بازخوانی مفهوم «سدرة المنتهی» با رویکرد گفتمانی

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 21، شماره 58، اسفند 1394، صفحه 7-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

احمد پاکتچی^*

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

در سنت تفسیری، سِدرَةُ المنتهیٰ به عنوان درخت سدری باشکوه و آراسته در دورترین نقطۀ بهشت مطرح بوده، و در زمرۀ باورهای آخرت‌شناختی مسلمانان جای گرفته است. این در حالی است که با توجه به سیاقِ تنها کاربرد قرآنی آن در سورۀ مکّی نجم، سدرة المنتهی باید پدیده‌ای شناخته برای مشرکین عرب نیز بوده باشد. مجموع کاوشهای فرهنگی ـ گفتمانی و ریشه‌شناختی نشان می‌دهد که سدرة المنتهی نه دقیقاً یک درخت، بلکه یک صورت فلکی با شکلی شبیه به درخت سدر است که در دورترین بخش مرئی با چشم غیر مسلح در آسمان دیده می‌شده، و بر پایۀ شواهد مختلف قابل تطبیق با صورت فلکی آندرومدا ست. می‌توان با تکیه بر مجموع مستندات ادعا کرد در فضای نزول قرآن کریم، فارغ از تفاوت آشکار در باورهای دینی مؤمنان و مشرکان، برای هر دو طیف از مخاطبات بر اساس یک شناخت فرهنگی مربوط به پیش از اسلام، سدرة المنتهی همچون یک صورت فلکی، و نیز، دورترین نقطۀ آسمان شناخته بوده است.

کلیدواژه‌ها

صور فلکی در قرآن؛ آندرومدا؛ آگاهی‌افزایی در تفسیر؛ تاریخ تفسیر؛ تفاسیر متقدم؛ نمادشناسی سدر