بررسی عوامل مرتبط با ناهنجاری رفتاری دانشجویان شهر هریس

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 6، دوره 7، شماره 22، فروردین 1393، صفحه 91-107   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مرضیه سرهنگ‌زاده¹؛ معصومه فریدی ثانی²

¹گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

²دانشگاه آزاد اسلمی واحد تبریز

چکیده

ناهنجاری­های رفتاری از جمله عواملی هستند که به ­تدریج نظم اجتماعی را مختل می­سازند بنابراین بررسی و شناخت علل ناهنجاری در هر اجتماعی می­تواند در تصحیح روند جامعه­پذیری و نظم اجتماعی موثر باشد. این مساله با توجه به جوانی جمعیت کشورمان اهمیتی مضاعف پیدا می­کند. برای بررسی مشکلات یاد شده ابتدا باید علل و عوامل آن را به ­درستی شناخت. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مرتبط با ناهنجاری رفتاری دانشجویان شهر هریس در سال­ تحصیلی 93-1392 انجام گرفته است. تحقیق از نوع پیمایشی است و از نظر زمانی مقطعی بوده و از نظر دامنه پهنانگر می­باشد و از حیث هدف کاربردی است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد و پیام نور شهر هریس که برابر 1600 نفر می­باشد، تشکیل می­دهند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد300 نفر مشخص گردید.  نمونه­گیری به ­شیوه تصادفی طبقه­ای صورت­ گرفته و برای جمع­آوری اطلاعات از ابراز پرسشنامه استفاده شد. اطلاعات به ­دست آمده ابتدا به ­صورت توزیع فراوانی توصیف و سپس با استفاده از آزمونF،  T و  rپیرسون تحلیل شدند. یافته­های تحقیق نشان می­دهند که بین عملکرد خانواده و ناهنجاری­های رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد. بین میزان دینداری افراد و ناهنجاری افراد و ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد. بین کجرو بودن دوستان و ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد. بین جنسیت و ناهنجاری رفتاری دانشجویان تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. بین سطح تحصیلات والدین و ناهنجاری رفتاری دانشجویان تفاوت معنی­داری وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

ناهنجاری‌های رفتاری؛ عوامل اجتماعی؛ دانشجویان و عملکرد خانواده

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال ششم، شماره بیست و دوم، بهار 1393

ص ص 107- 91

 

 

 

 

 

بررسی عوامل مرتبط با ناهنجاری رفتاری دانشجویان شهر هریس

مرضیه سرهنگ­زاده[1]

مجید ظروفی[2]

تاریخ دریافت مقاله:22/7/1394       

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:23/11/1394

چکیده

ناهنجاری­های رفتاری از جمله عواملی هستند که به ­تدریج نظم اجتماعی را مختل می­سازند بنابراین بررسی و شناخت علل ناهنجاری در هر اجتماعی می­تواند در تصحیح روند جامعه­پذیری و نظم اجتماعی موثر باشد. این مساله با توجه به جوانی جمعیت کشورمان اهمیتی مضاعف پیدا می­کند. برای بررسی مشکلات یاد شده ابتدا باید علل و عوامل آن را به ­درستی شناخت. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مرتبط با ناهنجاری رفتاری دانشجویان شهر هریس در سال­ تحصیلی 93-1392 انجام گرفته است. تحقیق از نوع پیمایشی است و از نظر زمانی مقطعی بوده و از نظر دامنه پهنانگر می­باشد و از حیث هدف کاربردی است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد و پیام نور شهر هریس که برابر 1600 نفر می­باشد، تشکیل می­دهند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد300 نفر مشخص گردید.  نمونه­گیری به ­شیوه تصادفی طبقه­ای صورت­ گرفته و برای جمع­آوری اطلاعات از ابراز پرسشنامه استفاده شد. اطلاعات به ­دست آمده ابتدا به ­صورت توزیع فراوانی توصیف و سپس با استفاده از آزمونF،  T و  rپیرسون تحلیل شدند. یافته­های تحقیق نشان می­دهند که بین عملکرد خانواده و ناهنجاری­های رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد. بین میزان دینداری افراد و ناهنجاری افراد و ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد. بین کجرو بودن دوستان و ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد. بین جنسیت و ناهنجاری رفتاری دانشجویان تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. بین سطح تحصیلات والدین و ناهنجاری رفتاری دانشجویان تفاوت معنی­داری وجود ندارد.

واژگان کلیدی: ناهنجاری­های رفتاری، عوامل اجتماعی، دانشجویان و عملکرد خانواده.

 

 

مقدمه

جامعه انسانی و روابط اجتماعی براساس نظم اجتماعی و به ­واسطه هنجارهای اجتماعی اداره و تنظیم می­شود. هنجارهای اجتماعی الگوها و شیوه­های رفتار و قواعد تعیین­کننده کنش­متقابل میان مردم هستند که پیروی از آن­ها موجب تعادل و نظم درجامعه می­گردد. یک هنجار تعیین می­کندکه در شرایط گوناگون چه رفتاری باید یا نباید داشته باشد. در این بین یکی از مسائل اجتماعی برآمده از ناهمنوایی، بروز رفتار انحرافی است­که همانند فقر، جهل وبیماری همواره درجوامع انسانی حضور چشمگیر داشته وگستره وسیع و انواع مختلفی را پوشش می­دهد.

دانشمندان اجتماعی و علمای­دینی در ایران زمین از دیرباز به آموزش و پرورش جوانان توجه داشته­اند. کتاب­ها و رساله­های زیادی در این زمینه چاپ و منتشر شده است: امام محمد غزالی، خواجه نظام­الملک، خواجه نصیرالدین طوسی، سعدی و مولانا جلال­الدین رومی و بسیاری متفکران دیگر انسان را آمیخته­ای از نیروهای سه­گانه خرد، غضب و شهوت می­داند و معتقد است تعادل و توازن این نیروها موجب تعادل رفتار و عدم تعادل میان آن­ها سبب انواع کجرفتاری­ها است. سعدی نیز سرشت آدمی را اساس رفتار آدمی می­داند، در عین حال از تاثیر تربیت در رفتار آدمی غافل نبوده است(مطهری، 1367: 40). هنجارهای اجتماعی تعیین می­کند انسان چه باید بگوید و از گفتن چه چیزهایی باید اجتناب ورزد، باید چگونه بیندیشد و چگونه رفتار کند، چه اعمالی را انجام دهد و از انجام چه اعمالی اجتناب ورزد. به همین دلیل هر کس سعی می­کند رفتارهای خود را با هنجارهای اجتماعی سازگار نماید تا جامعه او را به عضویت خود بپذیرد. زمینه بسیاری از کجروی­های اجتماعی و ناهنجاری­ها در جامعه نهفته است و آن زمانی است که جامعه کارکرد لازم را از دست بدهد و نتواند پاسخگوی نیازهای افراد باشد و چنان­چه انسان در رسیدن به اهداف مورد نظر نتواند موفق شود و جامعه پتانسیل لازم جهت پاسخگویی به نیازها را نداشته باشد، نظم جامعه دچار خدشه می­شود و نوعی آنومی و بی­هنجاری به ­وجود خواهد آمد (اسفندیاری، 1381: 1). هر رفتاری که از آدمی سر می­زند نشات گرفته از مجموعه عواملی است که هرگز نمی­توان جوانان را یکسره مقصر دانست و دیگران برای گناه ازاین رو در پیدایش بزهکاری و رفتارهای نابهنجار و آسیب­زا عوامل­متعددی به­­عنوان عوامل پیدایش و زمینه­ساز موثر هستندکه فرد مرتکب شونده، تنها بخشی از قضیه می­باشد. هنجارهای اجتماعی با سه ویژگی اجبار، عمومیت و خارجی بودن، جامعه را اداره نموده و نظم اجتماعی را برقرار می­کنند. تضعیف هریک ازاین ویژگی­ها اختلال هنجاری و بی­نظمی را به­ همراه خواهد داشت. متاسفانه افراد یک جامعه همواره در مسیر بهنجار رشد روانی و اجتماعی قرار نمی­گیرند و به دلایل گوناگون تعداد زیادی از جوانان توان دریافت محرک­های بیرونی و ایجاد توازون بین آثار این محرک­ها و انگیزه­های درونی خود را ندارند و بدین ترتیب رشد موزون و همه­جانبه که هدف اصلی تعالی انسان به طورکامل و حتی گاه به طور نسبی است، تحقق نمی­یابد. در این میان هرچه جامعه پیچیده­تر و ارتباطات فردی و اجتماعی وسیع­ترگردد، تعارض­های درونی و محیطی نیز سیر صعودی می­کند و این همه سرگشتگی و آشفتگی بیشتر فرد می­انجامد(طارمیان، 1379: 18). بر اساس آموزه­های جامعه­شناختی زمانی­که زمینه و بستر بروز ناهنجاری آماده باشد، ارتکاب بزهکاری بیشتر خودش را نشان می­دهد. چون انسان در تعامل با جامعه، محیط و هم­چنین اجتماعی شدن و اجتماعی زیستن هویت پیدا می­کند و در ارتباط با دیگران نیازهایش را مرتفع می­نماید. گاهی افراد به خاطر عدم فرهنگ­پذیری و مخالفت­های هراسناک از یک طرف و عدم تطبیق خود با موقعیت­های جدید از طرف دیگر و تامین نشدن نیازهای اولیه به­ جهت ناکارایی و نداشتن مهارت از طرف دیگر موجب سرخوردگی و انزوا شده و موج مخالفت را در شکل­های بزهکاری و مجرمیت بارز می­سازد(شریعتی رودسری، 1380: 12). دانشجویانی که در دانشگاه خوب عمل نمی­کنند ممکن است از فقر، خشونت، ناامیدی یا بیماری روانی در خانواده­شان در رنج باشند و به ­علت از هم گسیختگی و مشکلات روانی، اجتماعی در دانشگاه حضور یابند هم­چنین به دلیل مشکلات بیشتر به چشم می­آیند و همین امر موجب آسیب­پذیری آنان می­شود. مشکلات خانوادگی- هیجانی و یا احساس این که هیچ کس غمخوار آن­ها نیست یا به آن­ها توجهی ندارند، موجب می­شود که آنان در مراحل زندگی خود به خوبی ایفای نقش نکنند از این­ رو می­توان گفت که کسانی­که دارای فقر مهارت­های زندگی که تحت فشار روانی و محیطی هستند، درصورت بی­توجهی در آینده از کارکرد مثبتی برخوردار نخواهند شد. نیروی انسانی و جمعیت به­ عنوان یکی از جلوه­های قدرت و توان­مندی هر کشور به ­حساب می­آید، مشروط بر این­که این جمعیت موجب نابسامانی­های داخلی نشود و آن کشور را به ­سوی وابستگی سوق ندهد، پرورش، هدایت و ساماندهی و هم­چنین فراهم ساختن زمینه­های رشد و شکوفایی استعداهای جمعیت به ویژه نسل جوان و دور نگه­داشتن آن­ها از انحراف از اهمیت خاص برخوردار است، در واقع جوانان و نوجوانان در استراتژی رشد و توسعه و در چشم انداز آینده هرجامعه یک عامل تعیین­کننده وجزء سرمایه­های ملی به ­حساب می­آیندکه درحفظ و سلامتی آنان بایستی تلاش­های لازم به ­عمل آید(فولادی، 1381: 72). مشاهده آمارها و شواهد افزایش ناهنجاری در میان جوانان دال برگسترش و شکل­گیری رفتارهای غیرمقبول ناهمنوایی با هنجارهای رسمی و مورد پذیرش عموم و در پی آن به­ مخاطره افتادن امنیت اجتماعی است. آن­چه که مسلم است، در این برهه از زمان، هنجارشکنی­ها، کاهش آشکار انسجام و ثبات، تولید الگوهای تثبیت شده اجتماعی، فردگرایی و از سوی دیگر به­ علت گسترش ارتباطات ملی و جهانی بوده، تمامی اقشار اجتماعی و شهرهای کوچک و مناطق روستایی را در همان ابعاد و یا حتی بیشتر از مناطق شهری بزرگ­تر تحت تاثیر قرار داده است. ناهنجاری­های رفتاری به­ عنوان یک مساله اجتماعی در بین طبقات اجتماعی در شهر هریس بر بسیاری از ساختارهای جامعه تاثیرگذاشته و اثرات نامطلوب بی­شماری را برجای نهاده است. پژوهش این پدیده در شرایط فعلی به ­دلیل افزایش بی­رویه یک نیاز بنیادی است زیرا شهر هریس همانند با کل کشور با مسائل و چالش­های متعدد دوران گذار مواجه است. مسائلی که در نتیجه تضاد زندگی به­ شکل گذشته و سنتی با نیازهای ناشی از هجوم زندگی جدید و مدرن است.

به ­طورکلی داده­ها و آمارهای مربوط به پذیرفته شده­گان دانشگاه­ها، «به­ وجود آمدن 2 دانشگاه پیام نور و آزاد در این شهر طیف وسیعی از جوانان را به این سمت کشانیده» در سال­های اخیر حاکی از روند متفاوت­تری از گذشته می­باشد. حرکت جوانان به ­سوی دانشگاه، باعث به وجود آمدن خواسته­ها و انتظارات متفاوتی نسبت به گذشته می­باشد و این مساله تاحدودی زمینه انحراف را فراهم نموده است. بیان مشکل و یا مساله در دانشگاه­های شهر هریس که بر اساس نظر کمیته انضباطی دانشگاه بیشتر رخ می­دهد عبارتند از درگیری بین دانشجویان در محیط دانشگاه، توهین به اساتید، تقلب در امتحانات، عدم رعایت مقررات دانشگاه، رابطه جنسی با جنس مخالف که سالیانه مشکلات بسیاری به ­وجود می­آورند و موجب توبیخ بسیاری از دانشجویان و یا در مواردی موجب اخراج دانشجویان می­شود.

 تحقیقات متعددی از جمله تحقیق جعفر سخاوت(1385) و سیمین شمس نشان­دهنده این است که عوامل مختلف فردی و اجتماعی در بروز ناهنجاری­ها موثرند. از جمله این عوامل می­توان به عوامل زیر اشاره کرد. نقش ناهنجاری­های فرهنگی خانواده، سطح تحصیلات خانواده، عملکرد جامعه و تصویر از خود در بروز ناهنجاری رفتاری موثر است. از آن­جا که خانواده به­ عنوان اولین عامل جامعه­پذیری فرزندان به­ حساب می­آید، نقش زیادی در بروز ناهنجاری رفتاری فرزندان دارد و از آن­جا که پیشگیری بهتر از درمان می­باشد، بررسی و شناخت علل اجتماعی موثر در شکل­گیری ناهنجاری­های رفتاری و برنامه­ریزی جهت کاهش یا حذف آن­ها امری ضروری است. پرسش اساسی که این تحقیق با آن رو به روست این است که مهم­ترین عوامل اجتماعی موثر در بروز ناهنجاری رفتاری دانشجویان چیست؟

 

      اهداف

هدف کلی این تحقیق بررسی عوامل مرتبط با ناهنجاری رفتاری دانشجویان شهر هریس در سال تحصیلی93-1392 می­باشد. علاوه برآن، هدف­های جزیی به شرح زیر می­باشند:

1. تعیین تفاوت سطح تحصیلات پدر با ناهنجاری رفتاری دانشجویان.

2. تعیین تفاوت سطح تحصیلات مادر با ناهنجاری رفتاری دانشجویان.

3. تعیین ارتباط عملکرد خانواده با ناهنجاری­های رفتاری دانشجویان.

4. تعیین ارتباط میزان کجرو بودن دوستان با ناهنجاری رفتاری دانشجویان.

5. تعیین ارتباط میزان دین­داری افراد و ناهنجاری رفتاری دانشجویان.

6. تعیین تفاوت ناهنجاری رفتاری در بین دانشجویان دختر و پسر.

 

مبانی نظری

 شالوده تحقیقات در علوم اجتماعی مبتنی بر نظریات می­باشد، در واقع نظریه پایه و اساس یک تحقیق اجتماعی می­باشد و تحقیقات اجتماعی بدون اتکا به نظریه پشتوانه بسیاری ضعیفی خواهد داشت. از این ­رو بیشتر تحقیقات در علوم اجتماعی تلاش زیادی جهت استفاده از نظریه دارند. نظریه ناکامی منزلتی کوهن، نظریه فرصت­های نامشروع افتراقی (کلودارد و اوهلین)، نظریه مرتن، نظریه هگن، نظریه اجتماعی یا جامعه­پذیری و نظریه خودآینه­سان کولی و مید نظریه­هایی هستند که در این بررسی مورد استفاده قرار گرفته است. نظریه­های کنترل بر این پیش فرض استوار است که برای کاستن از تمایل به رفتار نابهنجار، بزهکارانه و مجرمانه باید افراد کنترل شوند. آن­ها به این موضوع علاقمندند که چرا بعضی از مردم با هنجارها همنوا نمی­شوند. پاسخی که آن­ها ارائه می­دهند این است که افراد به ­دلیل این­که نیروهای کنترل کننده در زندگی آن­ها تضعیف شده یا غایب باشد، احتمال مجرم شدن آن­ها افزایش می­یابد نظریه­های کنترل جرایم جوانان تاکید می­کنند. پژوهشگران این نظریه در مورد دو دسته از عوامل کنترل، یعنی کنترل­های شخصی و اجتماعی اتفاق نظردارند و متعقدند نبودن این کنترل­ها موجب پیدایش بزهکاری و جرم می­شوند. نظریه­پردازان نظارت عقیده دارند که هرچه شخصی به فعالیت­های مرسوم معتقدتر و ملزم­تر باشند و وابستگی بیشتری به ­دیگران داشته باشند احتمالاً از قوانین جامعه کمتر سرپیچی می­کند. در نظریه آنان خانواده و سپس مدرسه، بیش از همه عوامل نظارت اهمیت دارند و متعقدند که در فرآیند اجتماعی کردن فرزندان اهمیت خاصی دارند. با توجه به اهمیت خانواده در اجتماعی کردن فرزندان، تعدادی از متغیرهای مهم مربوط به­ خانواده به عنوان متغیر مستقل انتخاب شده­اند که عبارتند از 1. سطح تحصیلات والدین 2. عملکرد خانواده به­ عنوان متغیر مستقل انتخاب شده است. در نظریه کنترل قدرت هاگان میزان متفاوتی از آزادی پسرها و دخترها در خانواده، یکی از عوامل اساسی متفاوت بودن انحرافات اجتماعی دو جنس دانسته شده است. یعنی پسران نسبت به دختران برای منحرف شدن آزادی عمل بیشتری دارند و این پدیده بیشتر در بین پسران رواج دارد. با توجه به این نظریه، متغیر جنسیت به­ عنوان متغیر مستقل انتخاب شده است. برطبق نظریه دورکیم که فرهنگ­های سنتی وکوچک را زیر نفوذ دین می­داند و شعایر دینی موجب پیدایش اندیشه­ها و مقوله­های فکری تازه می­شود و      ارزش­های موجود را تحکیم و تثبیت می­کند و این شعایر و مراسم جمعی حس انسجام  و همبستگی گروهی را تحکیم می­کند. بر اساس این نظریه انتظار می­رود که هرچه افراد دیندارتر باشند، به ­علت همبستگی گروهی بیشتر و حس انسجام آن­ها که به ­واسطه دین ایجاد گشته، گرایش به ­کجروی در بین آن­ها کمتر دیده می­شود. برطبق این نظریه دینداری افراد به­ عنوان متغیر مستقل انتخاب شد. از نکات اصلی دیدگاه ساترلند این است که افراد به این علت کجرفتار می­شوند که تعداد تماس­های انحرافی آنان بیشتر از تماس­های غیر انحرافی­شان است. نظریه انتقال فرهنگی بر این نقطه تاکید دارند که رفتارهای انحرافی از طریق معاشرت با دوستان ناباب آموخته می­شود. بنابراین انتظار می­رود که افراد دوستان کجروتری دارند، گرایش به کجروی بیشتر از خود نشان دهند با توجه به این دیدگاه کجرو بودن دوستان از مهم­ترین متغیرهای تئوریک این نظریه هست.

 

پیشینه تحقیق

بشارت(1384) در مقاله­ای با عنوان (بررسی تاثیرهوش هیجانی برکیفیت روابط اجتماعی) به نتایج زیر دست یافت. بین هوش هیجانی و مشکلات شخصی دانشجویان، همبستگی منفی معناداری وجود دارد. هوش هیجانی، هم­چنین با زمینه­های مختلف مشکلات بین دانشجویان، همچون قاطعیت،              مردم­آمیزی، صمیمیت و مسئولیت­پذیری رابطه معناداری وجود دارد. هوش هیجانی با تقویت سلامت روانی، توان همدلی با دیگران، سازش اجتماعی، بهزیستی هیجانی، رضایت از زندگی و مشکلات بین شخصی را کاهش می­دهد و زمینه بهبود روابط اجتماعی را فراهم می­سازد. هوش هیجانی، هم­چنین از راه ویژگی­های هیجانی، آسان­سازی هیجانی، شناخت هیجانی و مدیریت هیجان­ها و با ساز و کارهای     پیش­بینی، پیشگیری، افزایش کنترل و تقویت راهبردهای رویاروی کارآمد، به ­فرد کمک می­کند تا کیفیت روابط اجتماعی را بهتر سازد.

حجازی(1385) در مقاله خود با عنوان ­(عوامل موثر در بروز انحراف اجتماعی از دیدگاه دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره)) به نتایج زیر دست یافت: از کل واریانس تعیین شده، 05/24 درصد را عامل «خانواده وگروه همگنان»، 22/ 21 درصد را عامل «اعمال کنترل شدید» 16/22 درصد را عامل «وضعیت اقتصادی» و 47/21 درصد را عامل امور فرهنگی و آموزشی تبیین می­کند.

نتایج پژوهش نشان می­دهد که چهار عامل«خانواده وگروه همگنان»، « اعمال کنترل شدید»، «وضعیت اقتصادی»، و « امور فرهنگی و آموزشی» 89/89 درصد از واریانس متغیرهای تحلیل را تبیین می­کند که در بین این چهار عامل، عامل خانواده و گروه همگنان  بالاترین میزان تبیین واریانس انحرافات اجتماعی را دارد.

رئیسی(1382) در مقاله خود با عنوان (جوانان و ناهنجاری­های رفتاری جوانان شهرک رجایی شهر کرج) به این نتیجه دست یافت که ضعف کنترل اجتماعی، علقه خانوادگی ضعیف، ارتباط با دوستان و سابقه برحسب منفی خوردن در بروز ناهنجاری­های رفتاری جوانان موثرند.

یزدانی­ورزی(1379) در تحقیق خود در قالب پایان­نامه تحت عنوان (سنجش میزان همنوایی           دانش­آموزان با هنجارهای مدرسه­ای و بررسی عوامل موثر بر آن در دوره دبیرستان بخش بندپی شرقی) به نتایج زیر دست یافت:

1. بین جذابیت گروه برای فرد و همنوایی او با هنجارهای مدرسه­ای رابطه معناداری مشاهده شد. مخصوصاً هرچه جذابیت کلاس و همکلاسی­ها و دوستان در مدرسه برای فرد به­ عنوان گروه­های اولیه و دوستان بیشتر باشد، همنوایی بالایی با هنجارها مشاهده می­شود.

2.  بین نوع دوستان، تحصیلات پدر و مادر با میزان همنوایی دانش­آموزان با هنجارهای مدرسه­ای رابطه معناداری وجود دارد و از این جهت تاثیری بر ادعاهای تئوریک ادوین ساترلند است. تئوری ارتباط متمایز ساترلند تعریف مطلوب یا نامطلوب از رفتار جرم­آمیز در ارتکاب جرم و یا رفتار انحرافی تاثیر مهمی دارد. بدین معنی­که افرادی که رفتار انحرافی و ا­عمال جرم­آمیز را نامطلوب و زشت تعریف می­کنند نسبت به افرادی که از این رفتارها تعریف مطلوب و مورد پسند دارند کمتر دچارکجروی و انحراف از هنجارها و معیارهای جامعه یا گروه می­گردند.

کهزادی(1384) در تحقیقی در قالب پایان­نامه با عنوان ­(بررسی عوامل موثر در بروز رفتارهای نابهنجار در دانش­آموزان دوره متوسطه عمومی مدارس متوسطه دولتی شهر برازجان) به این نتایج دست یافت میزان رفتارهای نابهنجار دانش­آموزان پسر از دختر بیشتر است. بین میزان رضایت پاسخگویان از وضعیت آموزشی و رفاهی مدرسه با میزان رفتارهای نابهنجار آن­ها رابطه منعی­دار و معکوس وجود دارد. احتمال بروز نابهنجاری رفتاری در میان دانش­آموزانی که دوستان ناباب دارند نسبت به بقیه بیشتر است. رابطه مستقیم و معنی­داری بین میزان کنترل خانوادگی و میزان بروز رفتار نابهنجار در بین پاسخگویان وجود دارد. بین علقه خانوادگی پاسخگویان و ناهنجاری رفتاری رابطه معکوس و معنی­داری وجود دارد و هم­چنین بین نگرش و پنداشت دانش­آموزان از وضعیت زندگی و عملکرد تحصیلی­شان با ناهنجاری رفتاری رابطه معکوس و معنی­داری وجود دارد.

در سال 1376 طی مطالعه­ای بر روی 842 نفر از دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد،  مشخص شد که دانشجویان مقاطع علوم پایه نسبت به دانشجویان مقاطع کارورزی در سطح بالاتری از ناهنجاری رفتاری هستند. در این مطالعه 2/59 درصد از دانشجویان نمرات بالاتر از حد میانگین داشتند (عبداللهیان، 1376).

در پژوهش دیگری که توسط واقعی(1376) صورت گرفت، 131 نفر از دانشجویان ورودی سال تحصیلی 77-1376 در زمان ثبت نام به ­صورت انفرادی مورد مصاحبه و آزمون شخصیتی وودورث قرار گرفتند(واقعی، 1376). نتایج این بررسی مشخص کرد که 5/23 درصد از دانشجویان حداقل یکی از رفتارهای ناهنجار را داشتند،  نتایج ارتباط کاملاً رابطه معنی داری را بین تحصیلات والدین و برخی ناهنجاری نشان داد. یافته­های تحقیق افقی حاکی از این واقعیت بودند که دانشجویان پسر و دختر ساکن خوابگاه که در مقایسه با متاهلین از جمعیت قابل توجهی برخوردارند، در شرایط اجتماعی زندگی می­کنند که در آن عادت­های اجتماعی ضعیف و دارای کارکرد منفی، از شیوع زیادی برخوردارند و آداب اجتماعی درصد بسیار اندکی از عناصر فرهنگی دانشجویان ساکن خوابگاه را تشیکل می­دهد. دانشجویان در برابر تخلفات بی­تفاوت این عوامل، زمینه ساز ایجاد شرایط آنومیک و تهدیدآمیز در محیط دانشگاه خواهند بود (افقی، 1388).

فقدان یکی از والدین و میزان درآمد خانواده و اختلافات و از هم گسیختگی خانواده و ازدواج مجدد والدین(کاهنی، 1382) و نگرش منفی نوجوانان نسبت به والدین(موسوی، 1373؛ به  نقل از حسنی، 1382) و عدم ارضای نیازهای اساسی فیزیولوژیکی و عاطفی(اصغری پور، 1383) و سطح پایین تحصیلات و نقص عضو و وضعیت جسمانی ضعیف و لاغر­اندام(اصغری، 1381) و ناهنجاری­های رفتاری رابطه معنی­داری وجود دارد. ناهنجاری رفتاری با توجه به ­ماهیت رفتاری هر شخص فرق می­کند و این مشکلات سدّ بزرگی در برابر تعلیم تربیت است(روبرت و همکاران، 1998؛ به نقل از بشاورد، 1382).

تحقیقی با موضوع بررسی رابطه زمینه­های اجتماعی در میان دانش­آموزان پیش­دانشگاهی شهرستان رامهرمز توسط منوچهر کرد زنگنه در سال 1385 انجام شده است . در این بررسی به برخی زمینه­های اجتماعی آنومی بین دانش­آموزان پیش­دانشگاهی در شهرستان رامهرمز پرداخته شده است. از بین 907 نفر دانش­آموز دختر و پسر سه رشته ریاضی، تجربی، علوم انسانی270 نفر به­ عنوان نمونه انتخاب و از طریق پرسشنامه محقق ساخته، اطلاعات جمع­آوری شده است و رابطه برخی زمینه­های اجتماعی در بین دانش­آموزان از جمله جنس، موفقیت تحصیلی، اقتصاد، رضایت از پایگاه اجتماعی، امید به آینده، اعتماد به مسئولین  به­ عنوان متغیرهای مستقل بررسی شده است. براساس یافته­های تحقیق، آنومی بین پسران بیش از دختران است. نکته ظریف این­که با توجه به ویژگی­های جوانان انتظار می­رفت عوامل ذهنی از قبیل میزان رضایت از موقعیت اجتماعی، امید به آینده بیش از عوامل عینی بر آنومی موثر باشند. اما فرضیه رابطه پایگاه اقتصادی با آنومی تایید نشده است. به عبارتی احترام به جوانان و توجه به آنان برایشان مهم­تر است. دیگر یافته­ها رابطه موفقیت تحصیلی با آنومی و رابطه معکوس اعتماد به ­مسئولین با آنومی را نشان می­دهد. با توجه به رگرسیون چند متغیره، میزان امید به آینده بیشترین تاثیر را بر میزان آنومی داشته است و 30%  واریانس متغیر وابسته را توضیح می­دهد.

رضایی در سال 1389در تحقیقی با موضوع مقایسه و بررسی میزان ناهنجاری در دانش­آموزان پسر و دختر دوره راهنمایی و دبیرستان، به نتایج زیر رسیده است. شواهد پژوهشی او نشان می­دهد که میزان ناهنجاری­ها در افراد جوان در حال افزایش می­باشد. هدف از این تحقیق، بررسی و مقایسه ناهنجاری­های دانش­آموزان پسر و دختر مقاطع راهنمایی و اول دبیرستان است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی و مقطعی است که تعداد 26733 آزمودنی از بین دانش­آموزان پایه دوم راهنمایی و اول دبیرستان (15602 دختر و 11131پسر) استان لرستان به­ عنوان نمونه، به ­صورت خوشه­ای– تصادفی و داوطلبانه در این تحقیق شرکت داشتند. نتایج تحقیق نشان داد که 99/49 درصد پسران و 71/ 67 درصد دختران و 33/60 درصد مجموع آن­ها دارای ناهنجاری هستند. اختلاف فراوانی­ها بین دختران و پسران معنی­دار بود و در نتیجه با توجه به شیوع بالای ناهنجاری­ها در میان دانش­آموزان، توجه جدی به­ فراهم کردن زمینه­های لازم برای اصلاح ناهنجاری­ها ضروری به ­نظر می­رسد.

تحقیقی توسط نوابخش و واحدی در سال 1389 با موضوع بررسی رابطه سرمایه اجتماعی خانواده و ناهنجاری­های رفتاری دانش­آموزان انجام شده است. سرمایه اجتماعی ابزاری برای رسیدن به انواع دیگر سرمایه­ها از جمله سرمایه اقتصادی، انسانی و فرهنگی می­باشد. یکی از حوزه­های مهم تاثیرپذیر از سرمایه اجتماعی، نهاد خانواده و نهاد آموزش و پرورش است. نمونه 410 نفر از دانش­آموزان              دبیرستان­های شهر تهران در سال ­تحصیلی 89-1388 بود. روش پژوهش، پیمایشی و دانش­آموزان به طور خود اجرا به پرسشنامه پاسخ دادند. یافته­های تحقیق حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی کمی وکیفی درون خانواده و ناهنجاری­های رفتاری نوجوانان رابطه معکوس و معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیونی نشان داد که جنس و سرمایه  اجتماعی کیفی درون خانواده بیشترین قدرت تبیین کنندگی ناهنجاری­های رفتاری را به ­نفع پسران داشته است، در صورتی­که سرمایه اجتماعی کمی درون خانواده بیشترین قدرت تبیین کنندگی ناهنجاری­های رفتاری در بین پاسخگویان دختر را دارد.

کازلین با مطالعه روی 1253 نفر از دختران و پسران 24-18 ساله در فرانسه درتحقیقی تحت عنوان (نوجوانی و خراب­کاری) با تاکید بر متغیرهای خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و مدرسه­ای نتیجه می­گیرد که گرایشات و طرز تلقی جوانان نسبت به ارتکاب اعمال خراب­کارانه، در نوع و میزان ارتکاب این اعمال توسط این گروه سنی، تاثیر به ­سزایی دارد. جوانان می­خواهند که با رفتارهای خراب­کارانه خود­نمایی کنند و به ­خوبی حس کنند که بد بودن بهتر از هیچ ­بودن است و این هویت منفی است که ابهام و تردید­هایی که او در خود دارد، را با انجام اعمال خراب­کارانه حس می­کند(کازلین، 1989: 357).

ساترلند(1942) در تحقیقی در مورد موضوع خانواده و بزهکاری در سال 1942 انجام داد بزهکاری را در اثر خطای خانواده­ها داشته است که قادر به یاد دادن ارزش­ها و هنجارها نبوده­اند. به­ نظر ساترلند نگرانی­ها و نیازهای ارضا نشده در افراد عادی و بزهکار، شبیه به هم است و تنها روش­های یادگرفته شده واکنش به این نگرانی­ها و محرک­ها در آن­ها متفاوت است و خانواده  به­ عنوان محیط یادگیری اولیه جوانان بر بزهکاری موثراست(احمدی، 1384: 131).

نای(1958) در پژوهش­هایش به این نتیجه رسید که متغیرهای خانوادگی نظیر روابط فرزند والدین، تقلیدهای خانوادگی، انضباط، سرپرستی و پایگاه اقتصادی– اجتماعی با بزهکاری جوانان ارتباط       معنی­داری دارد(احمدی، 1384: 134).

بررسی­های روتر(1982) در لندن نشان داد میزان شیوع نابهنجاری رفتاری در بین جوانان مناطق محروم نسبت به سایر مناطق بیشتر است، و رفتارهای از قبیل دزدی، مزاحمت، مصرف مواد مخدر و اختلالات هیجانی­منش در محلات مرکزی پرجمعیت شهرها بیشتر از محلات دیگر است. میزان رفتارهای ناهنجار اجتماعی نوجوانان در مدارس مختلف متفاوت است، این تفاوت به ­نظر نمی­رسد با بزرگی یا کوچکی و قدمت مدرسه ربطی داشته باشد، بلکه بیشتر با محیط اجتماعی آن مربوط است (ساراسون، 1382).

هربرت کارول(1979) در یکی از تحقیقات خود از گروهی از دانشجویان روستایی خواست که مشکلات و تعارض­هایی را که دارند بنویسند. در زیر به تعدادی از این موارد اشاره می­شود:

- مخالفت خانواده با شغل و یا حرفه­ای که دانشجو می­خواهد برگزیند.

- میل به تفریح­های متعدد اجتماعی در مقابل تمایل به درس خواندن.

- احتیاج به پیشرفت در دروس در برابر احساس بی­کفایتی و عدم فهم دروس.

- ترس از ابراز شخصیت در برابر میل به­ خودنمایی.

- همرنگ دیگران شدن.

- تنفر از دیگران ولی قادر نبودن به آشکار کردن احساسات خود.

- مشکلات اقتصادی که مانع از رسیدن به هدف­های هنری و علمی است.

- رضایت خانواده در برابر رضایت شخصی(شاملو، 1369: 27 -26).

جو و فوکادا­(1997) اثرات استرس و حمایت اجتماعی را بر روی رفتار و احساس شادمانی بر روی 175 دانشجوی 13 دانشگاه ژاپن مطالعه کردند. نتایج نشان داد که فقط 10% از واریانس حمایت اجتماعی مورد لزوم به وسیله استرس توجیه می­شود که این امر بیان کننده این است که روابط بین متغیرها قوی نبوده و کلاً مستقل هستند. با افزایش نمره در استرس و حمایت اجتماعی مورد لزوم و کاهش نمره در حمایت دریافت و ادراک شده، شدت ناهنجاری رفتاری افزایش می­یابد. هرچه نمرات در حمایت اجتماعی ادراک و دریافت شده افزایش یابد، دانشجویان احساس شادمانی بیشتری را گزارش می­کردند. به­ علاوه حمایت اجتماعی اثرات محافظت کننده­ای در برابر شکایات جسمی داشتند. نهایتاً استرس و حمایت اجتماعی مورد لزوم تعامل جالبی بدین صورت دارند دانشجویانی که استرس بیشتری را گزارش می­کردند و حمایت اجتماعی بیشتری را نیز دریافت کرده بودند، نسبت به آن­هایی که حمایت اجتماعی کافی را تجربه نکرده بودند، ناهنجارتر بودند(رابرتسون، 1380).

سلین و ولفگنگ، در دهه 1960 تحقیقی در چارچوب فکری اثبات­گرایی لیبرال در آمریکا عهده­دار می­شوند. هدف از این تحقیق بررسی ناهنجارها و عوامل دیگر در میان نوجوانان از طریق سنجش دقیق آماری است، آن­ها برای دقیق­تر ساختن آمار موجود به اسناد پلیس رجوع کردند و در واقع آمار خام را تبدیل به آمار قابل استنادتر نمودند. آن­ها انواعی از ناهنجاری­ها را مورد بررسی قرار دادند که مورد توجه پلیس واقع شده بود. و به ­طور مداوم به وقوع می­پیوست. آن­ها نشان دادند که میزان ارتکاب نوعی از ناهنجاری­ها در طول زمان ثابت است، بنابراین قوانین را می­توانستند ملاک خوبی برای وفاق اجتماعی در نظرگیرند. این مرحله اولیه تحقیق آن­ها را در بر می­گرفت. درپی آن تصمیم گرفتندکه 141 مورد ازجرایم را برمبنای نوع ناهنجاری، شرایط وقوع و میزان آسیب وارد شده از 750 نفر دانشجو، اعضای هیات ژوری، قضات و مددکاران اجتماعی مورد نظرخواهی قرار دهند و به این ترتیب به یک شاخص برای این که چه عملی واقعاً ناهنجاری محسوب می­شوند، دست یابند. کوشش آن­ها دست­یابی به یک معیار اخلاقی بود که مورد قبول مردم قرار داشته باشد و بتواند بر مبنای آن علم اثباتی خود را بنا کنند.    نتیجه­گیری به دست آمده این بود که وفاق اجتماعی کم و بیش مشابهی در این زمینه دارد این اخلاق قابل توصیف و نهایتاً قابل کمی شدن است و می­توان آمار موجود را با دخل ­و تصرف­هایی برای   تحلیل­های علمی مورد استفاده قرار داد. هم­چنین کوشش اثبات گرایان لیبرال برای نشان دادن امکان وجود وفاق در میان مردم بود(ممتاز، 1381: 131).                                                                                     

سلمی و کیویوری در سال(2006)، در مقاله خویش تحت عنوان همبستگی بین سرمایه اجتماعی و جرم جوانان، با کنترل شاخص­های سطح فردی و ساختاری سرمایه اجتماعی به بررسی رابطه بین این دو متغیر پرداخته­اند. این تحقیق در یک نمونه 5142 نفره از جوانان 16- 15ساله انجام گرفته است. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان می­دهد هنگامی که متغیرهای سطح فردی و ساختاری(مثل خودکنترلی)، کنترل شده باشند، پایین بودن حمایت از سوی والدین، پایین بودن کنترل از سوی معلم و پایین بودن اعتماد بین اشخاص با رفتار بزهکارانه همبستگی برقرار می­کند. کنترل از سوی والدین، حمایت معلمان و پیوند بین نسلی با بزهکاری، تنها در مدل­های دو متغیره همبستگی دارد. به ­نظر    می­رسد پیوندهای ضعیف والدین که باعث پیوند نوجوانان به بازار کار پاره وقت می­شود او را در مقابل خطر بزهکاری حمایت نمی­کند(نوابخش، 1389).

 

فرضیه­ها

1. بین جنسیت و ناهنجاری رفتاری دانشجویان تفاوت وجود دارد.

2. بین سطح تحصیلات پدر و ناهنجاری رفتاری دانشجویان تفاوت وجود دارد.

3. بین سطح تحصیلات مادر و ناهنجاری رفتاری دانشجویان تفاوت وجود دارد.

4. بین عملکرد خانواده و میزان ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد.

5. بین میزان دین­داری افراد و ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد.

6. بین میزان کجرو بودن دوستان و ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد.

 

روش تحقیق

روش تحقیق پیمایشی است. ابزار گرد‌آوری اطلاعات پرسشنامه که با توجه به چارچوب تئوریکی، فرضیه­ها و متغیرهای به ­کار رفته، پرسش­ها یا گویه­های مورد نیاز به ­صورت بسته طراحی شده است.

جامعه آماری تحقیق حاضرکلیه دانشجویان دانشگاه­های آزاد و پیام­نور شهر هریس می­باشد که         بر اساس آخرین آمار دانشگاه، تعداد کل دانشجویان در سال ­تحصیلی 93- 1392 برابر با 1600 نفر        می­باشد. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که برابر با300 نفر بود. تعداد نمونه          بر اساس فرمول نمونه­گیری کوکران با دقت برآورد 5/0d= حداکثر واریانس 25/0 Pq=و سطح اطمینان 95 درصد، جامعه آماری 1600 نفری می­باشد که با توجه به فرمول زیر نتیجه نمونه آماری 300    نفر تعیین گردید. روش نمونه­گیری، نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای بود.

     

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها                                                                   

دینداری:داشتن اهتمام دینی به ­نحوی که نگرش، گرایش و کنش­های فرد را متاثر می­سازد.

تعریف عملیاتی: مصادیق عملیاتی و قابل اندازه­گیری متغیر دینداری عبارتند از انجام دادن فردی عبادات و نمازهای یومیه، شرکت در نمازهای جماعت دانشگاه یا مساجد و یا شرکت درجشن­ها و اعیاد مذهبی، توسل به­ دعا در لحظات سخت زندگی، پوشیدن لباس براساس اصول دینی، اهتمام دینی دررفت و آمدهای فامیلی و دوستان خانوادگی و طهارت و نظافت. برای اندازه­گیری از طیف لیکرت استفاده شده است(شهری مجارشین، 1389: 20).

عملکرد خانواده: ایجاد فضای مطلوب خانوادگی و جلوگیری از فروپاشی کانون خانواده بر اثر فقدان یکی از والدین و یا اختلاف بین آن­ها و نیز عدم افراط در نازپروری در بین فرزندان از وظایف خانواده است(کی­نیا، 1370: 729).

تعریف عملیاتی: توهین و سرزنش، اختلاف و درگیری، نوازش و محبت. عدم تفاهم اخلاقی و اختلاف­ نظر. از دانشجو پرسیده می­شود در طول سال چند بار این اتفاقات برایشان افتاده است(قاسم­زاده،   30:1388).

کجروبودن دوستان: اشاره به فرآیند تعامل و ارتباط با دوستان بزهکار و یادگیری بزهکاری از آن­ها دارد. طبق گفته ساترلند، رفتار انحرافی از طریق داشتن روابط اجتماعی با انواع خاصی از مردم مانند تبهکاران آموخته می­شود(ستوده، 1373: 149).

تعریف عملیاتی: جهت سنجش متغیرکجرو بودن دوستان از پاسخگویان پرسیده می­شود که هریک از دوستان نزدیک و دورشان درطول یک ­سال گذشته چه میزان ازموارد مطرح شده را انجام داده­اند. تخریب وسایل عمومی، اعمال زور برای گرفتن چیزی ازشخصی، استعمال دخانیات و موادمخدر و برهم زدن نظم عمومی(قاسم­زاده، 1388: 28).

ناهنجاری­رفتاری: «ناهنجاری حالت­آشفته­ای از ناامنی است­که بربخش وسیعی ازجمعیت سایه افکنده و بالقوه بحران­ساز است» طبق نظردورکیم «ناهنجاری» به­ معنای عدم توازن (نابرابری) و پیروی ناقص از هنجارها در راستای توسعه اجتماعی است که در سطوح درگیر در فرایند تغییر نفوذ می­کند(مظاهری، 1376: 4).

تعریف عملیاتی: مصادیق عملیاتی قابل اندازه­گیری متغیر وابسته ناهنجاری رفتاری عبارتند از تقلب، با تاخیر به کلاس آمدن، دروغگویی، صدمه­زدن به اشیا در دانشگاه، آوردن لوح فشرده غیرمجاز به دانشگاه، حمل چاقو، دعوا با سایردانشجویان، غیبت مکرر و بی­احترامی به استادان و سایر دانشجویان. از دانشجویان پرسیده می­شود چند بار در سال ­تحصیلی این کارها را انجام داده­اند(قاسم­زاده، 1388).

 

 اعتبار و پایایی ابزار تحقیق

اعتبار ابزار اندازه­گیری با استفاده از اعتبار صوری سنجیده شده است. برای تعیین پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برابر  718% به ­دست آمد.

 

نتایج و یافته­ها

در این تحقیق از میان مهم­ترین عوامل اجتماعی تاثیرگذار بر ناهنجاری­های رفتاری دانشجویان شهرهریس متغیرهای زیر به­ عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شدند. سطح تحصیلات والدین، کجرو بودن دوستان، دین­داری، جنسیت، عملکرد خانواده و رابطه آن­ها بر متغیر وابسته تحقیق «ناهنجاری رفتاری» سنجیده شد. برای تبین ناهنجاری­های رفتاری از دیدگاه­های نظریه هویت­پذیری افتراقی دانیل گلیدز و نظریه آنومی مرتن استفاده شد.

بر اساس اطلاعات به ­دست آمده، دختران 3/43 و پسران 7/56 درصد حجم نمونه را تشکیل داده بودند. از بین گزینه­های موجود برای سطح تحصیلات پدر بیشترین تکرار مربوط به گزینه لیسانس با 7/26 درصد می­باشد. در مورد سطح تحصیلات مادر بیشترین تکرار مربوط به گزینه بی­سواد با 27 درصد می­باشد.

میانگین کلی برای متغیر نوع عملکرد خانواده 31/22 و از بین گزینه­های این متغیر، آگاهی از وظیفه تهیه وسایل و مایحتاج مورد نیاز فرزند توسط والدین با 61/3 درصد بالاترین و نیز اقدام به طلاق توسط والدین تا به ­حال پایین­ترین میانگین را با 08/2 درصد می­باشد.

میانگین کلی برای متغیر میزان دین­داری 17/50 و از بین گزینه­های این متغیر، عملکردن به ­         توصیه­های دینی در مورد احترام به پدر و مادر با20/4 درصد بالاترین و نیز عدم رعایت رنگ­های مجاز برای پوشش در محیط دانشگاه، پایین­ترین میانگین را با 81 /2 درصد دارا می­باشد.

میانگین کلی برای متغیر میزان کجرو بودن دوستان 37/7 و از بین گزینه­های این متغیر متوسل شدن به زور و تهدید برای کسب کالا یا چیزی طی یک ­سال گذشته توسط دوستان با 89/1 درصد بالاترین و نیز فریب دیگران هنگام خرید یا فروش چیزی طی یک ­سال گذشته توسط دوستان،               پایین­ترین میانگین را با 78/1 درصد دارا می­باشد.

میانگین کلی میزان ناهنجاری رفتاری در بین دانشجویان دانشگاه آزاد و پیام نور هریس 49/16 درصد می­باشد.

بر اساس یافته­های تحقیق، میزان ناهنجاری رفتاری دانشجویان بر ­اساس جنسیت، تفاوت معنی­داری نشان نمی­دهد. ناهنجاری رفتاری دانشجویان در بین سطح تحصیلات والدین، تفاوت معنی­داری نشان نمی­دهد.  بین عملکرد خانواده و میزان ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد. ضریب همبستگی به­ دست آمده برابر صفر می­باشد که از نظر آماری معنی­دار است. کی­نیا می­گوید مشاجره­های پی­درپی والدین و جدال آن­ها می­تواند به ­احتمال زیاد همان نتایج جنگ را برای فرزندان فراهم کند. کی­نیا در مورد ازهم پاشیدگی کانون گرم خانواده در اثر اختلاف و درگیری و تاثیر آن بر فرزندان می­گوید: "از پژوهش­های علمی و عینی جامعه­سنجی خانواده­های نابسامان چنین بر می­آید که آن­ها افراد ناسازگار زیادی را تحویل جامعه داده­اند".

بین دین­داری و ناهنجاری رفتاری دانشجویان رابطه وجود دارد در تایید رابطه این فرضیه از چار­چوب نظری هیرشی و شیومیکر استفاده گردید. مبنی بر این­که درگیر شدن جوانان در فعالیت­های قراردادی و دینی به ­آن­ها وقت کافی برای مشغول شدن در فعالیت­های بزهکارانه نمی­دهد. اگر این درگیر شدن با اعتقاد به هنجارهای عادی همراه باشد فرد نه تنها در فعالیت­های متداول مشغول می­شود بلکه به این باور می­رسد که قواعد و قوانین حاکم بر جامعه صحیح است و خود را ملزم به پیروی از آن­ها می­داند. اگر فرد خود را در این فعالیت­ها کمتر درگیر نماید احتمال بیشتری دارد که هنجارها را نقص و مرتکب رفتار بزهکارانه شود.

در تایید بین کجرو بودن دوستان و ناهنجاری­های رفتاری دانشجویان می­توان از چارچوب نظری نظریه­پردازان کنترل اجتماعی (هیرشی، ساترلند و بلومر) استفاده کرد. الگوی بزهکاری معمولاً در   گروه­های همسال منتقل می­شود و وابستگی جوانان به شبکه­های روابط اجتماعی در گروهای دوستان و همسال بزهکار موجب گرایش آنان به رفتار نابهنجار می­شود. جوانانی که با مشکلات خانوادگی و تحصیلی مواجه­اند آمادگی بیشتری برای گرایش به ­گروه همسال بزهکار داشته و برای ارتکاب رفتار نابهنجار مستعد­ترند. نتایج تحقیات انجام شده در داخل کشور شکربیگی(1380)، فاضلی­نیا(1380)، یزدانی ورزی(1379) و کهزادی(1384) موید بر تایید گروه دوستان بر ناهنجاری رفتاری جوانان است.

 

نتیجه­گیری

فرد به­ عنوان موجود اجتماعی همواره در کنش­متقابل با افراد دیگر است و رفتار بهنجار و نابهنجار نتیجه فرایندهای دایمی کنش­متقابل بین اعضای جامعه است محیط اجتماعی رفتار فرد را متاثر، محدود، کنترل، تعدیل و یا تغییر می­دهد. انحراف اجتماعی در فرآیندهای کنش­متقابل اجتماعی شکل می­گیرد، بنابراین فرد در فرآیند مشاهده و یادگیری رفتار انحرافی، تقلید و الگو­سازی از افراد منحرف، کنترل­های ضعیف درونی و بیرونی و جامعه­پذیری ناقص و تغییر هویت که به ­علت برچسب­های اجتماعی در وی به وجود می­آید، مرتکب جرم و بزهکاری می­شود.

رفتار اجتماعی و روابط اجتماعی از طریق هنجارها که منظور شیوه­های جا افتاده رفتار است و حدود آن را تعیین می­کند، تنظیم می­شود. یک هنجار تعیین می­کند که فرد در شرایط گوناگون چه رفتاری باید و یا نباید داشته باشد. البته همیشه این امکان هست که رفتار فرد با آن­چه از او انتظار می­رود مطابقت نداشته باشد همیشه جایی برای تغییر هنجارها وجود دارد و هر هنجار تاریخ مربوط به­ خود را دارد یعنی نظر گروه در طول زمان نسبت به رفتار مناسب یا نامناسب می­تواند تغییرکند. ناهنجاری­های رفتاری از جمله عواملی است که به ­تدریج نظم اجتماعی را مختل می­سازد. بنابراین بررسی و شناخت علل ناهنجاری اجتماعی می­تواند در تصحیح روند جامعه­پذیری و نظم اجتماعی موثر باشد. تحقیقات متعدد نشان دهنده این است که عوامل مختلف فردی و اجتماعی در بروز ناهنجاری­ها موثرند. از جمله این عوامل می­توان به این موارد اشاره کرد. ناهنجاری­های فرهنگی، روابط اجتماعی و گروه همسالان و پایگاه اجتماعی اقتصادی و فرهنگی خانواده و ... گسترش روزافزون برخی ناهنجاری­ها در جوامع مترقی امروز تامل و تفکر فراوانی را می­طلبد. از آن­جا که پیشگیری بهتر از درمان می­باشد، بررسی و شناخت علل اجتماعی موثر در شکل­گیری ناهنجاری رفتاری و بررسی جهت کاهش یا حذف آن­ها امری لازم و ضروری است. براساس دانش موجود به ­نظر می­رسد که اغلب رفتارهای نابهنجار، نتیجه یک واقعیت بحرانی نیست بلکه منتج از تجارب و یادگیری­های ناسالم در طی مدت­های طولانی هستند.

 

پیشنهادهای کاربردی

- با توجه به تاثیر تقید مذهبی بر ناهنجاری­ها، ضروری است خانواده­ها و دانشگاه با تقویت ارتباط خود و وسایل ارتباط جمعی اعم از رادیو تلوزیون، سینما، روزنامه­ها و نشریات از طریق پیام­های خود در طرز تفکر و رفتار افراد جامعه موثر واقع شوند. اگر پیام­های این رسانه­ها به ­سمت ارزش­های مذهبی جامعه گرایش پیدا کند، می­تواند در جهت تربیت دینی نسل جوان موثر افتد.

- در محیط آموزشی با تشویق کسانی­که رفتارهای متناسب با هنجارها و ارزش­های مورد انتظار را دارا هستند و تنبیه متناسب با دانشجویانی که فاقد چنین شرایطی هستند، می­توان رفتار دانشجویان را کنترل نمود.

- استفاده از حداقل امکانات به ­منظور انجام مسابقات در زمینه­های مختلف ورزشی فرهنگی و اعتقادی و ... می­تواند در ارضای نیاز استقلال­طلبی و خود­شناسی دانشجویان به­ طور سالم موثر باشد و از بروز اشکال ناهنجاری، خودنمایی و ابراز وجود جوانان بکاهد.

- تشکیل جلسات فوق برنامه با مسئولین کشور در جهت برآورده­کردن نیازهای نسل جوان و ارائه نتایج­حاصل از رفتارهای نابهنجار برای افراد جامعه درمحیط­های آموزشی ازفعالیت­های لازم و موثر است.

 

  منابع

احمدی، چ. (1371). میزان افسردگی در دانشجویان پزشکی اهواز. فصلنامه اندیشه و رفتار. دوره 1، شماره­ 4، صص 12-6.

احمدی، ح. (1384). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: انتشارات سمت.

اسفندیاری، م. (1381).  نقش آموزش و پرورش در کاهش ناهنجاری­های اجتماعی. نشریه همبستگی. ص6.

افقی، ن. (1388). مطالعه تطبیقی ارزش­ها و هنجارها و رابطه آن­ها با آنومی، (مطالعه موردی دانشجویان ساکن در             خوابگاه­های دانشگاه گیلان).

بشارت، م. (1384). بررسی تاثیر هوش هیجان برکیفیت روابط اجتماعی. نشریه مطالعات روانشناختی. نشریه شماره­ی 2 و           3، ص 25.

بشاورد، س؛ و دیگری. (1382). همه­گیر­شناسی اختلالات عاطفی رفتاری در دانش­آموزان ابتدایی شهر تهران. پژوهش در حیطه کودکان استثنائی.

حجازی، ا. (1385). بررسی عوامل موثر در بروز انحرافات اجتماعی از دیدگاه دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد.  فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. نشریه شماره­ 22، ص 219.

رابرتسون، ی. (1374). درآمدی بر جامعه. ترجمه: ح، بهروان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

رضائی، ر. (1389). بررسی ناهنجاری در نوجوانان راهنمایی و دبیرستانی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه گیلان.

رئیسی، ج. (1382). جوانان و ناهنجاری­های رفتاری. فصلنامه علوم اجتماعی. نشریه 22، ص 135.

ساراسون، ا؛  و دیگری. (1382). روانشناسی مرضی. ترجمه: ب، نجاریان و دیگران. تهران: انتشارات رشد.

ستوده، ه. (1373). مقدمه­ای بر آسیب­شناسی اجتماعی. تهران: انتشارات آوای نور. چاپ دوم.

سخاوت، ج. (1385). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

شاملو، س. (1369). بهداشت روانی. تهران: انتشارات چهر.

شعریعتی رودسری، م. (1380).  شناخت و درمان اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان. تهران: انتشارات عابد. ص 7.

شهری مجارشین، ز. (1389). نقش دینداری نوجوانان در میزان همنوایی آنان با هنجارهای اجتماعی در بین        نوجوانان آذرشهر. پایان­نامه کارشناسی­ارشد.

طارمیان، ف. (1379). مهارت­های زندگی. تهران: انتشارات موسسه فرهنگی منادی تربیت. ص 18.

عبداللهیان، ا؛ و دیگران. ( 1376). بررسی مسائل دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. مجله دانشکده پزشکی            دانشگاه علوم پزشکی مشهد. سال چهل و ششم، شماره­ی هشتاد، ص 11.

فولادی، ع. (1381). مشاوره همتایان. تهران: انتشارات طلوع دانش. ص 72.

کاهنی، س. (1382). بررسی تاثیر جدایی والدین بر بروز رفتارهای نابهنجار. همایش سراسری بحران در خانواده.

کردزنگنه، م. (1385). بررسی رابطه زمینه­های اجتماعی با آنومی در میان دانش­آموزان پیش­دانشگاهی شهرستانرامهرمز.مجله علوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر. پیش شماره­ 2.

کهزادی، ن. (1384). بررسی عوامل موثر در بروز رفتارهای نابهنجار در دانش­آموزان متوسطه عمومی مدارس          عمومی و مدارس دولتی شهر برازجان در سال تحصیلی 84- 1383. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه اصفهان.

کی­نیا، م. (1370). مبانی جرم­شناسی. تهران: دانشگاه تهران.

مطهری، م. (1367). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.

مظاهری، ع. (1376). نتایج طرح تحقیقاتی ناهنجاری. نشریه مدیر­ساز.  شماره صفر، زمستان 76، ص 4.

ممتاز، ف. (1381). انحرافات اجتماعی. تهران: شرکت سهامی انتشار.

نوابخش، م؛ و دیگری. (1389). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی خانواده بر ناهنجاری رفتاری دانش­آموزان. پژوهشنامه علوم اجتماعی. سال چهارم، شماره­ی چهارم، صص 89-82.

یزدانی ورزی، م. (1379). سنجش میزان همنوایی دانش­آموزان با هنجارهای مدرسه­ای و بررسی عوامل موثر           بر آن در دوره دبیرستان بخش بندپی شرقی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن،

              صص 154-133.

CoslinT, p. (1986). Adolescence and vandalism, journal of orentaionsco. lairede

         Professionally. 1, n4. P.p: 357-364.

Suchar, C. (1978). Social Deviance. usa:Holt, Rin ehart and Winston.

Sykes, M. & Matza, D. (1982). Technigues of Neutraliz: Atheory of  

        Delinguency. INr. Giallombardo (Ed). A Book of readings. New York: Willy.

Welsh, Wayne N. Jacr. Jack R, Greene. & Patyiciah, Jenkins. (1999). School Disorder:

         The Influence of Individual factors. Criminoloyy. P.p: 73-115.

 

 

 

---

1. گروه جامعه­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

2. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، گروه علوم تربیتی؛ شبستر- ایران.     

E- mail:  [e-mail]

مراجع

احمدی، چ. (1371). میزان افسردگی در دانشجویان پزشکی اهواز. فصلنامه اندیشه و رفتار. دوره 1، شماره­ 4، صص 12-6.

احمدی، ح. (1384). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: انتشارات سمت.

اسفندیاری، م. (1381).  نقش آموزش و پرورش در کاهش ناهنجاری­های اجتماعی. نشریه همبستگی. ص6.

افقی، ن. (1388). مطالعه تطبیقی ارزش­ها و هنجارها و رابطه آن­ها با آنومی، (مطالعه موردی دانشجویان ساکن در             خوابگاه­های دانشگاه گیلان).

بشارت، م. (1384). بررسی تاثیر هوش هیجان برکیفیت روابط اجتماعی. نشریه مطالعات روانشناختی. نشریه شماره­ی 2 و           3، ص 25.

بشاورد، س؛ و دیگری. (1382). همه­گیر­شناسی اختلالات عاطفی رفتاری در دانش­آموزان ابتدایی شهر تهران. پژوهش در حیطه کودکان استثنائی.

حجازی، ا. (1385). بررسی عوامل موثر در بروز انحرافات اجتماعی از دیدگاه دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد.  فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. نشریه شماره­ 22، ص 219.

رابرتسون، ی. (1374). درآمدی بر جامعه. ترجمه: ح، بهروان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

رضائی، ر. (1389). بررسی ناهنجاری در نوجوانان راهنمایی و دبیرستانی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه گیلان.

رئیسی، ج. (1382). جوانان و ناهنجاری­های رفتاری. فصلنامه علوم اجتماعی. نشریه 22، ص 135.

ساراسون، ا؛  و دیگری. (1382). روانشناسی مرضی. ترجمه: ب، نجاریان و دیگران. تهران: انتشارات رشد.

ستوده، ه. (1373). مقدمه­ای بر آسیب­شناسی اجتماعی. تهران: انتشارات آوای نور. چاپ دوم.

سخاوت، ج. (1385). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

شاملو، س. (1369). بهداشت روانی. تهران: انتشارات چهر.

شعریعتی رودسری، م. (1380).  شناخت و درمان اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان. تهران: انتشارات عابد. ص 7.

شهری مجارشین، ز. (1389). نقش دینداری نوجوانان در میزان همنوایی آنان با هنجارهای اجتماعی در بین        نوجوانان آذرشهر. پایان­نامه کارشناسی­ارشد.

طارمیان، ف. (1379). مهارت­های زندگی. تهران: انتشارات موسسه فرهنگی منادی تربیت. ص 18.

عبداللهیان، ا؛ و دیگران. ( 1376). بررسی مسائل دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. مجله دانشکده پزشکی            دانشگاه علوم پزشکی مشهد. سال چهل و ششم، شماره­ی هشتاد، ص 11.

فولادی، ع. (1381). مشاوره همتایان. تهران: انتشارات طلوع دانش. ص 72.

کاهنی، س. (1382). بررسی تاثیر جدایی والدین بر بروز رفتارهای نابهنجار. همایش سراسری بحران در خانواده.

کردزنگنه، م. (1385). بررسی رابطه زمینه­های اجتماعی با آنومی در میان دانش­آموزان پیش­دانشگاهی شهرستانرامهرمز.مجله علوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر. پیش شماره­ 2.

کهزادی، ن. (1384). بررسی عوامل موثر در بروز رفتارهای نابهنجار در دانش­آموزان متوسطه عمومی مدارس          عمومی و مدارس دولتی شهر برازجان در سال تحصیلی 84- 1383. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه اصفهان.

کی­نیا، م. (1370). مبانی جرم­شناسی. تهران: دانشگاه تهران.

مطهری، م. (1367). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.

مظاهری، ع. (1376). نتایج طرح تحقیقاتی ناهنجاری. نشریه مدیر­ساز.  شماره صفر، زمستان 76، ص 4.

ممتاز، ف. (1381). انحرافات اجتماعی. تهران: شرکت سهامی انتشار.

نوابخش، م؛ و دیگری. (1389). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی خانواده بر ناهنجاری رفتاری دانش­آموزان. پژوهشنامه علوم اجتماعی. سال چهارم، شماره­ی چهارم، صص 89-82.

یزدانی ورزی، م. (1379). سنجش میزان همنوایی دانش­آموزان با هنجارهای مدرسه­ای و بررسی عوامل موثر           بر آن در دوره دبیرستان بخش بندپی شرقی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن،

              صص 154-133.

CoslinT, p. (1986). Adolescence and vandalism, journal of orentaionsco. lairede

         Professionally. 1, n4. P.p: 357-364.

Suchar, C. (1978). Social Deviance. usa:Holt, Rin ehart and Winston.

Sykes, M. & Matza, D. (1982). Technigues of Neutraliz: Atheory of  

        Delinguency. INr. Giallombardo (Ed). A Book of readings. New York: Willy.

Welsh, Wayne N. Jacr. Jack R, Greene. & Patyiciah, Jenkins. (1999). School Disorder:

         The Influence of Individual factors. Criminoloyy. P.p: 73-115.