تاریخ‌گزاری حدیث «أَوّلُ مَا خَلَقَ اللهُ العقل...»

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 21، شماره 58، اسفند 1394، صفحه 75-104   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سیفعلی زاهدی‌فر^*

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

در طول تاریخ روایات فراوانی به پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع) منتسب گردیده که بررسی صحت انتساب آنها نیازمند کاوش و دقت نظر است. از جملۀ این روایات، گفتاری مشهور است که فیلسوفان و متکلمان، صوفیان، مفسران و فقیهان مسلمان بارها بدان استناد جسته‌اند: «اوَّلُ ما خَلَقَ اللهُ العقلُ...». در مطالعۀ پیش رو بنا داریم انتساب این روایت را به پیامبر اکرم (ص) بازکاویم؛ روایتی که در کمتر منبعی از منابع روایی متقدم شیعیان و عامه ذکر شده است، محدثان نیز هرگز انتساب آن را به پیامبر اکرم (ص) جدی نگرفته‌اند و آن را در زمرۀ آن دسته از روایات جای داده‌اند که در باره‌اش گفته‌اند ریشه و اساسی ندارد، و بااینهمه، همواره مورد توجه متکلمان و فیلسوفان و عارفان مسلمان بوده است. می‌خواهیم بدانیم چه اندازه می‌توان انتساب آن به پیامبر اکرم (ص) یا بزرگانی همچون امام باقر و امام صادق (ع) را پذیرفت و اساسا، چنین گفته‌ای از چه زمان و احتمالا متأثر از چه عواملی در شمار روایات نبوی جای گرفته است. این مطالعه البته باید صرفاً فتح بابی در این مسیر تلقی شود.

کلیدواژه‌ها

تحریف؛ تصحیف؛ تاریخ انگارۀ عقل؛ عقول عشره؛ افلوطین؛ امام صادق (ع)؛ داوود بن محبِّر؛ ابن حائط