بررسی علّت تحولات نخستین انسان از یمه تا کیومرث، در اسطوره‌های زردشتی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 12، شماره 42، خرداد 1395، صفحه 301-332   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فاطمه وفایی^{* 1}؛ ابوالقاسم اسماعیل‏پور²

¹کارشناس ارشد ادیان و عرفان دانشگاه تهران

²دانشیار فرهنگ و زبان‏های باستانی دانشگاه شهیدبهشتی

چکیده

اسطوره‌های زردشتی مثل تمام اسطوره‌ها از دوره‌ای به دورۀ دیگر دستخوش تغییر و تحولاتیشده‏اند. این تغییرات به دلایل متعددیصورت گرفته است؛ ازجمله تغییر ساختار اجتماعی، شیوه‏های تولیدی و نوع ادارۀ حکومت. این عوامل در ارتباطی دوسویه با باورهای دینی قرار دارند؛ یعنی هم از آنها تأثیر گرفته‌اند و هم بر آنها تأثیرگذاشته‏اند. اسطورۀ نخستین انسان نیزکه بخشی از اسطورۀ آفرینش است، تغییر یافته است. پس از سکونت بخشی از قوم آریایی در نجد ایران، جامعۀ ایرانی شکل گرفت. به‏تدریج این قوم دستخوش تغییراتیشد و به این ترتیب، اسطورۀ ایرانی بنا به نیازهای جدید جامعۀ ایرانی و با توجه به شرایط جدید با این تغییرات سازگار شد. یمۀ آریایی(نخستین انسان) نقش مهم شاه نخستین و سپس شاه آرمانی را بر عهده گرفت و برخی از ویژگی‏های نخستین انسانییمه به مهم‌ترین چهرۀ اسطوره‏ای زردشتی،یعنی نخستین انسان بدل شد. پژوهش حاضر به بررسی این دگرگونی می‏پردازد.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ نخستین انسان؛ نخستین شاه؛ کیومرث؛ جم

مراجع

آبایف،و.ای.1380. «زردشت و اسکیتی‏ها».نامۀ فرهنگستان. حسین مصطفوی گرو. دورۀ پنجم. ش1.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1382.گسترۀ اسطوره. گردآوری محمدرضا ارشاد. چ دوم. تهران: هرمس.

الیاده، میرچا.1384.اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ دوم. تهران: طهوری.

ـــــــــــ. 1374. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رؤیا منجم. تهران: فکر روز.

ـــــــــــ. 1386. چشم‌انداز‌های اسطوره. ترجمة جلال ستّاری. چ دوم. تهران: توس.

اوستا. 1386. گزارش و ترجمةجلیل دوستخواه. ج1و2. چ یازدهم. تهران: مروارید.

بویس، مری. 1374. تاریخ کیش زردشت. نرجمة همایون صنعتی‌زاده. ج1. تهران: توس.

بهار،مهرداد. 1376. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ سوم. تهران: فکر روز.

جلالی نائینی، محمدرضا. 1372. گزیده‌های ریگ‌ودا. چ سوم. تهران: نقره.

جنیدی، فریدون.1374. زندگی و مهاجرت آریاییان بر پایۀ گفتارهای ایرانی. چ دوم. تهران: بنیاد نیشابور.

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. گزارش و ترجمة مهرداد بهار. چ سوم. تهران: توس.

دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ.1384. تاریخ ایران باستان. ترجمة روحی ارباب. چ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.

رجایی، فرهنگ. 1375. تحول اندیشۀ سیاسی در شرق باستان. چ دوم. تهران: قومس.

رضایی راد، محمد. 1378. مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی. تهران: طرح نو.

زاداسپرم. 1385. وزیدگیهای زادسپرم. گزارش محمد‌تقی راشد محصل. چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زنر،آر .سی. 1384. طلوع و غروب زردشتیگری. تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

صفا، ذبیح‌الله.1379. حماسه‌سرایی در ایران. چ ششم. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه (براساس چاپ مسکو). تصحیح سعید حمیدیان. چ یازدهم. تهران: قطره.

کارنوی،ا.جی. 1344. اساطیر ایرانی. ترجمة احمد طباطبایی. تبریز: اپیکور.

کریستین‌سن، آرتور امانوئل.1383. نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی.چ دوم. تهران: چشمه.

ــــــــــــــــــــــــــ. 1336. کیانیان. ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

کزّازی، میرجلال‌الدین.1387. رؤیا، حماسه و اسطوره. چ چهارم. تهران: مرکز.

کلنز، ژان.1386. مقالاتی در باب زردشت و دین زردشتی. احمدرضا قائم‌مقامی.تهران: فرزان روز.

گات‌ها. 1385. گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود.چ سوم. تهران: دنیای کتاب.

گریشمن، رومن. 1379. ایران از آغاز تا اسلام. ترجمة محمد معین. چ دوازدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

گیگر و دیگران. 1343. عصر اوستا. مجید رضی. مؤسسۀ مطبوعاتی آسیا.

مجتبایی، فتح‌الله. 1352. شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.

موله، ماژیران.1386. ایران باستان. ترجمة ژاله آموزگار. چ ششم. تهران: توس.

مینوی خرد. 1385. گزارش و ترجمة احمد تفضلی. چ چهارم. تهران: توس.

نفیسی، سعید. 1342. تاریخ اجتماعی ایران. تهران: دانشگاه تهران.

ویسپرد.2537. گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. چ دوم. تهران. دانشگاه تهران.

هوک، ساموئل هنری.1381. اساطیر خاورمیانه. ترجمة ع.ا.بهرامی و فرنگیس مزداپور. چ سوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

هینلز، جان.1375. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آمورزگار و احمد تفضلی. چ چهارم. تهران: آویشن و چشمه.

یسنا.1340.گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود. ج1. بی‌جا.

ـــ. 1337. گزارش و ترجمة ابراهیم پوداوود.ج2. بی‌جا.

یشت‌ها.1347. گزارش و ترجمة ابراهیم پوداوود. ج1و2. چ دوم. تهران: طهوری.

 

English Sources

Campbell, Joseph. 1974. Mask of God, Occidental mythology. Souvenir Press.

Louis, Herbert Gary.1964 .Mythology Of All Races. Vol.6. New York. Cooper Square.

Müller,Max & Oldenberg. 2001. Vedic Hymns, (S.B.E).P.1&2. Richmond. Curzon.

Pahlavi Texts. 2001. West.E.W(ed).vol 47. Curzon. Richmond.

Pahlavi Texts. 2009.West. E.W (ed).vol 37. Curzon. Richmond.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Avestā. (2007/1386SH). Reported by Jalil-e Doustkhāh. Vols. 1 & 2. 11^th ed. Tehrān: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Jostāri chand dar farhang-e Iran. 3^rd ed. Tehran: Fekr-e Rouz.

Boyce, Merry. (1995/1374SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Vol. 1. 1^st ed. Tehran: Tous.

Carnoy, Albert Joseph. (1965/1344SH). Asātir-e Irani (Iranian Mythology). Tr. by Ahmad Tabātabāei. Tabriz: Epikour.

Christensen, Arthur. (1957/1336SH). Kiyāniyān (les Kayanides). Tr. by Zabihollāh Safā. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh o Nashr-e Ketāb.

Christensen, Arthur. (2004/1383SH). Nemouneh nakhostin ensān va nakhostin shahriyār dar tā rich-e afsāne-hā-ye Irāniyān (Les types du premier home et du premier roi dans l'histoire légendaire des Iraniens). Tr. by Ahmad Tafazzoli and Zhāleh Āmouzegār. 2^nd ed. Tehran: Cheshmeh.

Dādagi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Diakonov, Mikhail Mikhailovich. (2005/1384SH). Tārikh-e Irān-e bāstān (History of ancient Persia). Rouhi Arbāb. 5^th ed. Tehrān: ’Elmi o Farhangi.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostoureh, ro’yā, rāz (myths, dreams mysteries). Tr. by Ro’ya Monajjem. 1^st ed. Tehran: Fekr-e Rouz.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostoureh-ye bāzgasht-e jāvedāneh (The myth of the eternal return, or, cosmos and history). Tr. by Bahman Sarkārāti. 2^nd ed. Tehrān: Tahouri.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Chešmandāz-hā-ye ostoureh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Esmā’eil-pour, Abolghāsem. (2003/1382SH). Gostareh-ye ostoureh. Collected by Mohammad Rezā Ershād. 2^nd ed. Tehrān: Hermes.

Ferdowsi Tousi, Abolghāsem Mansour Ibn-e Hasan. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Sa’eid Hamidiyān. 11^th ed. Tehrān: Ghatreh.

Hinnells, John Russell. (1996/1375SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzegār va Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehran: Āvishan o Cheshmeh.

Hooke, Samuel Henry. (2002/1381SH). Asātir-e khāvarmiāneh (Middle Eastern mythology). Tr. by ’Ali Asghar Bahrāmi & Farangis Mazdāpour. 3^rd ed. Tehran: Rowshangarān va Motāle’āt-e Zanān.

Jalāli Nā’ini, Mohammad Reza. (1993/1372SH). Gozideh-hā-ye Rigvedā. 3^rd ed. Tehran: Noghreh.

Joneydi, Fereydoun. (1995/1374SH). Zendegi va mohajerat-e Ariyā'iyān bar pāyeh-ye goftār-hā-ye Irāni. 2^nd ed. Tehran: Bonyād-e Neishābour.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (2008/1387SH). Ro’yā, Hamāseh va Ostoureh. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Kellens, Jean. (2007/1386SH). Maghālāti darbāreh-ye Zardosht va din-e Zardoshti (Essays on zarathustra and Zoroastrianism). Tr. by Ahmad Rezā Gha’em Maghāmi. 1^st ed. Tehran: Foruzān-e Rouz.

Khordeh Avestā. (n.d.). Ebrāhim Pour-dāvoud (reporter). Bombay. Anjoman Zardoshtiyān Irān.

Minou-ye Kherad. (2006/1385SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehran: Tous.

Mojtabāei, Fathollāh. (1973/1352SH). Shahr-e zibā-ye Aflātoun o Shāhi-ye armāni dar Iran-e bāsān (The Plato’s utopia & Ideal Kingdom in ancient Persia). Tehran: Anjoman-e Farhang-e Iran-e Bāstān.

Mole, Marijan. (2007/1386SH). Iran-e bāstān (L'Iran ancient). Zhāleh āmouzegār. 6^th ed. Tehrān: Tous.

Nafisi, Sa’eid. (1963/1342SH). Tārikh-e Ejtemā’i-ye Irān. 1^st ed. Tehrān: Tehrān University.

Rajāei, Farhang. (1996/1375SH). Tahavvol-e andisheh-ye siyāsi dar shargh-e bāstān. 2^nd ed. Tehrān: Ghoms.

Rezāei-rād, Mohammad. (1999/1378SH). Mabāni andisheh siyāsi dar kherad-e Mazdāei. 1^st ed. Tehrān: Tarh-e Now.

Safā, Zabihollāh. (2000/1379SH). Hamāseh-sarāei dar Irān. 6^th ed. Tehrān: Amirkabir.

Visparad. (1954/1353SH). Ed. by Ebrāhim Pourdāvoud.With the efforts of Bahrām Frahvashi. Tehran: Tehran University.

Yasht- hā. (1968/1347SH). Explained by Ebrāhim Pourdāvoud. 2^nd ed. vols. 1 & 2. Tehran: Tahouri.

Yasnā. (1961/1340SH). Tr. by Ebrāhim Pourdavood. Vol. 1. n.p.

Yasnā. (1961/1340SH). Tr. by Ebrāhim Pourdavood. Vol. 2. n.p.

Zādesparam. (2006/1385SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. by Mohammad. Taghi Rāshed Mohassel. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni o Motāle’āt-e Farhangi.

Zahner, R. C. (2005/1384SH). Tolou’ o ghoroub-e zardoshtigari. Tr. by Teimour Ghāderi. 1^st ed. Tehrān: Amirkabir.