نقد و بررسی جنبه های ادبی اشعار میرزاده عشقی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 1، دوره 9، شماره 35، شهریور 1393، صفحه 9-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد رنجبر¹؛ ملاحت نجفی عرب^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی

چکیده

سید محمد رضا میرزاده عشقی (1273 - 1303 هـ. ش)، شاعر نام آشنای عهد مشروطیت، از رجال پرکار روزگار خود است. او اگر چه در حوزه­ی شعر سیاسی و اجتماعی شاعری بزرگ و نامدار محسوب می­شود لیکن از نظر ادبی و آشنایی به فنون و تکنیک­های شعری دست توانایی ندارد و هنوز به اوج هنر شعری خود نرسیده است. در این مقاله تلاش می­شود با بررسی محور ادبی اشعار عشقی، میزان شناخت و تسلط او بر حوزه­های مختلف این محور سبکی مشخص و نقاط قوت و ضعف او معلوم گردد. عشقی در قالب­های شعر دست به نوآوری زده و یکی از کسانی است که اولین شعر نو را به او نسبت می­دهند. او در دیگر قالبهای سنتی نیز دستکاری کرده چنانکه مسمّط ترجیعی را ساخته­ی او می­دانند. در وزن شعر اگر چه خواهان ایجاد تحول بوده لیکن به خواست مطلوب خود نرسیده است. اغلب صور خیال او کلیشه­ای و قدیمی است، لیکن تشبیهات زنده و پویا که بعضاً در بافت شعر جریان پیدا می­کند کم و بیش بر جاذبه­ی اشعاش افزوده است. در بین آرایه­های ادبی بیشترین تلاشش برای تقویت موسیقی شعر از رهگذر جناس­ها و تکرارها، و ایجاد تداعی معانی از طریق تضادها، مراعات­النظیرها و تلمیح هاست. در باب تلمیح نیز نشان می­دهد که با وجود علاقه­مندی به ایران باستان، شناخت چندانی از فرهنگ و تاریخ باستان ایران ندارد.

کلیدواژه‌ها

میرزاده عشقی؛ قالب های شعری؛ موسیقی شعر؛ صور خیال؛ آرایه های ادبی

مراجع

آرین پور، یحیی.(1372). از صبا تا نیما، ج2، تهران: انتشارات زوار.

برومند، ادیب.(1379). پیام آزادی ، چاپ اول، تهران: انتشارات روز بهان.

بهمنی مطلق، یدالله.(1385). صورخیال در شعر سهراب سپهری، تهران: انتشارات زلال کوثر، چاپ اول.

حافظ، شمس الدین محمد.(1371). دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی به اهتمام ع جربزه دار، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ چهارم.

سعدی، شیخ مصلح الدین(1374). گلستان سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ چهارم

شفیعی کدکنی، محمد رضا.(1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: انتشارات سخن، چاپ اول (ویرایش دوم).

لنگرودی، شمس(1370). تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد نخست، تهران: نشر مرکز، چاپ اول.

میرزاده عشقی، محمد رضا(1350). کلیات مصور عشقی، به کوشش علی اکبر مشیر سلیمی، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ ششم.

مصحفی، م. ا.(اردیبهشت 1353؛صفر 1394). میرزاده عشقی، ماهنامه ادبی، علمی، تاریخی و اجتماعی یغما به صاحب امتیازی حبیب یغمایی، ش 2، مسلسل 308، دوره 27، صص 92- 99

منوچهری دامغانی و احمد، ابوالنجم.(1375). دیوان منوچهری دامغانی،  به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات زوار،  چاپ دوم.

موحد، ضیاء.(1377). شعر و شناخت، تهران: انتشارت مروارید، چاپ اول.

نیاز کرمانی، سعید.(1367). شعری که زندگی است، تهران: انتشارت پاژنگ، چاپ اول.