بررسی آلودگی انگل های خانواده تریکوسترونژیلیده در گوسفندان نژاد قزل استان آذربایجان‌شرقی با استفاده از آزمایش مدفوع

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 6، دوره 10، 1 (37) بهار، خرداد 1395، صفحه 61-67   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

شهرام حسین‌زاده^{* 1}؛ سیدعباس رأفت²؛ غلامعلی مقدم³؛ احمد نعمت‌اللهی⁴؛ رحمان حاجی‌علیزاده¹

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

³استاد گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

⁴استاد گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

چکیده
 
   انگل­های گوارشی در گوسفندان باعث کاهش تولید اقتصادی و انتقال آلودگی به انسان می­شوند. بررسی حاضر به منظور شناسایی فون انگل‌های گوارشی و وضعیت آلودگی به آن‌ها در گوسفندان نژاد قزل منطقه استان آذربایجان­شرقی انجام شد. در این مطالعه، نمونه‌های مدفوع ازنظر آلودگی‌های کرمی موردبررسی قرار گرفت. بدین منظور از  120 رأس بره­ 4 تا 6 ماهه­ نژاد قزل از 6 گله­ متفاوت (از هر گله تعداد 20 رأس) در استان آذربایجان­شرقی استفاده شد. نمونه­های مدفوع به‌طور مستقیم از رکتوم بره­ها جمع‌آوری و شمارش تخم انگل به روش کلیتون­ لین انجام شد. از تعداد تخم انگل­های شمارش شده، تخم انگل­های نماتودیروس، مارشالاژیا مارشالی، همونکوس کنتورتوس و تریکوسترونژیلوس به ترتیب 39،24، 23 و 14 درصد از آلودگی را به خود اختصاص داده بودند.با توجه به آلودگی گوسفندان به انگل­های گوارشی، باید اقدامات کنترلی و درمانی در این مورد صورت گیرد. تحقیقات بیشتر در خصوص روش­های پیشگیری و کنترل آلودگی نیز توصیه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

خانواده تریکوسترونژیلیده؛ گوسفند؛ نژاد قزل؛ کلیتون لین

اصل مقاله

مقدمه

با وجود تأثیر از بیماری‌های ناشی از نماتدها و کشف عوامل درمانی جدید، پیشرفت نسبتاً محدود در توسعه ابزارهای کاربردی برای مطالعه اپیدمیولوژی از نماتدها وجود داشته و تشخیص اختصاصی، کنترل انگل، تشخیص و نظارت بر مقاومت دارویی انگل­ها در دام‌ها، در حال حاضر یک نگرانی عمده در سراسر جهان محسوب می­شود (Roeber et al., 2013). گوسفند نژاد قزل یکی از نژادهای دنبه‌دار است که منطقه زیست آن در استان­ آذربایجان­شرقی و مناطق کوهستانی تبریز و استان آذربایجان­غربی بوده و در شهرستان میاندوآب مرکز اصلاح نژاد گوسفند قزل دایر می­باشد. رنگ بدن گوسفند قزل بین قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره تغییر می‌کند. شکل دنبه که یکی از وجوه تمایز خاص این نژاد هست کاملاً گرد و دارای دنبالچه‌ای به شکل گلابی بوده و از نیمرخ به‌صورت S دیده می‌شود. هر چه دنبه از حالت فوق خارج‌شده باشد، به همان اندازه از مطلوبیت گوسفند کاسته می‌شود. اکثر گوسفندان این نژاد در زیر گردن منگوله ‌دارند. وزن بدن قوچ و میش نژاد قزل به ترتیب بین 85 تا 90 و 55 تا 65 کیلوگرم می­باشد (نصیریان، 1388).

   به‌طورکلی، تعیین تعداد تخم انگل در مدفوع به‌عنوان یک ابزار برای تعیین کمیت وجود انگل در گوسفند استفاده می‌شود (Singleton et al., 2011; Hayward et al., 2011). انگل­ها و کرم­های گوارشی یکی از منابع اصلی کاهش تولید گوسفند در سراسر جهان می­باشند (Halliday et al., 2012; Riggio et al., 2014 ). از نظر بیماری­زایی نماتودیروس دارای بیماری­زایی متوسطی است و بیشتر در نشخوارکنندگان کوچک مطرح می­باشد.  انگل مارشالاژیا مارشالی جزء شایع­ترین نماتودهای شیردان نشخوارکنندگان کوچک می­باشد و مطالعات نشان داده که رشد انگل در غدد شیردان باعث ایجاد تغییرات پاتوفیزیولوژیک و هیستولوژیکی مختلف و افت تولید در گوسفند می­شود (Moradpour et al., 2004). همچنین، انگل همونکوس کنتورتوس به‌عنوان یک نماتد خون‌خوار، در گاو، بز و به‌طور عمده در شیردان گوسفند از خون میزبان تغذیه می‌کند (Roberts and Schmidt, 2000). بره­های کمتر از 6 ماه نسبت به گوسفندان مسن­تر بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌های انگلی هستند (Schallig, 2000). ضرر اقتصادی ناشی از انگل‌های گوارشی در استرالیا برابر با 400 میلیون دلار و هزینه درمان در کنیا و افریقا جنوبی و هند به ترتیب 26 و 46 و 103 میلیون دلار هست (Sackett., 2006). در انگلستان ضرر و زیان به ارزش حدود 84 میلیون یورو در سال برآورد شده است (Halliday et al., 2012). در بررسی انگل­های کرمی لوله گوارش گوسفند و بز در شهرستان شهرکرد میزان آلودگی در گوسفند و بز به ترتیب 6/46 و 6/51 درصد گزارش‌ شده است. در هر دو نوع دام تحت آزمایش، آلودگی به استرتاژیا اکسیدنتالیس نه‌تنها از نظر تعداد موارد آلوده، بلکه از نظر تعداد کرم­های جداشده نسبت به سایر انگل­های کرمی در اولویت قرار داشته است (مشکی و همکاران، 1385). عفونت­ها­ی انگلی در صنعت پرورش احشام و جامعه­ کشاورزی زیان­های اقتصادی فراوانی را بر جای می­گذارند که پیامد آن‌ به‌صورت مرگ‌ومیر حیوانات آلوده، کاهش ‌وزن و تولیدات آن‌ها و بی­مصرف بودن ارگان­های آلوده پس از ذبح می­باشد (Tsotetsi and Mbati, 2003).

 

 مواد و روش‌ها

   در این مطالعه از 120 رأس بره­ نر 4 تا 6 ماهه­ نژاد قزل ­ از 6 گله­ متفاوت استفاده ‌شد که از هر گله به‌طور تصادفی، تعداد 20 رأس انتخاب شد. همه­ بره­ها دارای شماره­ گوش بوده و از گله­های عمومی در استان آذربایجان­شرقی که تحت پوشش سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان­شرقی بودند، انتخاب شدند. آزمایش میکروسکوپی مدفوع و شمارش تعداد تخم انگل در مدفوع در آزمایشگاه انگل­شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تبریز انجام‌ شد. هدف از این آزمایش تعیین وجود آلودگی انگلی و عمدتاً شدت آلودگی به کرم­ها بر اساس شمارش تعداد تخم انگل در یک گرم مدفوع بود. جهت شمارش تعداد تخم انگل موجود در مدفوع، در هر نوبت نمونه­گیری، نمونه­های مدفوعی از 20 رأس بره به میزان 5 گرم و به‌طور مستقیم از رکتوم بره­ها جمع‌آوری‌ و در داخل ظروف مخصوص نمونه مدفوعی ریخته ­شدند. جهت جلوگیری از تشکیل لارو در داخل تخم انگل­ها، نمونه­های مدفوعی حتی‌الامکان در همان روز به آزمایشگاه انگل­شناسی دانشکده­ دامپزشکی منتقل و مورد آزمایش قرار ­گرفتند. در این مطالعه از روش کلیتون لین برای شمارش تعداد تخم انگل در مدفوع استفاده ‌شد. در این بررسی شناسایی و شمارش تعداد 4 نوع تخم انگل گوارشی از قبیل تخم انگل نماتودیروس، مارشالاژیا مارشالی، همونکوس کنتورتوس و تریکوسترونژیلوس صورت گرفت.

 

یافته‌ها

   میزان شیوع آلودگی در گله‌های مورد مطالعه و همچنین شیوع تعداد انگل‌ها نسبت به هم متفاوت بود. بیشترین میزان آلودگی به انگل نماتودیروس در گله 1 و کمترین میزان آلودگی به این انگل در گله­ 3، بیشترین میزان آلودگی به انگل مارشالاژیا مارشالی در گله 4 و کمترین آن در گله 6، بیشترین میزان آلودگی به انگل همونکوس کنتورتوس در گله 6 و کمترین آن در گله 1، بیشترین میزان آلودگی به انگل تریکوسترونژیلوس در گله 3 و کمترین آن در گله 4 و در کل گله­ها بیشترین میزان آلودگی مربوط به انگل نماتودیروس و کمترین میزان آلودگی مربوط به انگل تریکوسترونژیلوس بود. درصد آلودگی به دو انگل مارشالاژیا مارشالی و همونکوس کنتورتوس نیز تقریباً برابر بود. نتایج به‌دست‌آمده در جدول 1 نشان داده شده است. نمونه­ای از تخم انگل­های خانواده تریکوسترونژیلیده در مدفوع گوسفند نژاد قزل در شکل 1 آورده شده است.

 

 

جدول 1- میزان شیوع آلودگی به انگل­ها در گله­های مورد مطالعه گوسفند نژاد قزل (اعداد به‌صورت درصد بیان ‌شده است)

گله	نماتودیروس	مارشالاژیا مارشالی	همونکوس کنتورتوس	تریکوسترونژیلوس
1	48	26	9	17
2	41	27	16	16
3	35	19	27	19
4	36	28	28	8
5	40	27	20	13
6	36	17	33	14
کل گله	39	24	23	14

 

 

 

شکل 1- نمونه­ای انگل­های خانواده تریکوسترونژیلیده در مدفوعگوسفند نژاد قزل

 

بحث و نتیجه‌گیری

   در بررسی حاضر بیشترین مورد از ابتلا به آلودگی انگلی دستگاه گوارش گوسفندان قزل استان آذربایجان­شرقی مربوط به انگل نماتودیروس با 39 درصد فراوانی بود. همچنین، 24 درصد از آلودگی­ها به انگل مارشالاژیا مارشالی و 23 درصد آن به انگل همونکوس کنتورتوس تعلق داشت که انگلی خون‌خوار بوده و ضررهای اقتصادی  قابل توجهی را در پی دارد. کمترین میزان آلودگی (14 درصد) نیز مربوط به انگلتریکوسترونژیلوس بود. یافته‌های این بررسی با نتایج مطالعه بر روی آلودگی کرمی گوسفندان منطقه کاشان مطابقت داشت که بیشترین آلودگی را مربوط به نماتودیرس گزارش کردند (طالاری و اربابی، 1384). در مطالعه­ای که توسط چاله چاله و کریمی در سال 1389 در مورد آلودگی انگلی دستگاه گوارش گوسفندان کرمانشاه انجام شد، میزان آلودگی به انگل‌های مارشالاژیا مارشالی 46 درصد، استرتاژیا سیرکومسینکتا 10 درصد و همونکوس کونتورتوس 2 درصد گزارش گردید که با نتایج مطالعه ما مطابقت نداشت (چاله چاله و کریمی، 1389).

 اسلامی و میدانی در سال 1976 نیز بیشـترین مـوارد آلودگـی انگلـی روده­ای در گوسفندان و بزها را مربوط به انگل نماتودیـروس گزارش کـردند (Eslami and Meydani, 1976). همچنین نتایج مطالعه ما با بررسی انجام شده در مورد آلودگی انگلی گوسفندان کشور عربستان سعودی که بیشترین میزان آلودگی را مربوط به انگل همونکوس کونتورتوس و مارشالاجیا مارشالی گزارش کرده بودند، مطابقت نداشت (el-Azazy, 1995)، هرچند که در بررسی ما این دو انگل در مجموع 47 درصد آلودگی را به خود اختصاص داده بودند. در هندوستان نیز بیشترین میزان آلودگی مربوط به انگل همونکوس کنتورتوس گزارش شده است (Gupta et al., 1987). تورینا و همکـارانش در سال 2004 در کشور ایتالـیا بیشترین آلودگی انگلی در گوسفند را به تریکواسترونژیلوس (78 درصد) نسبت داده­اند (Torina et al., 2004).

 طی مطالعه فریتشه و همکاران در گامبیا در سال 2003 که روی 154 رأس گوسـفند انجام گردید، تریکوسترنژیلوس­ها و همونکوس کونتورتوس بیشترین میزان آلودگی را به خود اختصاص داده بودند (Fritsche et al., 2003).

   بونفوه و زینستیج در سال 2001 در توگو، بالاترین میزان آلودگی انگلی در گوسفندان را مربوط به تریکوسترنژیلوس­ها و همونکـوس کونـتورتـوس گزارش کرده­اند (Bonfoh and Zinsstag, 2001). مطالعه یوریارته و همکاران در اســپانیا در ســال 2003 نشـان داد کـه بیشترین آلودگی انگلی در گوسـفندان در فصـل تابسـتان اتفاق افتاده و به انگل همونکـوس کونتورتوس مربوط می­باشد (Uriarte et al., 2001). در بررسی بوریدج و فورد در سال 1982 کــه روی آلودگی انگلی دسـتگاه گـوارش 376 رأس گوسـفند از مناطق مختلف جنوب استرالیا انجـام گرفت، بیشترین میزان آلودگی مربوط به تریکوسترنژیلوس آکسه­ای واسترتاژیا سیرکومسینکتا گزارش شده است (Beveridge and Ford, 1982). در بررسـی ربین و همکـاران که روی 136 رأس گوسـفند در فونای آلمان انجام گرفت، بیشترین آلودگی انگلی ناحیه شکمبه و نگاری را مربوط به استرتاژیا گزارش کردند (Rehbein et al., 1999).

   در بررسی صورت گرفته روی بزهای استان آذربایجان­غربی میزان آلودگی به تخم استرونژیلید فرم 11/51 درصد، مارشالاژیا 19/9 درصد، نماتودیروس 97/2 درصد، تریکوسترونژیلوس 39/14 درصد، سیستوکولوس 75/0 درصد، مونیزیا 7/5 درصد، فاسیولا 1 درصد و اووسیست گونه های ایمریا 79/29 درصد گزارش شد (توسلی و همکاران، 1390).

   با توجه به مجموعه فوق­الذکر، وجود اختلاف در میزان ابتلا به انگل­های مختلف دستگاه گوارش گوسفندان در مطالعات انجام شده، می­تواند به متفاوت بودن آب‌وهوای مناطق مورد آزمایش و یا متفاوت بودن میزان توجه به پیشگیری از آلودگی به انگل­ها و یا میزان مقاومت دام­ها نسبت به آلودگی­های انگلی مرتبط باشد. با توجه به نقش احتمالی انگل­ها در انـتقال آلودگـی به انسان و همچنین خسارات اقتصادی انگل­ها باید اقدامات کنترلی و درمانی در این خصوص صورت گیرد. همچنین، تحقیقات بیشتری در خصوص روش­های پیشگیری و کنترل آلودگی ضروری می­باشد. در هر صورت، راهکارهایی که می­توان در مبارزه با آلودگی­های انگلی ارائه داد، به شرح ذیل پیشنهاد می­گردد:

1- مدیریت و کنترل آلودگی محیط، 2- ایجاد تغییرات در ترکیب جیره و استفاده از مکمل­های تغذیه­ای، 3- مدیریت شیمیایی و استفاده از داروهای ضد انگل، 4- انتخاب حیوانات مقاوم با استفاده از معیارهای فنوتیپ و 5- انتخاب حیوانات مقاوم با استفاده از معیارهای ژنتیکی و QTL (جایگاه­های ژنی کنترل­کننده صفت کمی).

مراجع

 توسلی، م.،  دلیر، ب. و  سهندی، ع. (1390). مطالعه بررسی آلودگی به انگل‌های دستگاه گوارش و خارجی در بزهای استان آذربایجان غربی– ایران. مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره 66، شماره 1، صفحات: 79-77.

چاله چاله، ع. و کریمی، ا.  (1389). بررسی کشتارگاهی آلودگی کرمی دستگاه گوارش گوسفندان در شهرستان کرمانشاه. پژوهش­های بالینی دام­های بزرگ (دامپژشکی)، دوره 4، شماره 4، صفحات: 22-17.

طالاری، ص. و اربابی، م. (1384). بررسی فراوانی تریکوسترونژیلوس در لوله گوارش گوسفند و بزهای ذبح شده در کشتارگاه کاشان. فصلنامه علمی پژوهشی فیض، دوره 34، شماره 35، صفحات: 38-34.

مشکی، ب.، سرائیان، ا.، محمودپور، د. و مرتضوی، ا. (1385). بررسی فون انگل­های کرمی لوله گوارش گوسفند و بز در شهرستان شهرکرد. مجله دامپزشکی ایران، دوره 2 ، شماره ٢، صفحات: 87-82.

نصیریان، ع. (۱۳۸۸). اطلس نژادهای دام (گاو، گوسفند، بز و اسب) ایران و جهان. چاپ اول، انتشارات غلامی، تهران، صفحه: 60.

• Beveridge, I. and Ford, G.E. (1982). The trichostongyloid parasites of sheep in South Australia and their region distribution. Australian Veterinary Journal, 59: 177-179.
• Bonfoh, B. and Zinsstag, J. (2001). A livestock-based international Agricultural Research Institute dedicated to serve the West-African Region. Infection in Medical, 4: 201-203.
• el-Azazy, O.M. (1995). Seasonal changes and inhibited development of the abomasal nematodes of sheep and goats in Saudi Arabia. Veterinary Parasite, 58: 91-98.

·         Eslami, A. and Meydani, M. (1976). Gastrointestinal nematodes of wild sheep (Ovis orientalis) from Iran. Journal of Wildlife Diseases, 158: 263-265.

·         Fritsche, T., Kaufmann, J. and Pfizer, K. (2003). Parasite spectrum and seasonal epidemiology of gastrointestinal nematodes of small ruminants in The Gambia. Veterinary Parasitology, 49: 271-283.

·         Gupta, R.P., Yader, C.L. and Chaudhri, S.S. (1987). Epidemiology of gastrointestinal nematodes of sheep and goat in Haryana India. Veterinary Parasitology, 24: 117-127.

• Hayward, A.D., Wilson, A.J., Pilkington, J.G., Clutton-Brock, T.H., Pemberton, J.M., Kruuk, L.E. (2011). Natural selection on a measure of parasite resistance varies across ages and environmental conditions in a wild mammal. Journal of Evolutionary Biology, 24: 1664-1676.
• Halliday, A.M., Lainson, F., Yaga, R., Inglis, N.F., Bridgett, S., Nath, M., et al. (2012). Transcriptional changes in Teladorsagia circumcincta upon encountering host. Journals Cambridge, 19: 1556-1574.
• Moradpour, N., Borji, H., Razmi, G., Maleki, M. and Kazemi, H. (2013). Pathophysiology of Marshallagia marshalli in experimentally infected lambs. Parasitology, 140(14): 1762-1767.
• Rehbein, S., Kollmansberger, M. and Visser, M. (1999). Helminth burden of slaughter sheep in upper Bovaria. Species spectrum, infestation extent and infestation intensity. Berliner und Münchener tierärztliche Wochenschrift, 109: 161-167.
• Roeber, F., Jex, A.R. and Gasser, R.B. (2013). Impact of gastrointestinal parasitic nematodes of sheep, and the role of advanced molecular tools for exploring epidemiology and drug resistance-an Australian perspective. Parasites and Vectors, 6(1): 153.
• Roberts, L.S. and Schmidt, G.D. (2000). Phylum Apicomplexa: gregarines, coccicidia, and related organisms. Parasitology. 6th ed., New York: McGraw-Hill Companies; pp: 15.
• Riggio, V., Pong‐Wong, R., Sallé, G., Usai, M., Casu, S., Moreno, C., et al. (2014). A joint analysis to identify loci underlying variation in nematode resistance in three European sheep populations. Journal of Animal Breeding and Genetics, 131(6):  426-436.
• Singleton, D., Stear, M. and Matthews, L. (2011). A mechanistic model of developing immunity to Teladorsagia circumcincta infection in lambs. Parasitology, 138(03): 322-332.

• Sackett, D. (2006). Assessing the economic cost of endemic disease on the profitability of Australian beef cattle and sheep producers. Meat of Livestock Australia, 122(03): 221-222.
• Schallig, H.D. (2000). Immunological responses of sheep to Haemonchus contortus. Parasitolology, 120: 63-72.

• Torina, A., Dara, S. and Marino A.M.F. (2004) Study of gastrointestinal nematodes in Sicilian sheep and goats. Annals of the New York Academy of Scenes, 1026: 187-194.
• Tsotetsi, A.M. and Mbati, P.A. (2003). Parasitic helminthes of veterinary importance in cattle, sheep and goats on communal farms in the northeastern Free State, South Africa. Journal of South Africa Veterinary Association, 74: 45-48.
• Uriarte, J., Liorente, M.M. and Valderrabano J. (2003). Seasonal changes of gastrointestinal nematode burden in sheep under an intensive grazing system. Veterinary Parasitology, 118: 79-92.