تحلیل اسطوره‌ای رمان درد سیاوش با نگاه به تأثیر کودتای 28 مرداد1332 در بازتاب اسطوره‌ها

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 12، شماره 42، خرداد 1395، صفحه 209-235   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسینعلی قبادی¹؛ سعید بزرگ بیگدلی²؛ محمد علیجانی³

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

³دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

اسطوره‌ها در طول تاریخ، هم از حوادث سیاسی - اجتماعی تأثیر می‌پذیرند و هم بر آنها تأثیر می‌نهند. در تاریخ معاصر ایران، کودتای 28 مرداد 1332 یکی از اصلی‌ترین حوادث تأثیرگذار بر ساختارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بود که موجب شد نویسندگان حوزه ادبیات و داستان‌نویسی به اسطوره‏ها گرایش یابند؛ اسطوره‌هایی که بازتاب‏دهنده ناخودآگاه جمعی مردم ایران در سال‏های بعد از کودتاهستند. رمان درد سیاوش اثر اسماعیل فصیح یکی از شاخص‌ترین داستان‌هایی است که نمایانگر جریان اسطوره‌گرایی در آن سال‏ها است. مقاله حاضر با بهره‏گیری از روش توصیفی- تحلیلی و چارچوب نظری نقد اسطوره‌ای، به تحلیل ادبیت اسطوره‌ای و چگونگی بازتاب اسطوره در این اثر می‏پردازد. این پژوهش نشان می‏دهد که نویسنده رمان با توجه به نوع شخصیت و تیپ فکری‌اش و همچنین متناسب با موقعیت خاص زمانی، به بازآفرینی شخصیت‌ها، روایات و فضاهای اسطوره‌ای کهن با تکیه‌ بر روایت اسطوره‌ای داستان سیاوش از شاهنامه دست زده است. هدف وی از انتخاب زمان مرگ سیاوش، قهرمان داستان، در 28 مرداد 1332 این بوده است که هم او را با مصدق همانند کند و هم با ارجاع به اسطوره سیاوش، قهرمان‌کشی ایرانی‌ها را نشان دهد؛ به عبارتی دیگر، فضای داستان را وسعت بخشد و آن را با کل تاریخ ایران مطابقت دهد.
 

کلیدواژه‌ها

درد سیاوش؛ کودتای 28 مرداد؛ اسماعیل فصیح؛ اسطوره؛ نقد اسطوره‌ای

مراجع

آموزگار، ژاله. 1386. تاریخ اساطیری ایران. چ نهم. تهران: سمت.

ادیب‌زاده، مجید. 1391.  امپراتوری اسطوره‌ها و تصویر غرب. تهران: ققنوس.

اُجاکیانس، آناهید. 1378. «نظری اجمالی به آثار اسماعیل فصیح (1)». نامه فرهنگستان، نقد و بررسی. ش14.

اوداینیک، ولودیمیر والتر. 1379. یونگ و سیاست: اندیشه‏های سیاسی و اجتماعی کارل گوستاو یونگ. ترجمة علیرضا طیب. تهران: نی.

بهار، مهرداد. 1384. از اسطوره تا تاریخ. چ چهارم. تهران: چشمه.

ثمینی، نغمه. 1384. «تجزیه و تحلیل ظهور کهن‌نمونه‌ها و اساطیر در ادبیات نمایشی ایران (از آغاز تا انقلاب اسلامی)». پایان‌نامه دکتری پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس.

جواری، محمدحسین. 1383. «اسطوره در ادبیات تطبیقی». اسطوره و ادبیات. تهران: سمت.

رستگار فسایی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

روتون، کنت نولز. 1381. اسطوره. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ دوم. تهران: مرکز.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1377. تاریخ مردم ایران. ج1. چ پنجم. تهران: امیرکبیر.

سرکاراتی، بهمن. 1378. سایه‌های شکارشده. تهران: قطره.

سگال، آلن. 1389. اسطوره. ترجمة فریده فرنودفر. چ دوم. تهران: بصیرت.

شیری، قهرمان. 1383. «بازتاب عصر عتیق و نثر توراتی در آثار تقی مدرسی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. ش6.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. تحت نظر یوگنی ادواردویچ برتلس. ج1. تهران: پیام عدالت.

فریزر، جرج جیمز. 1384.  شاخه زرین. چ دوم. تهران: آگاه.

فصیح، اسماعیل. 1364. درد سیاوش. تهران: صفی‏علیشاه.

قاسم‌زاده، سیدعلی. 1389. «تحلیل کیفیت انعکاس روایت‌های اسطوره‌ای در رمان‌های برجسته معاصر از 1367 تا 1387».پایان‌نامه دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس.

مختاریان، بهار. 1392. «سیاوخش و بالدر: پژوهشی تطبیقی در اسطوره‌شناسی هند و اروپایی». درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه. چ دوم. تهران: آگه.

مسکوب، شاهرخ. 1386. سوگ سیاوش. چ هفتم. تهران: خوارزمی.

مکاریک، ایرناریما. 1388. دانشنامه نظریه‌های ادبی. ترجمة محمد نبوی و مهران مهاجر. چ سوم. تهران: آگاه. 

میرعابدینی، حسن. .1387. صد سال داستان‌نویسی در ایران. ج3و4. چ پنجم. تهران: چشمه.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستانواره‌ها. تهران: فرهنگ معاصر.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Adib-zādeh, Majid. (2012/1391SH). Emperātouri-ye ostoureh-hā va tasvir-e gharb. 1^st ed. Tehrān: Ghoghnous.

Āmouzgār, Zhāleh. (2007/1386SH). Tārikh-e asātiri-ye Iran. 9^th ed. Tehran: SAMT.

Bahār, Mehrdād. (2005/1384SH). Az ostoureh tā tārikh. 4^th ed.Tehran: Cheshmeh.

Fasih, Esmāeil. (1985/1364SH). Dard-e Siyāvash. 1^st ed. Tehrān: Safi-'alishāh.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2010/1389SH). Shāhnāmeh. Under Evgenii Eduardovich Bertels‏. Vol. 1. 1^st ed. Tehrān: Payām-e 'Edālat.

Frazer, James George. (2005/1384SH). Shākhe-ye zarrin: pazhouhesh-i dar jādou o din (The golden bough: a study in religion and magic). Tr. by Kāzem Firouzmand. Tehran: Āgāh.

Ghāsem-zādeh, Seyyed 'Ali. (2010/1389SH). Tahlil-e keifiyat-e en'ekās-e revāyat-hā-ye ostoureh-ei dar roman-hā-ye barjasteh mo'āser az 1367 tā 1387 (1988-2008). Ph.D Thesis at Tarbiyat Modarres University.

Javāri, Mohammad Hossein. (2004/1383SH). "Ostoureh dar adabiyāt-e tatbighi". Ostoureh va Adabiyāt. 1^st ed. Tehrān: SAMT.

Makaryk, Irena Rima. (2009/138SH). Dāneshnāmeh nazariye-hā-ye adabi (Encyclopedia: approaches, scholars, terms). Tr. by Mehran Mohājer va Mohammad Nabavi. 3^rd Ed. Tehran: Āgah.

Meskoub, Shāhrokh. (2007/1386SH). Soug-e siyāvash. 7^th ed. Tehrān: Khārazmi.

Mir-’ābedini, Hasan. (1990/1369SH). Sad sāl dāstān nevisi dar Iran. Vol. 3 & 4. 5^th ed. Tehran: Cheshmeh.

Mokhtāriyān, Bahār. (2013/1392SH). "Siyāvakhsh va bāldar: pazhouheshi tatbighi dar ostoureh-shenāsi-ye Hendo Oroupāei". Darāmadi bar sākhtār-e ostoureh-ei Shāhnāmeh. 2^nd ed. Tehrān: Āgah.

Odajnyk, V. Walter. (2000/1379SH). Jung va siyāsat(Jung and politics). Tr. by Alireza Tayyeb. Tehran: Ney.

Ojākinās, ānāhid. (2000/1379SH). "Nazari ejmāli be āsār-e Esmā'eil Fasih 1". Nāmeh Farhangestān. Pp. 101-117.

Rastgār Fasāei, Mansour. (2004/1383SH). Peykar-gardāni dar asātir. 1^st ed. Tehran: Pazuhashgāh-e ’Oloum-e Ensāni o Motāle’āt-e Farhangi.

Ruthven, Kenneth Knowles. (2002/1381SH). Ostoureh (myth). Tr. by Abolghāsem Esmā'eil-pour. 2nd ed. Tehrān: Nashr-e Markaz.

Samini, Naghmeh. (2004/1383SH). Tajziyeh o tahlil-e zohour-e kohannemoune-hā o asātir dar adabiāt-e namāyeshi-ye Irān (az āghāz tā enghelābe eslāmi). Ph.D. Thesis. Tehran: University of Tarbiyat Modarres.

Sarkārāti, Bahman. (1999/1378SH). Sāyeh-hā-ye shekār shodeh. 1^st ed. Tehran: Ghatreh.

Segal, Robert A. (2010/1389SH). Ostoureh (Myth: a very short introduction). Tr. by Farideh Farnoudfar. Tehran: Basirat.

Shiri, Ghahremān. (2004/1383SH). "Bāztāb-e 'asr-e 'atigh o nasr-e Towrāti dar āsār-e Taghi Modarresi". The Quarterly Journal of Pazhouhesh-hā-ye Adabi. No. 6. Pp. 85-102.

Yāhaghi, Mohammad Ja'far. (2007/1386SH). Farhang-e asātir va dāstānvāreh-hā dar adabiāt-e fārsi. 1^st ed.Tehran: Farhang-e Mo'āser.

Zarrinkoub, 'Abdolhossein. (1998/1377SH). Tārikh-e mardom-e Iran. Vol. 1. 5^th ed. Tehrān: Amirkabir.