رویکردی روانشناختی به شخصیّت زن در شاهنامه فردوسی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 7، دوره 7، شماره 26، دی 1394، صفحه 95-107   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نسرین داودنیا^{* 1}؛ ناصر سراج خرمی²؛ علی اکبر جولازاده اسمعیلی³

¹دانشگاه فرهنگیان دزفول، گروه زبان و ادبیات فارسی، دزفول، ایران.

²دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، گروه روان شناسی، دزفول، ایران.

³اداره آموزش و پرورش دزفول، گروه مشاوره و راهنمایی، دزفول، ایران.

چکیده

به طور کلی در شاهنامه حدود بیست زن نقش آفرینی می‌کنند که اکثر آنان در دوره پهلوانی می‌زیند. از جمله این زنان می‌توان از تهمینه و گردآفرید نام برد که هر دو در روند داستان رستم و سهراب مؤثّر بوده‌اند. در این پژوهش با رویکردی روان‌شناختی و از دیدگاه کارن هورنای و زیگموند فروید شخصیت تهمینه و گردآفرید بررسی شده است. یافته های اساسی پژوهش بیانگر این است که تهمینه بر اساس نظریه هورنای تلاشی شدید به کار می‌گیرد تا با تصاحب رستم در قالب شریک زندگی مقتدر بر اضطراب اساسی و نیاز به ایمنی فایق آید و در فراق رستم با جایگزینی سهراب به دنبال برآورده‌سازی این نیاز است، اما با مرگ سهراب نه تنها از این وضعیت رهایی نمی‌یابد، بلکه سبب عدم توفیق وی در گذر از مراحل سوگ شده و در نهایت منجر به مرگ زودهنگامش می‌شود. گردآفرید نیز به نظر می‌رسد با توجه به نظریه فروید، عقده الکترا در وجود او سبب شکل‌گیری فراخود ناقص شده، در نتیجه با توسل به مکانیسم دفاعی شبیه‌سازی مردانه و با روش‌های انتقامی زنان علیه مردان سعی می‌کند با اعتراض به جنس مذکر برتری خود را بر نوع مرد به اثبات برساند. مهم‌تر از آن با فرار از نگاه دون مردانه علیه زن، می‌خواهد از زنانگی خود بگریزد، اگرچه حتی به قیمت نفی ویژگی‌های اصلی زنانه‌اش باشد. این در حالی است که در پایان با بازگشت به شخصیت واقعی خود (استفاده از ویژگی‌های زنانه) در نبرد توفیق بیش‌تری می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ تهمینه؛ گردآفرید؛ زن؛ روان شناختی

مراجع

- استوارت، ویلیام. دایره‌المعارف مشاوره، ترجمه: شکوه نوابی‌نژاد(1386). نشر علم: تهران، چ اول.

- امامی، نصرالله (1377). «مبانی و روش‌های نقد ادبی»، تهران: انتشارات جامی، چاپ اول.

- پاینده، حسین (1382). «رابطه هنر و ادبیات با روان‌کاوی»، کارنامه، شماره 41.

- حمیدیان، سعید (1387). «درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی»، تهران: انتشارات ناهید، چاپ سوم.

- رحیمیان، حوریه بانو (1381). «نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی»، تهران، انتشارات مهرداد، چاپ دوم.

- شفیع آبادی، عبدالله (1385). «نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی»، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوازدهم. 

- شولتز، دوان پی و سیدنی الن شولتز. نظریه‌های شخصیت. ترجمة‌ یوسف کریمی و همکاران (1384). چ12. تهران: ارسباران.

- فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، جلد 1، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی(1388). نشر قطره، تهران، چاپ دوم.

- فروید، زیگموند. «مطالعاتی بر روان‌شناسی فروید»، ترجمه: سعید شجاع شفتی(1376). تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.

- کریمی، یوسف (1380). «روان‌شناسی شخصیّت»، تهران: مؤسسه نشر ویرایش، چاپ هفتم.

- موکی یلی، روژه. «عقده‌های روانی»، ترجمه: محمدرضا شجاع رضوی (1374). مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات قدس رضوی، چاپ دوم.