بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با رضایت شهروندان شهر تبریز از رعایت حقوق شهروندی

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 4، دوره 6، شماره 21، بهمن 1392، صفحه 59-72   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

پروین حسین‌زاده¹؛ داود ابراهیم‌پور²

¹. کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

²گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

در  پژوهش حاضر رابطه میزان رضایت شهروندان از رعایت حقوق شهروندی با ابعاد فرعی آن شامل میزان آزادی‌ اندیشه،  میزان مشارکت سیاسی، میزان دسترسی به موقعیت سیاسی، میزان کمک دولت به اقشار آسیب‌پذیر، میزان تساوی بهره‌مندی از امکانات رفاهی و نیز متغیرهای جنسیت، محل سکونت شهروندان در مناطق مختلف شهر تبریز و سطح تحصیلات به ­عنوان متغیرهای پیش­بین مورد بررسی قرار گرفته­است. نوع پژوهش حاضر کاربردی و از لحاظ روش تحقیق، پیمایشی است و برای گردآوری داده­ها از تکنیک پرسشنامه استفاده شده­است. جامعه آماری تحقیق، شهروندان بالای 15 سال تبریز در آمار سرشماری نفوس و مسکن (1390) به تعداد 511184 نفر می‌باشد. نمونه آماری با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای از مناطق ده‌گانه شهر تبریز برگزیده شده­است. حجم نمونه آماری بر­اساس فرمول (کوکران) برابر با 384 نفر می‌باشد. بر اساس نتایج آزمون فرضیه‌ها بین میزان آزادی اندیشه و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود­دارد. بین میزان مشارکت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود­دارد. بین میزان دسترسی به موقعیت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود ­دارد. بین نگرش نسبت به میزان کمک دولت به  اقشار آسیب‌پذیر و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی شهروندان رابطه معنی‌داری وجود ­دارد. بین نگرش نسبت به میزان تساوی بهره‌مندی از امکانات رفاهی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود ­دارد. بین پاسخگویان مرد و زن از نظر نگرش نسبت به میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی تفاوت وجود ­دارد. بین شهروندان با سطوح تحصیلی متفاوت از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی تفاوت وجود­ دارد.

کلیدواژه‌ها

حقوق شهروندی؛ رضایت از حقوق شهروندی؛ حقوق اجتماعی؛ حقوق سیاسی

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال ششم، شماره بیست و یکم، زمستان 1392

ص ص 72- 59

 

 

 

 

 

بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با رضایت شهروندان شهر تبریز

از رعایت حقوق شهروندی

پروین حسین­زاده ^[1]

دکتر داود ابراهیم‌پور ^[2]

تاریخ دریافت مقاله:20/5/1394       

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:13/8/1394

چکیده

در  پژوهش حاضر رابطه میزان رضایت شهروندان از رعایت حقوق شهروندی با ابعاد فرعی آن شامل میزان آزادی‌ اندیشه،  میزان مشارکت سیاسی، میزان دسترسی به موقعیت سیاسی، میزان کمک دولت به اقشار آسیب‌پذیر، میزان تساوی بهره‌مندی از امکانات رفاهی و نیز متغیرهای جنسیت، محل سکونت شهروندان در مناطق مختلف شهر تبریز و سطح تحصیلات به ­عنوان متغیرهای پیش­بین مورد بررسی قرار گرفته­است. نوع پژوهش حاضر کاربردی و از لحاظ روش تحقیق، پیمایشی است و برای گردآوری داده­ها از تکنیک پرسشنامه استفاده شده­است. جامعه آماری تحقیق، شهروندان بالای 15 سال تبریز در آمار سرشماری نفوس و مسکن (1390) به تعداد 511184 نفر می‌باشد. نمونه آماری با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای از مناطق ده‌گانه شهر تبریز برگزیده شده­است. حجم نمونه آماری بر­اساس فرمول (کوکران) برابر با 384 نفر می‌باشد. بر اساس نتایج آزمون فرضیه‌ها بین میزان آزادی اندیشه و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود­دارد. بین میزان مشارکت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود­دارد. بین میزان دسترسی به موقعیت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود ­دارد. بین نگرش نسبت به میزان کمک دولت به  اقشار آسیب‌پذیر و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی شهروندان رابطه معنی‌داری وجود ­دارد. بین نگرش نسبت به میزان تساوی بهره‌مندی از امکانات رفاهی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی رابطه معنی‌داری وجود ­دارد. بین پاسخگویان مرد و زن از نظر نگرش نسبت به میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی تفاوت وجود ­دارد. بین شهروندان با سطوح تحصیلی متفاوت از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی تفاوت وجود­ دارد.

واژگان کلیدی: حقوق شهروندی، رضایت از حقوق شهروندی، حقوق اجتماعی، حقوق سیاسی.

 

مقدمه

حقوق شهروندی، آن بخش از حقوق اساسی می‌باشد که رنگ تعلق و وابستگی ملی به­خود گرفته است. در واقع حقوق شهروندی، مجموعه حقوق و آزادی‌هایی است که دولت در درون مرزهای خود به موجب قوانین داخلی متعهد می‌شود که برای شهروندانش به­عنوان یک امتیاز به­ رسمیت بشناسد.

حقوق شهروندی، حقوق انسان به ­دلیل زندگی در اجتماع معین است و با توجه به مقتضیات و شرایط زمانی و مکانی می‌تواند متفاوت باشد. بخش اساسی حقوق شهروندی ناشی از حقوق داخلی کشورهاست.

شاید این نکته از لحاظ نظری پذیرفتنی باشد که شهروندی، شرط تحقق مردم‌سالاری است و به لحاظ عملی، تصور این­ موضوع که یک نظام سیاسی بدون تحقق شهروندی، می­تواند مردم‌سالار شود دشوار می­نماید. در واقع این دو با یکدیگر تحقق پیدا می‌کنند. نکته اساسی و مهم در تحقق شهروندی و مردم‌سالاری، وجود قواعد مساوات‌طلبانه‌ای است که رابطه دولت و افراد را تنظیم می‌کند. در نظام نو­بنیاد جمهوری اسلامی ایران که ذخایر دوگانه دین و مردم، اساس مشروعیت سیاسی آن را تشکیل می­دهند، به ­میزان تحقق شهروندی، ذخایر مشروعیت مدنی، برای حکومت، ناگزیر از مصرف ذخایر دینی، برای دوام خود خواهد بود. و این امر در دراز مدت، استحکام دینی حکومت را دچار فرسایش می‌کند(یوسفی، 1380).

رعایت حقوق شهروندی، علاوه ­بر منابع، نیازمند بستری مناسب است که در آن جامعه مدنی قدرتمند، حضور مردم در عرصه‌های عمومی فعال و به ­تبع آن‌ها تمام ارکان جامعه در سرنوشت خویش سهیم هستند. وجود و فعالیت تشکل‌ها و نهادهای اجتماعی میانی زمینه لازم را برای رشد آگاهی از حقوق و به ویژه وظایف شهروندی فراهم می­سازد. افزون بر آن، شهروندی در جامعه‌ای به ­منصه ظهور می‌رسد که افراد، نگرش مثبت به مشارکت داشته ­باشند.

شهروندی و رفتار شهروندان، از متغیرها و عوامل بنیادین، در گسترش سرمایه اجتماعی و به ­دنبال آن توسعه جوامع بشری است که اهمیت یافتن آن در مطالعات اجتماعی و پرداختن به ­آن در این تحقیق نشات گرفته از آن است. مفهوم شهروند و شهروندی از مفاهیمی است که از دیرباز تاکنون مطرح بوده و سیر تکامل خود را در ادوار و جوامع مختلف طی نموده­است. این مفهوم که حامل مدنیت و پیشرفت بوده است، از منظرهای گوناگون توسط مکاتب مختلف فلسفی، سیاسی و حقوقی مورد بحث و بررسی قرار گرفته­است. در بررسی و مطالعه مفهوم شهروندی، همواره یک آمیختگی و رابطه تنگاتنگ با اخلاق و روابط اخلاقی به­ چشم می­خورد. « مفهوم شهروندی» علاوه بر زمینه­های سیاسی، بر ­روابط اخلاقی بین اعضای جامعه و نیز مسایل ­سنتی نظری جامعه­شناسی، مثل شرایط یگانگی و همبستگی اجتماعی، ناظر است.  اخلاق مدنی، هم­­چنین مستقیماً با تغییرات هویتی و تصوراتی مرتبط است که شهروندان نسبت ­به خود و دیگر شهروندان دارند. شهروندی اجتماعی با اتکا به ­آن دسته اصول ­اخلاقی شکوفا می‌گردد که مشوق احساس برادری، هم­نوعی، تعهد و مسئولیت‌پذیری است(ذکائی، 1380: 62).

مفهوم شهروندی در بعد اجتماعی، ایده­ای است که در اروپای غربی مطرح شده­است و در  قرن شانزدهم همزمان با فراگیر شدن آن انتشار یافته­است. مفهوم شهروندی را می‌توان در مجموع جزء مفاهیم جدیدی دانست که با زندگی برخاسته از تجدد و فرهنگ انسان اجتماعی در­هم آمیخته است. در ایران نیز مانند هر نقطه دیگر خاورمیانه تا قبل از پایان قرن 19 مدیر اجرایی شهر یکی از شاه­زادگان، یا اغلب، فردی نظامی بود که وی را به ­عنوان والی شهر منصوب می‌کردند که دارای اختیارات و امتیازات نامحدود بود. در دوران معاصر شهرنشینی و شهروندی از مظاهر تمدن به­ شمار می‌آید و بسیاری از دولت‌ها برای تثبیت موقعیت اجتماعی و سیاسی خود شهرنشینی و شهروندی و مباحث مرتبط با آن و نیز جهت بخشیدن به موضوع‌های مربوط به شهرنشینی و شهروندی را در اولویت قرار داده­اند. امروزه مفهوم شهروندی با مفهوم و نگرش آن در قرن نوزدهم و بیستم بسیار متفاوت است و حقوق شهروندی دارای حوزه­های  مختلفی است(جهانگیری، 1381: 14).

شهروندی، اصلی است که بر روابط دولت و اعضای جامعه نظارت می­کند؛ یعنی از یک­­سو به امتیازات دولت و حقوق افراد و از دیگر سو به مناسبات و فرایندهای تاریخی مربوط می­شود. با این که شهروندی اعتبار فرد را در جامعه مشخص می­کند، اما همزمان بر بسترهای اجتماعی که فرد در آن‌ها رفتار می‌کند، نیز تاکید دارد. به بیان دیگر، شهروندی پیوندهای میان فرد و جامعه را در قالب حقوق، تعهدات و مسئولیت­ها منعکس می‌سازد و چارچوبی برای تعامل افراد، گروه‌ها و نهادها ارائه می‌کند. بحث از کمیت و کیفیت این حقوق و تکالیف، امروزه حجم وسیعی از گفتارها و نوشتارها را به­خود اختصاص داده و این مسئله را مطرح ساخته که تحقق شهروندی و به ­تبع آن توسعه، در گرو شناخت موثر آن است. بنابراین، «کارکرد اصلی شهروندی، اداره جامعه مطابق با اصول رعایت حقوق دیگران و تعهد به انجام امور، در جهت حفظ نهادهای مشترکی است که این حقوق را برقرار و پایدار نگه­می‌دارند»(فالکس، 2000: 167).

محققان، این پدیده را از جهات مختلف، مورد بررسی قرار­ داده‌اند. در  پژوهشی علمی که  این  مقاله     بر­اساس آن تدوین یافته، به  عوامل اجتماعی مرتبط با میزان رضایت شهروندان شهر تبریز از میزان رعایت حقوق شهروندی پرداخته ­است. از آن­جا که شهر تبریز به یکی از بزرگ­ترین شهرهای ایران تبدیل شده است و پیامدهای شهری فراوانی از جمله ترافیک، مصرف انرژی، تراکم جمعیت و ... را      به ­همراه داشته است، بررسی فرهنگ شهروندی در این شهر لازم و ضروری به ­نظر می‌آید. هدف بررسی مذکور، شناخت وضعیت شهروندی در شهر تبریز و ارائه راهکارها و خط مشی­های عملی بوده تا مسئولان و تصمیم‌گیرندگان با تکیه بر­نتایج به ­دست آمده بتوانند دریابند به ­­منظور تحقق حقوق شهروندی و مشارکت اعضای ­جامعه در راستای توسعه شهر، چه نوع اهرم‌هایی بایستی مورد استفاده قرار گیرد و از کدام شیوه‌ها می‌بایست پرهیز شود(هاشمیان‌فر، 1388: 27).

شهروندی، مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌های فردی و اجتماعی است. فعالیت‌هایی که اگرچه فردی باشند، اما برآیند آن، به پیشرفت وضعیت اجتماعی کمک خواهد کرد. شهروندی، از جمله مفاهیم نو­پدیدی است که به­ طور ویژه‌ای، به برابری و عدالت توجه دارد و در نظریات اجتماعی، سیاسی و حقوقی، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده ­است. مقوله « شهروندی» وقتی تحقق می‌یابد که همه افراد یک جامعه از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند. و هم­چنین به فرصت‌های مورد نظر زندگی، از حیث اقتصادی و اجتماعی دسترسی آسان داشته­ باشند. ضمن ­این­که شهروندان به ­عنوان اعضای یک جامعه در حوزه‌های مختلف مشارکت دارند و در برابر حقوقی که دارند، مسئولیت‌هایی را نیز در راستای اداره بهتر جامعه و ایجاد نظم بر ­عهده  می‌گیرند. و شناخت این حقوق و  تکالیف، نقش موثری،  در ارتقا شهروندی و ایجاد جامعه‌ای     بر­اساس نظم و عدالت دارد. بر این اساس، آموزش حقوق شهروندی، همانا نهادینه‌سازی نظامی از حق‌ها و تکلیف‌های متناسب با شهروندی، مبتنی بر کرامت و ارزش والای انسانی است.

از  آن­جا  که  تاکنون تحقیقی پیرامون عوامل اجتماعی مرتبط با میزان رضایت شهروندان شهر تبریز از میزان رعایت حقوق شهروندی صورت نگرفته ­است و هم­چنین به­ دلیل این­که مسئولین، شعار استقلال و آزادی در تمام شئونات زندگی فردی و اجتماعی شهروندان را سرلوحه اعمال خود قرار داده­اند، ضروری است تا مسئولین، توجه لازم را به این مساله داشته باشند. تحقیق­حاضر با رویکردی نظری به موضوع نگرش شهروندان تبریزی نسبت­ به میزان رعایت حقوق شهروندی و عوامل اجتماعی مرتبط با آن پرداخته است. تحقیق حاضر بر ­آن است که میزان رضایت شهروندان شهر تبریز از رعایت حقوق شهروندی را که در گرو بهره‌مندی این شهروندان از حقوق شهروندی و میزان مشارکت آن‌ها در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، مدنی، اقتصادی و فرهنگی را مورد تحلیل قرار دهد.

 

فرضیه­های تحقیق

-  بین نگرش نسبت به آزادی اندیشه و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد.

- بین میزان مشارکت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد.

- بین نگرش نسبت به دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد .

- بین نگرش نسبت به میزان کمک دولت به اقشار آسیب‌پذیر و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد.

- بین نگرش نسبت به تساوی بهره­مندی از امکانات رفاهی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد.

- بین پاسخگویان مرد و زن از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز تفاوت وجود­ دارد.

- بین شهروندان با سطوح تحصیلی مختلف از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز تفاوت وجود ­دارد.

 

ابزار و روش تحقیق

در تحقیق حاضر از روش پیمایشی استفاده شده­ است و داده‌ها با استفاده از پرسشنامه گردآوری گردیده­ است. جامعه ­آماری تحقیق، جمعیت شهر تبریز (شهروندان بالای 15 سال تبریز) در آمار سرشماری نفوس و مسکن (1390) به تعداد 1511184 نفر می‌باشد و نمونه­آماری تحقیق با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای از مناطق ده‌گانه شهر تبریز انتخاب شده ­است. حجم نمونه آماری براساس فرمول کوکران برابر با 384 نفر می‌باشد.

 

روایی و پایایی پرسشنامه

برای برآورد اعتبار پرسشنامه از روش اعتبار صوری بهره گرفته شده ­است. برای سنجش پایایی ابزار اندازه‌گیری، از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده ­است. به ­این ترتیب پس از اجرای پرسشنامه بر­روی 30 نفر از پاسخگویان و انجام پیش‌آزمون، برآورد پایایی پرسشنامه این تحقیق از طریق آلفای کرونباخ با استفاده از نرم افزار spss انجام شده­ است که نتایج آن در جدول شماره (1) ارائه گردیده ­است.

 

جدول شماره (1): پایایی پرسشنامه به تفکیک ابعاد متغیرهای تحقیق

متغیرها	آلفای کرونباخ
نگرش شهروندان نسبت به میزان آزادی اندیشه	817/0
نگرش شهروندان نسبت به میزان مشارکت سیاسی	852/0
نگرش شهروندان نسبت به میزان دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی	734/0
نگرش شهروندان نسبت به میزان کمک دولت به اقشار آسیب­پذیر	842/0
نگرش شهروندان نسبت به میزان تساوی بهره­مندی از امکانات رفاهی	657/0
نگرش شهروندان نسبت به میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی	942/0

 

 

 

 

 

 

 

یافته­های توصیفی

8/68 درصد افراد مرد و 2/31 درصد افراد زن هستند. بیشترین تعداد، مربوط به گروه مردان است.

9/43 درصد افراد مجرد و 1/56 درصد افراد متاهل هستند. بیشترین تعداد، مربوط به گروه متاهل است.

3/0 درصد افراد بی­سواد، 7/2 درصد افراد دارای تحصیلات ابتدایی، 7/34 درصد افراد راهنمایی و متوسطه، 6/51 درصد افراد کاردانی و کارشناسی و 8/10 درصد افراد ارشد و بالاتر هستند. بیشترین فراوانی مربوط به دوره کاردانی و کارشناسی می‌باشد.

2/23 درصد افراد زیر 25 سال، 39 درصد افراد بین 25-35 سال، 7/26 درصد افراد بین 36-45 سال، 3/9 درصد افراد بین 46-55 سال و 9/1 درصد افراد بالاتر از 55 سال هستند. بیشترین فراوانی مربوط به سنین بین 25-35 سال می‌باشد.

7/16 درصد افراد ساکن منطقه یک شهرداری، 9/11درصد ساکن منطقه دو، 14 درصد ساکن منطقه سه، 2/21 درصد ساکن منطقه چهار، 1/6 درصد ساکن منطقه پنج، 8/5 درصد ساکن منطقه شش، 5/9 درصد ساکن منطقه هفت، 1/2 درصد ساکن منطقه هشت، 3/0 درصد ساکن منطقه نه و 4/12 درصد ساکن منطقه ده هستند. بیشترین فراوانی مربوط به منطقه چهار شهرداری می‌باشد.

 

نتایج فرضیه‌های تحقیق

آزمون فرضیه1: بین نگرش نسبت به آزادی اندیشه و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد.

جدول شماره (2): آزمون ضریب همبستگی پیرسون

متغیر	میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی
نگرش نسبت به میزان آزادی اندیشه	ضریب همبستگی 835/0 سطح معنی­داری000/0 تعداد 383

 

مطابق ضریب همبستگی پیرسون محاسبه ­شده ملاحظه می‌شود که بین دو متغیر فوق، ضریب          همبستگی 835/0 و سطح معنی‌داری آزمون 000/0 به­ دست آمده­ است که بیانگر وجود همبستگی بین نگرش نسبت به میزان آزادی اندیشه و نگرش به میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی است. بر ­این اساس فرضیه تحقیق تایید می‌گردد.

آزمون فرضیه 2: بین میزان مشارکت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد.

جدول شماره (3): آزمون ضریب همبستگی پیرسون

متغیر	میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی
میزان مشارکت سیاسی	ضریب همبستگی 518/0 سطح معنی­داری 000/0 تعداد 383

مطابق ضریب همبستگی پیرسون انجام شده ملاحظه می‌شود بین دو متغیر فوق ضریب همبستگی 518/0 و سطح معنی‌داری آزمون 000/0 به­ دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین میزان مشارکت سیاسی و نگرش به میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی است.  بر ­این اساس فرضیه تحقیق، تایید می‌گردد.

آزمون فرضیه 3: بین نگرش نسبت­ به دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد .

 

جدول شماره (4): آزمون ضریب همبستگی پیرسون

متغیر	میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی
میزان دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی	ضریب همبستگی 635/0 سطح معنی­داری 000/0 تعداد 383

 

مطابق ضریب همبستگی پیرسون انجام ­شده ملاحظه ­می‌شود بین دو  متغیر فوق، ضریب همبستگی 635/0 و سطح معنی‌داری آزمون 000/0 به ­دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین میزان  دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی و نگرش به میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی است. بر ­این اساس فرضیه تحقیق تایید می‌گردد.

آزمون فرضیه 4: بین نگرش نسبت به میزان کمک دولت به اقشار آسیب‌پذیر و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون

متغیر	میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی
نگرش نسبت به میزان کمک دولت به اقشار آسیب­پذیر	ضریب همبستگی 809/0 سطح معنی­داری 000/0 تعداد 383

 

مطابق ضریب همبستگی پیرسون انجام­ شده، بین دو  متغیر  فوق همبستگی 809/0 و سطح معنی‌داری آزمون 000/0 به ­دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین میزان کمک دولت به اقشار   آسیب­پذیر و نگرش به میزان رضایت از  رعایت حقوق شهروندی است. بر ­این اساس فرضیه تحقیق تایید می‌گردد.

آزمون فرضیه 5: بین نگرش نسبت به تساوی بهره­‌مندی از امکانات رفاهی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز رابطه وجود ­دارد.

 

جدول شماره (6): آزمون ضریب همبستگی پیرسون

متغیر	میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی
نگرش شهروندان نسبت به میزان تساوی بهره­مندی از امکانات رفاهی	ضریب همبستگی 728/0 سطح معنی­داری 000/0 تعداد 383

 

مطابق ضریب همبستگی پیرسون انجام­ شده، ملاحظه می‌شود بین دو متغیر فوق ضریب همبستگی 728/0 و سطح معنی‌داری آزمون 000/0 به­ دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی و میزان تساوی بهره­مندی از امکانات رفاهی است. بر ­این اساس فرضیه تحقیق تایید می‌گردد.

آزمون فرضیه 6: بین پاسخگویان مرد و زن از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز تفاوت وجود ­دارد.

 

جدول شماره (7): آزمون tمستقل برای مقایسه نگرش پاسخگویان مرد و زن نسبت به  میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی

جنسیت	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	مقدار t	درجه­آزادی	سطح­معنی‌داری
مرد	256	50/42	15/20	015/2-	370	045/0
زن	116	04/47	08/20

 

بر اساس نتایج آزمون، تفاوت میانگین انجام ­شده ملاحظه ­می­شود. میانگین نگرش به میزان رعایت حقوق شهروندی در مردان 50/42 با انحراف استاندارد 15/20 و در زنان 04/47 با انحراف استاندارد 08/20 است. مقدار t محاسبه­ شده 015/2- بوده و سطح معنی‌داری آزمون، 045/0 می‌باشد. بر ­این اساس، تفاوت نگرش به میزان رعایت حقوق شهروندی بر ­اساس جنسیت، معنی‌دار است.

آزمون فرضیه 7: بین شهروندان با سطوح تحصیلی مختلف از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز، تفاوت وجود­ دارد.

 

 

 

جدول شماره (8): توزیع فراوانی پاسخگویان بر­اساس تحصیلات

تحصیلات	تعداد	میانگین	انحراف­استاندارد
بی­سواد	1	14/57	0
ابتدایی	10	52/54	84/22
راهنمایی و متوسطه	129	70/47	32/19
کاردانی و کارشناسی	192	53/42	45/19
ارشد و بالاتر	40	15/38	27/25

 

جدول شماره (9): آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه برای مقایسه میانگین نگرش پاسخگویان

نسبت به میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی بر­اساس تحصیلات

منبع تغییرات	مجموع مجذورات انحرافات	درجه­آزادی	میانگین مجذورات	مقدار f	سطح معنی‌داری
بین­گروه	609/4809	4	402/1202	948/2	02/0
درون­گروه	419/149713	367	938/407
کل	029/154523	317	-

 

 

بر ­اساس نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه انجام ­شده، ملاحظه ­می‌شود  که  میانگین نگرش         پاسخگویان نسبت به رعایت حقوق شهروندی در افراد بی­سواد 14/57، ابتدایی 52/54، راهنمایی و متوسطه 70/47، کاردانی و کارشناسی 53/42 و کارشناسی ارشد به بالا 15/38 به­ دست آمده ­است.  مقدارf  محاسبه­ شده 948/2 بوده و سطح معنی‌داری آزمون، 02/0 می‌باشد. بر ­این اساس نگرش     پاسخگویان نسبت به میزان رعایت حقوق شهروندی بر اساس  تحصیلات، متفاوت ­است. طوری‌که               بیشترین نگرش مثبت نسبت به رعایت حقوق شهروندی در بین افراد کم­سواد و کمترین در بین افراد کارشناسی‌ارشد و بالاتر است.

 

نتیجه‌گیری

نتیجه­گیری بر­اساس یافته­های به ­دست آمده، متوسط نمره نگرش نسبت به آزادی‌ اندیشه، برابر با 63/40 با انحراف استاندارد 35/24 و متوسط نمره آشنایی بهرمندی از امکانات رفاهی 76/46 با انحراف استاندارد 34/24 و متوسط نمره آشنایی با مشارکت سیاسی برابر 98/37 با انحراف استاندارد 28/24 و متوسط نمره نگرش نسبت به میزان دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی برابر با 68/33 با انحراف استاندارد 71/28 و متوسط نمره کمک دولت به اقشار آسیب پذیر برابر با 88/44 با انحراف استاندارد 11/22 می‌باشد که بیشترین میزان آشنایی شهروندان از نظر تساوی بهره­مندی از امکانات رفاهی و  کمترین آشنایی از نظر میزان دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی برابر با 68/33 می‌باشد و متوسط نمره میزان نگرش و میزان رعایت حقوق شهروندی برابر با 34/44 با انحراف استاندارد 38/20 می‌باشد.

از لحاظ مقایسه نگرش به رعایت حقوق شهروندی بر ­اساس تحصیلات، افراد مورد مطالعه متفاوت می‌باشد. به­ طوری که از لحاظ نگرش به رعایت حقوق شهروندی بیشترین رعایت، در بین  افراد کم­سواد و کمترین در بین افراد کارشناسی ارشد و بالاتر است. و از لحاظ مقایسه نگرش به رعایت حقوق شهروندی براساس حسن نیت افراد، میانگین نگرش به رعایت حقوق شهروندی در مردان 5 /42 با انحراف استاندارد 15/20 و در زنان  مقایسه نگرش به رعایت حقوق شهروندی بر­ اساس وضیعت تاهل در افراد مورد مطالعه معنی­دار نبوده و در مجردها 31/44 با انحراف استاندارد 57/20 و در متاهلان 62/44 با انحراف استاندارد 09/20 می‌باشد.

از لحاظ سن افراد، در رعایت حقوق شهروندی، تفاوت دیده ­می‌شود. که بیشترین رعایت در بین افراد زیر 25 سال و کمترین در بین افراد بالای 55 سال است. و بین تساوی بهره­مندی از امکانات رفاهی و نگرش به رعایت حقوق شهروندی، بین آزادی­های اندیشه و نگرش به رعایت حقوق شهروندی، بین میزان مشارکت سیاسی و نگرش به رعایت حقوق شهر­وندی، بین دسترسی  مستقیم به موقعیت سیاسی و نگرش به رعایت حقوق شهروندی و بین کمک دولت به  اقشار آسیب پذیر و نگرش به رعایت حقوق شهروندی همبستگی وجود ­دارد.

فرضیه شماره 1: بین نگرش نسبت به آزادی اندیشه و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز، رابطه وجود­ دارد.

بر ­اساس ضریب همبستگی پیرسون انجام­ شده ملاحظه می‌شود، بین دو متغیر فوق همبستگی 835/0 به ­دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین آزادی اندیشه و نگرش به رعایت حقوق شهروندی است زیرا سطح معنی­داری از ۵٪ کمتر است. بنابراین فرضیه شماره (1) تایید می‌شود. نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات وارن پرایور(2005)، حمامی و جانسون(2004)، شبلی(2004)، سلطانی‌فر و همکاران(1390) و شیانی و فاطمی­نیا(1388) همسو می‌باشد.

فرضیه شماره 2: بین میزان مشارکت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز، رابطه وجود ­دارد.

بر­اساس ضریب همبستگی پیرسون انجام ­شده ملاحظه شود، بین دو متغیر فوق همبستگی 518/0  به ­دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین مشارکت سیاسی و نگرش به رعایت حقوق شهروندی است. زیرا سطح معنی‌دار از 5٪ کمتر است و فرضیه شماره (2) تایید می‌شود. نتایج تحقیق با نتایج تحقیقات لیونگ آن(1992)، وارن پرایور(2005)، حمامی و جانسون(2004)، هوس­کین و همکاران(2008)، سانجا کلی و همکاران(2010)، شبلی(2004)، علی یوسفی(1378)، شیانی(1381)، سلطانی­فر و همکاران(1390) و شیانی و فاطمی­نیا(1388) همسو می‌باشد.

فرضیه شماره 3: بین نگرش نسبت به دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز، رابطه وجود ­دارد .

بر ­اساس ضریب همبستگی پیرسون انجام­ شده ملاحظه می‌شود، بین دو متغیر فوق همبستگی 635/0 به ­دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین دسترسی مستقیم به موقعیت سیاسی و نگرش به رعایت حقوق شهروندی است، زیرا سطح معنی دار از 5٪ کمتر است و فرضیه شماره (3) تایید می‌شود. نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات وارن پرایور(2005)، حمامی و جانسون(2004)، سانجا کلی و همکاران (2010)، شبلی(2004)، کوهن(2003)، رسولی(1390) و شیانی و فاطمی­نیا(1388) همسو می‌باشد.

فرضیه شماره 4: بین نگرش نسبت به میزان کمک دولت به اقشار آسیب‌پذیر و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز، رابطه وجود ­دارد.

بر­اساس ضریب   همبستگی پیرسون انجام ­شده ملاحظه ­می‌شود، بین دو متغیر فوق همبستگی 809/0  به­دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین کمک دولت به اقشار آسیب­پذیز و نگرش به رعایت حقوق شهروندی است، زیرا سطح معنی‌دار از 5٪ کمتر است و فرضیه شماره ۴ تایید می‌شود. نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات لیونگ آن(1992) و رسولی(1390) همسو می‌باشد.

فرضیه شماره 5: بین نگرش نسبت به تساوی بهره­مندی از امکانات رفاهی و میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز، رابطه وجود دارد.

بر­اساس ضریب همبستگی پیرسون انجام­شده ملاحظه­ می‌شود، بین دو متغیر همبستگی 728/0 به دست آمده ­است که بیانگر همبستگی بین نگرش به رعایت حقوق شهروندی و بهره­مندی از امکانات رفاهی است. سطح معنی­داری از 5٪ کمتر است و فرضیه شماره 5 تایید می‌شود. نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات لیونگ آن(1992) و شیانی(1381) همسو می‌باشد.

فرضیه شماره 6: بین پاسخگویان مرد و زن از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز، تفاوت وجود ­دارد.

بر ­اساس آزمون تفاوت میانگین (t برای گروه‌های مستقل) انجام ­شده ملاحظه می‌شود که میانگین نگرش به رعایت حقوق شهروندی در مردان 50/42 با انحراف استاندارد 15/20 و در زنان 04/47 با انحراف استاندارد 08/20 است که بر ­اساس آن مقدار t برابر با  015/2- وسطح معنی‌داری آزمون برابر با 045/0 می‌باشد. بنابراین تفاوت نگرش به رعایت حقوق شهروندی بر اساس جنسیت معنی‌دار است، زیرا سطح معنی دار از 5٪ کمتر است و فرضیه شماره 6 تایید می‌شود. نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات گوگان(2003)، می­یر(2000)، سانجا کلی و همکاران(2010)، کلدی و پور دهناد(1391) و نوروزی و گل پرور(1388) هم­سو می‌باشد.

فرضیه شماره 7: بین شهروندان با سطوح تحصیلی مختلف از نظر میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی نزد شهروندان تبریز تفاوت وجود­ دارد.

 بر­اساس آزمون تحلیل واریانس انجام ­شده ملاحظه می‌شود، میانگین رعایت حقوق شهروندی در افراد در ازای 14/57 بی­سواد، 52/54 ابتدایی، 70/ 47 راهنمایی و متوسط، 53/42 کاردانی و کارشناسی و 15/38 کارشناسی ارشد و بالاتر به ­دست آمده ­است که بر ­اساس مقدار f محاسبه ­شده که برابر 948/2 بوده و سطح معنی‌داری آزمون برابر با 02/0 می‌باشد و نتیجه­گیری می‌شود رعایت حقوق شهروندی           بر­اساس تحصیلات متفاوت است. به ­طوری که بیشترین رعایت در بین افراد کم­سواد و کمترین در بین افرادی کارشناس ارشد و بالاتر است و فرضیه شماره 7 تایید می‌شود. نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات لیونگ آن(1992)، هوس کین و همکاران(2008)، علی یوسفی(1378)، سلطانی­فر و همکاران(1390) کلدی و پور دهناد(1391)، هولدن(1999)، فتحی، مختارپور(1390) و فتحی و همکاران(1388) همسو می‌باشد.

 

پیشنهادها

- با ایجاد بسترهای مناسب، برای بروز آزادی‌ اندیشه در میان شهروندان شهر تبریز، باعث افزایش رضایت از رعایت حقوق شهروندی در نزد شهروندان تبریز خواهد ­شد.

- طبق نظریه ت.اچ.مارشال، مشارکت سیاسی، به انتخاب شدن و انتخاب کردن به ­صورت آزاد اطلاق می‌شود، که با ایجاد این واقعیت سیاسی برای تمام افراد، موجبات افزایش رضایت از رعایت حقوق شهروندی در نزد شهروندان تبریز فراهم خواهد ­شد.

- طبق نظریه ت. اچ. مارشال، دسترسی به موقعیت سیاسی، بدون داشتن آشنا و تکیه بر شایستگی‌های  فردی  امکان‌پذیر خواهد ­شد. که با ایجاد این موقعیت برای تمام افرادجامعه، موجبات افزایش رضایت از رعایت حقوق شهروندی در نزد شهروندان تبریز فراهم خواهد­ شد.

- کمک دولت به اقشار آسیب­پذیر و تساوی آن قشر در بهره­­مندی از امکانات رفاهی، راهی برای افزایش رضایت از رعایت حقوق شهروندی در نزد شهروندان تبریز فراهم خواهد بود.

- فعالیت‌های پژوهشی، نباید تنها در حوزه نظری صورت بگیرد، بلکه در تحقیقات، بیشتر بر واقعیت‌هایی که باعث بستر­سازی بیشتر برای بالا رفتن میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی می‌شود تاکید گردد، تا با شناسایی این عوامل برای رفع این معضلات پرداخته شود. تا انجام این فعالیت‌ها منجر به جلوگیری از پایین آمدن میزان رضایت از رعایت حقوق شهروندی­گردد.  

- از آن­جا که رضایت از رعایت حقوق شهروندی، در عمل گاهی اوقات مانند شمشیر دو لبه عمل می‌کند، با توجه به پیامدهای منفی و مثبت آن لازم است محققان با توجه به جنبه­های مثبت رضایت از رعایت حقوق شهروندی، تحقیق­هایی در خصوص چگونگی بکار­گیری این عوامل، برای آباد ساختن ایران انجام ­دهند.

 

منابع

اسماعیلی، ر. (1380). انواع حقوق شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه فرهنگ اصفهان. شماره 22.

امام‌جمعه، ف؛ و دیگری. (1391). تبیین جامعه­شناختی وضعیت حقوق شهروندی در سازما­ن­های اجرایی جامعه ­شهری اراک. فصلنامهپژوهشاجتماعی. سال ششم، شماره نوزدهم، صص43-13.

امیرارجمند، ا. (1381). مجموعه اسناد بین­المللی حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. جلد اول.

باغستانی­ برزکی، ح. (1387). بررسیتاثیرآگاهیشهروندانازحقوقشهروندیبرتوسعه شهروندی فعال و پاسخگویی و شفافیت شهرداری تهران. پایان­نامه­ ارشد رشته مدیریت امور شهری. دانشگاه تهران.

بشیریه، ح. (1387). گفتگو درباره جامعه­ مدنی. اطلاعات سیاسی – اقتصادی. شماره 9 و 10.

پورجعفر، ح؛ و دیگران. (1390). رهیافتی تحلیلی در شناخت مولفه­ها، شاخص­ها و بارزه­های توسعه پایدارشهری. مجله توسعه اجتماعی ایران. سال سوم، شماره سوم.

جهانگیری، ر. ( 1381 ). شهر­نشینی و شهروندی. چکیده مقالات همایش راهکارهای توسعه فرهنگ شهروندی. انتشارات محبان. صص 15-14.

خاک، ر. (1390). حقوق شهروندی. اداره کل تدوین قوانین و مقررات. www.rules.tehran.ir

ذکایی، م. (1380). اخلاق شهروندی. نامه انجمن جامعه­شناسی ایران. شماره پنج، ناشر: موسسه نشر کلمه. صص 80-61.

ربانی، ر؛ و دیگران. (1385). بررسی عوامل اجتماعی، فرهنگی و میزان آگاهی افراد از حقوق شهروندی در شهر اصفهان. مجله علوم اجتماعی. شماره 1، ناشر: دانشگاه آزاد شوشتر. صص 106-85.

رسولی، م؛ و دیگری. (1389). مطالعه تطبیقی مطبوعات و صدا و سیما در اشاعه حقوق شهروندی، (مطالعه موردی شهروندان تهرانی). مجله مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره 21 (علمی – پژوهشی)، صص 76-55.

سروش، ع. (1374). معنا و مبنای سکولاریزم. ماهنامه کیان. سال پنجم، شماره 26.

سلطانی‌فر، م؛ و دیگران. (1390). بررسی رابطه عوامل فرهنگی و برخورداری زنان از حقوق شهروندی. مجله مدیریت فرهنگی. سال پنجم، شماره دوازدهم.

شیانی، م. (1381). تحلیلی­جامعه­شناختی  از وضعیت شهروندی در لرستان. مجله  جامعه­شناسی ایران . دوره چهارم، شماره 3، ص 79.

شیانی، م؛ و دیگری. (1389). تحلیلی بر میزان آگاهی از حقوق شهروندی در میان دانشجویان. فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی. شماره 5.

شیانی، م. (1381). مباحث بنیادی شهروندی و رفاه اجتماعی. مجله­ رفاه اجتماعی. شماره 4، صص 24- 7.

شیانی، م؛ و دیگری. (1388). میزان آگاهی شهروندان تهرانی از  حقوق  و  تعهدات شهروندی، (پرتال جامع علوم انسانی). مطالعات راهبردی. شماره 18، صص 129-104.

صباغیان، ع. حق مالکیت مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.www.bashgah.net

عاملی، س. (1380). تعامل جهانی­شدن، شهروندی و دین. مجله­نامه علوم اجتماعی. شماره 18، صص 200- 167.

غلامی‌زرینی، م؛ و دیگری. (1390). حقوق شهروندی در فرآیند عدالت کیفری ایران. فصلنامه دانش انتظامی. سال سیزدهم، شماره سوم.

فتحی، س؛ و دیگری. (1390). توسعه شهری، شهرنشینی و حقوق شهروندی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. سال سوم،  شماره چهارم.

فتحی واجارگاه، ک؛ و دیگری. (1388). شهروند الکترونیک. فصلنامه تخصصی مدارس کارآمد. سال سوم، شماره اول.

کفاشی اصل، ع. (1391). گفتاری در مورد حقوق شهروندی.  www.bashgah.net

کلانتری، خ. (1391). پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی – اقتصادی. مهندسین مشاور طرح و منظر.

کلدی، ع؛ و دیگری. (1391). بررسی میزان آگاهی و نگرش دانشجویان نسبت به حقوق شهروندی در تهران. مطالعات شهری. سال دوم، شماره چهارم، صص58-29.

گیدنز، آ. (1386). جامعه­شناسی. ترجمه: م، صبوری. نشر  نی .

منوچهری، ع؛ و دیگری. (1385). درآمدی  بر  نظریه شهروندی، گفت و گویی در فلسفه سیاسی هابرماس. فصلنامهعلوم­اجتماعی. شماره ۲۹، صص28-1.

نجاتی‌حسینی، م؛ و دیگری. (1383). واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره پنجم، شماره 2.

نوروزی، ف؛ و دیگری. (1390). بررسی میزان احساس برخورداری زنان از حقوق شهروندی و عوامل موثر بر آن. مجله راهبرد. شماره 59، صص 190-167.

هاشمیان‌فر، ع؛ و دیگری. (1384). تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر اصفهان. جامعه­شناسیکاربردی. سال بیستم، شماره پیاپی  (۳۳ )، شماره ۱، صص ۴۴-25.

هزارجریبی، ج؛ و دیگری. (1390). آگاهی زنان از حقوق شهروندی و عوامل موثر بر آن. مجله مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه‌ای. سال سوم، شماره نهم.

یوسفی، ع. (1380). بررسیتطبیقیمشروعیتجمهوریاسلامیایراندرسهشهرمشهد،تهرانو یزد. پایان­نامه دکتری جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

یوسفی، ع؛ و دیگری. (1378). احساس شهروندی در مراکز استان­های ایران. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره نهم، شماره 3 و 4، صص 23-3.

Cohn Elizabet, F. (2003).  themythof full citizen ship: A comparative study of semi citizen ship in democratic.

Dee, TS. (2004).there civic Returns to educations? Journal of public conomics 88:1697-1720

Faulks, K. (2000 ). Citizenship. London: Routledge.

Hoskins B,d ,Hombers B,Campbell j. (2008). Does formal education haveimpaction on active citizenship behavior, jR, scientific and tecnicalreports Luxembourg: European communities.

Siedler, T. (2007). Schooling and citizen ship Eividence form compulsory schooling Reforms. I2A Discussion Papers 2573 Institute for the study of labor (IZA).

Turner, B.S. (1993). "contemporary problems in the Theory of citizenship" in Turner (ed) citizenship and social theory, sage.chap1.

 

 

---

1. کارشناسی‌ارشد جامعه­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

2. گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران (نویسنده مسئول).               E-mail: [e-mail]                                                                                                   

 

مراجع

اسماعیلی، ر. (1380). انواع حقوق شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه فرهنگ اصفهان. شماره 22.

امام‌جمعه، ف؛ و دیگری. (1391). تبیین جامعه­شناختی وضعیت حقوق شهروندی در سازما­ن­های اجرایی جامعه ­شهری اراک. فصلنامهپژوهشاجتماعی. سال ششم، شماره نوزدهم، صص43-13.

امیرارجمند، ا. (1381). مجموعه اسناد بین­المللی حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. جلد اول.

باغستانی­ برزکی، ح. (1387). بررسیتاثیرآگاهیشهروندانازحقوقشهروندیبرتوسعه شهروندی فعال و پاسخگویی و شفافیت شهرداری تهران. پایان­نامه­ ارشد رشته مدیریت امور شهری. دانشگاه تهران.

بشیریه، ح. (1387). گفتگو درباره جامعه­ مدنی. اطلاعات سیاسی – اقتصادی. شماره 9 و 10.

پورجعفر، ح؛ و دیگران. (1390). رهیافتی تحلیلی در شناخت مولفه­ها، شاخص­ها و بارزه­های توسعه پایدارشهری. مجله توسعه اجتماعی ایران. سال سوم، شماره سوم.

جهانگیری، ر. ( 1381 ). شهر­نشینی و شهروندی. چکیده مقالات همایش راهکارهای توسعه فرهنگ شهروندی. انتشارات محبان. صص 15-14.

خاک، ر. (1390). حقوق شهروندی. اداره کل تدوین قوانین و مقررات. www.rules.tehran.ir

ذکایی، م. (1380). اخلاق شهروندی. نامه انجمن جامعه­شناسی ایران. شماره پنج، ناشر: موسسه نشر کلمه. صص 80-61.

ربانی، ر؛ و دیگران. (1385). بررسی عوامل اجتماعی، فرهنگی و میزان آگاهی افراد از حقوق شهروندی در شهر اصفهان. مجله علوم اجتماعی. شماره 1، ناشر: دانشگاه آزاد شوشتر. صص 106-85.

رسولی، م؛ و دیگری. (1389). مطالعه تطبیقی مطبوعات و صدا و سیما در اشاعه حقوق شهروندی، (مطالعه موردی شهروندان تهرانی). مجله مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره 21 (علمی – پژوهشی)، صص 76-55.

سروش، ع. (1374). معنا و مبنای سکولاریزم. ماهنامه کیان. سال پنجم، شماره 26.

سلطانی‌فر، م؛ و دیگران. (1390). بررسی رابطه عوامل فرهنگی و برخورداری زنان از حقوق شهروندی. مجله مدیریت فرهنگی. سال پنجم، شماره دوازدهم.

شیانی، م. (1381). تحلیلی­جامعه­شناختی  از وضعیت شهروندی در لرستان. مجله  جامعه­شناسی ایران . دوره چهارم، شماره 3، ص 79.

شیانی، م؛ و دیگری. (1389). تحلیلی بر میزان آگاهی از حقوق شهروندی در میان دانشجویان. فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی. شماره 5.

شیانی، م. (1381). مباحث بنیادی شهروندی و رفاه اجتماعی. مجله­ رفاه اجتماعی. شماره 4، صص 24- 7.

شیانی، م؛ و دیگری. (1388). میزان آگاهی شهروندان تهرانی از  حقوق  و  تعهدات شهروندی، (پرتال جامع علوم انسانی). مطالعات راهبردی. شماره 18، صص 129-104.

صباغیان، ع. حق مالکیت مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.www.bashgah.net

عاملی، س. (1380). تعامل جهانی­شدن، شهروندی و دین. مجله­نامه علوم اجتماعی. شماره 18، صص 200- 167.

غلامی‌زرینی، م؛ و دیگری. (1390). حقوق شهروندی در فرآیند عدالت کیفری ایران. فصلنامه دانش انتظامی. سال سیزدهم، شماره سوم.

فتحی، س؛ و دیگری. (1390). توسعه شهری، شهرنشینی و حقوق شهروندی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. سال سوم،  شماره چهارم.

فتحی واجارگاه، ک؛ و دیگری. (1388). شهروند الکترونیک. فصلنامه تخصصی مدارس کارآمد. سال سوم، شماره اول.

کفاشی اصل، ع. (1391). گفتاری در مورد حقوق شهروندی.  www.bashgah.net

کلانتری، خ. (1391). پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی – اقتصادی. مهندسین مشاور طرح و منظر.

کلدی، ع؛ و دیگری. (1391). بررسی میزان آگاهی و نگرش دانشجویان نسبت به حقوق شهروندی در تهران. مطالعات شهری. سال دوم، شماره چهارم، صص58-29.

گیدنز، آ. (1386). جامعه­شناسی. ترجمه: م، صبوری. نشر  نی .

منوچهری، ع؛ و دیگری. (1385). درآمدی  بر  نظریه شهروندی، گفت و گویی در فلسفه سیاسی هابرماس. فصلنامهعلوم­اجتماعی. شماره ۲۹، صص28-1.

نجاتی‌حسینی، م؛ و دیگری. (1383). واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره پنجم، شماره 2.

نوروزی، ف؛ و دیگری. (1390). بررسی میزان احساس برخورداری زنان از حقوق شهروندی و عوامل موثر بر آن. مجله راهبرد. شماره 59، صص 190-167.

هاشمیان‌فر، ع؛ و دیگری. (1384). تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر اصفهان. جامعه­شناسیکاربردی. سال بیستم، شماره پیاپی  (۳۳ )، شماره ۱، صص ۴۴-25.

هزارجریبی، ج؛ و دیگری. (1390). آگاهی زنان از حقوق شهروندی و عوامل موثر بر آن. مجله مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه‌ای. سال سوم، شماره نهم.

یوسفی، ع. (1380). بررسیتطبیقیمشروعیتجمهوریاسلامیایراندرسهشهرمشهد،تهرانو یزد. پایان­نامه دکتری جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

یوسفی، ع؛ و دیگری. (1378). احساس شهروندی در مراکز استان­های ایران. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره نهم، شماره 3 و 4، صص 23-3.

Cohn Elizabet, F. (2003).  themythof full citizen ship: A comparative study of semi citizen ship in democratic.

Dee, TS. (2004).there civic Returns to educations? Journal of public conomics 88:1697-1720

Faulks, K. (2000 ). Citizenship. London: Routledge.

Hoskins B,d ,Hombers B,Campbell j. (2008). Does formal education haveimpaction on active citizenship behavior, jR, scientific and tecnicalreports Luxembourg: European communities.

Siedler, T. (2007). Schooling and citizen ship Eividence form compulsory schooling Reforms. I2A Discussion Papers 2573 Institute for the study of labor (IZA).

Turner, B.S. (1993). "contemporary problems in the Theory of citizenship" in Turner (ed) citizenship and social theory, sage.chap1.