تعداد نشریات | 418 |
تعداد شمارهها | 9,991 |
تعداد مقالات | 83,502 |
تعداد مشاهده مقاله | 76,929,167 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 53,999,142 |
دراسة مقارنة بین شعر "قاصدک" لمهدی أخوان ثالث و"ساعى البرید" لبلند الحیدرى | ||
إضاءات نقدیة فی الأدبین العربی و الفارسی | ||
مقاله 6، دوره 6، شماره 21، شهریور 1437، صفحه 156-137 اصل مقاله (241.57 K) | ||
نوع مقاله: علمی پژوهشی | ||
نویسندگان | ||
حیدر محلاتی* ؛ مهدی ناصری | ||
أستاذ مساعد فی اللغة العربیة وآدابها بجامعة قم، قم، إیران | ||
چکیده | ||
یشترک الشعر الفارسی والعربی فی العدید من المجالات کما یشترک الشعراء الإیرانیون والعرب فی أسلوب الشعر وموضوعه، وتراکیبه وموسیقاه. ویعتبر الشاعر الإیرانی الشهیر، مهدی أخوان ثالث، والشاعر العراقی البارز، بلند الحیدرى من بین الشعراء الذین نری الکثیر من أوجه التشابه فی أشعارهم، وهی قواسم مشترکة تُبحث فی دراسات الأدب المقارن. فقصیدة قاصدک لأخوان ثالث تشترک مع قصیدة ساعى البرید لبلند الحیدری فی الکثیر من الموضوعات والمفاهیم المختلفة. من هنا فإن هذه الدراسة ومن خلال تبنیها منهجاً وصفیاً تحلیلیاً تحاول دراسة هاتین القصیدتین من حیث المضامین المشترکة، والمحسنات اللفظیة والمعنویة، وظاهرة التکرار وأغراضه، ومن ثم الموسیقی والجرس الشعری. ولاشک أنّ تحدید مصدر إلهام هاتین القصیدتین یساعد کثیراً فی فهم العلاقة الشعریة العمیقة بین الإیرانیین والعرب. وقد توصل البحث الی نتائج عدة أهمها أن القصیدتین اشترکتا فی التعبیر عن هموم الناس وآلامهم من خلال استخدام التعابیر البسیطة المعبرة عن الحالة الاجتماعیة التی عاشها کل من الشاعرین، وهی ظروف کادت تکون فی الغالب متشابهة ومماثلة. | ||
کلیدواژهها | ||
الأدب المقارن؛ بلند الحیدرى؛ ساعى البرید؛ قاصدک؛ مهدى أخوان ثالث | ||
اصل مقاله | ||
تحظی الدراسات الأدبیة المقارنة بأهمیة بالغة من خلال استکشاف مواطن الشراکة لدی الشعوب واستخلاص تجاربهم القیمة التی تنعکس غالباً فی تراثهم المعرفی ونتاجهم الفنی. وکثیراً ما یعبّر الأدیب أو الشاعر عن حالات شعوریة تجتاز نطاقه العرقی والجغرافی الضیقین، لتنقله إلی عوالم ورؤی إنسانیة رفیعة تنطوی تحت لواء الأدب العالمی الذی یعتبر الإنسان جزءاً من عالم واحد متعدد الأقالیم. من هنا أصبحت القضیة الإنسانیة هی القضیة الأولی التی تُعالَج فی مثل هذا اللون من الأدب و أنَّ لها حضوراً بارزاً فی الروائع العالمیة المشهورة. وتظهر أهمیة هذا النمط من الأدب خاصة عند الشعوب المتجاورة ذات الترابط التاریخی العریق والتعامل اللغوی الوثیق. فالأقالیم المتاخمة تتأقلم لغةً وتاریخاً من خلال التبادل الثقافی الذی یستمر علی مر الدهور والأزمان دون أن یأبه بما یعترضه من هزات ونکسات. إن ما نشاهده الیوم من تقارب ثقافی وتمازج لغوی بین الفارسیة والعربیة لخیر دلیل علی هذا التبادل الحی والتعامل المستمر الذی کان ولایزال یشکل رکیزة أساسیة بین هاتین اللغتین الحیتین. فالتراث الأدبی لکل من الفارسیة والعربیة یحمل الکثیر من الهموم والهواجس المشترکة التی یمکن استطلاعها من خلال دراسات أدبیة مقارنة وبحوث بینیة مشترکة. وتحاول هذه المقالة استشراف معالم التقارب الثقافی بین شاعرین کبیرین هما مهدی أخوان ثالث من إیران وبلند الحیدری من العراق من خلال دراسة قصیدتین هما "قاصدک" بمعنی الهندباء بالعربیة و"ساعی البرید" التی تحمل خطاباً مماثلاً. وقد تبنت هذه الدراسة منهجاً وصفیاً تحلیلیاً یقوم علی أساس معرفة القواسم المشترکة بین نصین شعریین تناغما فناً ومعنیً وأسلوباً. خلفیة البحث لقد تصدّر کلا الشاعرین قائمةَ البحث والدراسة من قبل النقاد والمعنیین بشؤون الأدبین الفارسی والعربی. فأخوان ثالث قد تناوله غیر واحد من نقاد الأدب الفارسی من أمثال الناقد جمال میرصادقی، و غلام حسین یوسفی، ورضا براهنی وآخرین. أما بلند الحیدری فقد درسه عدد من النقاد کمارون عبود وابراهیم السامرائی وتهانی فجر. إلا أنَّ الباحثین فی الأدب المقارن لم یتطرقوا إلی هذین الشاعرین من منظور مقارن، فشعرهما ظلّ بعیدًا عن متناول الدراسات الأدبیه المقارنة، فیما نعلم، ما دعانا إلی اختیار هذین الشاعرین وبخاصة اختیار قصیدتی "قاصدک" و"ساعی البرید" لما لهما من مضامین مشترکة وإیحاءات متقاربة المعنی. وتجدر الإشارة إلی أن ثمة دراسات مقارنة أجریت بین الشاعر أخوان ثالث وشعراء عرب آخرین من أمثال ایلیا أبوماضی ومعروف الرصافی وأحمد مطر، ترکزت فی الغالب علی الحیاة الشخصیة والجوانب المشترکة بین الشاعر أخوان ثالث وهؤلاء الشعراء العرب. أسئلة البحث تحاول هذه الدراسة بعد التعرف إلی حیاة کل من الشاعرین أخوان ثالث والحیدری واستقراء کل من قصیدة قاصدک و ساعی البرید، الإجابةَ عن الأسئلة الآتیة: 1- ما هی الظروف الاجتماعیة التی دعت إلی إنشاد هاتین القصیدتین المتقاربتین معنیً ومضموناً؟ 2- ما هی اللغة الشعریة المشترکة بین أخوان ثالث والحیدری فی هاتین القصیدتین؟ 3- ما هی الرکائز الفنیة المشترکة بین قصیدة "قاصدک" و"ساعی البرید"؟ مهدی أخوان ثالث: حیاته وآثاره ولد مهدی أخوان ثالث الملقّب بـ (م.امید) فی مدینة طوس الواقعة بمنطقة خراسان فی عام 1928م. أنهی دراسته الابتدائیة فی مدینة مشهد، ثم ما لبث أن انتقل إلی طهران، حیث واصل فیها دراساته الأدبیة، فضلاً عن براعته فی إنشاد الشعر الحرّ، کان أخوان ثالث یجید إنشاد الشعر التقلیدی فله دوواین شعریة عدیدة مطبوعة فی إیران منها: ارغنون (1951م)، زمستان (1956م)، آخر شاهنامه (1969م)، از این اوستا (1966م)، وپائیز در زندان (1976ش). توفی أخوان ثالث فی طهران عام 1990م. (حقیقت، 1368ش: 61) نظم أخوان ثالث معظم أشعاره فی الموضوعات الاجتماعیة وظهرت نزعتان مختلفتان فی قصائده، إحداهما النزعة الواقعیة والأخری النزعة الرومانسیة. تتمثل النزعة الواقعیة فی أشعاره السیاسیة والاجتماعیة بینما تتجلی نزعته الرومانسیة فی معظم أشعاره الغنائیة. تناول أخوان ثالث أهم الموضوعات الشعریة منها: ولعه الکبیر بالأساطیر الإیرانیة، وإحقاق العدالة، والمطالبة بالحریة، والبحث عن عالم بدون ظلم، وإشاعه الفضیلة، والذود عن الوطن، وإیقاظ الشعوب وتحریرها من أسر الجهل والفساد، وتبجیل المرأة والإشادة بمکانتها الاجتماعیه والتعبیر عن الحقائق الاجتماعیة فی صور عاطفیة موحیة. (براهنی، 1371ش: 1000) بلند الحیدری: سیرته وشعره أما بلند الحیدری فهو شاعر عراقی کردی الأصل ولد فی بغداد سنه 1926م. کان بلند الحیدری- فضلاً عن شهرته فی الشعر- مشهوراً فی الفنون التشکیلیة. أصدر الحیدری سنة 1955م، مجلة "الفصول الأربعة" وتولّی منصب مدیر التحریر لمجلة لجنة أدباء العراق ثم ما لبث أن انتقل إلی لبنان فزاول تدریس اللغة العربیة فیها. فتولّی فی لبنان رئاسة التحریر فی مجلّتی "العلوم" و "الآفاق العربیة". بقی الحیدری مدة قلیلة فی لبنان ثم غادرها متجهاً إلی لندن حیث أقام فیها حتی آخر حیاته. أصدر بلند الحیدری سنة 1982م فی لندن مجلة "فنون عربیة" تبحث فی مجال الفنون المعاصرة. وفضلاً عن نشاطاته فی مجالات الفن فقد استمر فی مزاولة الشعر وأصدر مجامیعه الشعریة الآتیة: خفقة الطین (1946م)، وأغانی المدینة المیتة (1952م)، وجئتم مع الفجر (1961م)، وخطوات فی الغربة (1965م)، ورحلة الحروف الصُّفر (1968م)، وأغانی الحارس المتعب (1977م)، وأبواب إلی البیت الضیّق (1990م). فارق بلند الحیدری الحیاة سنة 1996م فی لندن وله من العمر سبعون عاماً. (الجبوری، 2003م: 1/ 481) ظهرت علائم النبوغ الشعری فی بلند الحیدری فی أولی دواوینه الشعریة "خفقة الطین" ما جعله فی عداد الشعراء الواعدین، وهذا ما تنبأ به الأدیب والناقد اللبنانی الکبیر مارون عبود الذی لم یستبعد أن یکون بلند الحیدری هو الشاعر الذی تحلم به بغداد، وأنه سیسمع عنه الکثیر فی المستقبل. (عبود، 1966م: 89) وعلی الرغم من تنوع دواوین الشاعر وکثرتها واختلاف ظروف الزمان والمکان فی إنشادها فإنها فی الغالب تحظی بخصائص عامة - بغض النظر عن السمات الخاصة لکل دیوان- یمکن إجمالها کالآتی: اختیار الألفاظ بشکل متقن ومدروس، والاهتمام بالجرس الموسیقی للکلمات، واستخدام القوافی المتعددة مع الحفاظ علی القافیة الأصلیة للشعر، والولع الشدید بالرموز والأساطیر، ومعاودة الخطاب الشعری وأخیراً نقد الذات والمجتمع. (أبوأسعد، 1959م: 177) والتجربة الشعریة لبلند الحیدری - کما هی الحال لدی سائر أقرانه من الشعراء- مرّت بمراحل متباینة ومختلفة ابتداءً بالاعتزال والتفرد، مروراً بالتمرد والحیرة، وصولاً إلی التوظیف والالتزام وخاصة بعد اهتمامه بقضایا الإنسان والمجتمع. (قبش، 1971م: 682) ونستعرض هنا قصیدتی "قاصدک" و"ساعی البرید" قبل أن ندرسهما دراسة مقارنة تمهیداً للبحث واستیعاباً لجوانبها المتعددة: قاصدک قاصدک! هان، چه خبر آوردى؟/ ازکجا وز که خبر آوردى؟/ خوش خبر باشى، امّا، امّا/ گردِ بام ودرِ من بى ثمر می گردى. الهندباء یا هندباء!/ ما هی الأخبار التی أتیت بها؟/ من أین وممن أتیت بالأخبار؟/ أرجو أن تکون أخبارک سارّة، أمّا، أمّا/ إنک تدورین حول سطح بیتی وبابی بلا جدوی. * انتظار خبرى نیست مرا/ نه ز یارى نه ز دیّار ودیارى، بارى/ برو آنجا که بود چشمى وگوشى با کس، برو آنجا که ترا منتظرند/ قاصدک!/ در دل من همه کورند وکرند. لم أکن أتوقع الأخبار من أی حبیب أو مقیم أو بلد/ اذهبی إلی مکان یرونک ویسمعونک، اذهبی إلی مکان ینتظرونک/ یا هندباء!/ أشعر فی قلبی بأنّ الجمیع عمیٌ وصمٌّ. * دست بردار ازین در وطنِ خویش غریب/ قاصدِ تجربه هاى همه تلخ،/ با دلم می گوید/ که دروغى تو، دروغ/ که فریبى تو، فریب/ قاصدک! هان، ولى...آخر...اى واى!/ راستى آیا رفتى با باد؟/ باتوام، آى! کجا رفتى؟ آى...!/ راستى آیا جایى خبرى هست هنوز؟/ مانده خاکستر گرمى، جایى؟/ دراجاقى طمع شعله نمى بندم، خردک شررى هست هنوز؟ کفاک غربة فی وطنک،إالی متی تحملین کل التجارب المرّة/ فی نفسی من یقول: إنک کذبة، کذبة. إنک خدعة، خدعة/ یا هندباء! ها، أما... ولکن.... یا ویل!/ علی فکرة هل ذهبت مع الریح؟/ آه! أنا معک، آه! أین ذهبت؟ آه...!/ علی فکرة! هل لایزال هناک أخبار؟/ هل لایزال هناک رماد دافئ؟/ لستُ أطمع فی لهب الفرن، هل لایزال هناک شرر؟ * قاصدک!/ ابرهاى همه عالم شب و روز/ در دلم می گریند. یاهندباء!إن غیوم العالم تبکی طوال اللیل والنهار فی قلبی. (أخوان ثالث، 1384ش: 136- 138)
ساعی البرید ساعی البریدْ!/ ماذا تُریدْ...؟/ أنا عن الدُّنیا بِمَنأىً بَعیدْ/ أخطأتَ.../ لاشکَّ، فما مِن جدیدْ/ تحمله الأرضُ لهذا الطریدْ. * * ماکان/ مازالَ على عهده/ یحلم/ أو یدفن/ أو یستعیدْ/ ولم تزل للناس أعیادهم/ ومأتم یربط عیداً بعیدْ/ أعینهم تنبش فی ذهنهم/ عن عظمة أخرى لجوعٍ جدیدْ/ ولم تزل للصین من سورها/ أسطورة تُمحى/ ودهر یعیدْ/ ولم یزل للأرض سیزیفها/ وصخرة/ تجهل ماذا ترید؟ * * ساعی البرید/ أخطأتَ.../ لاشکَّ، فما مِن جدیدْ/ وَعُدْ مع الدرب ویا طالما/ جاء بک الدرب/ وماذا ترید...؟ (الحیدری، 1992م: 213-215) دراسة القصیدتین ومقارنتهما ثمة نقاط مشترکة بین قصیدتی أخوان ثالث والحیدری یمکن التوصل إلیها من خلال قراءة فاحصة لهاتین القصیدتین، حیث تُظهِر هذه النقاطُ من جهة الظروفَ الاجتماعیةَ والسیاسیة المماثلة للشاعرین، ومن جهة أخری تعرض الدوافع والأهداف المشابهة لهما. فالشاعران یهدفان من حیث المضمون إلی رسالة واحدة هی إحساس الیأس والقنوط تجاه الدنیا المفعمة بالظلم والجور. إن الدنیا التی لایزال یسودها الفقر والجوع، والناس فیها کما یقول بلند الحیدری: أعینهم تنبش فی ذهنهم عن عظمة أخرى لجوع جدید. (الحیدری، 1992م: 214) کذلک یصف أخوان ثالث الفقر والجوع بتساؤله: مانده خاکستر گرمى، جایى؟/ در اجاقى طمع شعله نمى بندم، خردک شررى هست هنوز؟ هل لایزال هناک رماد دافئ؟/ لستُ أطمع فی لهب الفرن، هل لایزال هناک شرر؟ (أخوان ثالث، 1384ش: 138) وإذا قارنا بین القصیدتین بصفة عامة نستطیع القول بأن کلتا القصیدتین کانتا ولیدة تجربة ذاتیة مشترکة. فأخوان ثالث حزین متألم لما ذاقه من مرارة العیش فی الحیاة والحیدری حزین أیضا لما مرّ به من المشاکل فی الحیاة حیث یظهر الیأس وخیبة الأمل لدی الشاعرین ولاسیّما فی هاتین القصیدتین جلیاً. فیتمثل العبث لدی أخوان والحیدری بشکلین مختلفین وان کانا فی الوقت نفسه جمیلین. فأخوان ثالث یعبّر عن عمل الهندباء التافه بعبارة بسیطة وبقوله: «إنک تدورین حول سطح بیتی وبابی بلا جدوی.» لعلنا لا نستطیع أن نجد عبارة أبسط وأبلغ من هذه العبارة. أما بلند الحیدری فیعبر عن هذا المعنی المشترک بالاستفادة من أسطورة سیزیف. وهذه الأسطورة من الأساطیر الأغریقیة القدیمة وسیزیف هو شخص تعلن الآلهة غضبها علیه فتعاقبه بحمل صخرة إلى أعلى قمة جبلثم یترکها تتدحرج إلى الأسفل فیعود سیزیف ویحملها من جدید وهکذا إلى ما لانهایة له من عمل عبثی لا فائدة من ورائه. (گریمال، 1341ش: 2/836) وصف مهدی أخوان ثالث وبلند الحیدری هذا المضمون المشترک فی صیاغة فنیة جمیلة وإلی حدما مختلفة بعضها عن بعض. فقد عبّر أخوان عن هذا المضمون المشترک بصورة موجزة وبسیطة ومفهومة لدی عامّة الناس. أما الحیدری فقد وصفه بلغة بسیطة مستخدماً فیه الرمز والأسطورة. وتعتبر البساطة فی التعبیر من المشترکات الملموسة فی أشعار أخوان وبلند الحیدری. أما فی الوقت نفسه تختلف هذه الأشعار فی مستوی التعبیر عن المفاهیم ومن ثمّ تأثیرها لدی نفوس المخاطبین. کذلک یتمثّل هذا الاختلاف فی تصنیف المعانی والمضامین الرئیسة فی الشعر. قد یتبادر إلی ذهن القارئ سؤال وهو لماذا لم یستفد أخوان ثالث فی هذه القصیدة من الأسطورة؟ بینما تعجّ معظم أشعاره بالأساطیر. یمکن الإجابة عن هذا السؤال بالقول إن أخوان أنشد هذه القصیدة للتعبیر عن مکنوناته النفسیة فلا حاجة فیها إلی ذکر الأساطیر. والجدیر بالذکر أن أخوان لم یستفد من الأسطورة فی قصیدة قاصدک إلا أنه استفاد من الرمز فی هذه القصیدة فتفادی به عدم استخدام الأسطورة. إن الرمز المستخدَم فی قصیدة الهندباء هو الهندباء نفسه. أما الهندباء فهو نبات ینبت فی الغابات والصحاری. وهو خفیف جداً تذره الریاح وتقذف به إلی السماء. یطلق علیها الناس فی مدینة طوس، اسمَ "خبرکش" أی "القاصد" ویتصورن أنه یجیء من مکان غیر معلوم أو إنه یأتی بالأخبار عن المسافرین أو المغتربین. لذلک یداعبونه قائلین: (قاصدک! خوش خبر باشی) أیها الهندباء! أرجو أن تکون أخبارک سارّة. (أخوان ثالث، 1384ش: 136) فیما یتعلق بموضوع الیأس لدی الشاعرین نستطیع القول بأن الیأس لدی الحیدری یکون معتدلا نسبیاً وهو دون مستوی الیأس عند أخوان. إن الیأس فی قصیدة أخوان لاذع وغاضب جداً. فالحیدری یعبّر عن یأسه بهذه العبارة الهادئة والمکررة: «لا شکّ، فما من جدید، تحمله الأرض لهذا الطرید.» (الحیدری، 1992م: 213) أما أخوان فیعبر عن هذا الیأس بشکل منفعل جداً، حیث یقول: (قاصدک! دردل من همه کورند وکرند) یا هندباء! أشعر فی قلبی بأنّ الجمیع عمیٌ وصمٌّ. (أخوان ثالث، 1384ش: 136) ومن ثم یتابع قائلاً: (قاصدک! ابرهاى همه عالم شب و روز دردلم می گریند) یا هندباء! إن غیوم العالم تبکی طوال اللیل والنهار فی قلبی. (المصدر نفسه: 138) لاشک أنّ الأحاسیس المؤلمة، والحرقة واللوعة الموجودة فی قصیدة أخوان تکون أکثر بکثیر من قصیدة ساعی البرید للحیدری. إن قصیدة قاصدک مفعمة بالشکوی من الدهر بینما قصیدة ساعی البرید لیس لها هذا التأثیر. وإن دلّ هذا علی شیء فإنما یدلّ علی المصائب والمحن الکثیرة التی ذاقها أخوان ثالث. لاریب أن کلا الشاعرین کانا قد ذاقا مرارة العیش حیث صارا فی یأس مفرط من الحیاة. وقد تجلّت هذه المرارة عند أخوان ثالث أکثر من الحیدری نظراً لظروف حیاته الصعبة وشخصیته الفارقة. إن النقطة المهمة والمشترکة الأخری فی قصیدتی "قاصدک" و"ساعی البرید" هی أن کلتا القصیدتین قد تمّ إنشادهما فی فترة زمنیة مشابهة حیث أنشد أخوان قصیدة "قاصدک" فی أیلول 1959م. و نشرها فی دیوان "آخر شاهنامه". أما بلند الحیدری فقد طبع قصیدة ساعی البرید عام 1951م. فی دیوان "أغانی المدینة المیتة". وهذه الفترة کانت فی نهایة الخطورة والحساسیة فی إیران والعراق. تعکس قصیدةُ أخوان التجاربَ المرّةَ للأحداث السیاسیة فی إیران بعد انقلاب 28 مرداد حیث أدّی هذا الانقلاب إلی حکومة الاستبداد واعتقال العلماء والمفکرین والشعراء مثل أخوان ثالث. فأخوان الذی کان قد لقّب نفسه فی أشعاره بـ"امید" (أی الأمل)، أصبح بعد هذا الانقلاب السیاسی وتداعیاته المرّة شاعراً خابت جمیع آماله ما دعاه إلی أن یخصص معظم أشعاره لرثاء الوطن: «یُسموننی الأمل وهم لایعلمون بأنّی البائس الذی یرثی وطنه المیت.» (أخوان ثالث، لاتا: 5) کذلک عاش بلند الحیدری ظروفاً مشابهة للظروف والأوضاع التی عاشها أخوان. کان العراق - عندما أنشد بلند الحیدری ساعی البرید- یخضع لنظام ملکی تحت الانتداب البریطانی. وقد حدثث فی هذه الفترة الکثیر من الثورات والصراعات الدامیة ضد الاستعمار البریطانی حیث لقی العدید من التلامذة والطلاب مصرعهم فی المظاهرات ضد الاستعمار، وشُرِّد عددٌ کبیر من المظلومین والناس العزّل جرّاء السیاسات الظالمة والممارسات القمعیة لبریطانیا. (أسود، 1986م: 4/434) إن المشاکل الاجتماعیة والسیاسیة فی العراق کسائر البلدان المجاورة کانت تتزاید یوما بعد یوم وذلک بسبب وجود الاستعمار البریطانی الذی کان ینهب موارد البلد وثرواته من جهة، ومن جهة أخری بسبب الظلم الذی کان یمارسه حکام العراق. نشر الحیدری دیوان "أغانی المدینة المیتة" وهو عنوان یشبه عبارةَ "الوطن المیت" فی قصیدة أخوان ثالث. وصف بلند الحیدری فی هذا الدیوان حیاة المثقفین والمفکرین المُرّة بصیاغة فنیة جمیلة وهو وصف یعید إلی أذهاننا الصور الشعریة المفعمة بالیأس لدی أخوان ثالث. إن المیزة المشترکة الأخری لدی الشاعرین تکمن فی قدرتهما علی الانتقال من لغة شعریة إلی أخری. فکلا الشاعرین مشهوران باستخدام المفردات القدیمة وإحیاء التراکیب التقلیدیة والکلاسیکیة. إلا أن هذا الأمر لم یحدث فی هاتین القصیدتین. فتمسک أخوان ثالث بالتراث القدیم أمرٌ مشهود. ویعلن قائلا: «إننی أعتز بکونی خراسانیاً لأن الخراسانیة علی مدی التاریخ هی من أحسن اللهجات الفارسیة نقاءً وصفاءً فی الأدب الفارسی.» (أخوان ثالث، 1371ش: 71) یتبع أخوان ثالث فی معظم شعره الحر سواء فی اختیار المفردات أو الأسلوب، الطورَ الخراسانی الذی هو أسلوب فحول الشعراء من أمثال فردوسی، وناصرخسرو وآخرین. فأخوان ثالث مولع بالاستخدام الفنی لمفردات الشاهنامه ما دعا إلی الارتقاء بمستوی شعره. أما قصیدة "قاصدک" فالأمر یختلف فیها تماماً. فالشاعر لم یکن فی هذه القصیدة متأثرا بالشاهنامه. والمفردات التی استفاد منها الشاعر فی هذه القصیدة بسیطة وسهلة یفهمها کل قارئ ولاتوجد مفردات تحتاج إلی شرح فکلها مفهومة وقریبة من لسان القارئ. وتتمثل البساطة فی قصیدة قاصدکأیضاً فی مستوی استخدام الأسماء والأفعال. أسماء مثل: السحاب، والخبر، والطیب، والانتظار، والعین، والأذن، واللیل، والنهار، والغریب، والخدعة، والموقد والشعلة. وأفعال مثل: أتیت به، وکُفّ، ویقول، وذهبت، و... کل هذه المفردات سهلة ومستمدّة من لغة الحیاة الیومیة. ویختلف هذا کلیاً عن أسلوب أخوان فی سائر قصائده. کذلک نلاحظ هذا الانتقال اللغوی فی الشعر لدی بلند الحیدری وبخاصة فی قصیدة "ساعی البرید". فالشاعر یتبع هذا النهج فی الانتقال من لغة قدیمة عسیرة إلی لغة عصریة متداولة. علماً بأن الحیدری - کما یراه نقاد الشعر العربی المعاصر- شدید الحذر فی اختیار الألفاظ، بل یعانی الکثیر فی صقل شعره وتنقیته. (السامرائی، 1980م: 150) وعلی غرار اسلوب أخوان ثالث استخدم بلند الحیدری فی قصیدة "ساعی البرید" لغة حیة قریبة إلی حد کبیر من لغة الناس حتی أصبحت معظم مفردات هذه القصیدة سهلة ومفهومة وقریبة من لسان القارئ. أسماء مثل: البعید، والجدید، والبرید، والطرید، والدنیا، والدهر، والدرب، والصخرة. واستخدم أفعالاً دارجة مثل: یحلم، ویدفن، ویستعید، ویربط، ویعید. إن النتیجة التی تحصل من هذه المقارنة تدلّ علی غایة الشاعرین المشترکة ودواعیهما المتشابهة فی إنشاد الشعر. فالشاعران اعتبرا أنفسهما فی هاتین القصیدتین جزءاً من عامّة الناس الذین یئسوا من الأوضاع المضطربة لمجتمعهم وأصبحوا متشائمین بالنسبة إلی مستقبلهم. وبالتالی لایحتاج هذا النوع من الشعر إلی مفردات قدیمة وغریبة. فالشاعر هنا یتحول إلی شخصیة تعبر عن آمال الناس وآلامهم؛ یعیش فی الحاضر ویرسمه بلسان الحال. لذلک نلاحظ أن مقتضیات هذا الموضوع المشترک لدی أخوان والحیدری، جعلت الشاعرین یسیران فی درب شعری واحد. دراسة القصیدتین من منظور علم البلاغة تشترک قصیدتا "ساعی البرید" و"قاصدک" أیضا من منظور علم البلاغة وبخاصة علم المعانی فی العدید من المسائل. فعلی سبیل المثال إذا أمعنا النظر فی الجمل الخبریة والإنشائیة فی هاتین القصیدتین، نجد أن نسبة الجمل الإنشائیة فیها تکون أکثر بکثیر من نسبة الجمل الخبریة فیها. یدلّ هذا الأمر علی نقطة مهمة جداً وهو أن الشاعرین لم یکن لدیهما خبر سارّ أو باعث للأمل فحاولا باستخدام الجمل الإنشائیة أن یعلقا فی أذهانهم تحققَ آمال هذه الأخبار. ومما یسترعی الانتباه فی هذا الخصوص أن الشاعرین قد اتجها إلی الإنشاء الطلبی کثیراً ومن بین أنواعه الخمسة أی: الأمر، والنهى، والاستفهام، والتمنّى والنداء، قد استخدما ثلاثة أنواع منها وهی: الأمر، والاستفهام، والنداء. إن هذا الأمر کذلک یدلّ علی خیبة الأمل والإحباط الشدید لدی کل من أخوان ثالث والحیدری إذ ان الإنشاء الطلبی کما ذکره علماء البلاغة: «یستدعی مطلوباً غیر حاصل وقت الطلب؛ لامتناع تحصیل الحاصل.» (الخطیب القزوینی، 2003م: 108) ولدراسة هذا الموضوع بشکل مفصل نبدأ بـ"الأمر" حیث ندرس الجمل الأمریة الواردة فی القصیدتین. فنلاحظ فی قصیدة "قاصدک" ثلاث جمل أمریة: 1- اذهبی إلی مکان یرونک ویسمعونک، 2- اذهبی إلی مکان ینتظرونک. 3- کفاک غربة فی وطنک، إلی متی تحملین کل التجارب المرّة. فیُلاحظ أنّ هذه الجمل الثلاث لا تؤدی الغرض الرئیس للأمر، ألا وهو الإلزام والإیجاب بل إن المراد من الأمر هنا هی تقدیم النصیحة والإرشاد. ویعدّ هذا الأمر خروجاً عن المعنی الأصلی للأمر. لایُلزِم الشاعر فی هذه الجمل الثلاث الهندباءَ بالقیام بالعمل أو ترکه، بل إنه یسوقها إلی مکان ینبغی الذهاب إلیه. کذلک نجد هذا الأمر فی قصیدة "ساعی البرید" فالجملة الأمریة الوحیدة فی هذه القصیدة هی (وَعُدْ مع الدرب) حیث یرشد الشاعرُ فیها ساعی البرید إلی العودة. فلا یُلاحَظ من سیاق النصّ أیّ إلزام أو إجبار لساعی البرید حتی یعود. فاستخدام الأمر بهذه الطریقة یشکل نقطة تلاق بین القصیدتین. وبعد دراسة "الأمر" نصل إلی دراسة "الاستفهام". فقد تمّ استخدام "الاستفهام" فی قصیدتی "قاصدک" و"ساعی البرید" بشکلین مختلفین، حیث استخدم أخوان ثالث "الاستفهام" أکثر من بلند الحیدری. لذلک نجد أن "الاستفهام" لدی أخوان ثالث یتضمن معان مختلفة. إن أخوان لایبحث فی الغالب بعد إلقاء الأسئلة عن جواب لأنه یعرف الأجوبة مُسبَقاً. إنه یبحث عن شیء آخر ألا وهو خروج السؤال عن المعنی الأصلی وکشف المجهول. فعلی سبیل المثال عندما یقول: (آیا جایى خبرى هست هنوز؟ مانده خاکستر گرمى، جایى؟ خردک شررى هست هنوز؟) هل لایزال هناک أخبار؟ هل لایزال هناک رماد دافئ؟ هل لایزال هناک شرر؟ (أخوان ثالث، 1384ش: 137) فالملاحظ أن المراد من الاستفهام فی جمیع الأسئلة المذکورة هو النفی. فالشاعر یرید أن یقول لیس هناک أی خبر أو رماد أو شرر. إن أخوان یجعلنا أحیانا ننسی الغرض الأصلی من الاستفهام وذلک باستخدام القرائن اللفظیة والمعنویة المختلفة حتی نتمکن بأنفسنا من کشف المعنی. یخاطب مهدی أخوان ثالث بغضب الهندباءَ عندما یقول: (راستى آیا رفتى با باد؟ باتوام، آى! کجا رفتى؟ آى...!) (أخوان ثالث، 1384ش: 137) فیُلاحظ هنا أن أخوان باستخدامه عبارة "با تو ام" و إعادة کلمة "آى!" یرید التحقیر و الازدراء. کذلک ینسج بلند الحیدری فی قصیدة ساعى البرید علی هذا المنوال مع أنه یذکر فی هذه القصیدة سؤالا واحداً وهو (ماذا تُرید؟). یعید الحیدری هذا السؤال ثلاث مرات دون أن یغیر المعنی فیه حیث تحمل عبارة (ماذا تُرید؟) فی جمیع الحالات معنی واحداً یدلّ علی لامبالاة الشاعر بالنسبة إلی أخبار ساعی البرید. تکمن النقطة المشترکة لجمیع أسئلة الهندباء وساعی البرید فی أن أخوان ثالث والحیدری لایسعیان للإجابة عن أسئلتهما، لأنهما یئساکلَّ الیأس ولایحسّن حالَهما أیُّ خبر أتی سواء کان جیداً أم سیئاً. فاستفاد الشاعران من الاستفهام کوسیلة لاستکشاف المعانی الأخری للکلمات حیث لم یولیا أی اهتمام للمعنی الأصلی للاستفهام. لا تختلف مسألة النداء فی قصیدتی "قاصدک" و"ساعی البرید" کثیرا عن مسألة الأمر والاستفهام. ینادی أخوان ثالث فی هذه القصیدة الهندباءَ أربع مرات وکل مرة بمعنی خاص. فالنداء فی جمیع هذه الحالات یحمل معنی یخالف معنی النداء فی غرضه الأصلی؟ یعبر أخوان ثالث عن لامبالاته وعدم اهتمامه بأخبار الهندباء فی النداء الأول من القصیدة حیث یقول: (بى ثمر میگردی) أی تبحث بلا جدوی. أما فی العبارة الندائیة الثانیة من القصیدة یعبر عن یأسه وخیبة أمله فیقول: (در دل من همه کورند وکرند) أی إن الجمیع لدیّ عمیٌ وصمٌّ. ثم یعبّر الشاعر فی خطابه الثالث عن حیرته عندما یستخدم کلمات مثل: (ولى...آخر...اى واى!) أی: أما... أخیراً.... یا ویل!. وختاماً یخاطب أخوان ثالث فی النداء الرابع الهندباءَ ویقول لها معبّراً عن آلامه وکآبته: (قاصدک! ابرهاى همه عالم شب و روز، دردلم می گریند) أیها الهندباء! تبکی غیوم العالم طوال اللیل والنهار فی قلبی. (أخوان ثالث، 1384ش: 138) إن تنوع المعانی فی العبارات الندائیة فی هذه القصیدة أمر جدیر بالاهتمام. فالشاعر لایکتفی باستخدام الکلمات والتراکیب فی المعانی المختلفة، بل إنه یستخرج من الأسالیب البیانیة المختلفة مثل الأمر، والاستفهام والنداء، مضامینَ ومعانی عدیدة. کذلک یستخدم بلند الحیدرى النداء فی ساعى البرید علی شاکلة أخوان ثالث فی قصیدة قاصدک حیث یعبّر عن لامبالاته وعدم اکتراثه بساعی البرید وما یحمل من أخبار عندما یعید عبارة (لا شکَّ، فما من جدید). فبلند الحیدرى یغفل هنا عن المعنى الأصلى للنداء عندما یتناول معانیه الأخری؛ لیختبر فطنة المخاطب. إن اهتمام الشاعرین بلغتهم الشعریة المبسطة وحرصهما علی إیصال المعنی إلی المخاطب دون لفٍّ أو دوران جعلهما لایکترثان بالمحسنات البدیعیة. فالشاعران لم یُلزِما أنفسهما فی استخدام المحسنات اللفظیة والمعنویة للکلام فلا داعی إلی التکلف أو الزخرفة. وجلّ ما ورد من المحسنات البدیعیة فی هاتین القصیدتین هو عفوی وبعید عن التکلف. وفیما یلی نستعرض المحسنات المعنویة واللفظیة فی هاتین القصیدتین: فمن المحسنات المعنویة فی قصیدة قاصدک هی التضاد والمقابلة بین کلمتی "شب" و"روز" أی اللیل والنهار: (ابرهاى همه عالم شب و روز). غیوم العالم طوال اللیل والنهار. (اخوان ثالث، 1384ش: 138) فلیس الغرض من ذکر اللیل والنهار فی هذه القصیدة المقارنة بینهما بل الغرض الذی توخّاه الشاعر أخوان ثالث هو بیان المدة الزمنیة للیل والنهار. ومن المحسنات المعنویة الأخری فی هذه القصیدة هی مراعاة النظیر. یجمع أخوان ثالث فی العبارة التالیة بین العین والأذن باعتبارهما جزءاً من الحواس الخمس فیقول: (برو آنجا که بود چشمى وگوشى با کس) إذهبی إلی مکان یرونک ویسمعونک. (أخوان ثالث، 1384ش: 137) هذا فیما یخص المحسنات المعنویة، أما فیما یتعلق بالمحسنات اللفظیة فإنه یظهر الجناس وائتلاف الألفاظ فی قصیدة قاصدک جلیاً. یقول أخوان ثالث: (دردل من همه کورند وکرند). أشعر فی قلبی بأنّ الجمیع عمیٌ وصمٌّ. (أخوان ثالث، 1384ش: 137) فنلاحظ بین کلمتی "کور وکر" أی (عمیٌ وصمٌّ) نوعاً من التجانس فی التلفظ والاختلاف فی المعنی. أما فیما یتعلق بتجانس الألفاظ من حیث الإیقاع والجرس الموسیقی فنستطیع أن نشیر إلی هذه العبارة من قصیدة أخوان ثالث: (نه ز یارى نه ز دیّار ودیارى، بارى) لا من حبیب أو مقیم أو بلد. (أخوان ثالث، 1384ش: 137) فیلاحظ فی هذه العبارة التشابه الإیقاعی بین مفردات "یارى"، و"دیارى"، و"بارى" وهو تشابه ناجم عن اجتماع عفوی لکلمات ذات دلالات وإیحاءات معبّرة عن مکنونات الشاعر. وخلاصة القول أن المحسنات اللفظیة الواردة فی هذا المقطع قد جاءت بشکل عفوی لاتکلف فیه. کذلک تتمتع قصیدة ساعی البرید فی جمیع کلماتها وعباراتها بسلاسة وبساطة فائقة، فلایوجد تکلف فی الکلام. ولو جرّدنا الاستعارة الکنائیة الوحیدة التی استخدمها الحیدری فی هذه القصیدة: أعینهم تنبش فی ذهنهم،عن عظمة أخرى لجوعٍ جدیدْ (الحیدری، 1992م: 214) لتکاد تکون هذه القصیدة خالیة تماماً من أی تکلف أو غموض. لقد حاول کل من مهدى أخوان ثالث وبلند الحیدرى أن ینشدا شعراً فی نهایة البساطة لاهتمامهما بإیصال المعانی والمفاهیم إلی ذهن المتلقی بکل شفافیة وجلاء. فهذه البساطة فی التعبیر و بیان المفاهیم هی إحدی النقاط المشترکة المهمة فی قصیدتی قاصدک وساعی البرید، حیث جاءت الألفاظ والعبارات وکذلک المحسنات البدیعیة طبیعیةً دون إسفاف أو رهق. ظاهرة التکرار وأغراضه بین قصیدتی قاصدک وساعی البرید وثمة ظاهرة مشترکة أخری تُلاحظ فی قصیدتی قاصدک وساعی البرید هی ظاهرة "التکرار". فقد أصبحت هذه الظاهرة شدیدة الذیوع فی أدبنا المعاصر. فتکرار حرف واحد أو کلمة واحدة أو عبارة واحدة لمرّات عدة أصبح أسلوباً بیانیاً امتاز به کلا الأدبین العربی والفارسی فی عصرنا الحاضر. والجدیر بالذکر هنا أن التکرار الهادف من شأنه أن یمنح الشعر ثراء فی المحتوی والمضمون ویوصله إلی مکانة عالیة ومرموقة؛ شریطة أن یکون الشاعر قادراً علی استخدام أداة التکرار فی الموضع الصحیح والمکان المناسب؛ إذ انّ الاستفادة العشوائیة من أداة التکرار قد تؤدی إلی ابتذال الشعر وانحطاطه. (الملائکة، 1967م: 230) ویمتاز التکرار بمهمّة وظیفیة خاصة تکمن فی استدعاء المعانی المتوالیة دون التراوح عند معنی واحد. فالشاعر عندما یعید کلمةً لابد له أن یبحث عن المعانی والمفاهیم الأخری التی تکون مکملة للمعنی الأصلی للشعر. فمن الضروری أن تکون لأی إعادة إفادة فی الکلام لیستقیم المعنی الأصلی ویستقر فی ذهن المخاطب کما یقتضیه الحال. ولامندوحة لنا فی هذا السّیاق، من أن نشیر إلى أن الکلمة المتکررة یجب أن تخضع إلی الأصول البلاغیة ومعاییر الجمال لکونها جزءاً من أجزاء القصیدة التی یجب دراستها وتقییمها بالنظر إلی سائر أجزاء القصیدة. فالقصیدة بناء فنی متکامل لا یمکن تجزئته خوفاًً من تفکک المعنی. إن أبسط مبدأ یمکن استخراجه من أسلوب التکرار، هو أن الشاعر عندما یکرّر کلمة، لایکرّرها عشوائیاً بل إنه یهدف بذلک إلی غایة خاصة. إن هذا المبدأ البسیط، هو مفتاح حل العدید من المفردات التی تتکرر فی القصیدة إذ یمکننا أن نفهم المعانی الخفیة للکلمات بالتعمق وإمعان النظر فیها. وفضلاً عن ذلک، یمکن من خلال دراسة المفردات المتکررة فی القصیدة تحدید مشاعر الشاعر وأحاسیسه. فمن الواضح أن تکرار المفردات التی تثلج الصدر هی علامة الفرح والسرور لدی الشاعر، کما أن تکرار المفردات الحزینة یدلّ علی کآبة الشاعر وحزنه. فلذلک یُعدّ التکرار وسیلة مناسبة لإدراک مکنونات الشاعر وما یختلج فی صدره من هواجس ومشاعر. نجد فی قصیدة قاصدک لأخوان ثالث، بعض کلمات تتکرر. فمنها کلمة قاصدک نفسها حیث تکررت هذه الکلمة أربع مرات. قد أشرنا سابقاً فی مبحث النداء إلی المعانی الأربعة لهذا التکرار. ومن الکلمات المتکررة الأخری هی کلمة (هان) حیث جاءت فی العبارة الأولی بمعنی الترحیب: «قاصدک! هان، چه خبر آوردى؟» وفی العبارة الثانیة جاءت بمعنی الشک: «قاصدک! هان، ولى...آخر...اى واى!» فیلاحظ أنّ التکرار فی النماذج المذکورة جاء لغرض ومعنی جدید ولم یکن عبثیاً دون هدف. أما إلی جانب المفردات التی تکررت لغرض جدید ومعنی آخر، فهناک بعض کلمات فی قصیدة قاصدک تکررت للضرورة الشعریة، ولموافقة الوزن الشعری. فعلی سبیل المثال کلمة "أما" فی عبارة: (خوش خبر باشى، امّا، امّا) (أخوان ثالث، 1384ش: 136)، إنما تکررت لإکمال الوزن الشعری من بحر الرمل؛ لأن حذفها یؤدی إلی اختلال فی الوزن الشعری. کذلک ینطبق هذا الحکم علی کلمة (آی) فی عبارة: (باتو ام، آى! کجا رفتى؟ آى...!) (المصدر نفسه: 138) فإن تکرارها ورد لإکمال الوزن الشعری فی هذه العبارة. والجدیر ذکره أن الکلمات المتکررة فی هذه القصیدة کانت قصیرة وإعادتها لم یحطّ من شأن القصیدة. أما التکرار فی قصیدة ساعی البرید لبلند الحیدری جاء لتوحید المطلع والخاتمة فی القصیدة؛ فأعاد الشاعر متعمدا هذه العبارةَ کأنه یوقّع بذلک قصیدته: «ساعی البریدْ! ماذا تریدْ...؟ أخطأتَ... لاشکَّ، فما من جدیدْ.» (الحیدری، 1992م: 213) فهذا التکرار لیس غریباً فی أدبنا الحاضر بل نشاهده کثیراً فی شعرنا المعاصر، إلا أنه -کما یعتبره النقاد- وسیلة طیّعة لاختتام القصائد التی یصعب ختمها. فهذه الوسیله هی لخلاص الشاعر من مأزقه الختامی، وقد یفهم منه – فی بعض الأحیان- ضعفاً أو نقصاً فی قدرات الشاعر البیانیة. (الملائکة، 1967م: 32) إلا أن مثل هذا الضعف لانجده فی قصیدة ساعی البرید، فالشاعر یذکر العبارة المتکررة مع عبارة أخری هی: (وَعُدْ مع الدرب) ما دعا إلی تهذیبها وإبعاد الضعف عنها. الموسیقی الشعریة بین القصیدتین وختاماً نتناول الموسیقی والجرس الشعری فی قصیدتی قاصدک وساعی البرید، حیث تظهر الدراسة العروضیة لهاتین القصیدتین أنهما تشترکان فی القفلة العروضیة واستخدام القوافی الغنّاء ذات الوقع الموسیقی الخلاب. فبحر الرَّمَل فی قصیدة قاصدک الذی یتألف من (فاعلاتن فاعلاتن فعلن) قد تمّ توظیفه توظیفا جیدا وبارعا فی مکانه المناسب وبدقة فائقة. و هو بحر قدیم وعریق فی الشعر الفارسی ویعدّ من أکثر البحور العروضیة استعمالاً. ویعتبر هذا البحر من البحور الشعریة المناسبة لإظهار الحالات الروحیة والنفسیة لدی الشاعر. واختیار أخوان ثالث لهذا البحر کان اختیاراً سدیداً لما تضمنه من بیان معبّر عن أحاسیس الشاعر ومشاعره. وکذلک هی الحال فی قصیدة ساعى البرید لبلند الحیدری. فهذه القصیدة التی تتألف من (مستفعلن مستفعلن فاعلن) تشترک مع قصیدة قاصدک فی التفعیلة الأخیرة (أی فاعلن أو فعلن). أوجدَ هذا الاشتراک الإیقاعی نوعاً من الوحدة الموسیقیة والجرسیة بین القصیدتین ما زاد من حراکها وحیویتها. وفضلاً عن ذلک، فإن التزام الشاعرین باستخدام القوافی الإیقاعیة الرنانة ضاعفت من مستوی الاشتراکات بین القصیدتین. ویبدو مما مر أنَّ الشاعرین قد أخذا بعین الاعتبار اختیار الموسیقی المناسبة والوزن الشعری الأفضل لحالاتهم الروحیة والنفسیة لیکون شعرهما أسرع فهماً لدی القاریء. فالمطالع لقصیدتی قاصدک وساعی البرید یقف بوضوح علی الظروف الخطیرة والحزینة التی مرّ بهما الشاعران. فالشعور بالیأس والاکتئاب لا یظهر فی الألفاظ والعبارات فحسب بل یتجسد أیضاً فی موسیقی الکلمات وإیقاعها النغمی.
النتیجة من خلال الدراسة المقارنة لقصیدتی قاصدک وساعى البرید لمهدی أخوان ثالث وبلند الحیدرى توصلنا إلی مشترکات عدیدة بین القصیدتین. فبصفة عامة نستطیع القول بأن کلتا القصیدتین هما ولیدة ظروف سیاسیة واجتماعیة مماثلة، حیث عاش أخوان ثالث إبان الاستبداد السیاسی الناتج عن انقلاب عام 1953م، والذی یعرف فی إیران بانقلاب 28 مرداد. کذلک عاش بلند الحیدری ظروفاً مشابهة فی فترة استئثار الاستعمار الإنجلیزی بمقالید الحکم فی العراق. من هنا عبّرت کلتا القصیدتین عن حالة الیأس وخیبة الأمل الناجمتین عن الفوضی التی عصفت بالبلاد فی تلک الفترة. وفضلاً عن ذلک فإنَّ الشاعرین قد ذاقا مرارة الاعتقال والحرمان فی عهد الطغاة، ما آل إلی إنشادهما قصائد فی موضوعات اجتماعیة لم یتطرقا إلیها من قبل. لقد اشترکت قصیدتا قاصدک وساعی البرید فی کثیر من المناهج والأسالیب من مثل: بساطة التعبیر، وجمالیة البنیة البلاغیة وتنوعها، فضلاً عن تجانس الموسیقى الشعریة. ویبدو أن لغة الشعراء مهما کان انتماءهم العرقی هی لغة إنسانیة واحدة تعبّر عن ضمیر الإنسان وهواجسه اللامتناهیة. والملفت أن مصدر إلهام القصیدتین یعود إلی ثقافة الشاعرین وتاریخهما. فالهندباء وما توحی من معان هی متجذرة فی ثقافة الایرانیین وتقالیدهم. وکذلک قصیدة ساعی البرید التی ارتبطت بحیاة الناس من خلال تعبیرها عن أفراح الناس وأشجانهم. لذلک استخدم کل من أخوان ثالث وبلند الحیدری الهندباء وساعی البرید کرمز للمواضیع الاجتماعیة والثقافیة لیعبّرا من خلالهما عن أحاسیس الناس المکبوتة. إن هذه الدراسة اثبتت تفاعل الأدبین الفارسی والعربی المعاصرین ومدی تناغمهما وانسجامهما فی الشکل والمضمون. وإن دلّ ذلک علی شیء فإنما یدل علی عمق العلاقة التاریخیة والثقافیة بین هاتین اللغتین ومانجم عنها من إبداع أدبی رائع علی مر العصور. فأخوان ثالث وبلند الحیدری هما امتداد لأجیال من الأدباء والشعراء النابهین الذین تغذوا من معین واحد فأبدعوا أدباً إنسانیاً رائعاً لا یفنی مع الأیام.
| ||
مراجع | ||
أبوسعد، أحمد. 1959م. الشعر والشعراء فی العراق. بیروت: دار المعارف. أخوان ثالث، مهدی. 1384ش.آخر شاهنامه. تهران: انتشارات زمستان. ــــــــ. لاتا. از این اوستا. لامک: انتشارات مروارید. ــــــــ. 1371ش. صداى حیرت بیدار (گفتگوها). حققه مرتضى کاخى. طهران: انتشارات زمستان. أسود، عبدالرزاق محمد. 1986م. موسوعة العراق السیاسیة. بیروت: الدار العربیة للموسوعات. براهنى، رضا. 1371ش. طلا در مس. تهران: نشر نویسنده. الجبوری، کامل سلمان. 2003م. معجم الأدباء. بیروت: دار الکتب العلمیة. حقیقت، عبدالرفیع. 1368ش. فرهنگ شاعران زبان پارسى. تهران: شرکت مؤلفان ومترجمان ایران. الحیدری، بلند. 1992م. الأعمال الکاملة للشاعر بلند الحیدری. القاهره: دار سعاد الصباح. الخطیب القزوینی، محمد بن عبد الرحمن. 2003م. الإیضاح فی علوم البلاغة. بیروت: دار الکتب العلمیة. السامرائی، إبراهیم. 1980م. لغة الشعر بین جیلین. بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات. عبود، مارون. 1966م. دمقس وارجوان. بیروت: دار الثقافة. قبّش، أحمد. 1971م. تاریخ الشعر العربی الحدیث. دمشق: مؤسسة النوری. گریمال، پیر. 1341ش. فرهنگ اساطیر یونان ورُم. ترجمه دکتر أحمد بهمنش. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. الملائکة، نازک. 1967م. قضایا الشعر المعاصر. لامک: منشورات مکتبة النهضة.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,474 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,069 |