بررسی نقش‌مایه‌های مشترک در اسطوره‌های برادرکشی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 12، شماره 42، خرداد 1395، صفحه 43-80   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

سید‌امیر جهادی حسینی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

برادرآزاری و برادرکشی در شمار کهن‏الگوهایی است که سابقه‏ای به درازای عمر بشر دارد و پیشینه آن به ادیان و اسطوره‏های مربوط به آغاز آفرینش بازمی‏گردد. در این کهن‏الگو، حس رقابت و حسادت میان برادران به علل گوناگونی ازجمله توجه بیش از حدّ پدر به یک برادر، یا دستیابی او به یک موقعیت ممتاز برانگیخته می‏شود. داستان‏های اسطوره‏ای با مضمون برادرکشی در آثار ملل مختلف دیده می‏شود. مقایسة این آثار وجوه اشتراک و شباهت آنها را آشکار می‏کند و نشان می‏دهد که بیشتر این داستان‏ها نقش‏ویژه‏های مشابهی دارند که در اغلب اسطوره‏های مرتبط نمود یافته‏اند. گونة دیگر برادرکشی، برادرکشی‏های تاریخی است که آن هم از اعصار کهن در تاریخ و ادب ملل گوناگون به وقوع پیوسته است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که مضمون برادرکشی در اسطوره‏های ملل مختلف در چه اشکالی نمود یافته است؟ برای پاسخ به این پرسش، با روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا نمونه‏های کهن‏الگوی برادرکشی در اسطوره‏های سرزمین‏های گوناگون را ذکر کرده‏ایم و سپس به بیان نقش‏مایه‏های مشترک در بین این اسطوره‏ها پرداخته‏ایم و آنها را به‏لحاظ ساختاری تحلیل کرده‏ایم.
 

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ کهن‏ الگو؛ برادرکشی؛ مقایسه اسطوره ‏ها؛ نقش ‏مایه‏ های مشترک

مراجع

کتاب مقدس.

احمدی،بابک.1373.ساختار و تأویل متن. چ دوم. تهران: مرکز.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1387. اسطوره، بیان نمادین. چ دوم. تهران: سروش.

اسکولز،رابرت.1379.درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات.ترجمة فرزانه طاهری.تهران:آگه.

امامی خویی، محمدتقی.1387. «قانون‌نامه برادرکشی سلطان‌محمد فاتح و نحوه اجرای اعدام اعضای خاندان».مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دوره59. ش1.

ایونس، ورونیکا. 1375. شناخت اساطیر مصر. ترجمه محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بالازاده، امیرکاوس. 1387. «شاهنامه و اسطورة برادرکشی». فصلنامۀ هنر. ش77.

بهار، مهرداد. 1375. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.

پراپ، ولادیمیر.1368. ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

پیاژه،ژان.1385.ساختارگرایی.ترجمة رضا‌علی‏اکبر‌پور. تهران: مجلس.

پیرنیا، حسن. 1370. تاریخ ایران باستان. مقدمه و شرح به قلم محمدابراهیم باستانی پاریزی.ج1. تهران: دنیای کتاب.

پیگوت، ژولیت. 1373. شناخت اساطیر ژاپن. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

تاریخ ایران کمبریج: دورة هخامنشیان. 1387. به سرپرستی ایلیا گرشویچ، ترجمة مرتضی راقب‌فر. دفتر دوم از ج2.چ دوم. تهران: جامی.

دادگی، فرنبغ. 1390. بُندهش. گزارش مرداد بهار. چ چهارم. تهران: توس.

روزنبرگ،دونا.1379.اساطیر جهان داستان‌ها و حماسه‌ها.ترجمة عبدالحسین شریفیان. ج1.تهران: اساطیر.

ریگ‌ودا. 1372. ترجمة و تحقیق سید محمدرضا جلالی نائینی.چ سوم. تهران: نقره.

زمرّدی، حمیرا. 1382. نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسة نظامی، منطق‌الطیر. تهران: زوّار.

زنر، آر. سی. 1387. زروان یا معمای زرتشتی‌گری.ترجمة تیمور قادری.چ دوم. تهران: امیرکبیر.

شمیسا، سیروس. 1380. نقد ادبی. چ دوم. تهران: فردوس.

عفیفی، رحیم. 1383. اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. چ دوم. تهران: اساطیر.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. ج8. چ سوم. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

قادری، بهزاد و علی‏اصغر رحیمی. 1386. «برادرکشی مقدس: نمایی از همانندی‏ها در رستم و اسفندیار و پیر مرد و دریا». پژوهشنامة علوم انسانی. ش54.

کریستین‌سن، آرتور. 1368. ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی.چ ششم. تهران: دنیای کتاب.

گورین، ویلفرد ال و دیگران. 1377. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمة زهرا میهن‌خواه. چ سوم. تهران: اطلاعات.

گیرشمن، رومن. 1382. تاریخ ایران از آغاز تا اسلام. ترجمة محمود بهفروزی، چ دوم. تهران: جامی.

مینوی خرد. 1364. ترجمة احمد تفضلی.چ دوم. تهران: توس.

واحد‌دوست، مهوش. 1379. نهادینه‌های اساطیری در شاهنامة فردوسی.تهران: سروش.

ویو، ژ. 1382. اساطیر مصر. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.

هاشمیان، لیلا و پیمان دهقان‌پور.1389. «بازتاب اسطوره هابیل و قابیل در برخی از رمان‌های ادبیات ایران و جهان».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.س6. ش21.

همیلتون،ادیت.1383.سیری در اساطیر یونان و روم.ترجمة عبدالحسین شریفیان. چ دوم. تهران: اساطیر.

هینلز، جان. 1383. شناخت اساطیر ایران. ترجمة و تألیف محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

یشت‌ها. 1377. ترجمة و تفسیر ابراهیم‌پورداوود. تهران: اساطیر.

 

EnglishSource

Collins. 1995. Collins Cobuild English Dictionary. London. Harper Collins Publishers.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Ketāb-e moghaddas.

’Afifi, Rahim. (2004/1383SH). Asātir o Farhang-e Irani dar Neveshte-hā-ye Pahlavi. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Ahmadi, Bābak. (2006/1385SH). Sākhtār-e ta’vil-e matn. 2^nd ed. Tehran: Nashr-e Markaz.

Bahār, Mehrdād. (1996/1375SH). Pazhouheshi dar asātir-e Iran. 1^st ed. Tehran: Āgāh.

Christensen, Emanuel Arthur. (1989/1368SH). Iran dar zamān-e Sāsāniyān (L'Iran sous les Sassanides). Tr. by Rashid Yāsemi. 6^th ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Emāmi Khoei. (2008/1387SH). “Ghānoun-nāmeh barādar-koshi-ye Soltān Mohammad Fāteh va nahveh ejrā-ye e’dām-e a’zā-ye khāndān”. The Journal of Faculty of Literature & Humanities of Tehran University. Period 59. No. 1.

Esmāeil-pour, Abolghāsem. (1998/1377SH). Ostoureh bayān-e nemādin. 2^nd ed. Tehran: Soroush.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2010/1389SH). Shāhnāmeh. With the effort of Jalāl Khāleghi Motlagh. 3^rd ed. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.

Ghrishman, Roman. (2003/1382SH). Iran az āghāz tā Islam (Iran Des Origines Al Islam). Tr. by Mahmoud Behforouzi. 2^nd ed. Tehran: Jāmi.

Guerin, Wilfred L. and et. al. (1998/1377SH). Rāhnamā-ye rouykard-hā-ye naghd-e adabi (A Handbook of critical Approaches to literature). Tr. by Zahrā Mihankhāh. 3^rd ed. Tehran: Enteshārāt-e Etelā’āt.

Hamilton, Edit. (1997/1376SH). Seyri dar Asātir-e Younān o Roum (Mythology: Timeless tales of Gods and Heroes). Tr. by ’Abdolhossein Sharifiyān. 2^nd ed. Tehran: Asātir.

Hāshemiyān, Leilā va Peimān Dehghān-pour. (2010/1389SH). “Bāztāb-e ostoureh Hābil o Ghābil dar barkhi az roman-hā-ye adabiyāt-e Irān o jahān”. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 6. No. 21.

Hinnells, John Russell. (2006/1385SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Bājelān Farrokhi. 1^st ed. Tehran: Asātir.

Ions, Veronica. (1994/1373SH). Shenākht-e asātir-e Mesr (Egyptian Mythology). Tr. by Bajelān Farrokhi. 1^sted. Tehrān: Asātir.

Minou-ye Kherad. (1985/1364SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Piaget, Jean. (2006/1385SH). Sākhtār-gerāei (Le structuralisme). Tr. by Rezā ’Ali Akbar-pour. 1^st ed. Tehrān: Mejles.

Piggott, Juliet. (1994/1373SH). Shenākht-e asātir-e Zhāpon (Japanese mythology). Tr. by Bājelān Farrokhi. 1^st ed. Tehrān: Asātir.

Pirniyā, Hasan. (1991/1370SH). Tārikh-e Irān-e bāstān. Introduction and explanation by Bāstāni Pārizi. Vol. 2. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Propp, Vladimir Iakovlevich. (1989/1368SH). Rikht-shenāsi-ye ghesseh-hā-ye paryān (Morphology of the folktale). Tr. by Fereydoun Badrehei. 1^st ed. Tehran: Tous.

Rigvedā. (1993/1372SH). Tr. by Seyyed Mohammad Reza Jalāli Nā’ini. 3^rd ed. Tehran: Noghreh.

Rosenberg, Donna. (1998/1379SH). Asātir-e jahan: dāstān-hā o hamāseh-ha (World mythology: an anthology of the great myths and epics). Tr. by ’Abdolhossein Sharifiyān.1^st ed. Vol. 1. Tehran: Asātir.

Scholes, Robert E. (2000/1379SH). Darāmadi bar sākhtār-gerāei dar adabiyāt (Structuralism in literature: an introduction). Tr. by Farzāneh Tāheri. 1^st ed. Tehrān: Āgah.

Shamisā, Sirous. (2001/1380SH). Naghd-e adabi. 2^nd ed. Tehran: Ferdows.

TheCambridge HistoryofIran: Achaemenian Period. (2008/1387SH). Under supervision of Gershevitch, Ilya. Tr. by Mortezā Rāgheb-far. Vol. 2. Daftar-e dovvom. 2^nd ed. Tehrān: Jāmi.

Vāheddoust, Mahvash. (2009/1379SH). Nahādine-hā-ye asātiri dar Shahnāmeh-ye Ferdowsi. 1st ed. Tehran: Soroush.

Vieu, J .(2008/1387SH). Asātir-e Mesr (The Myths of Egypt).4^th ed. Tr. by Abolghasem Esmā'eilpour.1^st ed. Tehran: Kārvān.

Yasht- hā. (1998/1377SH). Translated and explained by Ebrāhim Pourdāvoud. 1^st ed. Tehran: Asātir.

Zaehner, R. C. (2008/1387SH). Zurwān yā mo’ammā-ye zartoshtigari (zurvan: a zoroastrian dilemma). Tr. by Teimour Ghāderi. 2^nd ed. Tehran: Amirkabir.

Zomorrodi, Homeirā. (2003/1382SH). Naghd-e tatbighi-ye adyān o asātir dar Shāhnāmeh Ferdowsi, khamseh-ye Nezāmi, mantegh-otteyr. 1^st ed. Tehran: Zavvār.