

اولین ،« خصوصی سازی خدمات شهری روشی پایداردرتامین مالی شهرداری ها » ، 3. جعفری دانش، کریمی سمانه

همایش مالیه ی شهری.

بررسی چالش های پیشروی نظام درآمدی شهرداریهای شهرهای جدیدوارایهی راهکارهای » ، 4. جلالی، دانن

سومین همایش مالیه ی شهری. ،« رویارویی باآنها

تأمین مالی پروژه ها ی شهری » ، 5. حدادی جواد، موسویان سیدعباس، صبیحه محمدحسین، فلاح حامد

اولین همایش مالیه ی شهری. ،« بارویکردپروژه محوراسلامی

کارشناس ارشدمدیریت ،«

B.O.T

تأمین مالی پروژه های شهری بااستفادهازروش » ، 6. رسولی منش سیدمصطفی

سیستم، همایش مالیه ی شهری (مشکلات وراهکارها)

 

. سال 1385 ،« ارزیابی نظام مالی ودرآمدی شهرداری هادر ایران » ، 7. قادری جعفر

 

ابزارنوین افزایش اعتبارمالی درتأمین بودجه ی پروژه های » ، 8. لطفعلی پورمحمدرضا، آشناملیحه، ذبیحی مریم

 

چهارمین همایش مالیه ی ،« سومین همایش مالیه ی شهرداری، مشکلات وراه کارها ،« شهری وتجارب جهانی مرتبط

 

شهری.

 

ابتکاری درتأمین بودجه ی ،« صندوق های توسعه شهرداری » ، 9. مرکزپژوهشهای شورای اسلامی شهرمشهد

 

شهرداری، نشریه ی آشنایی بامدیریت شهری تجارب جهانی

 

ماهنامه ی شهرداری ها، 1379 ، سال ،« موانع دستیابی به درآمدهای پیشبینی شده شهرداریها » ، 10 . موسوی جعفر

 

. اول، شماره 12

 

،« اوراق صکوک مضاربه موازی الگویی نوین درتامین منابع مالی شهری » ، 11 . گودرزی حجت الله، احمدی سعید

 

چهارمین همایش مالیه ی شهری.

 

 

Urban Economics in

 

» حرکت ها ی جهانی دراقتصادشهری درجهان » ، 12 . یگانگی دستگردی وحید

. مجله ی اقتصادشهر، ش 1390،10 ، «

 

 

 

theWorld

 

بررسی منابع نوین درآمدی شھرداری ھا.........................................................................

٢

13 .

 

هداوند مهدی، حقوق مالیه عمومی شهری، مصاحبه روزنامه ی شرق، سه شنبه 28 آذر 1391

پایان نامه

پایان نامه ،« مقایسه منابع درآمدشهرداری هادرکلان شهرهای ایران وبررسی تأثیرات کالبدی آن » ، 1. قلعه دار،ح

. کارشناسی ارشددانشگاه شیراز، 1384

پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ،« بررسی فرآیندتامین مالی ازطریق انتشاراوراق صکوک » ،

2.

نجفی مهدی

معارف اسلامی ومدیریت دانشگاه امام صادق (ع)،

 

 

 

1385