زمینه های تحولات فکری جنبش مشروطه خواهی در ایران

مطالعات جامعه شناختی ایران

مقاله 6، دوره 4، شماره 13، شهریور 1393، صفحه 85-111   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مهدی اصلان زاده

دکتری علوم سیاسی، دانشگاه تولوز، فرانسه

چکیده

اولین دوره ی گذار به نظام جدید در زمان ولیعهدی عباس میرزا و صدارت قائم مقام صورت گرفت؛ دوره ی دوم به صدارت امیر کبیر باز می گردد و سومین دوره با صدرات میرزا حسین خان سپهسالار آغاز می شود. هر کدام از این ادوار، فراز و نشیب های مخصوص به خود را دارند که برای درک بهتر تحول فکری، اجتماعی و سیاسی (متعلقات مدنیت) که پیش درآمد انقلاب مشروطه می باشد، آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم. در این مقاله تلاش شده  به ریشه های  فکریِ سیاسی و اجتماعی همین تحولات پرداخته شود، چرا که نهضت مشروطیت بسیار از آن تأثیر پذیرفت. حکومت قانون (در نظام پادشاهی مشروطه) مجموعه اصولی دارد که برای درک آن‌ها می بایست به مسأله‌ی توزیع و تنظیم قدرت سیاسی بین دو نهاد سلطنت و صدارت اشاره کرد. « قدرت سیاسی » در ایران، در خلالِ قرونِ متمادی در انحصار دستگاه سلطنت بود، نهضت مشروطیت در ابتدا خواهان محدود و مشروط کردن قدرت سیاسی در دستگاه سلطنت بود. تکامل همین نهضت، تأسیس پارلمان را اجتناب ناپذیر کرد. اما قبل از پرداختن به این تحول، در این مقاله ضروری است که به پروسه ی تقسیم و توزیع قدرت سیاسی بین دو نهاد سلطنت و صدرات پرداخته و کشمکش و ستیز بین این دو نهاد را بررسی کرده و فراز و نشیب های پیش روی جنبش مشروطیت که حاصل برخورد و تنش بین رژیم خودکامه ی مستقل پادشاهی از یک طرف و الزامات حکومت قانون از طرف دیگر بود را مورد مُداقه قرار خواهیم داد.
 

کلیدواژه‌ها

حکومت سلطنتی؛ جنبش مشروطه خواهی؛ انقلاب مشروطه؛ حاکمیت قانون؛ اراده ی جمعی